Wielowymiarowość diagnozy i terapii FASD

Spis treści:

Wprowadzenie

Część 1. SPEKTRUM POALKOHOLOWYCH WRODZONYCH ZABURZEŃ ROZWOJOWYCH (FETAL ALCOHOL SPECTRUM DISORDERS, FASD) W ŚWIETLE ROZWAŻAŃ TEORETYCZNYCH I BADAŃ

1. Definicja pojęcia i klasyfikacje FASD
2. Rys historyczny rozwoju wiedzy na temat FASD
3. Traumatyzujący wpływ alkoholu na płód
4. Diagnozowanie FASD
4.1. Współczesne kategorie diagnostyczne FASD według wytycznych Sieci Diagnostyki i Prewencji FAS Stanu Washington (The Washington State FAS Diagnostic and Prevention Network, FAS DPN)
4.2. Procedura diagnostyczna według standardów 4-cyfrowego Kwestionariusza Diagnostycznego
4.3. Ocena zaburzeń, które mogą być efektem wpływu alkoholu na rozwijający się organizm. Zaburzenia pierwotne i wtórne
5. Wybrane formy pomocy osobom ze Spektrum Poalkoholowych Wrodzonych Zaburzeń Rozwojowych
5.1. Terapia Wygaszania i Stymulacji Odruchów wg Sally Goddard (INPP)
5.2. Indywidualna Symulacja Słuchu Kielda Johansena JIAS
5.3. Terapia Integracji Sensorycznej
5.4. Trening Bilateralnej Integracji (BI)
5.5. Self-Reg – metoda samoregulacji
5.6. Play Therapy
5.7. Zooterapia (animaloterapia)
5.8. Terapie funkcji poznawczych
5.9. Osteopatia
5.10. Podejście 8 kroków
5.11. Akomodacje środowiskowe według Małgorzaty Tomanik i Magdaleny Borkowskiej
5.12. Podejścia do traumy rozwojowej
6. Sytuacja osób z FASD w Polsce

Część 2. CODZIENNOŚĆ Z FASD. DIAGNOZA, ZALECENIA TERAPEUTYCZNE, PROGNOZA

1. Wprowadzenie. Procedura diagnostyczna według standardów 4-cyfrowego Kwestionariusza Diagnostycznego
2. Chłopiec, wiek 1 rok 2 miesiące. Rozpoznanie diagnostyczne i postępowanie terapeutyczne: Częściowy Płodowy Zespół Alkoholowy (PFAS)
3. Chłopiec 4,6 roku. Rozpoznanie diagnostyczne i postępowanie terapeutyczne: Częściowy Płodowy Zespół Alkoholowy (PFAS), ekspozycja na alkohol
4. Dziewczynka 8 lat. Rozpoznanie diagnostyczne i postępowanie terapeutyczne: Płodowy Zespół Alkoholowy (FAS), ekspozycja na alkohol
5. Dziewczynka, 11 lat. Rozpoznanie diagnostyczne i postępowanie terapeutyczne: Zaburzenia Neurobehawioralne, ekspozycja na alkohol (ND/AE)
6. Chłopiec, 14 lat. Rozpoznanie diagnostyczne i postępowanie terapeutyczne: Encefalopatia niepostępująca, ekspozycja na alkohol (SE/AE)
7. Kobieta, 32 lata. Rozpoznanie diagnostyczne i postępowanie terapeutyczne: Płodowy Zespół Alkoholowy (FAS), ekspozycja na alkohol

Część 3. DZIECKO Z FASD W SYSTEMIE PIECZY ZASTĘPCZEJ – SYSTEM ODDZIAŁYWAŃ WYCHOWAWCZO-TERAPEUTYCZNYCH

1. Organizacja pieczy zastępczej w Polsce
2. Obszary traumy rozwojowej dziecka z FASD w pieczy instytucjonalnej
3. Główne obszary pomocy dziecku z FASD w instytucjonalnej pieczy zastępczej

ZAKOŃCZENIE
BIBLIOGRAFIA

Aase  J.M.,  Kliniczne  rozpoznanie  Alkoholowego  Zespołu  Plodu  (FAS).  Trudności
w wykrywaniu i diagnostyce, [w:] M. Ślósarska, Uszkodzenia płodu wywołane
alkoholem, Wydawnictwo PARPA, Warszawa 1998.
Amos-Kroos R.M., Fink B.A., Smith C.J., Chin L., Van Calcar S.C., Wozniak J.R.,
Smith  S.M.,  Abnormal  Eating  Behaviors  are  Common  in  Children  with  Fetal
Alcohol Spectrum Disorders, „The Journal of Pediatrics” 2016, nr 169.
Astley S.J., Aylward E.H., Olson H.C., Kerns K., Brooks A., Coggins T.E., Davies T.E.,
Dorn S., Gendler B., Jirikovic T., Kraegel P., Maravilla K., Rochards T., Magnetic
resonance imaging outcomes from a comprehensive magnetic resonance study
of  children  with  fetal  alcohol  spectrum  disorders,  „Alcoholism  Clinical  and
Experimental Researches” 2009, nr 33(10).
Astley S.J., Clarren S.K., Diagnosing the full spectrum of fetal alcohol exposed indi-
viduals:  Introducing,  the  4-Digit  Diagnostic  Code,  „Alcohol  and  alcoholism:
international journal of the Medical Council on Alcoholism”, 2000; nr 35(4).
Astley S.J., Diagnostic guide for fetal alcohol spectrum disorders: the 4-digit diagno-
stic code, University of Washington Publication Services, Seattle 2004.
Ayres A.J., Sensory integration and learning disorders, Western Psychological Servi-
ces, Los Angeles 1972.
Ayres A.J., Integracja sensoryczna a zaburzenia uczenia się, Wydawnictwo Harmo-
nia Uniwersitas, Warszawa 2018.
Baer J.S., Sampson P.D., Barr H.M., Connor P.D., Streissguth A.P., 21-year longitu-
dinal analysis of the effects of prenatal alcohol exposure on young adult drin-
king, „Archives of General Psychiatry” 2003, nr 60(4).
Banach M., Matejek J., W trosce o zdrowie dziecka i twoje. Płodowy Zespół Alkoho-
lowy (FAS) – kompendium wiedzy, Wydawnictwo Scriptum, Kraków 2016.
Bartel H. Embriologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2019.
Bessel  van  der  Kolk,  Strach  ucieleśniony.  Mózg,  umysł  i  ciało  w  terapii  traumy,
Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2018.
Borkowska A., Domańska Ł., Podstawy neuropsychologii klinicznej, Wydawnictwo
UMCS, Lublin 2008.
Borkowska M., Wagh K., Integracja sensoryczna na co dzień, Wydawnictwo Lekar-
skie PZWL, Warszawa 2010.157 Bibliografia
Brzezińska A.I., Nowotnik A., Funkcje wykonawcze a funkcjonowanie dziecka w śro-
dowisku  przedszkolnym  i  szkolnym,  „Edukacja.  Studia,  Badania,  Innowacje”
2012, nr 1(117).
Campbell-McBride  N.N.,  Zespół  psychologiczno-jelitowy  GAPS,  Wydawnictwo
Stenka, Londyn 2013.
Chernoff G.F., The fetal alcohol syndrome in mice: an animal model, „Teratology”
1977, nr 15.
Clarren, K.S., Bowden M.D., Astley S., The Brain i the fetal alcohol syndrome. Obse-
rvations in the human and nonhuman primates, „Alcohol World Health and
Research” 1985, nr 10/l.
Cole C.D., Gailey A.R., Mulle J.G., Kable J.A., Lynch M.E., Jones K.L., A Comparison
Among 5 Methods for the Clinical Diagnosis of Fetal Alcohol Spectrum Disor-
ders, „Alcoholism, clinical and experimental research” 2019, nr 40(5).
Coles C.D., Smith J.E., Fernheff M.P., Faleh A., Neonatal ethanol withdrawal: cha-
racteristics in clinically normal, nondysmorphic neonates, „Journal of Pedia-
trics” 1984, nr 105(3).
Czech  E.,  Hartleb  M.,  Poalkoholowe  uszkodzenia  płodu  jako  niedoceniana  przy-
czyna wad rozwojowych i zaburzeń neurobehawioralnych u dzieci, „Alkoholizm
i Narkomania” 2006, tom XVII, nr 1–2.
Elszkowska A., Golon A., Raabe K., Krawczyk F., Majcher D., Niklewska-Piotrowska
E., Piotrowicz R., Rafał-Łuniewska J., Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka,
Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2017.
Evensen D., Lutke J., Eight Magic Keys. Developing succesful interventions for stu-
dents with FAS. Homer, Fasalaska Project FACTS (Fetal Alcohol Consultation
and Training Services) 1997.
Franczyk A., Krajewska K., Skorupa J., Baw się poprzez animaloterapię, Wydawnic-
two Impuls, Kraków 2012.
Fugelstad  A.J.,  Fink  B.A.,  Eckerle  J.K.,  Boys  C.J.,  Hoecker  H.L.,  Kroupina  M.G.,
Zeisel S.H., Inadequate intake of nutrients essential for neurodevelopment in
children  with  fetal  alcohol  spectrum  disorders,  „Neurotoxicology  and  Terato-
logy” 2013, nr 39.
Gerhardt S., Znaczenie miłości. Jak uczucia wpływają na rozwój mózgu, Wydawnic-
two Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012.
Keck G., Kupecky R., Wychowanie zranionego dziecka, Wydawnictwo Marciniewski
Services, Warszawa 2010.
Girczys-Połedniok  K.,  Pudlo  R.,  Szymlak  A.,  Pasierb  N.,  Zastosowanie  terapii
z udziałem zwierząt w praktyce psychiatrycznej, „Psychiatria” 2014, nr 11 (3).
Goddard-Blythe  S.,  Jak  ocenić  dojrzałość  do  nauki?,  Wydawnictwo  PWN,  War-
szawa 2015.
Goddard-Blythe S., Niedojrzałość neuromotoryczna dzieci i dorosłych, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2015.158 Bibliografia
Goddard-Blythe S., Odruchy, uczenie się i zachowanie. Wydawnictwo PWN, War-
szawa 2018.
James  B.,  Leczenie  dzieci  po  urazach  psychicznych,  Wydawnictwo  PARPA,  War-
szawa 2000.
Jirikowic T.L., Sensory processing and integration and children with alcohol-related
diagnoses: An exploratory analysis. niepublikowana praca doktorska. Uniwer-
sytet Waszyngtoński 2003.
Jones K.L., Hoyme H.E., Robinson L.K., Del Campo M., Manning M.A., Prewit L.M.,
Chambers C.D., Fetal alcohol spectrum disorders: Extending the range of struc-
tural defects, „European Journal of human genetics” 2010, nr 152 (11).
Jones  K.L.,  Smith  D.W.,  Recognition  of  Fetal  Alcohol  Syndrom  in  early  infants,
„Lancet” 1973, nr 2
Jośko-Ochojska J. (red.), Medyczne i społeczne aspekty traumy, Śląski Uniwersytet
Medyczny Totem.com, Katowice 2016.
Kapka-Skrzypczak L., Dieta ciężarnych a ryzyko wad wrodzonych u dziecka, „Medy-
cyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2011, t. 17, nr 4.
Klecka M., Janas-Kozik M., Dziecko z FASD, Rozpoznanie różnicowe i podstawy tera-
pii, PARPAMEDIA, Warszawa 2009.
Klecka M., Janas-Kozik M., Jelonek I., Siwiec A., Rybakowski J.K., Walidacja polskiej
wersji Kwestionariusza Waszyngtońskiego do oceny spektrum poalkoholowych
wrodzonych zaburzeń rozwojowych, „Psychiatria Polska” 2006, nr 46.
Klecka M., Zaburzenia rozwojowe u dzieci w rodzinach zastępczych, adopcyjnych
i dysfunkcyjnych, [w:] A. Gmitrowicz, M. Janas-Kozik (red.), Zaburzenia psy-
chiczne dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Medical Tribune, Warszawa 2018.
Kobor M.S., Wieunberg J., Focus On: Epigenetics and Fetal Alcohol Spectrum Disor-
ders, „Alcohol Research Current Reviews 2011, nr 34(1), s. 29–37.
Kokocińska A.M., Zooterapia z elementami etologii, Wydawnictwo Impuls, Kra-
ków 2017.
Komorowska M., Uszkodzenia mózgu u dzieci z FASD, „Remedium” 2007, nr 12.
Kranowitz C.S., Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – dia-
gnoza i postepowanie, Wydawnictwo Harmonia Universalis, Gdańsk 2012.
Lemoine P., Lemoine P.H., Avenir des enfants de mères alcooliques (Ètude de 105 cas
retrouvés  à  l’âge  adulte)  et  queloques  constatations  d’intérêt  prophylactique,
„Annales de Pediatrie” 1992, nr 39.
Levine P.A., Obudźcie tygrysa. Leczenie traumy, Wydawnictwo Czarna Owca, War-
szawa 2016.
Levine P., Uleczyć traumę. 12-stopniowy program wychodzenia z traumy, Wydaw-
nictwo Czarna Owca, Warszawa 2015.
Lichtenberg-Kokoszka  E.,  Straub  R.,  W  okresie  prenatalnym,  „Świat  Problemów”
2002, nr 10.159 Bibliografia
Liotti  G.,  Farina  B.,  Traumatyczny  rozwój.  Etiologia,  klinika  i  terapia  wymiaru
dysocjacyjnego, Fundacja Przyjaciele Martynki, Warszawa 2016.
Liszcz K., Dziecko w FAS w domu i w szkole, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2011.
Liszcz K., Banach M., Matejek J., W trosce o zdrowie dziecka i twoje. Płodowy Zespół
Alkoholowy (FAS) – kompendium wiedzy, Wydawnictwo Scriptum, Kraków 2016.
Łaszczyca  P.,  Wiedza  neurobiologiczna  jest  przydatna  pedagogowi,  [w:]  B.  Dole-
żych, P. Łaszczyca (red.), Biomedyczne podstawy rozwoju z elementami higieny
szkolnej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006.
Martin D.C., Martn J.C., Streissguth A.P., Lunf C.A., Sucking frequency and ampli-
tude  in  newborns  as  a  function  of  maternal  drinking  and  smoking,  „Alco-
hol Research:
Current Reviews” 1979, nr 5.
Michaelis E.K., Michaelis M.L., Komórkowe i molekularne podstawy teratogennych
właściwości alkoholu, „Alkohol a zdrowie”, Uszkodzenia płodu wywołane alko-
holem, Warszawa 1998, nr 17.
Michaelis E. K., Michaelis M. L., Komórkowe i molekularne podstawy teratogennych
właściwości alkoholu, [w:] M.  Ślósarska  (red.), Uszkodzenia płodu wywołane
alkoholem, „Alkohol a zdrowie” nr 17, Wydawnictwo Edukacyjne Parpamedia,
Warszawa 1998
Namysłowska  I.,  (red.),  Psychiatria  Dzieci  i  Młodzieży,  Wydawnictwo  Lekarskie
PZWL, Warszawa, 2007.
O’Connor M.J., Kogan N., Findlay R., Prenatal alcohol exposure and attachment beha-
vior in children, „Alcohol Clinical and Experimental Research 2002, nr. 26.
Odowska-Szlachcic  B.,  Metoda  integracji  sensorycznej  we  wspomaganiu  rozwoju
mowy u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, Wydawnictwo
Harmonia, Gdańsk 2010.
Palicka  I.,  Śmigiel  R.,  Walidacja  narzędzia  diagnostycznego  „Skale  Inteligencji
i Rozwoju dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym (IDS-P) z udziałem grupy dzieci
z  rozpoznanym  płodowym  zespołem  alkoholowym  wg  kryteriów  waszyngtoń-
skich, „Pediatria Polska” 2017, tom 92.
Palicka I., Współpraca psychologa i logopedy w diagnostyce zaburzeń poznawczych
i komunikacyjnych dzieci z FASD. „Czy słyszysz co ja widzę?” – implikacje teo-
retyczne, doświadczenia własne, [w:] W.E. Jeżewska-Krasnodębska, B. Skałba-
nia (red.), Diagnoza i terapia w pracy logopedy i nauczyciela terapeuty. Kon-
teksty teoretyczne i praktyka, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2017.
Pawłowska-Jaroń H., Sfery zaburzonego rozwoju u dzieci z FASD, [w:] M. Michalik
(red.), Biologiczne uwarunkowania rozwoju i zaburzeń mowy, „Nowa Logope-
dia”, tom 2. Wydawnictwo Collegium Columbinum, Kraków 2011.
Pąchalska M., Kaczmarek B., Kropotov J., Neuropsychologia kliniczna, od teorii do
praktyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014.160 Bibliografia
Perry  B.D.,  Child  and  Adolescent  Psychopathology,  [w:]  T.  Beauchaine,  S.P.  Hin-
shaw (red.) Child Maltreatment: A Neurodevelopmental Perspective on the Role
of Trauma and Neglect in Psychopathology, John Wiley & Sons, Hoboken Nowy
Jork 2008.
Piekacz A., Specyfika rozwoju dzieci z FASD w instytucjonalnej pieczy zastępczej,
„Zeszyty  Naukowe  Politechniki  Śląskiej.  Seria:  Organizacja  i  Zarządzanie”
2017, nr 1990, zeszyt 112/2017.
Pierg S., Chaudavasu O., Wesler L, Withdrawal symptoms in infants with the fetal
alcohol syndrome, „Journal Pediatries” 1977, nr 90.
Religa  B.,  Piekacz  A.,  niepublikowanych  materiałów  konferencyjnych  autorstwa.
Referat  podczas  konferencji  z  okazji  międzynarodowego  dnia  FAS  w  2016  r.
w Lędzinach pt. Traumatyzacja dzieci z FAS/FASD w instytucjonalnej pieczy
zastępczej. Doświadczenia własne.
Rothschild B., Ciało pamięta. Psychofizjologia traumy i terapia osób po urazie psy -
chicznym, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2014.
Rutter M., English and Romanian Adoptees study team. Developmental catch-up,
and deficit, following adoption after severe global early privation , „Journal of
Child Psychology and Psychiatry” 1998, nr 39.
Shanker S., Samoregulacja w szkole. Spokój, koncentracja i nauka, Wydawnictwo
Mamania, Warszawa 2019.
Shanker S., Barker T., Self Reg. Jak pomóc dziecku (i sobie) nie dać się stresowi i żyć
pełnią możliwości, Wydawnictwo Mamania, Warszawa 2016.
Shore A.N., Zaburzenie regulacji prawej półkuli mózgu, dysocjacja, a patogeneza
PTSD, [w:] S. Murawiec, C. Żechowski (red.), Od neurobiologii do psychotera-
pii, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2009.
Stążka-Gawrysiak A., Self-Reg. Opowieści dla dzieci o tym, jak działać, gdy emocje
biorą górę, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2019.
Streissguth A.P., Barr H.M., Kogan J., F.L. Bookstein, Understanding the occurence
of secondary disabilities in clients with fetal alcohol syndrome (FAS) and fetal
alcohol effects (FAE). Final report to the Ceters for Disease Control and Preven-
tion, „Fetal Alcohol & Drug Unit”, University of Washington, Seattle 1996.
Szmalec J., Efektywność terapii integracji sensorycznej, Difin 2019.
 
Źródła internetowe:
Astley S.J., Bledsoe J.M., Brooks A., Davies J.K., Jirikowic T., Olson E., Thorne J.C.,
Comparison of the 4-Digit Code, Canadian 2015, Australian 2016 and Hoyme 2016
fetal alcohol spectrum disorder diagnostic guidelines 2019, https://depts.washing-
ton.edu/fasdpn/pdfs/Compare4DiagSystems2019.pdf [dostęp: 19.12.2019].161 Bibliografia
Drozdowski L., Dysocjacja – terra incognita? Od adaptacji do patologii (zaburzenia
dysocjacyjne u dzieci po traumach), http://polskadzieciom.home.pl/newsletter/
dysocjacja.pdf [dostęp: 09.08.2019].
Franklin L., J. Deitz, T. Jirikowic, S. Astley, Children With Fetal Alcohol Spectrum
Disorders: Problem Behaviors and Sensory Processing, „The American Journal
of Occupational Therapy”, 2008https://depts.washington.edu/fasdpn/pdfs/fran-
klin2008.pdf [dostęp: 14.07.2019].
Tomanik M., Borkowska M., Akomodacje środowiskowe pomocą dla osób z FASD,
2018  http://www.ciazabezalkoholu.pl/images/file/Akomodacje.pdf  [dostęp:
10.11.2019].
Thomas J.D., Riley E.P., Fetal Alcohol Syndrome Does Alcohol Withdrawal Play a Role?
https://pubs.niaaa.nih.gov/publications/arh22-1/47-53.pdf [dostęp: 06.06.2019].
Trepka-Starosta J., Piekacz A., Zaburzenia dysocjacyjne u dzieci jako skutek niepra-
widłowo ukształtowanych więzi https://psychologiawpraktyce.pl/artykul/zaburz-
enia-dysocjacyjne-u-dzieci-jako-skutek-nieprawidlowo-uksztaltowanych-wiezi
[dostęp: 09.08.2019].
https://pulsmedycyny.pl/swiatowy-dzien-fas-969858 [dostęp: 09.10.2019].
https://depts.washington.edu/fasdpn/htmls/4-digit-code.htm [dostęp: 10.10.2019].
http://www.ciazabezalkoholu.pl/images/file/RozpowszechnianieFASD/FASD_w_Pol-
sce.pdf [dostęp: 03.11.2019].
https://www.interculturalcompass.com/wpcontent/uploads/2017/06/Medyczne_i_
spoleczne_aspekty_traumy_www.pdf [dostęp: 09.08.2019].
https://www.interculturalcompass.com/wpcontent/uploads/2017/06/Medyczne_i_
spoleczne_aspekty_traumy_www.pdf [dostęp: 09.08.2019] doświadczyły zdarzeń
urazowych.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3860549/ [dostęp: 10.09.2019].
http://wspolnie.org/plodowy-zespol-alkoholowy/ [dostęp: 20.06.2019] mózgu. Badania
https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/16846/w-trosce-odrowie_book.
pdf?sequence=1&isAllowed=y [dostęp: 10.09.2019].
http://www.inpp.pl/inpp_polska-190.html [dostęp: 09.10.2019].
http://fasstar.com/ [dostęp: 08.08.2019].
http://polskadzieciom.home.pl/newsletter/dysocjacja.pdf [dostęp: 09.08.2019].
https://depts.washington.edu/fasdpn/htmls/evidence-success.htm [dostęp: 06.11.2019].
https://www.abcalkoholu.pl/opinia-eksperta/picie-alkoholu-podczas-ciazy/  [dostęp:
09.11.2019].
https://www.fasoff.pl/[dostęp: 09.11.2019].
http://www.fas.org.pl/kim-jestesmy [dostęp: 10.11.2019].
puls medycyny. https://pulsmedycyny.pl/czy-wolno-stosowac-przymus-terapii-uzale
znionych-kobiet-w-ciazy-886152 [dostęp: 10.06.2019].
https://depts.washington.edu/fasdpn/pdfs/guide2004.pdf [dostęp: 08.08.2019].162 Bibliografia
https://depts.washington.edu/fasdpn/pdfs/guide04.pdf, s. 35 [dostęp: 10.06.2019].
https://www.inpp.org.uk/ [dostęp: 09.10.2019].
file:///C:/Users/User/Downloads/J.Rafal-uniewskaWczesne-wspomaganie-rozwoju-
dziecka.pdf [dostęp: 30.12.2019].
https://www.self-reg.pl/ [dostęp: 02.01.2020].
http://play-therapy.pl/ [dostęp: 12.12.2019].
http://www.nslt.pl/ [dostęp: 10.10.2019].
http://scr.home.pl/autoinstalator/joomla/szkolenia/modelnslt [dostęp: 20.09.2019].
http://www.nslt.pl/ [dostęp: 10.10.2019].
https://redshoesrock.com/about/ [dostęp: 10.10.2019].
https://redshoesrock.com/why-red-shoes/ [dostęp: 10.10.2019].
http://scr.home.pl/autoinstalator/joomla/szkolenia/modelnslt [dostęp: 20.09.2019].
https://www.interp.pl/somatic-experiencing.html [dostęp: 20.09.2019].
https://depts.washington.edu/fasdpn/pdfs/guide2004.pdf.
https://obgyn.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/j.1471-0528.2011.03050.x
[dostęp: 20.06.2019].