Wspomaganie rozwoju dzieci do lat trzech w domu i żłobku. Możliwości i ograniczenia

Spis treści:

Wstęp

Rozdział 1. Prawidłowości rozwojowe dzieci w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym

1.1. Rozwój fizyczny
1.2. Rozwój motoryczny
1.3. Rozwój poznawczy
1.4. Rozwój mowy i komunikacji
1.5. Emocje i nawiązywanie relacji w wieku poniemowlęcym

Rozdział 2. Wybrane obszary wspierania rozwoju i wychowania małego dziecka

2.1. Samodzielność życiowa człowieka
2.2. Aktywność ruchowa jako baza dla procesu wspomagania rozwoju
2.3. Stymulacja sensoryczna
2.4. Zabawa dziecka w wieku poniemowlęcym
2.5. Aktywne poznawanie otoczenia
2.6. Media w wychowaniu najmłodszych

Rozdział 3. Wspomaganie rozwoju – koncentracja na dziecku, rodzinie i środowisku społecznym

3.1. Dziecko podmiotem wspomagania rozwoju
3.2. Bliskość i bezpieczne środowisko we wspomaganiu rozwoju
3.3. Zabawa i relacja we wczesnym wspomaganiu rozwoju
3.4. Wspomaganie rozwoju w rutynach dnia
3.5. Interwencyjny profesjonalizm we wczesnym wspomaganiu rozwoju
3.6. Poznanie dziecka we wczesnym wspomaganiu rozwoju
3.7. Obserwuj, reaguj i wspomagaj
3.8. Aranżowanie przestrzeni do uczenia się przez zabawę i rutyny dnia

Rozdział 4. O wartościach opieki, wychowania i edukacji w żłobku

4.1. Wsparcie opiekunów w budowaniu świadomego rodzicielstwa
4.2. Jak wspierać RODZICÓW w radzeniu sobie z lękiem separacyjnym?
4.3. Jak wspierać DZIECKO w radzeniu sobie z lękiem separacyjnym?
4.4. Czym się różnią grupy terapeutyczne między sobą?

Podsumowanie
Bibliografia

Bandura  A .  (2007),  Teoria  społecznego  uczenia  się,  Wydawnictwo  Naukowe  PWN,
Warszawa .
Bauman T . (2005), Dydaktyczny i społeczny status uczenia się, [w:] T . Bauman (red .),
Uczenie się jako przedsięwzięcie na całe życie, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków,
Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk .
Besedovsky L ., Lange T ., Born J . (2012), Sleep and immune function, European Journal of
Physiology, 463, 121–137 .
Białecka-Pikul M . (2002), Co dzieci wiedzą o umyśle i myśleniu, Wydawnictwo Uniwersy-
tetu Jagiellońskiego, Kraków .
Białecka-Pikul M . (2011), Teoria umysłu z perspektywy badań nad narracją, [w:] E . Dryll,
A . Cierpka (red .), Psychologia narracyjna, Wydawnictwo Eneteia, Warszawa .
Boyd D ., Bee H . (2008), Psychologia rozwoju człowieka, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań .
Bowlby J . (2007), Przywiązanie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa .
Brazelton T .B ., Sparrow J . D . (2014), Sen dziecka. Jak zapomnieć o nieprzespanych nocach,
GWP, Gdańsk .
Brzezińska A . (2000a), Modele i strategie zmiany rozwojowej, [w:] Psychologia, Podręcznik
akademicki, t . 1, GWP, Gdańsk .
Brzezińska A .J . (2000b), Aktywność zabawowa i jej znaczenie dla rozwoju dziecka, [w:]  
A . Brzezińska (red .), Wygotski i z Wygotskim w tle (w serii: Nieobecne dyskursy, część
VI), s . 103–125, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń .
Brzezińska A . (2005), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa,
GWP, Gdańsk .
Brzezińska A .I . (2009), Drogi dziecka ku samodzielności: między sprawnością a niepeł-
nosprawnością, [w:] A .I . Brzezińska, M . Ohme, A . Resler-Maj, A . Kaczan, M . Wiliński
(red .), Droga do samodzielności. Jak wspomagać rozwój dzieci i młodzieży z ogranicze-
niami sprawności (s . 11–49), GWP, Gdańsk .
Brzezińska A .I ., Bątkowski M ., Kaczmarska D ., Włodarczyk A ., Zamęcka N . (2011) . O roli
zabawy w przygotowaniu dziecka do dorosłego życia . Wychowanie w Przedszkolu, 10,
5–13 .138 Bibliografia
Buczkowski K ., Chlabicz S ., Dytfeld J ., Horst-Sikorska W ., Jaroszyński A ., Kardas P ., Mar-
cinkowska M ., Siebert J ., Tałałaj M . (2013), Wytyczne dla lekarzy rodzinnych dotyczące
suplementacji witaminy D, Forum Medycyny Rodzinnej 7/2, s . 55–58 .
Cartney D . Phillips (red .), Handbook of early childhood development, Blackwell Oxford,
s . 44–61 .
Chen D . (2014a), Early intervention practices: Effective strategies and service delivery, w:  
D . Chen (red .), Essential elements in early intervention. Visual impairments and multiple
disabilities, AFB Press, New York, s . 85–131 .
Chen D . (2014b) . Early intervention practices: Effective strategies and service delivery  . W:
D . Chen (red .), Essential elements in early intervention. Visual impairments and multiple
disabilities (2nd ed ., s . 85–131) . New York: AFB Press .
Cytowska B ., Winczura B . (2006), Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego
dziecka, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków  .
Czochańska J . (1992), Neurologia dziecięca, PZWL, Warszawa .
Dawid J .W . (1959), O duszy nauczycielstwa, [w:] W . Okoń (red .), Osobowość nauczyciela,
Nasza Księgarnia, Warszawa .
Desmurget M . (2012), Teleogłupianie. O zgubnych skutkach oglądania telewizji (nie tylko
przez dzieci), Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa .
Dickstein J ., Moldofski H . (1999), Sleep, cytokines and immune function, Sleep Medicine
Reviews 3(3), 219–228 .
Diekelmann S ., Born J . (2010), The memory function of sleep, Nature Reviews Neuroscience
11, 114–126 .
Dunst C .J ., Bruder M .B . (2002), Valued outcomes of service coordination, early interven-
tion, and natural environments, Exceptional Children 68(3), 361–375 .
Dyner W .J . (1971), Zabawy tematyczne dzieci w domu i przedszkolu, Wydawnictwo Osso-
lineum, Kraków .
Eisenberg A ., Murkoff H  ., Hathaway S . (2004), Drugi i trzeci rok życia dziecka, Wydaw-
nictwo Rebis, Poznań .
Eliot, L . (2003), Co tam się dzieje? Jak rozwija się mózg i umysł w pierwszych latach życia,
Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań .
Erikson E .H . (1995) . Zabawa i aktualność, [w:] A . Brzezińska, T . Czub, G . Lutomski,  
B . Smykowski (red .), Dziecko w zabawie i świecie języka (s . 232–269), Zysk i S-ka,
Poznań .
Filipiak E . (2012), Rozwijanie zdolności uczenia się. Z Wygotskim i Brunerem w tle, Wy-
dawnictwo GWP .
Filipiak E . (2008), Uczenie się w klasie szkolnej w perspektywie socjokulturowej, [w:]  
E . Filipiak (red .), Rozwijanie zdolności uczenia się. Wybrane konteksty i problemy, Wy-
dawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz .
Firek-Pędras M . (2014), Rozwój psychosomatyczny małego dziecka – od urodzenia do
6 . roku życia . Podstawowe problemy rozwojowe tego okresu, [w:] J . Skibska (red .),
Wspieranie rozwoju małego dziecka, Wydawnictwo Naukowe ATH, Bielsko-Biała . Bibliografia 139
 Głodkowska J (1999), Poznanie ucznia szkoły specjalnej. Wrażliwość edukacyjna dzieci upo-
śledzonych umysłowo w stopniu lekkim: diagnoza i interpretacja, Wydawnictwa Szkolne
i Pedagogiczne Spółka Akcyjna, Warszawa .
Głodkowska J . (2003), Przestrzeń rehabilitacyjna w otoczeniu osób z niepełnosprawnością
intelektualną – ujęcie koncepcyjne . Ruch Pedagogiczny, 5/6, s . 7–23 .
Głodkowska J . (2014), Autorstwo życia a niepełnosprawność poznawanie odczytywania
idei normalizacji . Człowiek–Niepełnosprawność–Społeczeństwo, 1/23, s . 75–97 .
Głodkowska J . (2018), Dziecko Osobą – personalistyczne odczytywanie kanonów wcze-
snego wspomagania rozwoju dziecka, [w:] J . Głodkowska, I . Konieczna, R . Piotrowicz,  
G . Walczak (red .), Interdyscyplinarne konteksty wczesnej interwencji, wczesnego wspo-
magania rozwoju dziecka (s . 17–31), Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej .
Gopnik A ., Meltzoff A  .N ., Kuhhl P .K . (2004), Naukowiec w kołysce. Czego o umyśle uczą
nas małe dzieci, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań .
Grandner M .A . Schopfer E .A ., Sands-Lincoln M . et al . (2015), Relationship between
sleep duration and body mass index depends on age, Obesity (Silver Spring) 23(12),  
2491–2498, doi: 10 .1002/oby .21247, indexed in Pubmed: 26727118 .
Granosik M . (2009), Związki z socjologią interpretatywną, [w:] E . Martynowicz-Hetka
(red .), Pedagogika społeczna. Podręcznik akademicki, t . 1, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa .
Gruszczyk-Kolczyńska E . (2012), Dwulatki w przedszkolu i w domu. Jak świadomie je
wychowywać i uczyć, CEBP, Kraków .
Gruszczyk-Kolczyńska E . (2016), Wspomaganie dzieci w rozwoju zdolności do skupienia
uwagi i gospodarowania zasobami poznawczymi . Garstka teorii i sporo praktycznych
rad dla rodziców i nauczycieli, [w:] R . Piotrowicz . M . Walkiewicz-Krutak (red .), Małe
dziecko – dużo pomysłów. Wybrane obszary wspomagania rozwoju dziecka (s . 11–30),
Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa .
Gruszczyk-Kolczyńska E . (2013), O zgubnych skutkach zezwalania dzieciom na oglą-
danie telewizji ponad miarę i korzystanie z komputerów oraz tabletów, cz . 2, Bliżej
Przedszkola 6 .
Grzeszkiewicz B . (2015), Zabawa swobodna . Niedoceniane źródło wiedzy o dziecku, [w:]
E . Ogrodzka, U . Szuściak, A . Minczanowska (red .), Edukacja małego dziecka, Wydaw-
nictwo Impuls, Cieszyn-Kraków .
Guralnick M .J . (2001), A developmental systems model for early intervention, Infants and
Young Children 14(2), 1–18 .
Guralnick M .J . (2008), International perspectives on early intervention: A search for com-
mon ground, Journal of Early Intervention 30, 90–101 .
Guralnick M .J . (2011), Why Early Intervention Works . A system perspective, Infants Young
Child 24(1), 6–28 .
Guralnick M .J . (2017), Early intervention for children with intellectual disabilities: An
update, Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities 30, 211–216 .140 Bibliografia
Guralnick M .J . (red .) . (1997), The effectiveness of early intervention , Paul H . Brookes,
Baltimore .
Guralnick M .J . (red .) . (2005), The developmental systems approach to early intervention ,
Paul H . Brookes, Baltimore .
Hanson M .J ., Lynch E .W . (2013) . Understanding families: Approaches to diversity, disability
and risk (wyd . 2) . Baltimore: Paul H . Brookes
Havighurst R .J . (1981), Developmental Tasks and Education, New York: Longman and
Green .
Harwas-Napierała B ., Trempała J . (red .) (2000), Psychologia rozwoju człowieka, t 2, Wy-
dawnictwo Naukowe PWN, Warszawa .
http://www .imid .med .pl/pl/top-menu/biuro-prasowe/komunikaty-prasowe/wszystkie-
-noworodki-w-polsce-zostaly-objete-badaniem-przesiewowym-w-kierunku-rzad-
kich-wad-metabolizmu/16 .07 .2019
https://www .healthychildren .org/English/healthy-living/sleep/Pages/Healthy-Sleep-Ha-
bits-How-Many-Hours-Does-Your-Child-Need .aspx/01/07/2019
https://www .wosp .org .pl/medycyna/programy/badania-sluchu/16 .07 .2019
Ilg F .L ., Ames L .B ., Baker S .M . (2015), Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat, GWP,
Sopot .
Izdebska J . (2001), Rodzina, dziecko, telewizja. Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji,
Wydawnictwo Trans Humana, Białystok .
Izdebski P ., Rucińska-Niesyn A . (2009), Psychologiczne uwarunkowania otyłości u dzie-
ci – rola rodziny, Rocznik Naukowy Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy.
Transdyscyplinarne Studia o Kulturze (i) Edukacji 4, 149–159 .
Jarosz M ., Wolnicka K ., Kłosowska J . (2011) . Czynniki środowiskowe związane z wystę-
powaniem nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży, Postępy Nauk Medycznych,  
t . XXIV, nr 9, 2011 .
Jasiak-Pałczyńska E . (2006), Postępowanie interwencyjne i wczesna terapia na oddziałach
noworodkowych i niemowlęcych, [w:] B . Winczura B ., B . Cytowska B . (red .), Wczesna
interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka, Oficyna Wydawnicza „Impuls”,
Kraków .
Jędrzejowska E . (2017), Samodzielność dzieci w wieku przedszkolnym, Pedagogika Przed-
szkolna i Wczesnoszkolna, 5, 1/9, 355–366 .
Kaja B . (2001), Problemy psychologii wychowania, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej,
Bydgoszcz .
Kawalec A ., Pawlas K ., (2013), Czynniki środowiskowe wpływające na sen oraz zachowy-
wanie higieny snu, Problemy Higieny i Epidemiologii, 94/1 .
Kendall P .C . (2015), Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji, GWP, Sopot .
Kielar-Turska M . (2003), Analiza pola semantycznego terminów związanych ze wspo-
maganiem problemów, [w:] B . Kaja (red .), Wspomaganie rozwoju. Psychostymulacja,
psychokorekcja, WSP, Bydgoszcz .
Kielar-Turska M . (2003), Jak pomagać dziecku w poznawaniu świata, WSiP, Warszawa .Bibliografia 141
Kielar-Turska M ., Białecka-Pikul M . (2002), Wczesne dzieciństwo, [w:] B . Harwas-Napie-
rała, J . Trempała (red .), Psychologia rozwoju człowieka, t . 2, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa .
Kirkilionis E (2011), Więź daje siłę. Emocjonalne bezpieczeństwo na dobry początek, tłum .  
J . Maksymowicz-Hamann, Wydawnictwo: Mamania, Warszawa .
Kołakowski A ., Pisula A . (2011), Sposób na trudne dziecko. Przyjazna terapia behewioralna,
GWP, Gdańsk .
Korczyński S . (2006), Satysfakcja zawodowa nauczycieli jako stan świadomości wyzna-
czony stopniem zaspokajania potrzeb związanych z pracą pedagogiczną, [w:] S . Kor-
czyński (red .), Nauczyciel i uczeń w zreformowanej szkole, Wydawnictwo Uniwersytetu
Opolskiego, Opole .
Kornas-Biela D . (2017), Kształtowanie więzi rodziców z dzieckiem w perinatalnym okresie
życia, Problematyka płodności i prokreacji, Kwartalnik Naukowy Fides et ratio 7 1(29),
s .148–169 .
Kosewska B . (2018), Wspieranie rozwoju małego dziecka w środowisku domowym, [w:]
G .J . Głodkowska, I . Konieczna, R . Piotrowicz, G . Walczak (red .), Interdyscyplinarne
konteksty wczesnej interwencji, wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, Wydawnictwo
Akademia Pedagogiki Specjalnej, Warszawa .
Kotz D . (2022), Children Who Lack Sleep May Experience Detrimental Impact on Brain
and Cognitive Development That Persists Over Time , UM School of Medicine Study
Finds, University of Maryland School of Medicine, Maryland . https://www .medschool .
umaryland .edu/news/2022/Children-Who-Lack-Sleep-May-Experience-Detrimen-
tal-Impact-on-Brain-and-Cognitive-Development-That-Persists-Over-Time-UM -
-School-of-Medicine-Study-Finds .htm
Kowalik-Olubińska M . (2008), Edukacyjne konspekty wspierania rozwoju kompetencji
emocjonalnej dziecka, [w:] S . Guz, J . Andrzejewska (red .), Edukacja wobec zagrożeń
rozwoju i bezpieczeństwa dzieci, Wydawnictwo UMCS, Lublin .
Knopik T . (2018), Diagnoza funkcjonalna. Planowanie pomocy psychologiczno-pedagogicz-
nej. Działania postdiagnostyczne (s .18–24), ORE .
Krajewska O ., Skrypnik K ., Kręgielska-Narożna M ., Suliborska J ., Bogdański P . (2017),
Wpływ długości i jakości snu na parametry antropometryczne, metaboliczne i ogólny
stan zdrowia fizycznego i psychicznego, Wybrane Problemy Kliniczne, 47–57 .
Kuszak K . (2006), Dynamika rozwoju samodzielności dzieci w wieku przedszkolnym, Wy-
dawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań .
Kwiatkowska H . (2008), Pedeutologia, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa .
Largo R .H . (2005), Wiek dziecięcy, Wydawnictwo: Wiedza i Życie, Warszawa .
Lewicka M ., Dziedziczak-Buczyńska M ., Buczyński A . (2008), Wpływ promieniowania
elektromagnetycznego na organizmy żywe, Polish Hyperbaric Research 4/25 .
Łagoda K ., Kobus G ., Bachórzewska-Gajewska H . (2008), Wpływ cukrzycy ciążowej na
rozwój płodu i noworodka, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii
4(4), s . 168–173 .142 Bibliografia
Maurer A . (1994), Potrzeby rodziców dzieci o różnych zaburzeniach rozwojowych w zakre-
sie poradnictwa rodzinnego, [w:] J . Fenczyn, J . Wyczesany (red .), Edukacja i integracja
osób niepełnosprawnych. Materiały Pierwszego Europejskiego Kongresu Niepełnosprawni
Bliżej Europy, PSONIZG „Ostoja”, Kraków .
Mikler-Chwastek A . (2009), Samodzielni w przedszkolu, [w:] A . Jegier (red .), Moje dziecko
w przedszkolu, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk .
  Mikler-Chwastek A . (2011), Sprawdzian rozwoju psychoruchowego niemowląt, Wydaw-
nictwo Harmonia, Gdańsk .
Mikler-Chwastek A . (2012), Od samodzielności do odpowiedzialności, [w:] A . Jegier
(red .), Dom, szkoła, media. Kto ponosi odpowiedzialność za wychowanie i kształcenie
dzieci?, Wydawnictwo Difin, Warszawa  .
Mikler-Chwastek A . (2013), Co dzień bardziej samodzielne. Program wspomagania rozwoju
małych dzieci w zakresie samoobsługi dla terapeutów, nauczycieli i rodziców, Wydaw-
nictwo Harmonia, Gdańsk .
Mikler-Chwastek A . (2014), Nie przeszkadzaj mi robić to samemu . Samodzielność życiowa
małych dzieci i wpływ dorosłych opiekunów na jej rozwój, [w:] I . Kunst, J . Michalak-
-Dawidziuk (red .), Autokreacja innowacyjna w procesie wychowawczym, Wyższa Szkoła
Menadżerska, Warszawa .
Mikler-Chwastek A . (2016), Wychowanie niemowląt i małych dzieci – style wychowawcze
i filozofie rodzicielskie, [w:] M  . Nerło (red .), Na progu życia. Rozwój, pielęgnowanie
i wychowanie niemowląt i małych dzieci, Wydawnictwo Borgis, Warszawa .
Mikler-Chwastek A . (2019), Ważniejsze reguły kształtowania się umiejętności samoob-
sługowych i samodzielności życiowej dzieci, [w:] E . Gruszczyk-Kolczyńska (red .),
Wspomaganie rozwoju i wychowanie małych dzieci. Podręcznik dla rodziców, opiekunów
w żłobkach i nauczycieli w przedszkolach, Wydawnictwo Bliżej Przedszkola, Kraków .
Mikler-Chwastek A . (2020), Samodzielność dwulatków w kontekście umiejętności odczyty-
wania oczekiwań dorosłych, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa .
Moors A ., De Houwcr J . (2006), Automaticity: A heoretical and conceptual analysis . Psy-
chologica Bulletin, 1, 32, 297–326 .
Moors A ., Ellsworth P .C ., Scherer K .R ., Frijda N .H . (2013), Appraisal theories of emotion:
State of the art and future development . Emotion Review, 5, 119–124 .
Muchacka B . (1999), Zabawy badawcze w edukacji przedszkolnej, Wydawnictwo WSP,
Kraków .
Muchacka B . (2014), Zabawa w poznawczym rozwoju dziecka, Pedagogika Przedszkolna
i Wczesnoszkolna, 21(3), 7–18 .
Olechnowicz H . (1988), U źródeł rozwoju dziecka. O wspomaganiu rozwoju prawidłowego
i zakłóconego, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, Warszawa .
Orwid M ., Pietruszewski K . (1996), Psychiatria dzieci i młodzieży, Collegium Medicum
Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków .
Piaget J . (1966), Narodziny inteligencji dziecka, PWN, Warszawa .
Piaget J ., Inhander B (1993), Psychologia dziecka, Siedmioróg, Wrocław .Bibliografia 143
Pietrasiński Z . (1990), Rozwój człowieka dorosłego, Wydawnictwo Wiedza Powszechna,
Warszawa .
Piotrowicz R . (2008), Opóźnienie rozwoju psychoruchowego – niedorozwój umysłowy –
upośledzenie umysłowe – norma? Problemy diagnozy i wspomagania rozwoju dziecka,
[w:] D . Gorajewska (red .), Wsparcie dziecka z niepełnosprawnością w rodzinie i szkole,
Wydawnictwo Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, Warszawa .
Piotrowicz R . (2012), Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka – kompleksowe wsparcie te-
rapeutyczne dziecka i rodziny. Diagnoza a program, Ośrodek Rozwoju Edukacji MEN,
Warszawa .
Piotrowicz R . (2013), Małe dziecko, dużo pomysłów . Wczesna Interwencja, [w:] Zespół
Downa w XXI wieku (s . 23–55), Stowarzyszenie Rodzin i Opiekunów Osób z Zespołem
Downa „Bardziej Kochani”, Wydawnictwo GREG ,Warszawa .
Piotrowicz, R . (2014a), Wczesna interwencja – pomoc dziecku i rodzinie – potrzeba wspar-
cia, [w:] R . Piotrowicz (red .), Interdyscyplinarne uwarunkowania rozwoju małego dziec-
ka. Wybrane zagadnienia (s . 7–20), Wydawnictwo Akademia Pedagogiki Specjalnej,
Warszawa .
Piotrowicz, R . (2014b), W poszukiwaniu interdyscyplinarnego modelu wsparcia małego
dziecka i rodziny, [w:] R . Piotrowicz (red .), Interdyscyplinarne uwarunkowania rozwoju
małego dziecka. Wybrane zagadnienia (s . 20–37), Wydawnictwo Akademia Pedagogiki
Specjalnej, Warszawa .
Piotrowicz, R . (2016a), Wczesna interwencja – opieka rozwojowa – wspomaganie rozwoju,
[w:] M . Nerło (red .), Na progu życia. Rozwój, pielęgnowanie i wychowanie niemowląt
i małych dzieci (s . 249–285), Wydawnictwo BORGIS, Warszawa .
Piotrowicz, R . (2016b), Bycie razem – fundamentem procesu wspomagania rozwoju dziec-
ka, [w:] R . Piotrowicz, M . Walkiewicz-Krutak (red .), Małe dziecko – dużo pomysłów.
Wybrane obszary wspomagania rozwoju dziecka (s . 11–30), Wydawnictwo Akademia
Pedagogiki Specjalnej, Warszawa .
Piotrowicz R . (2017a), Zrozumieć niepełnosprawność: wspomaganie w uczeniu – wska-
zówki dla rodziców, nauczycieli i terapeutów, [w:] J . Rafał-Łuniewska (red .), Wczesne
wspomaganie rozwoju w teorii i praktyce (s . 9−19), Wydawnictwo ORE MEN, Warszawa .
Piotrowicz R . (red .) (2017b), Wczesna interwencja/wczesne wspomaganie rozwoju dziec-
ka – kompleksowość oddziaływań w opinii rodziców, [w:] G .J . Głodkowska, I . Koniecz-
na, R . Piotrowicz, G . Walczak (red .), Interdyscyplinarne konteksty wczesnej interwencji,
wczesnego wspomagania rozwoju dziecka (s . 351–378), Wydawnictwo Akademia Pe-
dagogiki Specjalnej, Warszawa .
Piotrowicz R . (2018a), Zabawa – poznanie kluczowych umiejętności rozwojowych ma-
łego dziecka, [w:] R . Piotrowicz (red .), Małe dziecko. Poznanie w zabawie (s . 7–18),
Wydawnictwo Akademia Pedagogiki Specjalnej, Warszawa .
Piotrowicz R . (2018b), Bycie razem – troska i akceptacja rodzicielska, [w]: R . Piotrowicz
(red .), Małe dziecko. Troska, akceptacja, bezpieczeństwo, uczenie (s . 22–39), Wydaw-
nictwo Akademia Pedagogiki Specjalnej, Warszawa . 144 Bibliografia
Piotrowicz R . (2018c), Wczesna interwencja – poznanie i planowanie pracy terapeutycznej
z dzieckiem i rodziną, [w:] B . Abramowska, K . Podhajska (red .), Wczesna Interwencja –
wsparcie dziecka i rodziny, Materiały z sympozjum naukowego PSONI, s 211–233 .
Pisula E . (2003), Autyzm i przywiązanie, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk .
Piszczek M . (2007), Diagnoza i wspomaganie rozwoju dziecka. Wybrane zagadnienia, Cen-
trum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa .
Przetacznik-Gierowska M ., Tyszkowa M . (1996), Psychologia rozwoju człowieka, Wydaw-
nictwo Naukowe PWN, Warszawa .
Radziszewska-Konopka M . (2006), Program Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu
u Noworodków w Polsce organizowany przez Fundację Wielka Orkiestra Świątecznej
Pomocy, Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej . Elektronika, 157, s . 65–72 .
Rakus K ., Chadzińska M . (2020), Jak infekcje i cytokiny wpływają na sen i zachowanie
człowieka i zwierząt?, Neurobiologia Snu, 69(3) .
Rogers S .J ., Dawson G . (2014), Early Start Denver Model dla małych dzieci z autyzmem,
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków .
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2010 r . w sprawie środków spożyw-
czych specjalnego przeznaczenia żywieniowego (Dz . U . Nr 180, poz . 1214) .
Sameroff A  . (red .) (2009), The transactional model of development: How children and con -
texts shape each other . American Psychological Association . https://doi .org/10 .1037/
11877-000
Sasse M ., McKall G . (2010), Smart Start, Wydawnictwo Jedność, Kielce .
Schaffer H  .R . (1994), Epizody wspólnego zaangażowania jako kontekst rozwoju poznaw-
czego, [w:] A . Brzezińska, G . Lutomski (red .), Dziecko w świecie ludzi i przedmiotów
(s . 153), Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań .
Schaffer H  .R . (2006), Psychologia dziecka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa .
Schaffer H  .R . (2006), Rozwój społeczny. Dzieciństwo i młodość, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków .
Schaffer H  .R . (1981), Początki uspołecznienia dziecka, PWN, Warszawa .
Schlieber M ., Jisu Han J . (2021), The Role of Sleep in Young Children’s Development,
A Review Genet Psychol., 182(4), 205–217 .doi: 10 .1080/00221325 .2021 .1908218
Serafin T  . (red .) (2005), Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka od chwili wykrycia nie-
pełnosprawności do podjęcia nauki w szkole. Poradnik dla organizatorów działań, dla
terapeutów oraz dla rodziców, MENiS, Warszawa .
Sienkiewicz-Wilowska A . (2014), Wychowanie twórcze maluchów, Wychowanie w Przed-
szkolu, 3 .
Steiner D ., Miller L ., Reid S . (1996), Od niemowlęcia do dwulatka, Wydawnictwo Świat
Książki, Warszawa .
Szajewska H ., Socha P ., Horvath A ., Rybak A ., Dobrzańska A ., Borszewska-Kornacka M .K .,
Chybicka A ., Czerwionka-Szaflarska M  ., Gajewska D ., Helwich E ., Książyk J ., Mojska
H ., Stolarczyk A ., Weker H . (2014), Zasady żywienia zdrowych niemowląt . Zalecenia Bibliografia 145
Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Pediatria,  
11, 323 .
Szczepańska J ., Daszkowska M ., Hilt A ., Marczuk-Kolada G . (2015), Zalecenia higieniczne
w obrębie jamy ustnej dla dzieci i młodzieży, Nowa Stomatologia, 20/3, 127 .
Szczepkowska-Szczęśniak K ., Uniszewska K . (2006), Droga do samodzielności, Wydaw-
nictwo Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogiczne, Warszawa .
Trempała J . (2000), Koncepcje rozwoju człowieka, [w:] Psychologia, Podręcznik akademicki,
t . 1, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk .
Trusz S . (2013), Efekty oczekiwań interpersonalnych. Wybór tekstów, Wydawnictwo Na-
ukowe Scholar, Warszawa .
Twardowski A . (2012), Wczesne wspomaganie rozwoju dzieci z niepełnosprawnościami
w środowisku rodzinnym, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań .
Tyszkowa M . (1992), Potrzeby rozwojowe dzieciństwa a warunki wychowania w środowi-
sku zakładowym, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 5/6, 193–200 .
Tyszkowa M . (1993), Ekologiczne uwarunkowania rozwoju psychicznego jednostki: propo-
zycja interpretacji poznawczej, Kwartalnik Polskiej Psychologii Rozwojowej, 1(2),  3–18 .
Verrilo E ., Bizzarri C ., Cappa M . i in . (2011), Sleep characteristics in children with growth
hormone deficiency, Neuroendocrinology, 94(1), 66–74 . doi: 10 .1159/000326818 .
Walkiewicz-Krutak M . (2020), Funkcjonowanie wzrokowe małych dzieci słabowidzących,
Wydawnictwo APS .
Walkiewicz-Krutak M . (2018), Mózgowe uszkodzenie widzenia u małych dzieci. Studium
teoretyczno-empiryczne, Wydawnictwo APS .
Węgłowska J ., Milewska A . (2011), Pozytywne i negatywne skutki promieniowania sło-
necznego, Postępy Kosmetologii, 2/2, 93–97 .
Wood D . (2006), Jak dzieci uczą się i myślą. Społeczne konteksty rozwoju poznawczego,
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Kraków .
Woynarowska B . (2017), Edukacja do dbałości o ciało, B . Woynarowska (red .), Edukacja
zdrowotna (s . 293–310), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa .
Wygotski L .S . (1971), Geneza wyższych funkcji psychicznych, [w:] L .S . Wygotski, Wybrane
prace psychologiczne, PWN, Warszawa .
Wygotski L .S . (1995), Zabawa i jej rola w rozwoju psychicznym dziecka, [w:] A . Brzeziń-
ska, G . Lutomski, T . Czub, B . Smykowski (red .), Dziecko w zabawie i w świecie języka  
(s . 67–88), Zysk i S-ka, Poznań .
Wygotski L .S . (2002), Problem wieku rozwojowego, [w:] A .I . Brzezińska, M . Marchow
(red .), Wybrane prace psychologiczne II, Zysk i S-ka, Warszawa .
Żebrowska M . (red .), Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa 1976 .