Rozwojowe zaburzenia koordynacji ruchowej

Spis treści:

Wstęp

Jacek Szmalec
Wprowadzenie do problematyki rozwojowych zaburzeń koordynacji ruchowej

ROZWOJOWE ZABURZENIA RUCHOWE – WZROKOWE STRATEGIE TERAPEUTYCZNE

Grzegorz Brzuzy, Jacek Szmalec
Rozwój wzroku w życiu człowieka w kontekście koordynacji ruchowej

Dariusz Wyszyński, Ewa Binkuńska, Jacek Szmalec, Grzegorz Brzuzy
Materiały do pracy terapeutycznej rozwijającej przetwarzanie wzrokowe

Dariusz Wyszyński, Grzegorz Brzuzy, Jacek Szmalec
Kwestionariusz do identyfikacji trudności w posługiwaniu się wzrokiem

Grzegorz Brzuzy, Jacek Szmalec, Dariusz Wyszyński
Zestaw ćwiczeń wspomagających rozwój widzenia i procesów koordynacji

ROZWOJOWE ZABURZENIA RUCHOWE A LOGOPEDYCZNE STRATEGIE TERAPEUTYCZNE

Ewa Binkuńska
Logopedyczne aspekty koordynacji ruchowej czynności pionizacji języka oraz diagnozy związanych z nią trudności

Zbigniew Rytlewski, Jacek Szmalec
Eksterorecepcja neurologopdyczna mięśni przestrzeni twarzy i jamy ustnej – jako strategia terapeutyczna wspomagająca koordynację ruchową

Dariusz Wyszyński, Ewa Binkuńska, Jacek Szmalec, Aleksandra Iwaniuk, Magdalena Dyrka, Karolina Flor, Sylwia Krajzer, Lucyna Śmieszek-Formela
Gimnastyka języka

ROZWOJOWE ZABURZENIA RUCHOWE – SŁUCHOWE STRATEGIE TERAPEUTYCZNE

Maria Faściszewska
Zaburzenia przetwarzania słuchowego i wykrywanie jego ryzyka w kontekście problemów z koordynacją

Maria Faściszewska
Ćwiczenia słuchowe i słuchowo-językowe dotyczące stymulacji wyższych funkcji słuchowych

pod kierunkiem Jacka Szmalca
Bajki terapeutyczne dla dzieci, na ćwiczenia mimiczne twarzy. Opracowały studentki III roku studiów stacjonarnych i niestacjonarnych UKW w Bydgoszczy

Literatura
Spis tabel

Wstęp

Dr hab. Dorota Podgórska-Jachnik, prof. UŁ:

Rozwojowe zaburzenia koordynacji ruchowej to użyteczne teoretycznie, a zarazem praktyczne opracowanie, poruszające problem rzadko opisywanego w polskiej literaturze zaburzenia, określanego także mianem dyspraksji. Walorem książki jest nie tylko jej unikalna tematyka, ale także interdyscyplinarne ujęcie – przede wszystkim za sprawą zespołu autorskiego, łączącego kompetencje m.in. z zakresu pedagogiki specjalnej, fizjoterapii i logopedii. Publikacja może być wykorzystana zarówno do diagnozy (zawiera narzędzia diagnostyczne, kwestionariusze, wskazówki do obserwacji), jak i do wsparcia w codziennych czynnościach, poprzez zwrócenie uwagi na występujące problemy z koordynacją, w końcu do konkretnych działań terapeutycznych, podnoszących efektywność procesu koordynacji ruchowej, w rezultacie tego także i jakości życia osób doświadczających problemów niezręczności, niezborności czy wręcz niezdarności (wyraża to określenie „syndrom niezdarnego dziecka”). Książka skierowana jest do nauczycieli przedszkoli, szkół, terapeutów zajęciowych, terapeutów wczesnej interwencji, wczesnego wspomagania, logopedów, psychologów, rodziców dzieci wykazujących niezręczność ruchową. Materiał wzbogaca wiedzę teoretyczną o rzadko opisywanym w polskiej literaturze zaburzeniu rozwojowym, a jednocześnie wyposaża Czytelnika zarówno w narzędzia i/lub wskazówki diagnostyczne, jak i terapeutyczne.

Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne (U.S.) 2000 ‘Category 315–340 DC’, Dia-
gnostic and statistical manual of mental disorder,. pp. 53–55. 4th Ed text revi-
sion. Washington, DC).
[https://www.health.govt.nz/system/files/documents/publications/auditory_proces -
sing_disorder.pdf].
Aleksandrowicz R., Ciszek B. (2015), Anatomia kliniczna głowy i szyi, Warszawa.
American Speech-Language Hearing Association. (Central) Auditory Processing Di-
sorders, Technical report: Working group on auditory processing disorders; 2005:
1–27. [https://www.asha.org/policy/TR2005-00043/].
Amerykańskie  Towarzystwo  Psychiatryczne  (2013),  Diagnostyczny  i  statystyczny
podręcznik zaburzeń psychicznych (5 edycja) Waszyngton, DC: APA.
Antczak-Kujawin, J. (2018). Zaburzenia przetwarzania słuchowego u osób starszych
– wstępne wyniki badań. Otolaryngologia, 17(2), 65–71.
Bellis, T.J. (2015). Assessment and Managementof Central Auditory ProcessingDi-
sorders in theEducational Setting:From Science to Practice (wyd.2.). Abingdon:
Plural Publishing.
Białecka – Pikul M. (2012). Wczesne dzieciństwo [w:] J. Trempała (red.), Psychologia
rozwoju człowieka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Białecka-Pikul  M.  (2007),  O  potrzebie  nowego  spojrzenia  na  zaburzenia  rozwoju,
„Sztuka Leczenia”, Tom IV, nr 1–2, s. 13–24.
Binkuńska E. (2012), Higiena i emisja głosu, Bydgoszcz.
Binkuńska E. (2014a), Rotacyzm właściwy oraz pararotacyzm a cechy anatomiczne
i fizjologiczne narządów mowy. Wyniki badań dzieci w wieku pięciu i sześciu lat,
[w:] Forum Logopedyczne, nr 22/2014, s. 89–96.
Binkuńska E. (2014b), Deformacje dźwięków mowy a nieprawidłowości w zakresie
anatomii i fizjologii narządów mowy u dzieci pięcio- i sześcioletnich , [w:] Interdy-
scyplinarność w logopedii, red. A. Hamerlińska-Latecka, M. Karwowska, Gliwice
2014, s. 187–205.209 Literatura
Binkuńska E. (2016), Sygmatyzm właściwy i parasygmatyzm a budowa i funkcjono-
wanie narządów mowy u dzieci, [w:] Forum Logopedyczne, 24 (2016), Katowice,
s. 87–100, ISSN 1732–1301.
Binkuńska E. (2017). Artykulacja oraz cechy anatomiczne i fizjologiczne narządów
mowy u dzieci pięcio- i sześcioletnich. Biuletyn Logopedyczny. NR 1–2 (30–31)
2016/2017, Zarząd Główny PTL, s. 55–73.
Bobińska K., Pietras T., Gałecki P., Niepełnosprawność intelektualna – etiopatoge-
neza, epidemiologia, diagnoza, terapia, Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2012.
Borowiecka R. (2015), Dziecko w równowadze – koordynacja i słuch. Program ćwi-
czeń integracji międzypółkulowej dla dzieci z Zaburzeniami Przetwarzania Słu-
chowego APD, Centrum Edukacji, Warszawa.
BSA APD SIG (a). 2011. Position Statement: Auditory Processing Disorder (APD).
[https://www.thebsa.org.uk/wp-content/uploads/2011/04/OD104-39-Position-
-Statement-APD-2011-1.pdf].
BSA APD SIG (b). 2011. Practical Guidance: An overview of current management of
auditory processing disorder. [www.thebsa.org.uk/images/stories/docs/BSA_APD_
Management_1Aug11_FINAL_a mended17Oct11.pdf].
BSA Position Statement & Practice Guidance Auditory Processing Disorder (APD)
BSA  2018  [https://www.thebsa.org.uk/wp-content/uploads/2018/02/Position-Sta-
tement-and-Practice-Guidance-APD-2018.pdf].
Cierpiałkowska L. (2020), Psychopatologia, Seria: WYKŁADY Z PSYCHOLOGII, Wyd. 3.
Cieszyńska  –  Rożek  J.  (2019).  Neurobiologiczne  podstawy  rozwoju  poznawczego,
część II Wzrok. Centrum Metody Krakowskiej, Kraków.
College of Occupational Therapists (2003) Occupational therapy defined as a com -
plex intervention. Londyn: COT.
College  of  Occupational  Therapists  (2012)  Access  to  occupational  therapy  within
community developmental coordination disorder services (oświadczenie pozycji).
Londyn: COT.
Crawford S.G., Wilson B.N., Dewey D. (2000) Identifying developmental coordina-
tion disorder – consistency between test. Physical and Occupational Therapy in
Pediatrics 20, 200–01, 83–106.
Dajos, K., Piłka, A., Senderski, A., Kochanek, K., Skarżyński, H. (2013). Wyniki te-
stów funkcji słuchowych u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Otolaryngologia,
12(3), 121–128.
Dajos-Krawczyńska, K. (2016). Kwestionariusz przesiewowy zaburzeń przetwarzania
słuchowego – „SCAP” – przegląd literatury. Nowa Audiofonologia, 5(3), 71–76.210 Literatura
De Witt, E., Visser-Bochane, Margot, I., Steenberg, B., van Dijk, P., van der Schans,
Cees, P., & Luinge, Margareet, R. (2016). Characterictics of Auditory Processing
Disorders: A Systematic Review. Journal of Speech, Language, and Hearing Rese-
arch, 59, 384–413.
Department of Health i Department for Education and Skills (2004) National service
framework for children, young people and maternity services. Londyn: DH.
Dukiewicz L. (1995), Fonetyka, [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fo-
netyka i fonologia, red. H. Wróbel, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN,
Kraków, s. 7–103.
Dunford C., Missiuna C., Street E., Sibert J. (2005) Children’s perceptions of the
impact of developmental coordination disorder on activities of daily living. British
Journal of Occupational Therapy, 68,(5), 207–214.
Dunford C., Street E., O’Connell H., Kelly J., Sibert JR (2004) Are referrals to occu-
pational therapy for developmental coordination disorder appropriate? Archives
of Disease in Childhood, 89, 143–147.
Dyszak  A.,  Laskowska  E.,  Święcicka  M.  (1997),  Fonetyczny  i  fonologiczny  opis
współczesnej polszczyzny. Skrypt dla studentów filologii polskiej, Wydawnictwo
Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
Elsisy, H. (2013). Assessment of Central Auditory Processing Disorders (CAPD) Eva-
luation Protocol in a Clinical Setting: From Science to Practice. Journal of Edu-
cational Audiology, 19, 38–47.
Esplin, J., & Wright, C. (2014). Auditory Processing Disorder : New Zealand Review.
Europejska Akademia Dziecięcej Niepełnosprawności (2010) Recommendations for
best evidence clinical practice on definition, diagnosis, assessment and treatment
of development al co-ordination disorder. EACD.
Ferguson, Melanie, A., Hall, Rebeca, L., Riley, A., Moore, D.R. (2011). Communica-
tion, Listening, Cognitive and Speech Perception Skills in Children With Auditory
Processing Disorder (APD) or Specific Language Impairment (SLI). Journal of
Speech and Hearing Research, 54, 211–227.
Geuze RH (2001) Clinical and research diagnostics criteria for developmental coor-
dination disorder: a review and discussion. Human Movement Science, 20, 7–47.
Geuze, RH, Jongemans, MJ, Schoemaker, MM, Smits Engelsman, BC 2001 ‘Clinical
and research diagnostic criteria for developmental coordination disorder: a re-
view and discussion’, Human Movement Science, vol 20, pp. 7–47).
Green D. (2007) A qualitative and quantitive study of the nature of developmental
coordination disorder. Praca doktorska. Uniwersity of Leeds. 211 Literatura
Grzegorzewska, I., Pisula, E., Borkowska, A.M. (2016). Psychologia kliniczna dzieci
i młodzieży [w:] Cierpiałkowska L., Sęk M. (red.) Psychologia kliniczna, PWN,
Warszawa.
Hamilton,  M,  Goodway,  J,  Haubenstricker,  J  1999  ‘Parent-assisted  instruction  in
a motor skill program for at-risk pre-school children’, Adapted Physical Activity
Quarterly, vol 16, pp. 415–426).
Henderson S. (2006) Developmental coordination disorder as specific leaning diffi-
culty. Leeds Consensus Statement. ESRC Seminar Services, pierwsze semina-
rium 2006. Cardiff: Dyscovery. http://www.dcd-uk.org/ (dostęp: 08.11.13).
Hyvarinen L., Walthes R., Jacob N., Chaplin K., Leonhardt M. (2014). Current un-
derstanding of what infants see. Current pthalmology Reports 2, s. 142–149.
Jakubowicz M. (2008), Anatomia człowieka, Poznań.
Jastrzębowska G. (2003), Dyslalia, [w:] Logopedia – pytania i odpowiedzi. Podręcz-
nik akademicki, Tom 2 Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci i osób doro-
słych, pod red. Gałkowskiego T., Jastrzębowskiej G., Opole, s. 143–175.
Jerger, J., Musiek, F. (2000). Report of the consensus conference on the diagnosis
of auditory processing disorders in school-aged children. Journal of the American
Academy of Audiology, 11(9), 467–474.
Johnson S.P. (2013). Development of the visual system. Neural Circuit Development
and Function in the Brain 3, s. 249–269.
Kalat J.W., Biologiczne podstawy psychologii, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2006.
Kielar – Turska M. (2012). Średnie dzieciństwo – wiek przedszkolny [w:] J. Trempała
(red.), Psychologia rozwoju człowieka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Konarska  J.  (2010).  Rozwój  i  wychowanie  rehabilitujące  dziecka  niewidzącego
w okresie wczesnego i średniego dzieciństwa. Wydawnictwo Naukowe Uniwersy-
tetu Pedagogicznego im KEN, Kraków.
Korniszewski L., Dziecko z zespołem wad wrodzonych. Diagnostyka dysmorfologicz-
na. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.
Krzeszewska, P., Kurkowski, Z.M. (2015). Przydatność wybranych kwestionariuszy
przesiewowych do wykrywania zaburzeń ośrodkowego przetwarzania słuchowego.
Nowa Audiofonologia, 4(3), 51–54.
Kubiak Sz., Wiskirska-Woźnica B., Demenko G. (2006), Zarys higieny narządu gło-
su, Włocławek.
Kuczkowski  J.  2017,  Anatomia  i  fizjologia  obwodowego  i  ośrodkowego  narządu
mowy, [w] Biomedyczne podstawy logopedii, pod red. Milewski S., Kuczkowski J.,
Kaczorowska-Bray K., Gdańsk, s. 104–140.212 Literatura
Kurkowski,  Zdzisław,  M.  (2015).  Centralne  Zaburzenia  Przetwarzania  Słuchowe-
go. W: E. Muzyka-Furtak (Red.), Surdologopedia. Teoria i praktyka (ss. 54–64).
Gdańsk: Harmonia Uniwersalis.
Langley T., Ledford J.K. (2010). Embriologia I rozwój narządu wzroku [w:] A. Lens,
S.C.
Losse A., Henderson SE, Elliman D., Hall D., Knight E. Jongmans M. (1991) Clum-
siness in children – Do they grow out of it? A ten-year follow up study. Develop-
mental Medicine and Child Neurology, 33, 55–68.
Mackiewicz B., 1983, Wybrane zagadnienia ortodontyczne dla logopedów, Gdańsk.
Mackiewicz  B.,  1998a,  Wskazówki  do  nauki  prawidłowego  połykania  w  wadach
zgryzu i wymowy u dzieci, [w:] Opieka logopedyczna od poczęcia, red. B. Rocław-
ski, Gdańsk, s. 77–83.
Mackiewicz B., 1998b, Znaczenie pionizacji końca języka dla poprawnej artykulacji
głosek, [w:] Opieka logopedyczna od poczęcia, red. B. Rocławski, Gdańsk, s. 73–76.
Mackiewicz B., 2001, Odwzorowanie czynności pokarmowych w ruchach artykula-
cyjnych, Logopedia, 29, s. 87–92.
Macnab, J.J., Miller, L.T., & Polatajko, H.J. (2001). The search for subtypes of DCD:
Is  cluster  analysis  the  answer?  Human  Movement  Science,  20(1–2),  49–72.
https://doi.org/10.1016/S0167-9457(01)00028-8.
Majak, J. (2013). Trudności diagnostyczne w zaburzeniach przetwarzania słuchowe-
go u dzieci. Otolaryngologia, 12(4), 161–168.
Masgutowa S., Regner A., Rozwój mowy dziecka w świetle integracji sensomotorycz-
nej, Wrocław, 2009.
Matyja M., Doroniewicz I. (2016), Neurorozwojowe podstawy rozwoju mowy i terapii
logopedycznej, [w:] Wczesna interwencja logopedyczna, pod red. K. Kaczorowska-
-Bray, S. Milewski, s. 54–71.
Medyczne GÓRNICKI, Wrocław.
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych – X Re -
wizja, Tom I, wydanie 2008. Centrum systemów informacyjnych ochrony zdrowia
2012, s. 248.
Miller, LT, Missiuna, CA, Macnab, J, Malloy-Miller, T, Polatajko, H 2001a ‘Clinical
description of children with developmental coordination disorder’, Canadian Jo-
urnal of Occupational Therapy, vol 68, p. 5–15).
Missiuna C., Gaines R., Soucie H. (2006) Why every office needs a tennis ball: a new
approach to assessing the clumsy child. Canadian Medical Association Journal
175 (5) http://www.cmaj.ca/cgl/content/full/175/5/471 (dostęp: 08.11.13).213 Literatura
Missiuna C., Pollock N., Egan M., DeLaat D., Gaines R., Soucie H (2008) Enabling
occupation through facilitating the diagnosis of developmental coordination di-
sorder. Canadian Journal of Occupational Therapy 75, 26–34.
Missiuna C., Pollock N., Russell D., Law M. (2005) Helping children with fine mo -
tor difficulties to succeed: An educational intervention: Final report to the Inter
Agency CCAC managers. Hamilton, ON Can Child.
Musiek, F., Gollegly, K.M., Lamb, L.E. (1990). Selected issues in screening for cen-
tral auditory procesing dysfunction. Seminars in Hearing, 11(4), 372–384.
Muszyńska A., Nadaj A. (2001). Retinopatia wcześniacza. Nowa pediatria, 2, s. 32–37.
Namysłowska I., Psychiatria dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, War-
szawa 2004/2005.
Narożny W., Szmaj M., 2017, Zaburzenia mowy w dysfagii, [w] Biomedyczne podsta-
wy logopedii, pod red. Milewski S., Kuczkowski J., Kaczorowska-Bray K., Gdańsk,
s. 176–185.
Nemeth, J.K. Ledford (red.), Anatomia i fizjologia narządu wzroku. Wydawnictwo.
Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B., Psychologia poznawcza, Wydawnictwo PWN,
Warszawa 2006.
Nunes, C.L., Pereira, L.D., de Carvalho, G.S. (2013). Scale of Auditory Behaviors
and  auditory  behavior  tests  for  auditory  processing  assessment  in  Portuguese
children. Codas, 25(3), 209–215.
Odowska-Szlachcic  B.,  Mierzejewska  B.  (2013).  Wzrok  i  słuch,  zmysły  wiodące
w uczeniu się w aspekcie integracji sensorycznej. Wydawnictwo „Harmonia Uni-
versalis”, Gdańsk.
Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa
2001
Ostapiuk B. (2013), Dyslalia ankyloglosyjna. O krótkim wędzidełku języka, wadli-
wej wymowie i skuteczności terapii, Szczecin.
Pagliano P. (2012). The multisensory handbook. Routledge, London, New York.
Pańtak G., Wspomaganie rozwoju małego dziecka, Wszechnica Polska Szkoła Wyższa
w Warszawie, Warszawa 2014.
Passarge E., Genetyka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.
Pluta-Wojciechowska D. (2011), Mowa dzieci z rozszczepem wargi i podniebienia,
Kraków.
Pluta-Wojciechowska  D.  (2015),  Zaburzenia  czynności  prymarnych  i  artykulacji.
Podstawy postępowania logopedycznego, Bytom.214 Literatura
Pluta-Wojciechowska D., 2010, Czynność połykania jako przedmiot diagnozy i tera-
pii logopedycznej, [w:] Nowe podejście w diagnozie i terapii logopedycznej – me-
toda  krakowska,  red.  J.  Cieszyńska,  Z.  Orłowska-Popek,  M.  Korendo,  Kraków,
s. 106–124.
Polatajko, H, Fox, A, Missiuna, C 1995a ‘International consensus on children with
developmental coordination disorder’, Canadian Journal of Occupational Thera-
py, vol 62, pp. 3–6.).
Potocki L., Bi W., Treadwell-Deering D., Carvalho C.M., Eifert A., Friedman E.M.,
Glaze  D.,  Krull  K.,  Lee  J.A.,  Lewis  R.A.,  Mendoza-Londono  R.,  Robbins-Fur-
man P., Shaw C., Shi X., Weissenberger G., Withers M., Yatsenko S.A., Zackai
E.H.,  Stankiewicz  P.,  Lupski  J.R.  Characterization  of  Potocki-Lupski  syndrome
(dup(17)(p11.2p11.2)) and delineation of a dosage-sensitive critical interval that
can convey an autism phenotype.. „Am J Hum Genet”. 80. 4, 2007.
Prochowicz Z., Podstawy masażu leczniczego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, War-
szawa 2004.
Proffit W.R., Fields H.W., 2001, Ortodoncja współczesna, red. naukowa wyd. polskie-
go G. Śmiech-Słomkowska, Lublin.
Rasmussen P., Gillberg C. (2000) Natural outcome of ADHD with developmental
coordination disorder at age 22 year: a controlled, longitudinal, community ba-
sed study. Journal of American Academy of Child Adolescent Psychiatry, 39(11),
1424–1431.
Rocławski B. (1981a), Poradnik fonetyczny dla nauczycieli, wydawnictwoWarszawa.
Rocławski B. (1986), Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktyki i fonostatystyki współcze-
snego języka polskiego, Wydawnictwo Uczelniane UG, Gdańsk.
Rokitańska M., 2004, Podstawy ortodoncji dla logopedów, Bydgoszcz.
Ronin-Walknowska E., 2017, Rozwój języka i jego funkcji w życiu płodowym, [w:]
Biomedyczne podstawy logopedii, pod red. Milewski S., Kuczkowski J., Kaczorow-
ska-Bray K., Gdańsk, s. 47–61.
Rytlewski  Z.,  Mechanorecepcja  w  zespole  Potockiej-Lupskiego,  „Terapia  specjalna
dzieci i dorosłych” 2019, nr 1.
Rządzka M., 2011, Konsekwencje dysfunkcji oddychania, [w:] Profilaktyka i terapia
dysfunkcji oddechowych u dzieci, red. Skorek E.M., Rządzka M., Zielona Góra,
s. 25–36.
Sambor B., 2015, Zaburzone wzorce połykania i pozycji spoczynkowej języka a bu-
dowa artykulacyjna głoskowych realizacji fonemów u osób dorosłych, [w:] Logo-
pedia, 43/44.215 Literatura
Scottish Executive (2007) Children’s services – Getting it right for every child. Edyn-
burg: prawa autorskie Crown.
Senderski, A. (2014). Rozpoznawanie i postępowanie w zaburzeniach przetwarzania
słuchowego u dzieci. Otolaryngologia, 13(2).
Sidor K., Ostoja-Chrząstowski W., Padaczka i jej leczenie u dzieci, „Nowa Pediatria”
2002, nr 2.
Siebert B., Kamińska B., 2017, Wybrane zagadnienia z anatomii i fizjologii układu
stomatognatycznego, [w:] Biomedyczne podstawy logopedii, pod red. Milewski S.,
Kuczkowski J., Kaczorowska-Bray K., Gdańsk, s. 141–166.
Skoczylas, A., Lewandowska, M., Pluta, A., Kurkowski, Z.M., Skarżyński, H. (2012).
Ośrodkowe  zaburzenia  słuchu  –  wskazówki  diagnostyczne  i  propozycje  terapii.
Nowa Audiofonologia, 1(1), 11–18.
Skorek E.M. (2005), Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny, Oficyna
Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Sobierajska H., 1972, Uczymy się śpiewać. Podręcznik dla nauczycieli wychowania
muzycznego,  instruktorów  amatorskich  zespołów  wokalnych  oraz  piosenkarzy,
Warszawa.
Stecko E., Masaż logopedyczny, Wydawnictwo Dr Stecko, Warszawa 2012.
Steinborn B., Neurologia wieku rozwojowego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, War-
szawa 2017.
Strelau J., Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom II., Wydawnictwo GWP, Gdańsk
2000
Styczek I., Logopedia, Warszawa, 1979.
Sudgen DA (Ed) (2006) Developmental coordination disorder as specific learning
difficulty. Leeds Consensus Statement. ESRC Seminar Series, 2004–2005. Car-
diff: Dyscovery Trust. http://www.dcd-uk.org/ (dostęp: 08.11.13).
Sugden, D.A. & Chambers, M. (2006) Early years movements skills. John Wiley &
Sons Ltd, London, str. 63.
Światowa  Organizacja  Zdrowia  (1992)  Międzynarodowa  Statystyczna  Klasyfikacja
Chorób i Problemów Zdrowotnych (10 edycja). Genewa: Światowa Organizacja
Zdrowia.
Tarasiewicz B., 2006, Mówię i śpiewam świadomie. Podręcznik do nauki emisji głosu,
Kraków.
Vigue J., Atlas budowy ludzkiego ciała, Wydawnictwo Olesiejuk, Ożarów Mazowiecki     
2017.216 Literatura
Walkiewicz  M.  (2002).  Funkcjonalna  ocena  wzroku  i  proces  wspomagania  rozwo-
ju widzenia u dzieci słabo widzących. Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii
Grzegorzewskiej, Warszawa.
Walsh K., Neuropsychologia kliniczna, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1998.
Walthes R. (2007). Tyflopedagogika. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
Wędrychowska-Szulc B. (2016), Etiologia wad zgryzu, [w:] Zarys ortodoncji. Pod-
ręcznik dla studentów i lekarzy dentystów, s. 44–50.
Wydawnictwo Scholar, Warszawa.
Zaborniak-Sobczak, M., Bieńkowska, K.I., & Senderski, A. (2016). Centralne zabu-
rzenia  przetwarzania  słuchowego :  od  teorii  do  praktyki  edukacyjnej.  Wybrane
problemy. Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej, 23(116–132).
Zaborniak-Sobczak, M., Bieńkowska, K.I., Drozd, M., & Senderski, A. (2018). Wspar-
cie edukacyjne uczniów z centralnymi zaburzeniami przetwarzania słuchowego.
Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej, 29, 115–131.
Zadurska  M.,  Piekarczyk  B.,  Fidecki  M.,  Jakubowska  M.,  Jankowski  S.,  Jaśkowski
J., Owczarek A., Szymańska-Matejek M., Dziarmagowska A., (2008), Ocena wad
zgryzu u dzieci w wieku przedszkolnym usprawnianych logopedycznie z powodu
wad wymowy [w:] Diagnoza i terapia w logopedii, red. J. Porayski-Pomsta, Dom
Wydawniczy Elipsa, Warszawa, s. 110–116.
Zalesska-Kręcicka M., Kręcicki T., Wierzbicka E. (2004), Głos i jego zaburzenia. Za-
gadnienia higieny i emisji głosu, Akademia Muzyczna im. Karola Lipińskiego we
Wrocławiu Katedra Wokalistyki, Wrocław.
Zielińska H. (2002), Kształcenie głosu, Lublin.
Zimmermann A., Monteiro de Carvalho K., Atihe C., Zimmermann S.V., Ribeiro V.L.
(2019). Visual development in children aged 0 to 6 years. Arquivos Brasileiros de
Oftalmologia, 82 (3), s. 173–175.