Rola zasobów w kształtowaniu obciążenia opiekunów osób z otępieniem typu alzheimerowskiego. Uwarunkowania osobowościowe i czynniki psychospołeczne

Spis treści:

Wstęp

CZĘŚĆ I. CZĘŚĆ TEORETYCZNA

Osobowość a obciążenie psychiczne i społeczne opiekunów osób z otępieniem typu alzheimerowskiego
Pośrednicząca rola zasobów osobistych

ROZDZIAŁ 1. Otępienie typu alzheimerowskiego

1.1. Charakterystyka, epidemiologia, etiologia, patogeneza otępienia typu alzheimerowskiego
1.2. Współczesne kryteria diagnostyczne
1.3. Charakterystyka objawów w zależności od stadium choroby
1.4. Otępienie typu alzheimerowskiego w typologii chorób przewlekłych
1.5. Proces przystosowania do choroby przewlekłej
1.6. Otępienie typu alzheimerowskiego w różnych koncepcjach zdrowia

ROZDZIAŁ 2. Opieka nad osobą z otępieniem typu alzheimerowskiego

2.1. Psychologiczne i społeczne konsekwencje sprawowania opieki
2.2. Obciążenie psychiczne i społeczne opiekunów osób z otępieniem typu Alzheimera
2.3. Zespół opiekuna jako następstwo sprawowania opieki
2.4. Obciążenie opieką w kontekście doświadczanego stresu
2.4.1. Klasyczne i współczesne podejście do stresu
2.4.2. Zespół stresu opiekuna
2.5. Zaburzenia depresyjne
2.5.1. Uwarunkowania i obraz kliniczny depresji
2.5.2. Rola zasobów adaptacyjnych w przebiegu depresji

ROZDZIAŁ 3. Znaczenie zasobów w procesie sprawowania opieki

3.1. Uogólnione zasoby odpornościowe
3.2. Charakterystyka wybranych zasobów
3.2.1. Osobowość jako wewnętrzny system regulacji
3.2.2. Poczucie koherencji
3.2.3. Wsparcie społeczne
3.2.4. Poczucie własnej skuteczności

CZĘŚĆ II. CZĘŚĆ EMPIRYCZNA
Osobowość a obciążenie psychiczne i społeczne opiekunów osób z otępieniem typu alzheimerowskiego Pośrednicząca rola zasobów osobistych

ROZDZIAŁ 4. Metodologia badań własnych

4.1. Problematyka i cel badań
4.2. Pytania, hipotezy i zmienne w badaniu
4.3. Metody badawcze
4.3.1. Inwentarz Osobowości Paula T. Costy Jr i Roberta R. McCrae – NEO-PI-R 99
4.3.2. Kwestionariusz Orientacji Życiowej (SOC-29)
4.3.3. Kwestionariusz Wsparcia Społecznego (F-SozU K-22)
4.3.4. Skala Uogólnionej Własnej Skuteczności – GSES
4.3.5. Kwestionariusz Oceny Zaangażowania – IEQ (Involvement Evaluation Questionnaire)
4.3.6. Kwestionariusz Poczucia Stresu (KPS)
4.3.7. Kwestionariusz do Pomiaru Depresji (KPD)
4.3.8. Ankieta własna
4.4. Procedura badawcza
4.5. Charakterystyka badanej populacji
4.5.1. Charakterystyka czynników społeczno-demograficznych
4.5.2. Charakterystyka czynników związanych z opieką

ROZDZIAŁ 5. Wyniki badań własnych, dyskusja i wnioski

5.1. Analizy statystyczne
5.1.1. Analiza wyników badań dotyczących związków czynników społeczno-demograficznych i związanych z opieką z osobowością i zasobami opiekunów
5.1.2. Czynniki społeczno-demograficzne i związane z opieką a cechy osobowości i zasoby opiekunów – dyskusja wyników
5.1.3. Analiza wpływu czynników społeczno-demograficznych i czynników związanych z opieką na zróżnicowanie wyników obciążenia opieką
5.1.4. Czynniki społeczno-demograficzne i związane z opieką jako zmienne wyjaśniające mechanizm kształtowania się poczucia obciążenia opiekunów – dyskusja wyników
5.1.5. Analiza wyników badań dotyczących związków między poszczególnymi zasobami osobistymi
5.1.6. Związek między poszczególnymi zasobami – dyskusja wyników
5.1.7. Analiza wyników badań dotyczących związków między poszczególnymi wymiarami poczucia obciążenia
5.1.8. Związek między poszczególnymi wymiarami obciążenia opieką – dyskusja wyników
5.1.9. Analiza wyników badań dotyczących związków między osobowością a zasobami opiekunów
5.1.10. Związek między osobowością a zasobami opiekunów– dyskusja wyników
5.1.11. Analiza wpływu zasobów osobistych na zróżnicowanie wyników obciążenia opieką
5.1.12. Zasoby osobiste jako zmienne wyjaśniające mechanizm kształtowania się poczucia obciążenia piekunów – dyskusja wyników
5.1.13. Analiza wpływu osobowości na zróżnicowanie wyników obciążenia opieką
5.1.14. Osobowość jako zmienna wyjaśniająca mechanizm kształtowania się poczucia obciążenia opiekunów – dyskusja wyników
5.1.15. Analiza wyników badań dotyczących pośredniczącej roli zasobów osobistych. Analiza moderacyjnego wpływu statusu opiekuna
5.1.16. Zasoby osobiste jako zmienne pośredniczące w związku między osobowością a poczuciem obciążenia. Status opiekuna (podział na opiekunów formalnych i nieformalnych) jako zmienna moderująca relację między osobowością a poczuciem obciążenia– dyskusja wyników
5.2. Wnioski z badań i kierunki na przyszłość

Spis rysunków
Spis tabel
Bibliografia

 Przeczytaj fragment

Adamiak,  G.,  Juczyński,  Z.  (2002).  Zmaganie  się  ze  stresem  u  opiekunów  chorych
z chorobą Alzheimera. Postępy Psychiatrii i Neurologii, 11, s. 71–80.
Adelman, R.D., Tmanova, L.L., Delgado, D., Dion, S., Lachs, M.S. (2014). Caregiver bur-
den: a clinical review. JAMA, 311(10), s. 1052–1060. DOI:10.1001/jama.2014.304.
Ahola, A.J., Saraheimo, M., Forsblom, C., Hietala, K., Groop, P. H., FinnDiane Stu-
dy  Group  (2010).  The  cross-sectional  associations  between  sense  of  coherence
and  diabetic  microvascular  complications,  glycaemic  control,  and  patients’  con-
ceptions of type 1 diabetes. Health and Quality of Life Outcomes, 8, s. 142–154.
DOI:10.1186/1477-7525-8-142.
Akosile, C.O., Okoye, E.C., Odunowo, O.K. (2009). Carers’ burden in stroke and some
associated factors in a south-eastern Nigerian population. African Journal of Neu-
rological Sciences, 28(2), s. 22–28.
Aldrich, N. (2011). CDC seeks to protect health of family caregivers. Pobrane z: https://
www.chronicdisease.org/resource/resmgr/healthy_aging_critical_issues_brief/ha_
cib_healthoffamilycaregiv.pdf.
Algahtani, M.S., Alshbriqe, A.A., Awwadh, A.A., Alyami, T.A., Alshomrani, M.S., Al-
hazzani, A. (2018). Prevalence and Risk Factors for Depression among Caregivers
of Alzheimer’s Disease Patients in Saudi Arabia. Neurology Research Internatio-
nal, 1, s. 1–7. DOI:10.1155/2018/2501835.
Al-Krenawi, A., Graham, J.R., Gharaibeh, F.A. (2011). The impast of intellectual disabi-
lity, caregiver burden, family functioning, marital quality, and sense of coherence.
Disability & Society, 26(2), s. 139–150. DOI:10.1080/09687599.2011.543861.
Alzheimer’s Association.  (2020). Alzheimer’s  Disease  Facts  and  Figures.  Alzheimers
Dement, 16(3), 391+.
American Psychitaric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders (Fifth ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
Andrén, S., Elmståhl, S. (2008). The relationship between caregiver burden, caregivers’
perceived health and their sense of coherence in caring for elders with dementia. Jo-
urnal of Clinical Nursing, 17, s. 790–799. DOI: 10.1111/j.1365-2702.2007.02066.x.
Antoniak, D. (2010). Podstawowe informacje na temat choroby Alzheimera. [W:] T. Par-
nowski (red.), Choroba Alzheimera (s. 16–22). Warszawa: PZWL Wydawnictwo
Lekarskie.251 Bibliografia
Antonovsky, A. (1996). The salutogenic model as a theory to guide health promotion.
Health Promotion International, 11(1), s. 11–18. DOI:10.1093/heapro/11.1.11.
Antonovsky, A. (2005). Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie
zachorować? Warszawa: Wydawnictwo Fundacji Instytutu Psychiatrii i Neurologii.
Aoun, S.M., Bentley, B., Funk, L., Toye, C., Grande, G., Stajduhar, K. (2013). A 10-year
literature review of family caregiving for motor neurone disease: moving from ca-
regiver burden studies to palliative care interventions. Palliative Medicine, 27(5),
s. 437–446. DOI:10.1177/0269216312455729.
Arai, Y., Washio, M. (2010). Burden felt by family caring for the elderly members ne-
eding care in southern Japan. Journal Aging & Mental Health, 3(2), s. 158–164.
DOI: 10.1080/13607869956325.
Au, A., Lau, K-M., Sit, E., Cheung, G., Lai, M-K., Wong, Sz.K.A., Fok, D. (2010). The
Role of Self-Efficacy in the Alzheimer’sFamily Caregiver Stress Process: A  Partia
Mediator between Physical Health and DepressiveSymptoms. Clinical Gerontolo-
gist, 33(4), s. 298–315. DOI:10.1080/07317115.2010.502817.
Bainbridge, D., Krueger, P., Lohfeld, L, Brazil, K. (2009). Stress processes in caring for
an end-of-life family member: Application of a theoretical model. Aging and Men-
tal Health, 13(4), s. 537–545. doi:10.1080/13607860802607322.
Bajcar,  A.  (2012).  Osobowość  jako  wyznacznik  przystosowania  psychospołecznego
i dobrostanu chorych przewlekle. Annales Universitatis Paedagogicae Cracovien-
sis. Studia Psychologica, 5, s. 44–53.
Bakalarczyk R. (2015). Wsparcie rodziny z dotkniętym niesamodzielnością seniorem.
[W:] E. Bojanowska, M. Kawińska (red.), Praca socjalna wobec wyzwań współcze-
sności, s. 145–164. Warszawa: Wydawnictwo Kontrast.
Ballard, C., Lowery, K., Powell, I., O’Brien, J., James, I. (2000). Impact of Behavioral
and Psychological Symptoms of Dementia on caregivers. International Psychoge-
riatrics, 12(1), s. 93–105. DOI: 10.1017/S1041610200006840.
Bandura, A. (1991). Self-efficacy mechanism in psychological activation and Health -
-promoting behavior. [W:] J. Madden (red.), Neurobiology of learning, emotion and
affect, s. 229–270. New York: Raven Press. DOI: 10.4236/am.2012.36076.
Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The Exercise of Control. New York: Freeman.
Bandura, A. (2006). Guide for constructing self-efficacy scales. [W:] F. Pajares, T. Urdan
(red.), Self-efficacy beliefs of adolescents, s. 307–337. Charlotte, N.C.: Information
Age Publishing.
Bandura, A. (2007). Teoria społecznego uczenia się. Warszawa: Wydawnictwo Nauko-
we PWN.
Barcikowska,  M.  (2012).  Otępienie.  [W:]  P.  Gajewski  (red.),  Interna  Szczeklika,
s. 2058–2063. Kraków: Medycyna Praktyczna.
Barczak, A. (2017). Jak rozpoznać pierwsze objawy otępienia? Medycyna po Dyplomie,
26(2), s. 60–67.
Bartczak,  M.,  Bokus,  B.  (2013).  Rozumienie  pojęć  w  depresji.  Piaseczno:  Studio
LEXEM.
Bartoszek, A. (2008). Antropologiczny wymiar opieki. Magazyn Pielęgniarki i Położnej,
9, s. 32–34.252 Bibliografia
Bartoszek, A., Ślusarska, B., Kocka, K., Deluga, A., Kachaniuk, H., Nowicki, G., Pia-
secka,  K.  (2019).  Wybrane  determinanty  obciążenia  opiekunów  nieformalnych
sprawujących opiekę nad osobami starszymi z deficytem sprawności funkcjonalnej
w warunkach domowych. Gerontologia Polska, 27, s. 208–214.
Basińska, M.A., Andruszkiewicz, A. (2008). Poczucie koherencji jako predyktor zdro-
wego funkcjonowania w pracy – badania pracowników socjalnych. [W:] H. Wro-
na-Polańska  (red.),  Zdrowie  –  stres  –  choroba  w  wymiarze  psychologicznym,
s. 63–74. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Basińska,  M.A., Andruszkiewicz, A.,  Grabowska,  M.  (2011).  Nurses’  sense  of  cohe-
rence and their work related patterns of behaviour. International Journal of Oc-
cupational Medicine and Environmental Health, 24(3), s. 256–266. DOI:10.2478/
S13382-011-0031-1.
Basińska, M.A., Lewandowska, P.N., Kasprzak, A. (2013). Wsparcie społeczne a zmę-
czenie życiem codziennym u opiekunów osób chorych na Alzheimera. Psychoge-
riatria Polska, 10(2), s. 1–10.
Bateman, R.J., Xiong, C., Benzinger, T.L., Fagan, A.M., Goate, A., Fox, N.C., … Mor-
ris,  J.C.  (2012).  Clinical  and  biomarker  changes  in  dominantly  inherited Alzhe-
imer’s disease. New England Journal Medicine, 367(9), s. 795–804. DOI:10.1056/
NEJMoa1202753.
Beeson, R.A. (2003). Loneliness and depression in spousal caregivers of those with Al-
zheimer’s disease versus non-caregiving spouses. Archives of Psychiatric Nursing,
17(3), s. 135–143. DOI:10.1016/S0883-9417(03)00057-8.
Bekker, M.H.J. (2003). Investigating gender within health research is more than sex di-
saggregation of data: A Multi-Facet Gender and Health Model. Psychology Health
and Medicine, 8(2), s. 231–243. DOI: 10.1080/1354850031000087618.
Belle, S.H., Burgio, L., Burns, R., Coon, D., Czaja, S.J., Gallagher-Thompson, D., …,
Zhang, S. (2006). Enhancing the quality of life of dementia caregivers from diffe -
rent ethnic or racial groups: a randomized, controlled trial. Annals of Internal Me-
dicine, 145(10), s. 727–738. DOI: 10.7326/0003-4819-145-10-200611210-00005.
Bergman, E., Arestedt, K., Fridlund, B., Karlsson, J.E., Malm, D. (2012). The impact of
comprehensibility and sense of coherence in the recovery of patients with myocar-
dial infarction: a long-term follow-up study. European Journal Of Cardiovascular
Nursing, 11(3), s. 276–283. DOI:10.1177/1474515111435607.
Berkman, L.F., Glass, T., Brissette, I., Seeman, T.E. (2000). From social integration
to health: Durkheim in the new millennium. Social Science & Medicine, 51(6),
s. 843–857. DOI:10.1016/s0277-9536(00)00065-4.
Berkman, L.F., Kawachi, I., Glymour, M.M. (2014). Social Epidemiology. Second Edi-
tion. New York: Oxford University Press.
Besser, A., Weinberg, M., Zeigler-Hill, V., Neria, Y. (2014). Acute symptoms of posttrau-
matic stress and dissociative experiences among female Israeli civilians exposed to
war: the roles of intrapersonal and interpersonal sources of resilience. Journal of
Clinical Psychology, 70(12), s. 1227–1239. DOI:10.1002/jclp.22083.
Bidzan, L. (2005). Czynniki naczyniowe w zaburzeniach otępiennych. Psychiatria Pol-
ska, 39, s. 977–986.253 Bibliografia
Bidzan, M., Rasmus, A., Guzińska, K. (2012). Pomoc rodzinie chorego z otępieniem
czołowo-skroniowym.  [W:]  M.  Pąchalska,  L.  Bidzan  (red.),  Otępienie  czołowo-
-skroniowe. Ujęcie interdyscyplinarne, s. 293–325. Kraków: Krakowska Akademia
im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego.
Biechowska,  D.,  Orłowska,  E.  (2012).  Neuropsychologiczna  charakterystyka  wybra-
nych zespołów otępiennych. Polski Przegląd Neurologiczny, 8(2), s. 66–75.
Bień, B., Doroszkiewicz, H., Wojszel, Z.B. (2008). Poziom niesprawności osób star-
szych  a  korzystanie  z  usług  medycznych  i  pozamedycznych  w  badaniu  EURO-
FAMCARE. Gerontologia Polska, 16(2), s. 101–110.
Bień, B., Wojszel, Z.B., Doroszkiewicz, H. (2008). Poziom niesprawności osób w star-
szym wieku jako wskazanie do wspierania opiekunów rodzinnych. Gerontologia
Polska, 16(1), s. 25–34.
Bień, B., Wojszel, Z.B., Wilmańska, J., Sienkiewicz, J. (2001). Starość pod ochroną.
Opiekunowie rodzinni niesprawnych osób starych w Polsce. Porównawcze studium
środowiska miejskiego i wiejskiego. Kraków: Oficyna Wydawnicza TEXT.
Bilska, E. (2013). Wsparcie społeczne i wypalenie zawodowe pracowników ośrodków po-
mocy społecznej. [W:] H. Skłodowski (red.), Zarządzanie stresem, t. 14, s. 45–63.
Łódź: Wydawnictwo Społecznej Akademii Nauk.
Bishop, G.D. (1993). The sense of coherence as a resource in dealing with stress. Psy-
chologia: An International Journal of Psychology in the Orient, 36(4), s. 259–265.
Black, S.E., Gauthier, S., Dalziel, W., Keren, R., Correia, J., Hew, H., Binder, C. (2009).
Canadian Alzheimer’s disease caregiver survey: baby-boomer caregivers and bur-
den of care. International Journal of Geriatric Psychiatry, 25(8), s. 807–813. DOI:
10.1002/gps.2421.
Błeszyński, J.J. (2011). Mowa i myślenie osób z otępieniem typu Alzheimera. Alternatyw-
ne sposoby zachowania współudziału w społeczeństwie. [W:] A. Nowicka, W. Baziuk
(red.), Człowiek z Chorobą Alzheimera w rodzinie i środowisku lokalnym, s. 41–58.
Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Lubuskie Sto -
warzyszenie Wsparcia Opiekunów i Osób Dotkniętych Chorobą Alzheimera.
Bodas, J., Ollendick, T.H. (2005). Test anxiety: A cross-cultural perspective. Clinical
Child and Family Psychology Review, 8, s. 65–88.
Bodnar, A. (2016). Słowo wstępne do II wydania. [W:] A. Szczudlik (red.), Sytuacja
osób chorych na chorobę Alzheimera w Polsce. Raport RPO. Warszawa: Polskie
Towarzystwo Alzheimerowskie.
Bogg,  T.,  Roberts,  B.W.  (2004).  Conscientiousness  and  Health-Related  Behaviors:
A Meta-Analysis of the Leading Behavioral Contributors to Mortality. Psychologi-
cal Bulletin, 130(6), s. 887–919. DOI: 0.1037/0033-2909.130.6.887.
Bolden, L., Newsome-Wicks, M.N. (2008). The clinical utility of the stress process mo-
del in family caregivers of liver transplant patients. Progress in Transplantation,
18(2), s. 74–79. DOI:10.7182/prtr.18.2.d1737751t465u63q.
Borys, B. (2010). Zasoby zdrowotne w psychice człowieka. Forum Medycyny Rodzin-
nej, 4(1), s. 44–52.
Bowlby, J. (1980). Attachment and Loss. Loss: Sadness and Depression, vol. 3. London:
Penguin Books.254 Bibliografia
Braak, H., Del Tredici, K. (2012). Where, when, and in what form does sporadic Alzhe-
imer’s disease begin? Current Opinion in Neurology, 25, s. 708–714. DOI:10.1097/
WCO.0b013e32835a3432.
Bramboeck,  V.,  Moeller,  K.,  Marksteiner,  J.,  Kaufmann,  L.  (2020).  Loneliness
and  burden  perceived  by  family  caregivers  of  patients  with  Alzheimer’s  dise-
ase.  American  Journal  of  Alzheimer’s  Disease  &  Other  Dementias,  35,  s.  1–8.
DOI:10.1177/1533317520917788.
Brodaty, H., Woodward, M., Boundy, K., Ames, D., Balshaw, R. (2014). Prevalence and
predictors of burden in caregivers of people with dementia. The American Journal
of Geriatric Psychiatry, 22(8), s. 756–765. DOI: 10.1016/j.jagp.2013.05.004.
Broderick, P.C., Korteland, C. (2002). Coping Style and Depression in Early Adolescen-
ce: Relationships to Gender, Gender Role, and Implicit Beliefs. Sex Roles, 46(7–8),
s. 201–213. DOI:10.1023/A:1019946714220.
Brzezińska, A.J., Wójcik, S. (2012). Zasoby opiekunów osób starszych i ich uwarunko-
wania. Studia Edukacyjne, 20, s. 119–135.
Brown,  D.,  Cinamon,  R.G.  (2016).  Personality  traits’  effects  on  self-efficacy  and
outcome  expectations  for  high  school  major  choice.  International  Journal
for  Educational  and  Vocational  Guidance,  16(3),  s.  343–361.  DOI:10.1007/
s10775-015-9316-4.
Bugaj,  A.M.,  Jermakow,  N.  (2016).  Mechanizmy  leżące  u  podłoża  choroby  Alzhe-
imera.  Neuropsychiatria  i  Neuropsychologia,  11(3),  s.  85–92.  DOI:  10.5114/
nan.2016.63650.
Byra, S. (2011). Poczucie własnej skuteczności w kontekście radzenia sobie w sytu-
acjach trudnych kobiet i mężczyzn z niepełnosprawnością nabytą. Medycyna Ogól-
na i Nauki o Zdrowiu, 17(3), s. 127–134.
Byra,  S.  (2012).  Przystosowanie  do  życia  z  niepełnosprawnością  ruchową  i  chorobą
przewlekłą. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Caap-Ahlgren, M., Dehlin, O. (2002). Factors of importance to the caregiver burden
experienced by family caregivers of Parkinson’s disease patients. Aging Clinical
and Experimental Research, 14(5), s. 371–377. DOI:10.1007/bf03324464.
Campbell, P., Wright, J., Oyebode, J., Job, D., Crome, P., Bentham, P., Jones, L. (2008).
Determinants of burden in those who care for someone with dementia. International
Journal of Geriatric Psychiatry, 23(10), s. 1078–1085. DOI:10.1002/gps.2071.
Capistrant, B.D. (2016). Caregiving for older adults and the caregivers’ health: An epi-
demiologic  view.  Current  Epidemiology  Reports,  3(1),  s.  72–80.  DOI:10.1007/
s40471-016-0064-x.
Chang, B.L., Brecht, M., Carter, P.A. (2001). Predictors of social support and caregiver
outcomes. Women Health, 33(1/2), s. 39–61. DOI:10.1300/J013v33n01_04.
Chang, H.Y., Chiou, C.J., Chen, N.S. (2010). Impact of mental health and caregiver bur-
den on family caregivers’ physical health. Archives of Gerontology and Geriatrics,
50(3), s. 267–271. DOI:10.1016/j.archger.2009.04.006.
Chapman, B.P., Duberstein, P.R., Sörensen, S., Lyness, J.M. (2007). Gender differences
in Five Factor Model personality traits in an elderly cohort. Personality and Indivi-
dual Differences, 43(6), s. 1594–1603. DOI:10.1016/j.paid.2007.04.028.255 Bibliografia
Chappell, N.L., Dujela, C., Smith, A. (2014). Spouse and adult child differences in ca -
regiving burden. Canadian Journal on Aging, 33(4), s. 462–472. DOI: 10.1017/
S0714980814000336.
Chen, H.M., Huang, M.F., Yeh, Y.C., Huang, W.H., Chen, C.S. (2015). Effectiveness
of coping strategies intervention on caregiver burden among caregivers of el-
derly patients with dementia. Psychogeriatrics, 15(1), s. 20–25. DOI:10.1111/
psyg.12071.
Cheng, S.T., Fung, H.H., Chan, W.C., Lam, L.W.C. (2016). Short-Term Effects of a  Ga-
in-Focused Reappraisal Intervention for Dementia Caregivers: A Double-Blind Clu-
ster-Randomized Controlled Trial. The American Journal of Geriatric Psychiatry,
24(9), s. 740–750. DOI:10.1016/j.jagp.2016.04.012.
Cheng, S.T., Lam, L.C., Kwok, T. (2013). Neuropsychiatric symptom clusters of Al-
zheimer’s  disease  in  Hong  Kong  Chinese:  correlates  with  caregiver  burden  and
depression. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 21(10), s. 1029–1037.
DOI:10.1016/j.jagp.2013.01.041.
Chertkow, H., Massoud, F., Nasreddine, Z., Belleville, S., Joanette, Y., Bocti, Ch., Dro-
let, V., Kirk, J., Freedman, M., Bergman, H. (2008). Diagnosis and treatment of de-
mentia: 3. Mild cognitive impairment and cognitive impairment without dementia.
CMAJ, 178(10), s. 1273–1285. DOI:10.1503/cmaj.070797.
Childers, K.M. (2019). Sense of Coherence and Caregivers of Persons with Dementia.
Behavioral Sciences, 9(14), s. 1–25. DOI:10.3390/bs9020014.
Chiou, C.J., Chang, H.Y., Chen, I.P., Wang, H.H. (2009). Social support and caregiving
circumstances as predictors of caregiver burden in Taiwan. Archives of Gerontology
and Geriatrics, 48(3), s. 419–424. DOI:10.1016/j.archger.2008.04.001.
Chojnacka-Szawłowska, G. (2009). Zmęczenie a zdrowie i choroba. Kraków: Oficyna
Wydawnicza Impuls.
Choo, W.Y., Karina, R., Poi, P.J.H., Ebenezer, E., Prince, M.J. (2003). Social Support
and Burden among Caregivers of Patients with Dementia in Malaysia. Asia-Pacific
Journal of Public Health, 15(1), s. 23–29. DOI:10.1177/101053950301500105.
Chudzicka-Czupała, A.E. (2004). Bezrobocie. Różne oblicza wsparcia. Katowice: Wy-
dawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Chumbler, N.R., Rittman, M., Van Puymbroeck, M., Vogel, W.B., Qnin, H. (2004). The
sense of coherence, burden, and depressive symptoms in informal caregivers during
the first month after stroke. International Journal of Geriatric Psychiatry, 19(10),
s. 944–953. DOI:10.1002/gps.1187.
Ciałkowska, M., Hadryś, T., Kiejna, A. (2009). Kwestionariusz Oceny Zaangażowania
(Involvement Evaluation Questionnaire) – charakterystyka, zastosowanie. Psychia-
tria Polska, 43(4), s. 435–444.
Ciałkowska-Kuźmińska, M., Kasprzak, M. (2012). Obciążenie opiekunów jako czynnik
delegowania  opieki  do  instytucji  psychogeriatrycznych.  Psychogeriatria  Polska,
9(2), s. 69–76.
Ciałkowska-Kuźmińska,  M.,  Kiejna, A.  (2010).  Konsekwencje  opieki  nad  pacjentem
z  zaburzeniem  psychicznym  –  definicje i   narzędzia  oceny.  Psychiatria  Polska,
44(4), s. 519–527.256 Bibliografia
Cierpiałkowska, L., Sęk, H. (2016). Teoretyczne i metodologiczne podstawy psychologii
klinicznej. [W:] L. Cierpiałkowska, H. Sęk (red.), Psychologia kliniczna, s. 35–48.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Cieślak, R. (2012). Wsparcie społeczne – problemy i techniki pomiaru. [W:] H. Sęk,
R. Cieślak (red.), Wsparcie społeczne, stres i zdrowie, s. 106–122. Warszawa: Wy-
dawnictwo Naukowe PWN.
Cieślak,  R.,  Klonowicz,  T.  (2004).  Wsparcie  społeczne  a  stres  pracy  i  bezrobocia.
[W:] H. Sęk, R. Cieślak (red.), Wsparcie społeczne, stres i zdrowie, s. 152–169.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Cilliers, F., Kossuth, S.P. (2004). The reliability and factor structure of three measures of
salutogenic functioning. Journal of Labour Relations, 28, s. 59–76.
Cohen, C.A., Colantonio, A., Vernich, L. (2002). Positive aspects of caregiving: roun-
ding out the caregiver experience. International Journal of Geriatric Psychiatry,
17(2), s. 184–188. DOI:10.1002/gps.561.
Cohen, M., Kanter, Y. (2004). Relation between sense of coherence and glycemic control
in type 1 and type 2 diabetes. Behavioral Medicine, 29, s. 175–183. DOI:10.3200/
BMeD.29.4.175–185.
Cohen-Mansfield, J. (2000). Theoretical frameworks for behavioral problems in demen -
tia. Alzheimer’s Care Quarterly, 1(4), s. 8–21.
Cohen-Mansfield J. (2015). Behavioral and psychological symptoms of dementia, vol. 2.
Washington, DC:American Psychological Association.
Connidis,  I.A.,  McMullin,  J.A.  (2002).  Ambivalence,  family  ties,  and  do-
ing  sociology.  Journal  of  Marriage  and  Family,  64(3),  s.  594–601.
DOI:10.1111/j.1741-3737.2002.00594.x.
Coon, D., Evans, B. (2009). Empirically Based Treatments for Family Caregiver Di-
stress: What Works and Where Do We Go from Here? Geriatric Nursing, 30(6),
s. 426–436. DOI:10.1016/j.gerinurse.2009.09.010.
Costa,  P.T.,  Somerfield,  M.R.,  McCrae,  R.R.  (1996).  Personality  and  coping.  Recon -
ceptualization. [W:] M. Zeidner, N.S. Endler (red.), Handbook of coping: theory,
research, application, s. 44–61. Oxford: John Wiley & Sons.
Costa,  P.T., Terracciano, A.,  McCrae,  R.R.  (2001).  Gender  differences  in  personality
traits across cultures: Robust and surprising findings. Journal of Personality and
Social Psychology, 81(2), s. 322–331. DOI:10.1037/0022-3514.81.2.322.
Coulston, C.M., Bargh, D.M., Tanious, M., Cashman, E.L., Tufrey, K., Curran, G., …,
Malhi, G.S. (2013). Is coping well a matter of personality? A study euthymic uni-
polar and bipolar patients. Journal of Affective Disorders, 145(1), s. 54–61. DOI:
10.1016/j.jad.2012.07.012.
Craig, A.R., Hancock, K.M., Dickson, H.G. (1994). A longitudinal investigation into
anxiety and depression in the first 2 years following a  spinal cord injury. Internatio-
nal Medical Society of Paraplegia, 32(10), s. 675–679.
Creaven, A-M., Howard, S., Hughes, B.M. (2012). Social support and trait personality
are independently associated with resting cardiovascular function in women. British
Journal of Health Psychology, 18(3), s. 556–573. DOI:10.1111/bjhp.12001.257 Bibliografia
Cronkite, R.C., Woodhead, E.L., Finlay, A., Timko, Ch., Hu, K.U., Moos, R.H. (2013).
Life stressors and resources and the 23-year course of depression. Journal of Affec -
tive Disorders, 150(2), s. 370–377. DOI:10.1016/j.jad.2013.04.022.
Crystal, L.P., Amy, L.A. (2006). Meaning making and growth: New directions for rese-
arch on survivors of trauma. Journal of Loss and Trauma, 11, s. 389–407. DOI:10.
1080/15325020600685295.
Cukrowicz, K.C., Franzese, A.T., Thorp, S.R., Cheavens, J.S., Lynch, T.R. (2008). Per-
sonality traits and perceived social support among depressed older adults. Aging &
Mental Health, 12(5), s. 662–669. DOI:10.1080/13607860802343258.
Cummings, J.L., Mega, M.S. (2005). Neuropsychiatria. Wrocław: Wydawnictwo Me-
dyczne Urban & Partner.
Cutrona, C.E., Hessling, R., Suhr, J. (1997). The influence of husband and wife persona -
lity on marital social support interactions. Personal Relationships, 4(4), s. 379–393.
DOI:10.1111/j.1475-6811.1997.tb00152.x.
Czekanowski, P., Synak, B. (2006). Wybrane elementy obrazu rodzinnych sytuacji opie-
kuńczych ludzi starych w Polsce. [W:] M. Halicka, J. Halicki (red.), Zostawić ślad
na ziemi. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Pędichowi
w 80 rocznicę urodzin i 55 rocznicę pracy naukowej, s. 182–189. Białystok: Wy-
dawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
DeBarbaro, B. (1992). Brzemię rodziny w schizofrenii: próba ujęcia systemowego. Kra-
ków: Sekcja Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.
De  Bolle,  M.,  De  Fruyt,  F.,  McCrae,  R.R.,  Löckenhoff,  C.E.,  Costa,  P.T.,  Jr., Agu -
ilar-Vafaie, M.E., … Terracciano, A. (2015). The emergence of sex differences
in personality traits in early adolescence: A cross-sectional, cross-cultural study.
Journal of Personality and Social Psychology, 108(1), s. 171–185. DOI:10.1037/
a0038497.
DeLongis, A., O’Brien, T. (1990). An interpersonal Framework for stress and doping:
An  application  to  the  familie  of  Alzheimer’s  patients.  [W:]  M.A.P.  Stephens,
J.H. Crowther, S.E. Hobfoll, D.L. Tennennaum (red.), Series in applied psychology.
Stress and coping in later – life families, s. 221–239. Washington, DC, US: Hemi-
sphere Publishing Corp.
DeLongis A., Puterman, E. (2007). Coping skills. [W:] G. Finks (red.), Encyklopedia of
Stress, vol. 1, s. 578–583. Londyn, Elsevier: Academic Press.
Del-Pino-Casado,  R.,  Espinosa-Medina,  A.,  López-Martínez,  C.,  Orgeta,  V.  (2019).
Sense of coherence, burden and mental health in caregiving: A systematic review
and meta-analysis. Journal of Affective Disorders, 242, s. 14–21. DOI:10.1016/j.
jad.2018.08.002.
Del-Pino-Casado,  R.,  Frías-Osuna,  A.,  Palomino-Moral,  P.A.,  Ruzafa-Martínez,  M.,
Ramos-Morcillo, A.J. (2018). Social support and subjective burden in caregivers
of adults and older adults: A meta-analysis. Plos one, 13(1), DOI:10.1371/journal.
pone.0189874.
Deluga, A., Bartoszek, A., Ślusarska, B., Kocka, K., Nowicki, G., Piasecka, K., Kacha-
niuk, H. (2018). Obciążenie opiekunów nieformalnych a sprawność funkcjonalna 258 Bibliografia
i umysłowa pacjentów objętych opieką domową. Pomeranian Journal of Life Scien-
ces, 64(4), s. 79–83.
de Tommaso, M., Federici, A., Loiacono, A., Delussi, M., Todarello, O. (2014). Personality
profiles and coping styles in migraine patients with fibromyalgia comorbidity. Com-
prehensive Psychiatry, 55(1), s. 80–86. DOI:10.1016/j.comppsych.2013.08.006.
Dillehay, R., Sandys, M. (1990). Caregivers for Alzheimer’s patients: what are learning
from  research.  International  Journal  of  Aging  and  Human  Development,  30(4),
s. 263–285. DOI: 10.2190/2P3J-A9AH-HHF4-00RG.
Dobrzyńska, E., Rymaszewska, J., Kiejna, A. (2007). Depresje u osób w wieku pode-
szłym. Psychogeriatria Polska, 4(1), s. 51–60.
Dolińska-Zygmunt,  G.  (2000).  Podmiotowe  uwarunkowania  zachowań  promujących
zdrowie. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Dolińska-Zygmunt, G. (2001). Teoretyczne podstawy refleksji o  zdrowiu. [W:] G. Do-
lińska-Zygmunt (red.), Podstawy psychologii zdrowia, s. 11–18. Wrocław: Wydaw-
nictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
D’Onofrio, G., Sancarlo, D., Addante, F., Ciccone, F., Cascavilla, L., Paris, F., …, Pi-
lotto, A. (2015). Caregiver burden characterization in patients with Alzheimer’s di-
sease or vascular dementia. International Journal of Geriatric Psychiatry, 30(9),
s. 891–899. DOI:10.1002/gps.4232.
Dras,  D.D.,  Siegler,  I.C.  (1997).  Stability  in  extraversion  and  aspects  of  social  sup-
port at midlife. Journal of Personality and Social Psychology, 72(1), s. 233–241.
DOI:10.1037//0022-3514.72.1.233.
Drentea, P., Clay, O.J., Roth, D.L., Mittelman, M.S. (2006). Predictors of improvement
in social support: Five-year effects of a  structured intervention for caregivers of
spouses with Alzheimer’s disease. Social Science & Medicine, 63(4), s. 957–967.
DOI:10.1016/j.socscimed.2006.02.020.
Dunlop, B.W., Nemeroff, C.B. (2009). Depression. [W:] G.G. Bernston, J.T. Cacioppo
(red.), Handbook of neuroscience for the behavioral sciences, vol. 2, s. 1060–1089.
Hoboken: John Wiley and Sons.
Ell,  K.  (1996).  Social  networks,  social  support  and  coping  with  serious  illness:
the  family  connection.  Social  Science  and  Medicine,  42(2),  s.  173–183.
DOI:10.1016/0277-9536(95)00100-x.
Ellis,  L.  (2011).  Identifying  and  explaining  apparent  universal  sex  differences  in  co -
gnition and behavior. Personality and Individual Differences, 51(5), s. 552–561.
DOI:10.1016/j.paid.2011.04.004.
Eriksson M., Lindström, B. (2005). Validity of Antonovsky’s sense of coherence sca-
le: a systematic review. Journal of Epidemiology & Community Health, 59(6),
s. 460–466. DOI:10.1136/jech.2003.018085.
Eriksson, M., Lindström, B. (2006). Antonovsky’s sense of coherence scale and the rela-
tion with health: a systematic review. Journal of Epidemiology Community Health,
60(5), s. 376–381. DOI: 10.1136/jech.2005.041616.
Etters, L., Goodall, D., Harrison, B. (2008). Caregiver burden among dementia patient
caregivers: a review of the literature. Journal of the American Academy of Nurse
Practitiones, 20(8), s. 423–428. DOI: 10.1111/j.1745-7599.2008.00342.x.259 Bibliografia
Falvo, D.R. (2005). Medical and psychosocial aspects of chronic illness and disability.
Boston, MA, US: Jones and Bartlett Publishers.
Fearon, M., Donaldson, C., Burns, A., Tarrier, N. (1998). Intimacy as a determinant of
expression emotion in careers of people with Alzheimer’s disease. Psychological
Medicine, 28(5), s. 1085–1090. DOI:10.1017/50033291798007156.
Feldt,  T.,  Kivimaki,  M.,  Rantala,  A.,  Tolvanen,  A.  (2010).  Sense  of  coherence  and
work characteristics: a cross-lagged structural equation model among managers.
Journal  of  Occupational  and  Organizational  Psychology,  77(3),  s.  323–342.
DOI:10.1348/0963179041752655.
Feldt, T., Leskinen, E., Koskenvuo, M., Suominen, S., Vahtera, J., Kivimäki, M. (2011).
Development of sense of coherence in adulthood: A person-centered approach. The
Population-Based HeSSup Cohort Study. Quality of Life Research, 20, s. 69–79.
DOI:10.1007/s11136-010-9720-7.
Feldt, T., Metsäpelto, R-L., Kinnunen, U., Pulkkinen, L. (2007). Sense of Coherence and
Five-Factor Approach to Personality. Conceptual Relationships. European Psycho-
logist, 12(3), s. 165–172. DOI:10.1027/1016-9040.12.3.165.
Fingerman, K.L., Pitzer, L., Lefkowitz, E.S., Birditt, K.S., Mroczek, D. (2008). Ambi-
valent relationship qualities between adults and their parents: Implications for the
wellbeing of both parties. Journal of Gerontology: Psychological Sciences, 63(6),
s. 362–371. DOI:10.1093/geronb/63.6.P362.
Finogenow, M. (2013). Poczucie koherencji a satysfakcja z życia i dobrostan emocjonal-
ny osób w wieku emerytalnym. Psychologia Społeczna, 3(26), s. 346–353.
Fok,  S.K.,  Chair,  S.Y.,  Lopez, V.  (2005).  Sense  of  coherence,  coping  and  quality  of
life  following  a  critical  illness.  Journal  of  Advanced  Nursing,  49,  s.  173–181.
DOI:10.1111/j.1365-2648.2004.03277.x.
Forsberg-Wärleby,  G.,  Möller, A.,  Blomstrand,  C.  (2001).  Spouses  of  first-ever  stro -
ke patients: psychological well-being in the first phase after stroke. Stroke, 32(7),
s. 1646–1651. DOI:10.1161/01.str.32.7.1646.
Fortinsky, R.H., Kercher, K., Burant, C.J. (2010). Measurement and correlates of fa-
mily caregiver self-efficacy for managing dementi. Aging & Menatl Health, 6(2),
s. 153–160. DOI:10.1080/13607860220126763.
Frank, J.B. (2008). Evidence for grief as the major barrier faced by Alzheimer caregi-
vers: a qualitative analysis. American Journals of Alzheimer’s Disease and Other
Dementias, 22(6), s. 516–527. DOI:10.1177/1533317507307787.
Fryers, T., Melzer, D., Jenkins, R. (2003). Social inequalities and the common mental
disorders: a systematic review of the evidence. Social Psychiatry and Psychiatric
Epidemiology, 38(5), s. 229–237. DOI:10.1007/s00127-003-0627-2.
Fydrich, T., Geyer, M., Hessel, A., Sommer, G., Brähler, E. (1999). Fragebogen zur So-
zialen Unterstűtzung (F-SozU): Normierung an einer repräsentativen Stichprobe.
Diagnostica, 45(4), s. 212–216.
Gabryelewicz, T. (1999). Rozpowszechnienie zespołów otępiennych w podeszłym wie-
ku. Psychiatria Polska, 3, s. 341–352.
Gabryelewicz, T. (2011). Łagodne zaburzenia poznawcze. Postępy Nauk Medycznych,
24(8), s. 688–691.260 Bibliografia
Gabryelewicz, T., Kotapka-Minc, S., Mączka, M., Motyl, R., Sobów, T., Szczudlik, A.,
Kłoszewska, I., Barcikowska, M. (2006). Charakterystyka polskiej populacji osób
z chorobą Alzheimera i ich opiekunów: Raport z badania obserwacyjnego EX-ON.
Psychogeriatria Polska, 3(2), s. 75–84.
Gabryelewicz, T., Mandecka, M. (2013). Wyzwania terapii otępienia w chorobie Alzhe-
imera. Aktualności Neurologiczne, 13(2), s. 103–108.
Gallagher, D., Mhaolain, A.N., Crosby, L., Ryan, D., Lacey, L., Coen, R.F., Walsh, C.,
Coakley, D.J., Walsh, J.B., Cunningham, C., Lawlor, B.A. (2011). Self-efficacy for ma -
naging dementia may protect against burden and depression in Alzheimer’s caregivers.
Aging and Mental Health, 15(6), s. 663–670. DOI:10.1080/13607863.2011.562179.
Gallagher, T.J., Wagenfeld, M.O., Baro, F., Haepers, K. (1994). Sense of coherence, co-
ping and caregiver role overload. Social Science & Medicine, 39, s. 1615–1622.
DOI:10.1016/0277-9536(94)90075-2.
Gallant,  M.P.,  Connell,  C.M.  (2003).  Neuroticism  and  depressive  symptoms  among
spouse caregivers: Do health behaviors mediate this relationship? Psychology and
Aging, 18(3), s. 587–592. DOI: 10.1037/0882-7974.18.3.587.
Garson, G.D. (2016). Partial Least Squares: Regression & Structural Equation Models.
Asheboro, North Carolina: Statistical Associates Publishers.
Gauthier,  S.  (2007).  Clinical  Diagnosis  and  Management  of  Alzheimer’s  Disease.
Oxford: Informa Helathcare.
Gignac,  M.A.,  Gottlieb,  B.H.  (1996).  Caregivers’  appraisals  of  efficacy  in co -
ping  with  dementia.  Psychology  and  Aging,  11(2),  s.  DOI:214-225.
DOI:10.1037//0882-7974.11.2.214.
Gilliam, C.M., Steffen, A. M. (2006). The relationship between caregiving self-effica -
cy and depressive symptoms in dementia family caregivers. Aging Mental Health,
10(2), s. 79–86. DOI:10.1080/13607860500310658.
Gleason,  M.E.J.,  Iida,  M.,  Shrout,  P.E.,  Bolger,  N.  (2008).  Receiving  Support  as
a  Mixed  Blessing:  Evidence  for  Dual  Effects  of  Support  on  Psychological  Out-
comes.  Journal  of  Personality  and  Social  Psychology,  94(5),  s.  824–838.  DOI:
10.1037/0022-3514.94.5.824.
Goldstein, B.L., Klein, D.N. (2014). A review of selected candida te endophenotypes
for  depression.  Clinical  Psychology  Review,  34(5),  s.  417–427.  DOI:  10.1016/j.
cpr.2014.06.003.
Golińska, P.B., Bidzan, M. (2017). Poczucie obciążenia opiekunów osób z chorobą
Parkinsona. Przegląd badań. Geriatria, 11, s. 22–28.
Golińska, P., Bidzan, M., Brown, J.W. (2017). Psychological resources of caregivers of
individuals suffering from Parkinson’s disease, and their declared feeling of burden.
Acta Neuropsychologica, 15(4), s. 391–405. DOI: 10.5604/01.3001.0010.7045.
González, F.E., Palma, S.F. (2016). Functional social support in family caregivers of
elderly adults with severe dependence. Investigacion y Educacion en Enfermeria,
34(1), s. 68–73. DOI:10.17533/udea.iee.v34n1a08.
Gonzalez, E.W., Polansky, M., Lippa, C.F., Walker, D., Feng, D. (2011). Family care-
givers at risk: Who are they? Issues in Mental Health Nursing, 32(8), s. 528–536.
DOI: 10.3109/01612840.2011.573123.261 Bibliografia
Gonzalez-Salvador, M.T., Arango, C., Lyketsos, C.G., Barba, A.C. (1999). The stress
and  psychological  morbidity  of  the  Alzheimer  patient  caregiver.  International
Journal  of  Geriatric  Psychiatry,  14(9),  s.  701–710.  DOI:10.1002/(sici)1099-
1166(199909)14:9 < 701::aid-gps5 > 3.0.co;2-#.
Gonzales-Salvador, T., Lyketsos, C.G., Baker, A.S., Roques, C., Hovanek, L., Steele,
C.D., Brandt J. (2000). Quality of life of patients with dementia in long-term care.
International  Journal  of  Geriatric  Psychiatry,  15(2),  s.  181–189.  DOI:10.1002/
(sici)1099-1166(200002)15:2.
Goode, K.T., Haley, W.E., Roth, D.L., Ford, G.R. (1998). Predicting longitudinal chan-
ges in caregivers physical and mental health: a stress process model. Health Psy-
chology, 17(2), s. 190–198. DOI: 10.1037/0278-6133.17.2.190.
Goodenow, C., Reisine, S.T., Grady, K.E. (1990). Quality of social support and asso-
ciated social and psychological functioning in women with rheumatoid arthritis.
Health Psychology, 9(3), s. 266–284. DOI:10.1037/0278-6133.9.3.266.
Goodheart, C.D, Lansing, M.H. (1997). Treating people with chronic disease: A psycho-
logical guide. Washington: American Psychological Association.
Grabowska-Fudala, B., Jaracz, K., Górna, K. (2012). Obciążenie opiekunów chorych po
udarze mózgu – wyniki wstępne oceny prospektywnej. Nowiny Lekarskie, 81(1),
s. 3–9.
Grabowska-Fudala,  B.,  Jaracz,  K.,  Smelkowska,  A.,  Pniewska,  J.,  Buczkowska,  M.
(2013). Obciążenie osób sprawujących opiekę nad osobami z chorobą Alzheimera.
Wyniki wstępne. Nowiny Lekarskie, 82(1), s. 25–30.
Grano, C., Lucidi, F., Violani, C. (2017). The relationship between caregiving self-ef-
ficacy and depressive symptoms in family caregivers of patients with Alzheimer
disease: a longitudinal study. International Psychogeriatrics, 29(7), s. 1095–1103.
DOI:10.1017/S1041610217000059.
Grochmal-Bach, B. (2007). Cierpienie osób z otępieniem typu alzheimera. Podejście
terapeutyczne. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Grossberg, G.T., Kamat, S.M. (2011). Choroba Alzheimera. Najnowsze strategie diagno-
styczne i terapeutyczne. Warszawa: Wydawnictwo MediSfera.
Gruszczyńska, E. (2004). Poczucie koherencji (SOC) a proces radzenia sobie ze stre-
sem: w poszukiwaniu mechanizmów działania SOC. Przegląd Psychologiczny, 47,
s. 77–91.
Gutiérrez-Maldonado, J., Caqueo-Urízar, A., Kavanagh, D.J. (2005). Burden of care and
general  health  in  families  of  patients  with  schizophrenia.  Social  Psychiatry  and
Psychiatric Epidemiology, 40(11), s. 899–904. DOI: 10.1007/s00127-005-0963-5.
Guty, E., Dziechciaż, M., Ogryzek, B., Balicka-Adamik, L. (2012). Obciążenie opie-
kunów osób z otępieniem. [W:] G. Dębska, A. Goździalska, J. Jaśkiewicz (red.),
Rodzina w zdrowiu i w chorobie. Wybrane aspekty opieki nad przewlekle chorym,
s. 31–43. Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM.
Haley, W.E., LaMonde, L.A., Han, B., Burton, A.M., Schonwetter, R. (2003). Predictors
of depression and lifesatisfaction among spousal caregivers in hospice: Applica-
tion of a stress process model. Journal of Palliative Medicine, 6(2), s. 215–224.
DOI:10.1089/109662103764978461.262 Bibliografia
Halicka,  M.  (2006).  Problemy  rodziny  w  opiece  nad  człowiekiem  starym  niespraw-
nym. [W:] M. Halicka, J. Halicki (red.), Zostawić ślad na ziemi. Księga pamiąt-
kowa  dedykowana  Profesorowi  Wojciechowi  Pędichowi  w  80  rocznicę  urodzin
i 55 rocznicę pracy naukowej, s. 242–254. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu
w Białymstoku.
Hamama-Raz, Y., Rot, I., Buchbinder, E. (2012). The coping experience of parents of
a child with retinoblastoma-malignant eye cancer. Journal of Psychosocial Oncolo-
gy, 30(1), s. 21–40. DOI:10.1080/07347332.2011.633977.
Hampton, M.M. (2014). Self-efficacy of caregiving and caregivers stress in adult infor -
mal caregivers of individuals at the end-of-life. Arlington: University of Texas.
Han, J., Kim, K.W., Kim, T.H., Jeong, H., Park, J.Y., Youn, J., … Kang, S.Y. (2012). The
impact of social support on caregiver burden in dementia. Alzheimer’s and Demen-
tia, 8(12), s. 249. DOI:10.1016/j.jalz.2012.05.661.
Hasler, G. (2011). FORUM World Psychiatry: Patofizjologia depresji: Czy mamy jakieś
solidne dowody naukowe przydatne klinicystom? Postępy Psychiatrii i Neurologii,
20(1), s. 5–22.
Heppner,  P.P.,  Lee,  D-G.  (2002).  Problem-solving  appraisal  and  psychological  adju-
stment.  [W:]  C.R.  Snyder,  S.J.  Lopez  (red.),  Handbook  of  positive  psychology,
s. 288–298. New York, NY, US: Oxford University Press.
Heszen, I. (2013). Psychologia stresu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Heszen-Niejodek, I. (2005). Psychologiczne problemy chorych somatycznie. [W:] J. Stre-
lau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, s. 513–531. Gdańsk: Gdańskie Wy-
dawnictwo Psychologiczne.
Heszen, I., Sęk, H. (2012). Psychologia zdrowia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Hinton,  J.W.,  Burton,  R.F.  (1997). A  psychophysiological  model  of  psystress  causa-
tion and response applied to the workplace. Journal of Psychophysiology, 11(3),
s. 200–217.
Hobbs, N., Perrin, J.M., Ireys, H.T. (1985). Chronically ill children and their families:
Problems, prospects and proposals from the Vanderbilt study. San Francisco, CA,
US: Jossey-Bass.
Hobfoll, S.E. (2001). The influence of culture, community, and the nested-self in the
Stress process: Advancing conservation of resources theory. Applied Psychology,
50, s. 337–421. DOI:10.1111/1464-0597.00062.
Hobfoll, S.E. (2006). Stres, kultura i społeczność. Psychologia i filozofia stresu. Gdańsk:
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Hochwälder, J. (2012) The contribution of the Big Five personality factors to sense of co-
herence. Personality and Individual Differences, 53(5), s. 591–596. DOI:10.1016/j.
paid.2012.05.008.
Hodge, D.R., Sun, F. (2012). Positive feelings of caregiving among Latino Alzheimer’s
family caregivers: Understanding the role of spirituality. Journal Aging & Mental
Health, 16(6), s. 689–698. DOI:10.1080/13607863.2012.678481.
Hollis-Sawyer, L.A. (2003). Mother-Daughter Eldercare and Changing Relationships:
A Pat-Analytic Investigation of Factors Underlying Positive, Adaptive Relationships.
Journal of Adult Development, 10(1), s. 41–52. DOI:10.1023/A:1020738804030.263 Bibliografia
Hooker, K., Frazier, L.D., Monahan, D.J. (1994). Personality and coping among caregi-
vers of spouses with dementia. The Gerontologist, 34(3), s. 386–392. DOI:10.1093/
geront/34.3.386.
Hooker, K., Monahan, D.J., Bowman, S.R., Frazier, L.D., Shifren, K. (1998). Personality
counts for a lot: Predictors of mental and physical health of spouse caregivers in
two disease groups. Journals of Gerontology Series B-Psychological Sciences and
Social Sciences, 53(2), s. 73–85. DOI: 10.1093/geronb/53B.2.P73.
Hubbell, L., Hubbell, K. (2002). The burnout risk for Male caregivers in providing care
to spouse afflicted with Alzheimer’s disease. Journal of Health and Human Services
Administration, 25(1), s. 115–132.
Hyde, J.S., Mezulis, A.H., Abramson, L.Y. (2008). The ABCs of depression: Integra-
ting  affective,  biological,  and  cognitive  models  to  explain  the  emergence  of  the
gender  difference  in  depression.  Psychological  Review,  115(2),  s.  291–313.
DOI:10.1037/0033-295X.115.2.291.
Iwański, R. (2016). Opieka długoterminowa nad osobami starszymi. Warszawa: Wydaw-
nictwo CeDeWu.
Jachimowicz, V., Kostka, T. (2009). Ocena poczucia własnej skuteczności u pensjonariu-
szy Domu Pomocy Społecznej. Gerontologia Polska, 17(1), s. 23–31.
Jang, Y., Clay, O.J., Roth, D.L., Haley, W.E., Mittelman, M.S. (2004). Neuroticism and
longitudinal change in caregiver depression: Impact of a spouse-caregiver interven-
tion program. The Gerontologist, 44(3), s. 311–317. DOI:10.1093/geront/44.3.311.
Janowski, K. (2006). Osobowościowe uwarunkowania radzenia sobie ze stresem łusz-
czycy. Lublin: Polihymnia.
Jarkiewicz, J., Kotapka-Minc, S., Parnowski, T. (2002). Opieka nad chorymi z chorobą
Alzheimera w Polsce – ocena aktualnego stanu. [W:] G. Schwarz (red.), Choroba
Alzheimera. Objawy, leczenie, opieka, pomoc, s. 91–94. Warszawa: Wydawnictwo
Lekarskie PZWL.
Jarmuż, S. (1994). Metodologiczne problemy związane z weryfikacją modelu „Wielkiej
Piątki”. Przegląd Psychologiczny, 37, s. 195–203.
Johnson, D.P., Whisman, M.A. (2013). Gender differences in rumination: A  meta-ana-
lysis. Personality  and  Individual  Differences,  55(4),  s.  367–374.  DOI:10.1016/j.
paid.2013.03.019.
Juczyński, Z., Adamiak, G. (2005). Zasoby osobiste i społeczne sprzyjające radzeniu
sobie opiekunów z depresją członka rodziny. Psychiatria Polska, 1, s. 161–174.
Juczyński, Z. (1998). Poczucie własnej skuteczności jako wyznacznik zachowań zdro-
wotnych. Promocja Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna, 5(14), s. 54–63.
Juczyński, Z. (2000). Poczucie własnej skuteczności: teoria i pomiar. Acta Universitatis
Lodziensis, Folia Psychologica, 4, s. 11–23.
Juczyński, Z. (2009). Pomnażanie i wzbogacanie zasobów własnego zdrowia. Polskie
Forum Psychologiczne, 14(1), s. 17–25.
Juczyński, Z. (2012). Narzędzia Pomiaru w Promocji i Psychologii Zdrowia. Warszawa:
Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Juczyński, Z., Ogińska-Bulik, N. (2003). Zasoby osobiste i społeczne sprzyjające zdro-
wiu jednostki. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.264 Bibliografia
Juczyński, Z., Ogińska-Bulik N. (2008). Osobowość, stres a zdrowie. Warszawa: Difin.
Juczyński, Z., Ogińska-Bulik, N. (2009). Narzędzia pomiaru stresu i radzenia sobie ze
stresem. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa
Psychologicznego.
Juczyński, Z., Ogrodnik, I. (2017). Poczucie koherencji i spostrzegane wsparcie społecz-
ne jako predyktory konsekwencji stresu po transplantacji serca. Psychiatria i Psy-
choterapia, 13(2), s. 3–19.
Kaczmarek, M., Durda, M., Skrzypczak, M., Szwed, A. (2010). Ocena jakości życia
opiekunów osób z chorobą Alzheimera. Gerontologia Polska, 18(2), s. 86–94.
Kajonius, P.J., Carlander, A. (2017). Who gets ahead in life? Personality traits and chil-
dhood  background  in  economic  success.  Journal  of  Economic  Psychology,  59,
s. 164–170. DOI:10.1016/j.joep.2017.03.004.
Kaliszan, R., Macur, K. (2010). Na tropie środków przydatnych w terapii lub profilakty -
ce choroby Alzheimera. Forum Medycyny Rodzinnej, 4(1), s. 1–9.
Kamiya, M., Sakurai, T., Ogama, N., Maki, Y., Toba, K. (2014). Factors associated with
increased caregivers’ burden in several cognitive stages of Alzheimer’s disease. Ge-
riatrics & Gerontology International, 14(2), s. 45–55. DOI:10.1111/ggi.12260.
Kase, T., Ueno, Y., Oishi, K. (2018). The overlap of Sense of Coherence and the Big
Five personality traits: A confirmatory study. Health Psychology Open, 5(2), s. 1–4.
DOI:10.1177/2055102918810654.
Kato, K., Pedersen, N.L. (2005). Personality and coping: a study of twins reared apart
and  twins  reared  together.  Behavior  Genetics,  35(2),  s.  147–158.  DOI:10.1007/
s10519-004-1015-8.
Katzman, R. (2001). Epidemiology of Alzheimer’s disease and dementia. [W:] K. Iqbal,
S.S. Sisodia, B. Winblad (red.), Alzheimer’s disease advances in etiology pathoge-
nesis and therapeutics, s. 11–21. Chichester: John Wiley& Sons Ltd.
Kaufman, A.V., Kosberg, J.I., Leeper, J.D., Tang, M. (2010). Social support, caregiver
burden, and life satisfaction in a sample of rural African American and White ca-
regivers of older persons with dementia. Journal of Gerontological Social Work,
53(3), s. 251–269. DOI:10.1080/01634370903478989.
Keller, M.C., Neale, M.C., Kendler, K.S. (2007). Association of different adverse life
events with distinct patterns of depressive symptoms. American Journal of Psychia-
try, 164(10), s. 1521–1529. DOI:10.1176/appi.ajp.2007.06091564.
Khan, F., Pallant, J., Brand, C. (2007). Caregiver strain and factors associated with caregiver
self-efficacy and quality of life in a  community cohort with multiple sclerosis. Disa-
bility and Rehabilitation, 29(16), s. 1241–1250. DOI:10.1080/0144361060096414.
Kiejna, A., Adamowski,  T.,  Piotrowski,  P.,  Moskalewicz,  J.,  Wojtyniak,  B.,  Świątkie-
wicz, G., Stokwiszewski, J., …, M., Kessler, R.R. (2015). Epidemiologia zaburzeń
psychiatrycznych i dostępność psychiatrycznej opieki zdrowotnej. EZOP – Polska
– metodologia badania. Psychiatria Polska, 49(1), s. 5–13. DOI: 10.12740/PP/30810.
Kim, G., Allen, R.S., Wang, S.Y., Park, S., Perkins, E.A., Parmelee, P. (2018). The Re-
lation Between Multiple Informal Caregiving Roles and Subjective Physical and
Mental Health Status Among Older Adults: Do Racial/Ethnic Differences Exist?
The Gerontologist, 59(3), s. 499–508. DOI:10.1093/geront/gnx196.265 Bibliografia
Kim, Y.,  Carver,  C.S.,  Rocha-Lima,  C.,  Shaffer,  K.M.  (2013).  Depressive  symptoms
among caregivers of colorectal cancer patients during the first year since diagno -
sis: a longitudinal investigation. Psychooncology, 22(2), s. 362–367. DOI:10.1002/
pon.2100.
Kim H., Chang M., Rose K., Kim, S. (2012). Predictors of caregiver burden in caregi-
vers of individuals with dementia. Journal of Advanced Nursing, 68(4), s. 846–855.
DOI:10.1111/j.1365-2648.2011.05787.x.
Kim,  Y.,  Duberstein,  P.R.,  Sörensen,  S.,  Larson,  M.R.  (2005).  Levels  of  depressive
symptoms in spouses of people with lung cancer: Effects of personality, social sup -
port, and caregiving burden. Psychosomatics, 46(2), s. 123–130. DOI:10.1176/appi.
psy.46.2.123.
Kim, H.H., Kim, S.Y., Kim, J.M., Kim, S.W., Shin, I.S., Shim, H.J., …, Yoon, J.S. (2016).
Influence of caregiver personality on the burden of family caregivers of terminal-
ly ill cancer patients. Palliative & Supportive Care, 14(1), s. 5–12. DOI:10.1017/
S1478951515000073.
Kirenko, J., Byra, St. (2008). Zasoby osobiste w chorobach psychosomatycznych. Lu-
blin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marie Curie-Skłodowskiej.
Knaś, R. (2008). Choroba Alzheimera z perspektywy psychiatry. [W:] A. Jankiewicz
(red.), Poradnik dla opiekunów osób dotkniętych chorobą Alzheimera, s. 13–17.
Poznań: Wielkopolskie Stowarzyszenie Alzheimerowskie.
Knoll, N., Schwarzer, R. (2004). Prawdziwych przyjaciół… Wsparcie społeczne, stres,
choroba i śmierć. [W:] H. Sęk, R. Cieślak (red.), Wsparcie społeczne, stres i zdro-
wie, s. 29–48. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kock, N. (2017). WarpPLS User Manual: Version 6.0. Pobrane z: http://cits.tamiu.edu/
WarpPLS/UserManual_v_6_0.pdf#page=77.
Kock,  N.  (2010).  Using  WarpPLS  in  E-collaboration  Studies: An  Overview  of  Five
Main  Analysis  Steps.  International  Journal  of  E-Collaboration,  6(4),  s.  1–12.
DOI:10.4018/jec.2013070101.
Kock, N. (2014). Advanced mediating effects tests, Multi-group analyses, and measure -
ment model assessments in PLS-based SEM. International Journal of E-Collabo-
ration, 10(1), s. 1–13. DOI:10.4018/ijec.2014010101.
Koerner,  S.S.,  Kenyon,  D.B.  (2007).  Understanding  “Good  Days”  and  “Bad  Days”:
Emotional and Physical Reactivity Among Caregivers for Elder Relatives. Family
Relations, 56(1), s. 1–11. DOI: 10.1111/j.1741-3729.2007.00435.x.
Koerner, S.S., Kenyon, D.B., Shirai, Y. (2009). Caregiving for elder relatives: Which
caregivers experience personal benefits/gains? Archives of Gerontology and Geria-
trics, 48(2), s. 238–245. DOI:10.1016/j.archger.2008.01.015.
Kosmala, K., Kłoszewska, I. (2002). Poczucie obciążenia opieką u opiekunów osób otę-
piałych. Roczniki Psychogeriatryczne, 5, s. 95–105.
Kotowska I.E., Matysiak A., Styrc M., Pailhé A., Solaz A., Vignoli D. (2010). Second
European Quality of Life Survey. Family life and work. Luxembourg: European
Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions.
Kowalik, S. (2005). Modele diagnozy psychologicznej. [W:] H. Sęk (red.), Psychologia
kliniczna, t.1, s. 181–192. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.266 Bibliografia
Kreitler, S., Peleg, D., Ehrenfeld, M. (2007). Stress, self-efficacy, and quality of life in
cancer patients. Psychooncology, 16(4), s. 329–341. DOI:10.10002/pon.1063.
Kubacka-Jasiecka, D. (2010). Interwencja kryzysowa. Pomoc w kryzysach psycholo-
gicznych. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Kubis, A.M., Janusz, M. (2008). Choroba Alzheimera – nowe możliwości terapeutyczne
oraz stosowane modele eksperymentalne. Postępy Higieny i Medycyny Doświad-
czalnej, 62, s. 372–392.
Kuijer, R.G., Ridder, D.T.D. de (2003). Discrepancy in illness-related goals and quality
of life in chronically ill patients: The role of self-efficacy. Psychology and Health,
18(3), s. 313–330. DOI:10.1080/0887044031000146815.
Kuroki, T., Ohta, A., Aoki, Y., Kawasaki, S., Sugimoto, N., Ootani, H., …, Fujimoto, K.
(2007). Stress maladjustment in the pathoetiology of ulcerative colitis. Journal of
Gastroenterology, 42(7), s. 522–527. DOI:10.1007/s00535-007-2042-z.
Kurowska, K., Orzoł, B. (2016). Poczucie koherencji a zadowolenie z życia u osób star-
szych. Gerontologia Polska, 24, s. 91–97.
Kurowska, K., Plechowska, Z. (2008). Poczucie koherencji a wsparcie społeczne otrzy-
mywane  przez  rodziny  pacjentów  w  terminalnej  fazie  choroby  nowotworowej.
Współczesna Onkologia, 12(8), s. 388–394.
Kurowska, K., Prus, N. (2010). Rola wsparcia a poczucie koherencji w zmaganiu się
z chorobą nadciśnieniową. Nadciśnienie Tętnicze, 14(5), s. 387–394.
Lai, D., Thomson, C. (2011). The impact of perceived adequacy of social support on
caregiving burden of family caregivers. Families in society: the journal of contem-
porary human services, 92(1), s. 99–106. DOI:10.1606/1044-3894.4063.
Langeland, E., Wahl, A.K., Kristoffersen, K., Rokne, B. (2007). Promoting coping: sa -
lutogenesis among people with mental health problems. Issues in Mental Health
Nursing, 28(3), s. 275–295. DOI:10.1080/01612840601172627.
Lazarus, R.S., Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. New York: Springer.
Lech,  A.  (2014).  Choroba  Alzheimera  jako  czynnik  modyfikujący  funkcjonowa -
nie  rodziny.  Pogranicze.  Studia  Społeczne,  24,  s.  211–242.  DOI:10.15290/
pss.2014.24.12.
Lee,  H.,  Yoon,  J.Y.,  Kim,  I.,  Jeong,  Y.H.  (2013).  The  effects  of  personal  resources
and  coping  strategies  on  depression  and  anxiety  in  patients  with  chronic  ob-
structive pulmonary disease. Heart and Lung, 42(6), s. 473–479. DOI:10.1016/j.
hrtlng.2013.07.009.
Lefebvre, J.C., Keefe, F.J., Affleck, G., Raezer, L.B., Starr, K., Caldwell, D.S., Tennen,
H. (1999). The relationship of arthritis self-efficacy to daily pain, daily mood, and
daily pain coping in rheumatoid arthritis patients. Pain, 80, s. 425–435. doi:10.1016/
S0304-3959(98)00242-5.
Leszek, J. (2016). Choroba Alzheimera – wybrane zagadnienia biologiczne i kliniczne.
Wrocław: Wydawnictwo Continuo.
Leventhal,  H.,  Halm,  E.,  Horowitz,  C.,  Leventhal,  E.,  Ozakinci,  G.  (2005).  Living
with  chronic  illness: A  contextualized,  self-regulation  approach.  [W:]  S.  Sutton,
A. Baum, M. Johnston (red.), The Sage handbook of health psychology, s. 197–240.
London: Sage.267 Bibliografia
Leventhal, H., Meyer, D., Nerenz, D. (1980). The commonsense representation of ill-
ness danger. [W:] S. Rachman (red.), Contributions to medical psychology, vol. 2,
s. 70–30. New York: Pergamon.
Leventhal,  H.,  Patrick-Miller,  L.  (2005).  Emocje  a  choroby  somatyczne  –  przyczy-
ny  i  wskaźniki  podatności  na  zachorowanie.  [W:]  M.  Lewis,  J.M.  Haviland-Jo-
nes  (red.),  Psychologia  emocji  (s.  657–675).  Gdańsk:  Gdańskie  Wydawnictwo
Psychologiczne.
Lewinsohn, P.M., Allen, N.B., Seeley, J.R., Gotlib (1999). First onset versus recurrence
of depression: differential processes of psychosocial risk. Journal of Abnormal Psy-
chology, 108(3), s. 483–489. DOI:10.1037//0021-843x.108.3.483.
Li,  M.,  Rodin,  G.  (2010).  Depression  and  Illness.  [W:]  J.M.  Suls,  K.W.  Davidson,
R.M. Kaplan (red.), Handbook of Health Psychology and Behavioral Medicine,
s. 217–234. New York: The Guilford Press.
Lin,  I.F.,  Fee,  H.R., Wu,  H.S.  (2012).  Negative  and  positive  caregiving  experiences:
A closer look at the intersection of gender and relatioships. Family Relations, 61(2),
s. 343–358. DOI:10.1111/j.1741-3729.2011.00692.x.
Lindström, B., Eriksson, M. (2006). Contextualizing salutogenesis and Antonovsky in
public  health  development.  Health  Promotion  International,  21(3),  s.  238–244.
DOI:10.1093/heapro/dal016.
Lindström, B., Eriksson, M. (2009). The salutogenic approach to the making of HiAP/
Healthy Public Policy: Illustrated by a case study. Global Health Promotion, 16(1),
s. 17–28. DOI: 10.1177/1757975908100747.
Litwin, H., Stoeckel, K.J., Roll, A. (2014). Relationship status and depressive symptoms
among older co-resident caregivers. Aging & Mental Health, 18(2), s. 225–231.
DOI: 10.1080/13607863.2013.837148.
Livneh,  H.,  Martz,  E.  (2007).  An  introduction  to  coping  theory  and  research.
[W:] E. Martz, H. Livneh (red.), Coping with chronic illness and disability the-
oretical, empirical, and clinical aspects, s. 3–28. Nowy Jork: Springer Science
and Business Media.
Llanque, S., Savage, L., Rosenburg, N., Caserta, M. (2016). Concept Analysis: Alzhe-
imer’s Caregiver Stress. Nursing Forum, 51(1), s. 21–31. DOI: 10.1111/nuf.12090.
Epub 2014 May 1.
Locke, E.A., Latham, G.P. (1990). A theory of goal setting and task performance. New
York: Prentice Hall.
Löckenhoff, C.E., Duberstein, P.R., Friedman, B., Costa, P.T. Jr. (2011). Five-factor per-
sonality traits and subjective health among caregivers: The role of caregiver strain
and self-efficacy. Psychology & Aging, 26(3), s. 592–604. DOI:10.1037/a0022209.
Löckenhoff, C.E., Sutin, A.R., Ferrucci, L., Costa, P.T. Jr. (2008). Personality traits and
subjective health in the later years: The association between NEO-PI-R and SF-36
in advanced age is influenced by health status. Journal of Research in Personality,
42(5), s. 1334–1346. DOI:10.1016/j.jrp.2008.05.006.
Lopez,  J.,  Lopez-Arrieta,  J.,  Crespo,  M.  (2005).  Factors  associated  with  the  positive
impact of caring for eldery and dependent relatives. Archives of Gerontology and
Geriatrics, 41(1), s. 81–94. DOI:10.1016/j.archger.2004.12.001.268 Bibliografia
Lyketsos,  C.G.,  Carrillo,  M.C.,  Ryan,  J.M.,  Khachaturian, A.S.,  Trzepacz,  P., Amat-
niek, J. … Miller, D.S. (2011). Neuropsychiatric symptoms in Alzheimer’s disease.
Alzheimer’s and Dementia, 7(5), s. 532–539. DOI:10.1016/j.jalz.2011.05.2410.
Lyketsos, C.G., Steele, C., Baker, L., Galik, E., Kopunek, S. … Steinberg, M. (1997).
Major and minor depression in Alzheimer’s disease: prevalence and impact. Jour-
nal of Neuropsychiatry and Clinical Neurosciences, 9(4), s. 556–561. DOI:10.1176/
jnp.9.4.556.
Lyketsos, C.G., Steele, C., Galik, E., Rosenblatt, A., Steinberg, M., Warren, A., Shep-
pard, J.M. (1999). Physical aggression in dementia patients and its relationship to
depression. The American Journal of Psychiatry, 156(1), s. 66–71. DOI:10.1176/
ajp.156.1.66.
Łojek, E., Stańczak, J., Wójcik, A. (2015). Kwestionariusz do Pomiaru Depresji. Warsza-
wa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Łosiak, W. (2008). Psychologia stresu. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Pro-
fesjonalne.
Łuszczyńska-Cieślak, A., Włodarczyk, D., Wrześniewski, K. (2001). Poczucie ko-
herencji  a  zmiany  emocjonalne  u  chorych  poddanych  rehabilitacji  po  zawale
serca. [W:] H. Sęk, T. Pasikowski (red.), Zdrowie – stres – zasoby. O znaczeniu
poczucia koherencji dla zdrowia, s. 177–190. Poznań: Wydawnictwo Fundacji
Humaniora.
Łuszczyńska, A., Cieślak, R. (2009). Mediated effects of social support for health nutri-
tion: Fruit and vegeteble intake cross 8 months after myocardial infarction. Beha-
vioral Medicine, 35(1), s. 30–38. DOI:10.3200/BMED.35.1.30-38.
Łuszczyńska, A., Gutierriez-Dona, B., Schwarzer, R. (2005). General self-efficacy in
various Romains of human functioning: Evidence from five countries. International
Journal of Psychology, 40(2), s. 80–89. DOI: 10.1080/00207590444000041.
Maciarz, A. (2004). Macierzyństwo w kontekście zmian społecznych. Warszawa: Wy-
dawnictwo Akademickie „Żak”.
Mafullul, Y., Morriss, R.K. (2000). Determinants of satisfaction with care and emotional
distress among informal carers of demented and non-demented elderly patients. In-
ternational Journal of Geriatric Psychiatry, 15(7), s. 594–599. DOI: 10.1002/1099-
1166(200007)15:7 < 594::AID-GPS154 > 3.0.CO;2-T.
Mahoney, R., Regan, C., Katona, C., Livingston, G. (2005). Anxiety and depression in
family caregivers of people with Alzheimer’s disease. The LASER-AD study. The
American Journal of Geriatric Psychiatry, 13(9), s. 795–801. DOI: 10.1176/appi.
ajgp.13.9.795.
Makowska, H., Poprawa, R. (2001). Radzenie sobie ze stresem w procesie budowa-
nia zdrowia. [W:] G. Dolińska-Zygmunt (red.), Podstawy psychologii zdrowia,
s. 71–102. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Mann, T., de Ridder, D., Fujita, K. (2013). Self-regulation of health behavior: social psy-
chological approaches to goal setting and goal striving. Health Psychology, 32(5),
s. 487–498. DOI:10.1037/a0028533.
Markiewicz,  D.,  Reis,  M.,  Gold,  D.P.  (1997).  An  Exploration  of  Attachment  Sty-
les  and  Personality  Traits  in  Caregiving  for  Dementia  Patients.  International 269 Bibliografia
Journal  of  Aging  and  Human  Development,  45(2),  s.  111–132.  DOI:10.2190/
T4Q4-E8F0-JWT5-DBAG.
Marsh, S.C., Clinkinbeard, S.S., Thomas, R.M., Evans, W.P. (2007). Risk and protective
factors predictive of sense of coherence during adolescence. Journal Health of Psy-
chology, 12(2), s. 281–284. DOI:10.1177/1359105307074258.
Matud, M.P. (2004). Gender differences in stress and coping styles. Personality and Indi-
vidual Differences, 37(7), s. 1401–1415. DOI:10.1016/j.paid.2004.01.010.
Matsumoto, N., Ikeda, M., Fukuhara, R., Shinagawa, S., Ishikawa, T., Mori, T., …, Ta-
nabe, H. (2007). Caregiver burden associated with behavioral and psychological
symptoms of dementia in elderly people in the local community. Dementia and
Geriatric Cognitive Disorders, 23(4), s. 219–224. DOI:10.1159/000099472.
Matsushita,  M.,  Ishikawa, T.,  Koyama, A.,  Hasegawa,  N.,  Ichimi,  N., Yano,  H.,  Ha-
shimoto, M., Fujii, N., Ikeda, M. (2014). Is sense of coherence helpful in coping
with caregiver burden for dementia? Psychogeriatrics, 14, s. 87–92. DOI:10.1111/
psyg.12050.
Mausbach, B.T., Aschbacher, K., Patterson, T.L., Ancoli-Israel, S., von Känel, R., Mills,
P.J., Dimsdale, J.E., Grant, I. (2006). Avoidant Coping Partially Mediates the Re-
lationship Between Patient Problem Behaviors and Depressive Symptoms in Spo-
usal Alzheimer Caregivers. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 1(4),
s. 299–306. DOI:10.1097/01.JGP.0000192492.88920.08.
Mausbach, B.T., Roepke, S.K., Chattillion, E.A., Harmell, A.L., Moore, R., Romero-
-Moreno, R., … Grant, I. (2012). Multiple mediators of the relations between care-
giving stress and depressive symptoms. Aging and Mental Health, 16(1), s. 27–38.
DOI: 10.1080/13607863.2011.615738.
Mazurkiewicz, A., Sidor, K., Podstawka, D., Wolak, B., Makara-Studzińska, M. (2015).
Wpływ wsparcia na jakość życia osób sprawujących opiekę nad chorymi na Alzhe-
imera. Medycyna Paliatywna, 7(4), s. 250–255.
McCrae, R.R., Costa, P.T. Jr. (2005). Osobowość dorosłego człowieka. Perspektywa teo-
rii pięcioczynnikowej. Kraków: Wydawnictwo WAM.
McCrae, R.R., Terracciano, A., Sánchez-Bernardos, M.L., Djuric Jocic, D., Halim, M.S.
(2005). Universal features of personality traits from the observer’s perspective: Data
from 50 cultures. Journal of Personality and Social Psychology, 88(3), s. 547–561.
DOI: 10.1037/0022-3514.88.3.547.
McKhan G., Drachman D., Folstein M., Katzman, R., Price, D., Stadlan, E.M. (1984).
Clinical  diagnosis  of  Alzheimer’s  disease:  Report  of  the  NINCDS-ADRDA
Work Group under the auspices of Department of Health and Human Services
Task Force on Alzheimer’s disease. Neurology, 34(7), s. 939–944. DOI:10.1212/
wnl.34.7.939.
McLaughlin, D., Hasson, F., Kernohan, W.G. (2010). Living and coping with Parkinso-
n’s disease: Perceptions of informal carers. Palliative Medicine, 25(2), s. 177–182.
DOI:10.1177/0269216310385604.
McRae, C., Fazio, E., Hartsock,G., Kelley, L., Urbanski, S., Russell, D.W. (2009). Pre-
dictors of lonelines in caregivers of persons with Parkinson’s Disease. Parkinsonism
& Related Disorders, 15(8), s. 554–557. DOI:10.1016/j.parkreldis.2009.01.007.270 Bibliografia
Melo, G., Maroco, J., de Mendonҫa, A. (2011). Influence of personality on caregiver’s
burden, depression and distress related to the BPSD. International Journal of Ge-
riatric Psychiatry, 26(12), s. 1275–1282. DOI:10.1002/gps.2677.
Merluzzi, T.V., Philip, E.J., Vachon, D.O., Heitzmann, C.A. (2011). Assessment of self-
-efficacy for caregiving: The critical role of self-care in caregiver stress and burden.
Palliative and Supportive Care, 9(1), s. 15–24. DOI:10.1017/S1478951510000507.
Meuser, T.M., Marwit, S.J. (2001). A Comprehensive, Stage-Sensitive Model of Grief
in  Dementia  Caregiving.  The  Gerontologist,  41(5),  s.  658–670.  DOI:10.1093/
geront/41.5.658.
Milaniak,  I.,  Wilczek-Rużyczka,  E.,  Wierzbicki,  K.,  Sadowski,  J.,  Przybyłowski,  P.
(2014). The influence of sense of coherence on emotional response in heart trans
plant recipients – a preliminary report. Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska,
11(2), s. 220–224. DOI:10.5114/kitp.2014.43856.
Miller, B., Townsend, A., Carpenter, E., Montgomery, R., Stull, D., Young, R. (2001).
Social Support and Caregiver Distress: A Replication Analysis. The Journals of Ge-
rontology Series B Psychological Sciences and Social Sciences, 56(4), s. 249–256.
DOI: 10.1093/geronb/56.4.S249.
Mittleman, M.S., Roth, D.L., Clay, O.J., Haley, W.E. (2007). Preserving health of Al-
zheimer caregivers: Impact of a spouse caregiver intervention. American Journal
of Geriatric Psychiatry, 15(9), s. 780–789. DOI:10.1097/JGP.0b013e31805d858a.
Mockler, D., Riordan, J., Murphy, M. (1998). Psychosocial factors associated with the
use/non-use of mental health services by primary carers of individuals with demen-
tia. International Journal of Geriatric Psychiatry, 13, s. 310–314.
Monahan, D.J., Hooker, K. (1995). Health of spouse caregivers of dementia patients
–  the  role  of  personality  and  social  support.  Social  Work,  40(3),  s.  305–314.
DOI:10.1093/sw/40.3.305.
Montoro-Rodriguez, J., Gallagher-Thompson, D. (2009). The role of resources and ap-
praisals in predicting burden among latina and non-hispanic white female caregi-
vers: A test of an expanded socio-cultural model of stress and coping. Aging and
Mental Health, 13(5), s. 648–658. DOI:10.1080/13607860802534658.
Morrison, V., Bennett, P. (2009). An Introduction to Health Psychology. Harlow En-
gland: Pearson Education.
Morse, J.M., Johnson, J.L. (1991). Toward a Theory of Illness: The Illness-Constellation
Model. [W:] J.M. Morse, J.L. Johnson (red.), The illness experience, s. 315–342.
London: Sage.
Motyl, R. (2007). Otępienie – kryteria diagnostyczne. Polski Przegląd Neurologiczny,
3(2), s. 43–60.
Murman, D.L., Chen, Q., Powell, M.C., Kuo, S.B., Bradley, C.J., Colenda, C.C. (2002).
The incremental direct costs associated with behavioral symptoms in AD. Neurolo-
gy, 59(11), s. 1721–1729. DOI:10.1212/01.wnl.0000036904.73393.e4.
Nelson, P.T., Head, E., Schmitt, F.A., Davis, P.R., Neltner, J.H., Jicha, G.A. … Scheff,
S.W. (2011). Alzheimer’s disease is not “brain aging”: Neuropathological, gene-
tic, and epidemiological human studies. Acta Neuropathologica, 121, s. 571–87.
DOI:10.1007/s00401-011-0826-y.271 Bibliografia
Nesterowicz, J. (2010). Przebieg choroby Alzheimera. [W:] T. Parnowski (red.), Choro-
ba Alzheimera, s. 23–31. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Nielsen-Prohl,  J.,  Saliger,  J.,  Güldenberg,  V.,  Breier,  G.,  Karbe,  H.  (2013).  Stress-
-stimulated  volitional  coping  competencies  and  depression  in  multiple  scle-
rosis.  Journal  of  Psychosomatic  Research,  74(3),  s.  221–226.  DOI:10.1016/j.
jpsychores.2012.11.003.
Niewiadomska, I., Chwaszcz, J. (2010). Podmiotowy mechanism readaptacyjny: poczu-
cie własnej skuteczności. [W:] I. Niewiadomska, J. Chwaszcz (red.), Jak skutecznie
zapobiegać karierze przestępczej?, s. 49–65. Lublin: Drukarnia TEKST.
Nijboer, C., Tempelaar, R., Triemstra, M., van den Bos, G.A.M., Sanderman, R. (2001).
The role of social and psychologic resources in caregiving of cancer patients. Can-
cer, 91(5), s. 1029–1039. DOI: 10.1002/1097-0142(20010301)91:5 < 1029::AID-
-CNCR1094 > 3.0.CO;2-1.
Nilsson,  K.,  Leppert,  J.,  Simonsson,  B.,  Starrin,  B.  (2010).  Sense  of  coherence
(SOC) and psychological well-being (GHQ): Improvement with age. Journal
of  Epidemiology  and  Community  Health,  64(4),  s.  347–352.  DOI:  10.1136/
jech.2008.081174.
Nowicka, A.  (2015).  Opieka  i  wsparcie  osób  z  chorobą Alzheimera  i  ich  opieku-
nów  rodzinnych  w  Polsce.  Zielona  Góra:  Oficyna Wydawnicza  Uniwersytetu
Zielonogórskiego.
Ogden, J. (2007). Health psychology. A textbook. New York: Open University Press.
Ogińska-Bulik, N. (2003). Stres zawodowy u policjantów. Źródła, konsekwencje, zapo-
bieganie. Łódź: Wydawnictwo WSHE.
Ogińska-Bulik, N., Juczyński, Z. (2008). Osobowość, stres a zdrowie. Warszawa: Wy-
dawnictwo Difin.
Ogińska-Bulik, N. (2009). Osobowość typu D. Teoria i badania. Łódź: Wydawnictwo
Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej.
Ogunlana, M.O., Dada, O.O., Oyewo, O.S., Odole, A.C., Ogunsan, M.O. (2014). Quality
of life and burden of informal caregivers of stroke survivors. Hong Kong Physiothe-
rapy Journal, 32(1), s. 6–12. DOI:10.1016/j.hkpj.2013.11.003.
O’Hea,  E.L.,  Moon,  S.,  Grothe,  K.B.,  Boudreaux,  E.,  Bodenlos,  J.S.,  Wallston,  K.,
Brantley,  F.J.  (2009). The  interaction  of  locus  of  control,  self-efficacy,  and  out -
come expectancy in relation to HbA1c in medically underserved individuals with
type 2 diabetes. Journal of Behavioral Medicine, 32, s. 106–117. DOI: 10.1007/
s10865-008-9188-x.
Okulicz-Kozaryn, K., Pisarska, A. (2001). Poczucie własnej skuteczności a używanie
substancji  psychoaktywnych  przez  młodzież.  Badania  pilotażowe.  Alkoholizm
i Narkomania, 14(4), s. 565–577.
Olejarz, D., Gomuła, A. (2013). Opieka nad pacjentem z chorobą Alzheimera. [W:] A. Bo-
rusiewicz, J. łodzińska, M. Pawłowski, P. Ponichtera, P. Zabielska (red.), Zeszyty
Naukowe nr 51. Narastające problemy starzejącego się społeczeństwa polskiego
– problemy geriatryczne, s. 69–77. Łomża: Wyższa Szkoła Agrobiznesu.
Oleś P. (2003). Wprowadzenie do psychologii osobowości. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe Scholar.272 Bibliografia
Oleś, P., Drat-Ruszczak, K. (2008). Osobowość. [W:] J. Strelau, D. Doliński (red.), Psy-
chologia. Podręcznik akademicki, t. 1, s. 651–764. Gdańsk: Gdańskie Wydawnic-
two Psychologiczne.
Olin, J.T., Schneider, L.S., Katz, I.R., Myers, B.S., Alexopoulos, M.D., Breitner, J.C. …
Lebowitz, B.D. (2002). Provisional Diagnostics Criteria for Depression of Alzhe-
imer’s Disease. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 10(2), s. 125–128.
DOI:10.1097/00019442-200203000-00003.
Ong,  H.L.,  Vaingankar,  J.A.,  Abdin,  E.,  Sambasivam,  R.,  Fauziana,  R.,  Tan,  M-E.,
Chong, S.A., Goveas, R.R., Chiam, P.Ch., Subramaniam, M. (2018). Resilience and
burden in caregivers of older adults: moderating and mediating effects of perceived
social support. BMC Psychiatry, 18(1). DOI: DOI: 10.1186/s12888-018-1616-z.
Orgeta, V., Sterzo, E.L. (2013). Sense of coherence, burden, and affective symptoms
in  family  carers  of  people  with  dementia.  International  Psychogeriatrics,  25,
s. 973–980. DOI:10.1017/S1041610213000203.
Oshodi, Y.O., Adeyemi, J.D., Aina, O.F., Suleiman, T.F., Erinfolami, A.R., Umeh, C.
(2012). Burden and psychological effects: caregiver experiences in a  psychiatric
outpatient unit in Lagos, Nigeria. African Journal of Psychiatry, 15(2), s. 99–105.
DOI:10.4314/ajpsy.v15i2.13.
Ozbay,  F.,  Johnson,  D.C.,  Dimoulas,  E.,  Morgan,  C.A.,  Charney,  D.,  Southwick,  S.
(2007). Social support and resilience to stress: from neurobiology to clinical practi-
ce. Psychiatry, 4(5), s. 35–40.
Palmer, S., Glass, T. (2003). Family functioning and stroke recovery: a review. Rehabili-
tation Psychology, 48(4), s. 255–65. DOI:10.1037/0090-5550.48.4.255.
Papassotiropoulos, A., Streffer J.R., Tsolaki M., Schmid, S., Tjal, D., Nicosia, F., …
Chock, Ch. (2003). Increased brain beta-amyloid load, phosphorylated tau, and risk
of Alzheimer disease associated with an intronic CYP46 polymorphism. Archives of
Neurology, 60(1), s. 29–35. DOI: 10.1001/archneur.60.1.29.
Park, M., Sung, M., Kim, S.K., Kim, S., Lee, D.Y. (2015). Multidimensional determi-
nants of family caregiver burden in Alzheimer’s disease. International Psychoge-
riatrics, 27(8), s. 1355–1364. DOI:10.1017/S1041610215000460.
Parnowski, T. (2005). Depresja w wieku podeszłym. Naczyniowe czynniki ryzyka i za-
burzenia procesów poznawczych. Warszawa: Wydawnictwa Instytutu Psychiatrii
i Neurologii.
Parrish,  M.M.,  Adams,  S.  (2003).  Caregiver  comorbidity  and  the  ability  to  mana-
ge stress. Journal of Gerontological Social Work, 42(1), s. 41–58. DOI:10.1300/
J083v42n01_04.
Pasadzki, P., Glass, N. (2009). Self-Efficacy and the Sense of Coherence: Narrative Re -
view and a Conceptual Synthesis. The Scientific World Journal, 14(9), s. 924–933.
DOI:10.1100/tsw.2009.107.
Pasikowski, T. (2000). Stres i zdrowie. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Pasikowski, T. (2001). Kwestionariusz Poczucia Koherencji dla Dorosłych (SOC-29).
[W:] H. Sęk, T. Pasikowski (red.), Zdrowie – stres – zasoby. O znaczeniu poczucia
koherencji dla zdrowia, s. 71–85. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.273 Bibliografia
Patten, S.B., Schopflocher, D. (2009). Longitudinal epidemiology of major depression as
assessed by the Brief Patient Health Questionnaire (PHQ-9). Comprehensive Psy-
chiatry, 50(1), s. 26–33. DOI:10.1016/j.comppsych.2008.05.012.
Pąchalska, M., Bidzan, L., Łukowicz, M., Bidzan, M., Markiewicz, K., Jastrzębowska,
G., Talar, J. (2011). Differential diagnosis of behavioral variant of Fronto-Temporal
Dementia (bvFTD). Medical Science Monitor, 17(6), s. 311–321. DOI: 10.12659/
MSM.881803.
Pearlin, L.I., Mullan, J.T., Semple, S.J., Skaff, M.M. (1990). Caregiving and the stress
process:  an  overview  of  concepts  and  their  measures.  The  Gerontologist,  30(5),
s. 583–594. DOI: 10.1093/geront/30.5.583.
Penning, M.J., Wu, Z. (2016). Caregiver Stress and Mental Health: Impact of Caregiving
Relationship and Gender. The Gerontologist, 56(6), s. 1102–1113. DOI:10.1093/
geront/gnv038.
Perez, J., Ussher, J.M., Butow, P., Wain, G. (2011). Gender differences in cancer carer
psychological distress: An analysis ofmoderators and mediators. European Journal
of Cancer Care, 20(5), s. 610–619. DOI:10.1111/j1365-2354.2011.01257.x.
Pesz, K., Misiak, B., Sąsiadek, M.M. (2011). Genetyczne podstawy zespołów otępien-
nych. [W:] J. Leszek (red.), Choroby otępienne. Teoria i praktyka, s. 45–48. Wro-
cław: Continuo.
Piekarska,  J.  (2015).  Zdolności  emocjonalne  kobiet  i  mężczyzn  a  stosowane  strate-
gie radzenia sobie ze stresem. Studia Psychologica UKSW, 15(1), s. 5–18. DOI:
10.21697/sp.2015.15.01.01.
Pilecka, Wł. (2008). O dziecięcym przekraczaniu siebie. [W:] W. Pilecka, K. Będziński,
M. Pietrzkiewicz (red.), O poznawaniu siebie i świata przez dziecko ze specjalnymi
potrzebami edukacyjnymi, s. 261–272. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Huma-
nistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego.
Pilecka, Wł. (2011). Psychologia zdrowia dzieci i młodzieży jako dyscyplina stosowana.
[W:] W. Pilecka (red.), Psychologia zdrowia dzieci i młodzieży, s. 5–27. Kraków:
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Pilecka, W., Fryt, J. (2011). Teoria stresu dziecięcego. [W:] W. Pilecka (red.), Psycho-
logia zdrowia dzieci i młodzieży, s. 31–48. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego.
Piłat, A. (2016). Rodzinni opiekunowie osób starszych. Zeszyty Pracy Socjalnej, 21(1),
s. 23–33. DOI: 10.4467/24496138PS.16.003.6004.
Pinquart, M., Sorensen, S. (2003). Association of stressors and uplifts of caregiving with
caregiver burden and depressive mood: A meta-analysis. Journal of Gerontology,
58(B), s. 112–128. DOI:10.1093/geronb/58.2.p112.
Pinquart, M., Sörensen, S. (2003a). Differences between caregivers and noncaregivers in
psychological health and physical health: A meta-analysis. Psychology and Aging,
18(2), s. 250–267. DOI:10.1037/0882-7974.18.2.250.
Pinquart, M., Sörensen, S. (2005). Ethnic Differences in Stressors, Resources, and Psy -
chological Outcomes of Family Caregiving: A Meta-Analysis. The Gerontologist,
45(1), s. 90–106. DOI:10.1093/geront/45.1.90.274 Bibliografia
Pinquart, M., Sörensen, S. (2006). Gender Differences in Caregiver Stressors, Social
Resources, and Health: An Updated Meta-Analysis. Journals of Gerontology. Se-
ries B, Psychological Sciences and Social Sciences, 61(1), s. 33–45. DOI:10.1093/
geronb/61.1.P33.
Pinquart, M., Sörensen, S. (2007). Correlates of physical health of informal caregivers:
A meta-analysis. The Journals of Gerontology. Series B, Psychological Sciences
and Social Sciences, 62(2), s. 126–137. DOI:10.1093/geronb/62.2.p126.
Plopa, M., Makarowski, R. (2010). Kwestionariusz Poczucia Stresu. Warszawa: VIZJA
PRESS & IT.
Poprawa, R. (2001). Zasoby osobiste w radzeniu sobie ze stresem. [W:] G. Dolińska-
-Zygmunt (red.), Podstawy psychologii zdrowia, s. 103–114. Wrocław: Wydawnic-
two Uniwersytetu Wrocławskiego.
Poropat, A.E. (2011). The Eysenckian personality factors and their correlations with aca-
demic performance. British Journal of Educational Psychology, 81(1), s. 41–58.
DOI:10.1348/000709910X497671.
Poropat, A.E. (2014). Other-rated personality and academic performance: Evidence and
implications. Learning  and  Individual Differences,  34,  s.  24–32.  DOI:10.1016/j.
lindif.2014.05.013.
Potgieter,  J.C.,  Heyns,  P.M.  (2006).  Caring  for  a  spouse  with  Alzheimer’s  disease:
Stressors and strengths. South Africa Journal of Psychology, 36, s. 547–563. DOI:
10.1177/008124630603600307.
Procidano, M.E. (2004). Międzykulturowy pomiar wsparcia społecznego: postępy, pro-
blemy  i  perspektywy.  [W:]  H.  Sęk,  R.  Cieślak  (red.), Wsparcie  społeczne,  stres
i zdrowie, s. 91–105. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rachel, W., Datka, W., Zyss, T., Zięba, A. (2014). Obciążenie opiekunów pacjentów
z otępieniem w chorobie Alzheimera. Gerontologia Polska, 22(1), s. 14–16.
Rachel, W., Jabłoński, M., Datka, W., Zięba, A. (2014). Jakość życia opiekunów pacjen-
tów z otępieniem w chorobie Alzheimera. Psychogeriatria Polska, 11(3), s. 67–78.
Rachel, W., Turkot, A. (2015). Jak pomóc opiekunom pacjentów z otępieniem w choro-
bie Alzheimera?. Psychoterapia, 1(172), s. 59–71.
Rahmani, S., Lavasani, M.G. (2012). Gender differences in five factor model of per -
sonality and sensation seeking. Procedia – Social and Behavioral Sciences, 46,
s. 2906–2911. DOI:10.1016/j.sbspro.2012.05.587.
Rapaport, L. (1965). The State of Crisis: Some Theoretical Considerations. [W:] H.J. Pa-
rad (red.), Crisis Intervention. Selected Readings. New York: Family Service Asso-
ciation of America. DOI: 10.2190/IL1.3.g.
Raś, P., Opala, G. (2001). Obciążenie opiekunów osób z otępieniem. Wiadomości Lekar-
skie, 54(1–2), s. 95–99.
Raś, P., Opala, G., Ochudło, S. (2005). Kwestionariusz poczucia obciążenia osób opie-
kujących się chorymi z otępieniem – nowe narzędzie badawcze. Psychogeriatria
Polska; 2, s. 21–32.
Razali, R., Ahmad, F., Rahman, F.N., Midin, M., Sidi, H. (2011). Burden of care among
caregivers of patients with Parkinson disease: a cross-sectional study. Clinical Neu-
rology and Neurosurgery, 113(8), s. 639–643. DOI:10.1016/j.clineuro.2011.05.008.275 Bibliografia
Rehm,  L.P.  (1977).  A  self-control  model  of  depression.  Behavior  Therapy,  8(5),
s. 787–804. DOI:10.1016/S0005-7894(77)80150-0.
Renzetti, C., Iacono, S., Pinelli, M., Marri, L., Modugno, M., Neri, M. (2001). Living
with dementia: Is distress influenced by carer personality? Archives of Gerontology
and Geriatrics, 7, s. 333–340. DOI:10.1016/S0167-4943(01)00157-1.
Richardson, M., Abraham, C., Bond, R. (2012). Psychological correlates of university
students’ academic performance: A systematic review and meta-analysis. Psycholo-
gical Bulletin, 138(2), s. 353–387. DOI:10.1037/a0026838.
Rigby, C.S., Ryan, R.M. (2016). Time well-spent? [W:] L. Reinecke, M. Oliver (Eds) The
Routledge handbook of media use and well-Being, International perspectives on the-
ory and research on positive media effects Routledge , s. 34–48). London: Routledge.
Roberts, B.W., Walton, K.E., Viechtbauer, W. (2006). Patterns of mean-level change in
personality  traits  across  the  life  course: A  meta-analysis  of  longitudinal  studies.
Psychological Bulletin, 132(1), s. 1–25.
Rodakowski, J., Skidmore, E.R., Rogers, J.C., Schulz, R. (2012). Role of Social Support
in Predicting Caregiver Burden. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation,
93(12), s. 2229–2236. DOI:10.1016/j.apmr.2012.07.004.
Rodakowski, J., Skidmore, E.R., Rogers, J.C., Schulz, R. (2013). Does social support
impact depression in caregivers of adults ageing with spinal cord injuries? Clinical
Rehabilitation, 27(6), s. 565–75. DOI:10.1177/0269215512464503.
Rodriguez-Entrena, M., Schuberth, F., Gelhard, C. (2016). Assessing statistical differen -
ces between parameters estimates in Partial Least Squares path modeling. Quality
and Quantity, 52(1), s. 57–69. DOI:10.1007/s11135-016-0400-8.
Roepke,  S.K.,  Allison,  M.,  Von  Känel,  R.,  Mausbach,  B.T.,  Chattillion,  E.A.,  Har-
mell,  …,  Grant,  I.  (2012).  Relationship  between  chronic  stress  and  carotid  inti-
ma-media  thickness  (IMT)  in  elderly  Alzheimer’s  disease  caregivers.  Stress:
The  International  Journal  On  The  Biology  Of  Stress,  15(2),  s.  121–129.  DOI:
10.3109/10253890.2011.596866.
Rogers, C. (2002). O stawaniu się osobą. Poglądy terapeuty na psychoterapię. Poznań:
Dom Wydawniczy Rebis.
Romero-Moreno, R., Losada, A., Mausbach, B.T., Márquez-González, M., Patter-
son, T.L., López, J. (2011). Analysis of moderating effect of self-efficacy Ro -
mains in different points of the dementi caregiving process. Aging and Mental
Health, 15(2), s. 221–231. DOI:10.1080/13607863.2010.505231.
Roscoe,  L.A.,  Corsentino,  E.,  Watkins,  S.,  McCall,  M.,  Sanchez-Ramos,  J.  (2009).
Well-being  of  family  caregivers  of  persons  with  late  stage  Huntington’s  Dise-
ase:  Lessons  in  stress  and  coping.  Health  Communication,  24(3),  s.  239–248.
DOI:10.1080/10410230902804133.
Roth, D.L., Ackerman, M.L., Okonkwo, O.C., Burgio, L.D. (2008). The four-factor model
of depressive symptoms in dementia caregivers: a structural equation model of ethnic
differences. Psychology and Aging, 23(3), s. 567–576. DOI: 10.1037/a0013287.
Russell, D.W., Booth, B., Reed, D., Laughlin, P.R. (1997). Personality, social networks,
and perceived social support among alcoholics: a structural equation analysis. Jo-
urnal of Personality, 65(3), s. 649–692. DOI: 10.1111/j.1467-6494.1997.tb00330.x.276 Bibliografia
Sacco, W.P., Wells, K.J., Friedman, A., Matthew, R. Perez, S., Vaughan, C.A. (2007).
Adherence, body mass index, and depression in adults with type 2 diabetes: The
mediational role of diabetes symptoms and self-efficacy. Health Psychology, 26,
s. 693–700. DOI:10.1037/0278-6133.26.6.693.
Sadowska, A. (2014). Organizacja opieki nad chorym na chorobę Alzheimera w Polsce.
[W:] A. Szczudlik (red.), Sytuacja osób chorych na chorobę Alzheimera w Polsce.
Raport RPO, s. 42–46. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.
Sampson, E.L., Warren, J.D., Rossor, M.N. (2004). Young onset dementi. Postgradiuate
Medical Journal, 80(941), s. 125–139. DOI:10.1136/pgmj.2003.011171.
Sansoni, J., Vellone, E., Piras, G. (2004). Anxiety and depression in community-dwel-
ling, Italian Alzheimer’s disease caregivers. International Journal of Nursing Prac-
tice, 10(2), s. 93–100. DOI:10.1111/j.1440-172X.2003.00461.x.
Sapolsky, R. (2010). Dlaczego zebry nie mają wrzodów. Psychofizjologia stresu. War-
szawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Savage, S., Carvill, N., (2009). The relationship between undertaking an informal caring
role and social exclusion. [W:] A. Taket, B.R. Crisp, A. Nevill, G. Lamaro, M. Gra-
ham, S. Barter-Godfrey (red.), Theorising Social Exclusion, s. 87–94. London–New
York: Routledge.
Schroder, K.E.E., Ollis, C.L. (2013). The Coping Competence Questionnaire: A measu-
re  of  resilience  to  helplessness  and  depression.  Motivation  and  Emotion,  37(2),
s. 286–302. DOI:10.1007/s11031-012-9311-8.
Schulz, R., Martire, L.M. (2004). Family caregiving of persons with dementia: prevalen-
ce, health effects, and support strategies. The American Journal of Geriatric Psy-
chiatry, 12(3), s. 240–249. DOI:10.1176/appi.ajgp.12.3.240.
Schulz, U., Mohamed, N.E. (2004). Turning the tide: benefit finding after cancer surgery. So-
cial Science and Medicine, 59(3), s. 653–662. DOI: 10.1016/j.socscimed.2003.11.019.
Schulze, B., Rössler, W. (2005). Caregiver burden in mental illness: review of measu-
rement, findings and interventions in 2004–2005. Current Opinion in Psychiatry,
18(6), s. 684–691. DOI:10.1097/01.yco.0000179504.87613.00.
Schwarzer, R., Fuchs, R. (1995). Self-Efficacy and Health Behaviours. [W:] M. Conner,
P. Norman (red.), Predicting Health Behaviour: Research and Practice with Social
Cognition Models, s. 163–196. Buckingham: Open University Press.
Schwarzer, R., Knoll, N. (2003). Positive Coping: Mastering Demands and Searching for Me-
aning. [W:] S.J. Lopez, C.R. Snyder (red.), Positive psychological assessment. A hand-
book of models and measures. Washington, DC: American Psychological Association.
Schwarzer, R., Leppin, A. (1989). Social Support and Health: A Theoretical and Em-
pirical Overview. Journal of Social and Personal Relationships, 8(1), s. 99–127.
DOI:10.1177/0265407591081005.
Seligman, M.E.P., Walter, E.F., Rosenhan, D.L. (2003). Psychopatologia. Poznań: Zysk
i S-ka.
Selye, H. (1960). Stress życia. Warszawa: PZWL.
Semiatin, A.M., O’Connor, M.K. (2012). The relationship between self-efficacy and po -
sitive aspects of caregiving in Alzheimer’s disease caregivers. Aging and Mental
Health, 16(6), s. 683–688. DOI:10.1080/13607863.2011.651437.277 Bibliografia
Settineri, S., Rizzo, A., Liotta, M., Mento, C. (2014). Caregiver’s Burden and Quality of
Life: Caring for Physical and Mental Illness. International Journal of Psychologi-
cal Research, 7(1), s. 30–39.
Sęk H. (1991). Procesy twórczego zmagania się z krytycznymi wydarzeniami życiowy-
mi a zdrowie psychiczne. [W:] H. Sęk (red.), Twórczość i kompetencje życiowe
a zdrowie psychiczne, s. 30–41. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Sęk H. (1993). Jakość życia a zdrowie. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny,
55(2), s. 110–117.
Sęk, H. (1997). Rola wsparcia społecznego w sytuacji kryzysowej. [W:] D. Kubacka-
-Jasiecka, A. Lipowska-Teutsch (red.), Oblicza kryzysu psychologicznego i pracy
interwencyjnej, s. 159–169. Kraków: Wydawnictwo ALL.
Sęk, H. (2000). Zdrowie behawioralne. [W:] J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik
akademicki. Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej, t. 3,
s. 533–553. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Sęk, H. (2001). O wieloznacznych funkcjach wsparcia społecznego. [W:] L. Cierpiał-
kowska, H. Sęk (red.), Psychologia kliniczna i psychologia zdrowia. Wybrane za-
gadnienia, s. 13–32. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Sęk, H. (2001a). Stres krytycznych wydarzeń życiowych. [W:] H. Sęk, T. Pasikowski (red.),
Zdrowie – stres – zasoby, s. 13–22. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Sęk, H. (2001b). Salutogeneza i funkcjonalne właściwości poczucia koherencji. [W:] H. Sęk,
T. Pasikowski (red.), Zdrowie – stres – zasoby. O znaczeniu poczucia koherencji dla
zdrowia, s. 23–42. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Sęk, H. (2003). Wsparcie społeczne jako kategoria zasobów. [W:] Z. Juczyński, N. Ogiń-
ska-Bulik (red.), Zasoby osobiste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki, s. 17–32.
Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Sęk, H. (2004). Rola wsparcia społecznego w sytuacjach stresu życiowego. O dopaso-
waniu wsparcia do wydarzeń stresowych. [W:] H. Sęk, R. Cieślak (red.), Wsparcie
społeczne, stres i zdrowie, s. 49–67. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sęk, H. (2008). Orientacja patogenetyczna i salutogenetyczna w psychologii klinicznej.
[W:] H. Sęk (red.), Psychologia kliniczna, t. 1, s. 39–54. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
Sęk,  H.  (2008a).  Udział  pozytywnych  emocji  w  osiąganiu  zdrowia.  [W:]  I.  Heszen,
J. Życińska (red.), Psychologia zdrowia w poszukiwaniu pozytywnych inspiracji,
s. 73–102. Warszawa: Academica.
Sęk, H. (2012). Rola wsparcia społecznego w sytuacjach stresu życiowego. O dopaso-
waniu wsparcia do wydarzeń stresowych. [W:] H. Sęk, R. Cieślak (red.), Wsparcie
społeczne, stres i zdrowie, s. 49–67. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sęk, H., Cieślak, R. (2004). Wsparcie społeczne – sposoby definiowania, rodzaje i źródła
wsparcia, wybrane koncepcje teoretyczne. [W:] H. Sęk, R. Cieślak (red.), Wsparcie
społeczne, stres i zdrowie, s. 11–28. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sęk, H., Pasikowski, T. (2001). Stres życiowy studentów – poczucie koherencji i me-
chanizmy radzenia sobie. Badania porównawcze i podłużne. [W:] H. Sęk, T. Pasi-
kowski (red.), Zdrowie – stres – zasoby, s. 13–22. Poznań: Wydawnictwo Fundacji
Humaniora.278 Bibliografia
Sęk, H., Ścigała, I. (1996). Stres i radzenie sobie w modelu salutogenetycznym. Promo-
cja Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna, 8–9, s. 21–33.
Shieh, S.C., Tung, H.S., Liang, S.Y. (2012). Social support as influencing primary family
caregiver burden in Taiwanese patients with colorectal cancer. Journal of Nursing
Scholarship, 44(3), s. 223–231. DOI:10.1111/j.1547-5069.2012.01453.x.
Shiota, M. N. (2006). Silver linings and candles in the dark: Differences among positi-
ve coping strategies in predicting subjective well-being. Emotion, 6, s. 335–339.
DOI:10.1037/1528-3542.6.2.335.
Siedlecki, K.L., Salthouse, T.A., Oishi, S., Jeswani, S. (2014). The relationship between
social support and subjective well-being across age. Social Indicators Research,
117(2), s. 561–576. DOI:10.1007/s11205-013-0361-4.
Siemieńska, R. (2009). O samodzielności i samowystarczalności polskich rodzin i roli
sieci Społecznych. [W:] K. Zagórski (red.), Życie po zmianie. Warunki życia i sa-
tysfakcje Polaków, s. 97–110. Warszawa: Wydawnictwo Scholar.
Siemiński, M., Nitka-Siemińska, A., Nyka, W. (2007). Zespół wypalenia. Forum Medy-
cyny Rodzinnej, 1(1), s. 45–49.
Singer, J. (2005). Personality and Psychotherapy: Treating the Whole Person. New York:
Guilford Press.
Silverstein, M., Heap, J. (2015). Sense of coherence changes with aging over the se-
cond half of life. Advances in life course research, 23, s. 98–107. DOI:10.1016/j.
alcr.2014.12.002.
Sitek, E., Sławek, J., Wieczorek, D. (2008). Samoświadomość objawów w chorobach
Hun tingtona i Parkinsona. Psychiatria Polska, 43(3), s. 393–403.
Siuta, J. (2006). Inwentarz Osobowości Paula T. Costy Jr i Roberta R. McCrae. Warszawa:
Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Skärsäter, I., Langius, A., Agren, H., Häggström, L., and Dencker, K. (2005). Sense of
coherence and social support in relation to recovery in first-episode patients with
major depression: a one-year prospective study. An international journal for rese-
archers and practitioners, 14(4), s. 258–264.
Skinner, N., Brewer, N. (2002). The dynamics of trheat and challenge appraisals prior to
stressful achievement events. Journal of Personality and Social Psychology, 83(3),
s. 678–692. DOI:10.1037//0022-3514.83.3.678.
Sobów, T., Nagata, K., Sikorska, B., Magierski, R., Bratosiewicz-Wąski, J., Jaskólski, M.,
Liberski, P. (2001). Choroba Alzheimera. Aktualności Neurologiczne, 2, s. 89–120.
Söderfeldt, M., Söderfeldt, B., Ohlson, C.-G., Theorell, T., Jones, I. (2000). The impact
of sense of coherence and high-demand/low-control job environment on self-repor-
ted health, burnout and psychophysiological stress indicators. Work & Stress, 14(1),
s. 1–15. DOI:10.1080/026783700417195.
Somasundaram, R.O., Devamani, K.A. (2016). A comparative study on resilience, per-
ceived  social  support  and  hopelessness  among  cancer  patients  treated  with  cu-
rative  and  palliative  care.  Indian  Journal  of  Palliative  Care,  22(2),  s.  135–140.
DOI:10.4103/0973-1075.179606.
Sörensen, S., Duberstein, P.R., Chapman, B., Lyness, J.M., Pinquart, M. (2008). How
are personality traits related to preparation for future care needs in older adults? 279 Bibliografia
The Journals of Gerontology. Series B, Psychological sciences and social sciences,
63(6), s. 328–336. DOI:10.1093/geronb/63.6.p328.
Spinney, L. (2014). Alzheimer’s disease: The forgetting gene. Nature, 510(7503),
s. 26–28. DOI:10.1038/510026a.
Spisacka,  S.,  Pluta,  R.  (2003).  Charakterystyka  demograficzna  opiekunów  pacjentów
z  chorobą Alzheimera.  Annales  Universitatis  Mariae  Curie-Skłodowska,  58(13),
s. 163–168.
Steadman P.L., Tremont, G., Davis, J.D. (2007). Premorbid Relationship Satisfaction
and Caregiver Burden in Dementia Caregivers. Journal of Geriatric Psychiatry and
Neurology, 20(2), s. 115–119. DOI:10.1177/0891988706298624.
Steel,  P.,  Schmidt,  J.,  Shultz,  J.  (2008).  Refining  the  relationship  between  perso -
nality  and  subjective  well-being.  Psychological  Bulletin,  134(1),  s.  138–161.
DOI:10.1037/0033-2909.134.1.138.
Steele, C., Rovner, B., Chase, G.A., Folstein, M. (1990). Psychiatric symptoms and nur-
sing home placement of patients with Alzheimer’s disease. The American Journal
of Psychiatry, 147(8), s. 1049–1051. DOI:10.1176/ajp.147.8.1049.
Steffen, A.M.,  McKibbin,  C.,  Zeiss, A.M.,  Gallagher-Thompson,  D.,  Bandura, A.
(2002). The Revised Scale for Caregiving Self-Efficacy: Reliability and Validity
Studies. The Journals of Gerontology: Series B, 57(1), s. 74–86. DOI:10.1093/
geronb/57.1.P74.
Stensletten, K., Bruvik, F., Espehaug, B., Drageset, J. (2016). Burden of care, social support,
and sense of coherence in elderly caregivers living with individuals with symptoms
of dementia. Dementia, 15(6), s. 1422–1435. DOI:10.1177/1471301214563319.
Stephens, M.A.P., Townsend, A.L., Martire, L.M., Druley, J.A. (2001). Balancing parent
care with other roles: Interrole conflict of adult daughter caregivers. Journal of Ge-
rontology: Psychological Sciences, 56(1), s. 24–34. DOI: 10.1093/geronb/56.1.P24.
Stępień, A., Trypka, E. (2012). Zaburzenia psychiczne u chorych na nowotwory w wieku
podeszłym. Onkologia w Praktyce Klinicznej, 8(2), s. 45–51.
Strelau, J. (2002). Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo Na-
ukowe Scholar.
Strelau, J. (2006). Temperament jako regulator zachowania. Z perspektywy półwiecza
badań. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Strelau, J., Jaworowska, A., Wrześniewski, K., Szczepaniak, P. (2005). Kwestionariusz
Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych CISS. Podręcznik. Warszawa: Pracownia
Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Sun, F., Hilgeman, M.M., Durkin, D.W., Allen, R.S., Burgio, L.D. (2009). Perceived in-
come inadequacy as a predictor of psychological distress in Alzheimer’s caregivers.
Psychology and Aging, 24(1), s. 177–183. DOI: 10.1037/a0014760.
Szala,  N.,  Potemkowski,  A.  (2018).  Sytuacja  polskich  opiekunów  rodzinnych  osób
z choroba Alzheimera. Polski Przegląd Neurologiczny, 14(2), s. 75–80.
Szeniman-Łysak A. (2012). Wsparcie społeczne i style radzenia sobie ze stresem a ja-
kość życia rodziców osób z zaburzeniami psychicznymi. [W:] T. Rostowska, A. Le-
wandowska-Walter (red.), Małżeństwo i rodzicielstwo a zdrowie, s. 434–450. To-
ruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.280 Bibliografia
Szewczyczak, M., Adryan, E., Stachowska, M., Talarska, D. (2012). Obciążenie rodziny
w opiece nad pacjentem z choroba Alzheimera. Problemy Pielęgniarstwa, 20(2),
s. 223–227.
Szlązak, M., Piłat, A., Sarata, J. (2015). Opiekunowie rodzinni osób starszych – pro-
blemy, potrzeby, wyzwania dla polityki społecznej. Raport z badania. Regionalny
Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie, s. 1–91.
Szluz, B. (2017). „Samoorganizowanie troski” – opieka nad osobą z chorobą alzheime-
ra w biografii opiekuna rodzinnego. Zeszyty Pracy Socjalnej, 22(3), s. 225–236.
DOI:10.4467/24496138ZPS.17.014.8009.
Ślusarska, B., Dobrowolska, B., Zarzycka, D. (2013). Metateoretyczny kontekst zacho-
wań zdrowotnych w paradygmatach zdrowia. Problemy Higieny i Epidemiologii,
94(4), s. 667–674.
Świętochowski, W. (2004). Poczucie koherencji a wypalenie się w zawodzie nauczycie-
la. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica, 8, s. 55–66.
Świętochowski, W. (2010). System rodzinny wobec przewlekłej choroby somatycznej:
gdy rodzina ma korzyść z choroby. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Tang, S.T., Li, C-Y. (2008). The important role of sense of coherence in relation to de-
pressive symptoms for Taiwanese family caregivers of cancer patients at the end
of  life.  Journal  of  Psychosomatic  Research,  64(2),  s.  195–203.  DOI:10.1016/j.
jpsychores.2007.08.013.
Tavris, C., Wade, C. (1999). Psychologia. Podejścia oraz koncepcje. Poznań: Zysk i S-ka.
Tedeschi, R.G., Calhoun, L.G. (2004). Posttraumatic growth: Conceptual foundations and
empirical evidence. Psychological Inquiry: An International Journal for the Advance-
ment of Psychological Theory, 15(1), s. 1–18. DOI: 10.1207/s15327965pli15 01_01.
Tel, H., Demirkol, D., Kara, S., Aydın, D. (2012). Careburden and quality of life among
the caregivers of patients with COPD. Turkish Thoracic Journal, 13(3), s. 87–92.
DOI:10.5152/ttd.2012.21.
Terelak, J.F. (2008). Człowiek i stres. Koncepcje – źródła – reakcje – radzenie sobie
– modyfikatory. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Branta.
Terracciano, A., McCrae, R.R., Brant, L.J., Costa, P.T.Jr. (2005). Hierarchical Linear Mo-
deling Analyses of NEO-PI-R Scales In the Baltimore Longitudinal Study of Aging.
Psychology and Aging, 20(3), s. 493–506. DOI:10.1037/0882-7974.20.3.493.
Terracciano, A., McCrae, R.R., Costa, P.T., Jr. (2008). Personality Traits: Stability and
Change with Age. Geriatrics and Aging, 11(8), s. 474–478.
Thomas, P., Clement, J.P., Hazif-Thomas, C., Leger, J.M. (2001). Family, Alzheimer’s di-
sease and negative symptoms. International Journal of Geriatric Psychiatry, 16(2),
s. 192–202. DOI:10.1002/1099-1166(200102)16:2<192::aid-gps301>3.0.co;2-y.
Tokaj, A., Krzysztofiak, D. (2016). Senior w  rodzinie. O dylematach opieki i potrzebie
wsparcia. [W:] M. Piorunek, J. Kozielska, A. Skowrońska-Pućka (red.). Rodzina
– Młodzież – Dziecko. Szkice z teorii i praktyki pomocy psychopedagogicznej i so-
cjalnej, s. 211–229. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Trap, R., Rejkjaer, L., Hansen, E.H. (2016). Empirical relations between sense of co-
herence  and  self-efficacy.  Health  Promotion  International,  31(3),  s.  635–643.
DOI:10.1093/heapro/dav052.281 Bibliografia
Tsolova, S., Mortensen, J. (2006). The Cross-Atlantic Exchange to Advence Long-Term
Care. Brussels: European Commission and AARP Joint Conference on Long-Term
Care.
Tsuno, Y.S., Yamazaki, Y. (2007). A comparative study of sense of coherence (SOC)
and related psychosocial factors among urban versus rural residents in Japan.
Personality  and  Individual  Differences ,  43(3),  s.  449–461.  DOI:10.1016/j.
paid.2006.12.014.
Twenge, J.M., Nolen-Hoeksema, S. (2002). Age, gender, race, socioeconomic status, and
birth cohort difference on the children’s depression inventory: A  meta-analysis. Journal
of Abnormal Psychology, 111(4), s. 578–588. DOI:10.1037//0021-843x.111.4.578.
Urbańska, J. (2010). Środowiskowe i zdrowotne uwarunkowania zmęczeniem życiem
codziennym i możliwości jego redukcji w trakcie pobytu w sanatorium. Poznań:
Wydawnictwo UAM.
Välimäki, T.H., Vehvilainen-Julkunen, K.M., Pietilä, A.M., Pirttilä, T.A. (2009). Caregi-
ver depression is associated with a low sense of coherence and health-related quality
of life. Aging & Mental Health, 13, s. 799–807. DOI:10.1080/13607860903046487.
Van Puymbroeck, M., Hinojosa, M.S., Rittman, M.R. (2015). Influence of Sense of Co -
herence on Caregiver Burden and Depressive Symptoms at 12 Months Poststroke.
Topics in Stroke Rehabilitation, 15(3), s. 272–282. DOI:10.1310/tsr1503-272.
Vellone, E., Piras, G., Talucci, C., Cohen, M.Z. (2008). Quality of life for caregivers of
people with Alzheimer’s disease. Journal of Advanced Nursing, 61(2), s. 222–231.
DOI:10.1111/j.1365-2648.2007.04494.x.
Vinzi, V.E., Trinchera, L., Amato, S. (2010). PLS PLS Path Modeling: From Foundations
to Recent Developments and Open Issues for Model Assessment and Improvement.
[W:] Vinzi, V.E., Chin, W.W., Henseler, J., Wang, H. (red.), Handbook of Partial
Least Squares: Concepts, Methods and Applications, s. 47–82. Berlin, Heidelberg:
Springer.
Vitaliano,  P.P.,  Zhang,  J.,  Scanlan,  J.M.  (2003).  Is  caregiving  hazardous  to  one’s
physical  health?  A  meta-analysis.  Psychological  Bulletin,  129(6),  s.  946–972.
DOI:10.1037/0033-2909.129.6.946.
Volicer, L. (2005). Caregiver burden in dementia care. Prevalence and health effects. Cur-
rent Psychosis & Therapeutics Reports, 3(1), s. 20–25. DOI:10.1007/BF02629405.
von Känel, R., Dimsdale, J.E., Mills, P.J., Ancoli-Israel, S., Patterson, T.L., Mausbach,
B.T., Grant, I. (2006). Effect of Alzheimer caregiving stress and age on frailty mar-
kersinterleukin-6, C-reactive protein, and D-dimer. Journals of Gerontology. Series
A, Biological Sciences and Medical Sciences, 61A(9), s. 963–969. DOI: 10.1093/
gerona/61.9.963.
Wahbeh,  H.,  Kishiyama,  S.S.,  Zajdel,  D.,  Oken,  B.S.  (2008).  Salivary  cortisol  awa-
kening  response  in  mild  Alzheimer  disease,  caregivers,  and  noncaregivers.  Al-
zheimer  Disease  and  Associated  Disorders,  22(2),  s.  181–183.  DOI:  10.1097/
WAD.0b013e31815a9dff.
Wainwright, N.W., Surtees, P.G., Welch, A.A., Luben, R.N., Khaw, K.T., Bingham, S.A.
(2008). Sense of coherence, lifestyle choices and mortality. Journal of Epidemiolo-
gy and Community Health, 62, s. 829–831. DOI:10.1136/jech.2007.066464.282 Bibliografia
Wang,  Ch-M.,  Qu,  H-Y.,  Xu,  H-M.  (2015).  Relationship  between  social  support  and
self-efficacy in women psychiatrists. Chinese Nursing Research, 2(4), s. 103–106.
DOI:10.1016/j.cnre.2015.10.002.
Wang, L.J., Zhong, W.X., Ji, X.D., Chen, J. (2016). Depression, caregiver burden and
social support among caregivers of retinoblastoma patients in China. International
Journal of Nursing Practice, 22(5), s. 478–485. DOI:10.1111/ijn.12458.
Wańska, W. (2012). Samoświadomość deficytów pamięci w  zespołach otępiennych a po-
czucie obciążenia u opiekunów. [W:] E. Drop, M. Maćkiewicz (red.), Młoda Psy-
chologia, t. 1, s. 231–252. Warszawa: Wydawnictwo Liberi Libri.
Waszkowska, M., Dudek, B. (2001). Poczucie koherencji a zdrowotne następstwa stresu
zawodowego. [W:] H. Sęk, T. Pasikowski (red.), Zdrowie – stres – zasoby. O zna-
czeniu poczucia koherencji dla zdrowia, s. 203–212. Poznań: Wydawnictwo Fun-
dacji Humaniora.
Watson,  D.,  Clark,  L.A.  (1984).  Negative  affectivity:  the  disposition  to  expe -
rience  negative  affective  states.  Psychological  Bulletin,  96(3),  s.  465–490.
DOI:10.1037/0033-2909.96.3.465.
Watson, D., Pennebaker, J.W. (1989). Health complaints, stress, and distress: exploring
the central role of negative affectivity. Psychological Review, 96(2), s. 234–254.
DOI:10.1037//0033-295X.96.2.234.
Weber, B.A., Roberts, B.L., Resnick, M., Deimling, G., Zauszniewski, J.A., Musil, C.,
Yarandi, H.L. (2004). The effect of dyadic intervention on self-efficacy, social sup -
port, and depression for men with prostate cancer. Psychooncology, 13(1), s. 47–60.
DOI:10.1002/pon.718.
Wegner, D.L., Niles-Yokum, K.J. (2006). Caregiving in a rural context. [W:] R.T. Goins,
J.A. Krout (red.), Service delivery to rural older adults: Research, policy, and prac-
tice, s. 145–162. New York: Springer.
Weisberg, Y.J., DeYoung, C.G., Hirsh, J.B. (2011). Gender differences in personali-
ty across the ten aspects of the Big Five. Frontiers in Psychology, 2, s. 1–11.
DOI:10.3389/fpsyg.2011.00178.
Wiebe,  D.J.  (1991).  Hardiness  and  stress  moderation:  a  test  of  proposed  me-
chanisms.  Journal  of  Personality  and  Social  Psychology,  60(1),  s.  89–99.
DOI:10.1037//0022-3514.60.1.89.
Wiesmann,  U.,  Hannich,  H.J.  (2008).  A  salutogenic  view  on  subjective  well-
-being  in  active  elderly  persons.  Aging  and  Mental  Health,  12(1),  s.  56–65.
DOI:10.1080/13607860701365998.
Williamson, G.M., Shaffer, D.R. (2001). The Family Relationships In Later Life Pro -
ject. Relationship quality and potentially harmful behaviors by spousal caregivers:
How we were then, how we are now? Psychology and Aging, 16(2), s. 217–226.
DOI:10.1037/0882-7974.16.2.217.
Wills,  T.A.,  Shinar,  O.  (2000).  Measuring  perceived  and  received  social  support.
[W:] S. Cohen, L.G. Underwood, B.H. Gottlieb (red.), Social support measurment
and intervention: A guide for health and social scientist, s. 86–135. New York,
NY,  US:  Oxford  University  Press.  DOI:10.1093/med:psych/9780195126709.
003.0004.283 Bibliografia
Winokur, G. (1997). All roads lead to depression: Clinically homogenous, etiologically
heterogeneous. Journal of Affective Disorders, 45(1–2), s. 97–108. DOI:10.1016/
s0165-0327(97)00063-3.
Witusik, A., Pietras, T. (2007). Lęk i depresja u opiekunów osób chorych na otępienie
– badanie pilotażowe. Psychogeriatria Polska, 4(1), s. 1–6.
Wojcierowska, A. (2008). Wpływ umieszczenia chorego z choroba Alzheimera w ośrod-
ku pobytu dziennego na samopoczucie opiekuna. Problemy Pielęgniarstwa, 16(3),
s. 269–272.
World Health Organization (1992). The ICD-10 Classification of Mental and Behavio -
ural Disorders: Clinical Descriptions and Diagnostic Guidelines. Geneva: World
Health Organization.
World Health Organization (2019). The ICD-11 International Classification of Diseases
11 th  Revision: Disorders with neurocognitive impairment as a major feature. Pobra-
ne z: https://icd.who.int/en.
World Alzheimer Reports (2023). Dementia facts & figures. Pobrane z: www.alzint.org/
about/dementia-facts-figures/.
Wrona-Polańska, H. (2003). Zdrowie jako funkcja twórczego radzenia sobie ze stresem.
Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
Wrona-Polańska, H. (2016). Twórcze zmaganie się ze stresem szansą na zdrowie. Funk-
cjonalny Model Zdrowia chorych po transplantacji szpiku kostnego. Kraków: Wy-
dawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Wrześniewski, K. (2005). Medycyna psychosomatyczna i behawioralna. [W:] J. Strelau
(red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 3, s. 450–456. Gdańsk: Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne.
Wrześniewski, K., Włodarczyk, D. (2004). Rola wsparcia społecznego w leczeniu i reha-
bilitacji osób po zawale serca. [W:] H. Sęk, R. Cieślak (red.), Wsparcie społeczne,
stres i zdrowie, s. 170–189. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Yee, Y.L., Schulz, R. (2000). Gender differences in psychiatric morbidity among family
caregivers: A review and analysis. The Gerontologist, 40, s. 147–164. DOI:10.1093/
geront/40.2.147.
Yoon, H. (2003). Factors associated with family caregiver’s burden and depression
in Korea. The International Journal of Aging and Human Development, 57(4),
s. 291–311. DOI:10.2190/YM2A-X9E1-YP2P-VFPL.
Zarit, S.H., Reever, K.E., Bach-Peterson, J. (1980). Relatives of impaired elderly: cor-
relates of feelings of burden. The Gerontologist, 20(6), s. 649–655. DOI:10.1093/
geront/20.6.649.
Zeiss, A.  M.,  Gallagher-Thompson,  D.,  Lovett,  S.,  Rose,  J.,  McKibbin,  Ch.  (1999).
Self-Efficacy  as a   Mediator  of  Caregiver  Coping:  Development  and  Testing  of
an  Assessment  Model.  Journal  of  Clinical  Geropsychology,  5(3),  s.  221–230.
DOI:10.1023/A:1022955817074.
Ziarko, M. (2014). Zmaganie się ze stresem choroby przewlekłej. Poznań: Wydawnic-
two Naukowe Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Ziomek-Michalak, K. (2016). Zasoby osobiste a oczekiwania zdrowotne polskich senio-
rów. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.284 Bibliografia
Zirke, N., Schmid, G., Mazurek, B., Klapp, B.F., Rauchfuss, M. (2007). Antonovsky’s
sense of coherence in psychosomatic patients – a contribution to construct valida-
tion. GMS Psycho-Social-Medicine, 4, s. 1–9.
Zwoliński, M. (2000). Systemowe zasoby rodziny a poczucie koherencji u dorosłego
dziecka. Przegląd Psychologiczny, 43(2), s. 139–156.
Zysnarska,  M.,  Wojnicz-Michera,  I.,  Taborowska,  M.,  Kołecki,  P.,  Maksymiuk,  T.
(2010). Kobieta – opiekun osoby przewlekle chorej – wyznaczniki przeciążenia.
Nowiny Lekarskie, 79(5), s. 386–391.