Relaks akademicki. Przykłady działań wspierających zdrowie psychiczne w środowisku akademickim
- Autor: Lidia Zabłocka-Żytka
- Wydawca: Difin
- ISBN: 978-83-8270-211-8
- Data wydania: 2023
- Liczba stron/format: 182/B5
- Oprawa: miękka
Cena detaliczna
-
58,00 zł
52,20 zł
- Najniższa cena z ostatnich 30 dni: 52,20 zł
- Darmowa dostawa od 200 zł
- Wysyłka w ciągu 24h
10% taniej
Autorki pracują w Instytucie Psychologii Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie.
Recenzja
dr hab. Iwona Niewiadomska, prof. Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II:
Publikacja ma z jednej strony charakter naukowy ze względu na osadzenie w aktualnej literaturze przedmiotu (głównie o charakterze psychologicznym i psychoterapeutycznym), zaś z drugiej – praktyczny (ze względu na możliwość wykorzystywania w praktyce zaprezentowanych technik relaksacyjnych zarówno opisywanych w różnych publikacjach naukowych, jak i opracowanych przez Autorki).
Czytelnik może zapoznać się z praktycznymi wskazówkami dotyczącymi sposobów skutecznego relaksowania się w warunkach doświadczania stresu. Zamieszczone w książce rekomendacje praktyczne bazują bowiem na doświadczeniach Autorek w zakresie prowadzenia zajęć w środowisku
akademickim, które służyły redukowaniu napięcia psychicznego w warunkach silnego stresu – m.in. wywołanego przez pandemię COVID-19.
Fragment książki
Autor książki
Lidia Zabłocka-ŻytkaSpis treści:
Zamiast wstępu
Część I. Relaks na uczelni
Lidia Zabłocka-Żytka
Rozdział 1. Uczelnia wyższa jako miejsce kształtowania i wzmacniania zdrowia psychicznego
1.1. Wprowadzenie
1.2. Ochrona zdrowia psychicznego na uczelni
1.3. Podsumowanie – przykłady działań promujących zdrowie psychiczne na uczelni wyższej
Kamila Dobrenko
Rozdział 2. Rola zarządzania stresem w procesie edukacji
2.1. Wprowadzenie
2.2. Skąd wiadomo, że poziom stresu mieści się w bezpiecznych granicach?
2.3. Jak skutecznie zarządzać stresem?
2.4. Dlaczego wczesna dorosłość jest dobrym czasem na naukę zarządzania własnym stresem?
2.5. Jak kształtować nawyki niwelujące poziom codziennego stresu?
2.6. Jak niwelować codzienny poziom stresu?
2.7. Podsumowanie
Maria Weker
Rozdział 3. Stres i relaks w perspektywie neurobiologicznej
3.1. Wprowadzenie
3.2. Stres jako zakłócenie homeostazy
3.3. Rodzaje reakcji stresowej
3.4. Neurohormonalna struktura reakcji stresowej
3.5. Wpływ reakcji stresowej na strukturę i aktywność układu nerwowego
3.6. Odmienności fizjologiczne reakcji stresowej u osób młodych
3.7. Specyfika wygaszania reakcji stresowej
3.8. Neurobiologia reakcji relaksacyjnej
3.9. Podsumowanie
Część II. Wybrane techniki relaksacyjne
Lidia Zabłocka-Żytka
Rozdział 4. Praca z napięciem odczuwanym w ciele
4.1. Wprowadzenie
4.2. Techniki radzenia sobie z silnym napięciem
4.3. Techniki relaksacyjne
4.4. Podsumowanie – rekomendacje stosowania
Lidia Zabłocka-Żytka
Rozdział 5. Praca z myślami
5.1. Wprowadzenie
5.2. Racjonalna Terapia Zachowania
5.3. Ważne są słowa
5.4. Rekomendacje zastosowania pracy z myślami
Kamila Dobrenko
Rozdział 6. Relaksacja z użyciem wizualizacji
6.1. Wprowadzenie
6.2. Technika relaksacji z wizualizacją
6.3. Rekomendacje zastosowania relaksacji z użyciem wizualizacji
Maria Weker
Rozdział 7. Neurorelaks – relaks dla układu nerwowego
7.1. Wprowadzenie
7.2. Odpoczynek a relaks
7.3. Wybrane techniki neurorelaksacyjne: Wyciszanie ciał migdałowatych
7.4. Wybrane techniki neurorelaksacyjne: Neurobiologicznie Uświadomione Samozaangażowanie (NUS)
7.5. Interwencje neurorelaksacyjne
7.6. Relaks dla mózgu
7.7. Rekomendacje zastosowania neurorelaksu
Część III. Scenariusze warsztatów relaksacyjnych
Kamila Dobrenko, Lidia Zabłocka-Żytka
Rozdział 8. „Nie taki stres straszny! Zrelaksujmy się”
Scenariusz stacjonarnego spotkania warsztatowego
8.1. Wstęp
8.2. Część merytoryczna – miniwykład z krótkimi formami ćwiczeniowymi
8.3. Część praktyczna
8.4. Zakończenie
Maria Weker
Rozdział 9. „Relaks dla mózgu”
Scenariusz spotkania warsztatowego online
9.1. Wstęp
9.2. Właściwa część warsztatów
9.3. Zakończenie
Bibliografia
Anderson, R.M., Birnie, A.K., Koblesky, N.K., Romig-Martin, S.A., Radley, J.J.
(2014). Adrenocortical Status Predicts the Degree of Age-Related Deficits
in Prefrontal Structural Plasticity and Working Memory. Journal of Neuro-
science, 34(25), 8387–8397. https://doi.org/10.1523/jneurosci.1385-14.2014.
APA Dictionary of Psychology (n.d.). https://dictionary.apa.org/stress (dostęp:
09.2022).
Argyle, M. (2012). Przyczyny i korelaty szczęścia. W: J. Czapiński (red.), Psy-
chologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka
(s. 165–203). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Arza, A., Garzón-Rey, J.M., Lázaro, J., Gil, E., Lopez-Anton, R., Camara, C.,
Laguna, P., Bailon, R., Aguiló, J. (2019). Measuring acute stress response thro-
ugh physiological signals: towards a quantitative assessment of stress. Medical
& Biological Engineering & Computing, 57, 271–287. https://doi.org/10.1007/
s11517-018-1879-z.
Batory, A. (2013). Wspieranie rozwoju między dorastaniem a dorosłością.
W: E. Sokołowska (red.), Psychologia wspierania rozwoju i kształcenia
(s. 167–182). Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
Beck, J.S. (2005). Terapia poznawcza. Podstawy i zagadnienia szczegółowe. Kra-
ków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Bhargava, P., Bhargava, H., Raghuramb, N., Garner, C. (2016). Immediate effect
of two yoga-based relaxation techniques on cognitive functions in patients suf-
fering from relapsing remitting multiple sclerosis: A comparative study. Inter-
national Review of Psychiatry, 28(3), 299–308. https://doi.org/10.1080/09540
261.2016.1191447.168 Bibliografia
Bronowski, P., Kaszyński H., Maciejewska, O. (2019). Kryzys psychiczny. Odzy-
skiwanie zdrowia, wsparcie społeczne, praca socjalna. Warszawa: Difin.
Butt, M., Espinal, E., Aupperle, R.L., Nikulina, V., Stewart, J.L. (2019). The
Electrical Aftermath: Brain Signals of Posttraumatic Stress Disorder Filtered
Through a Clinical Lens. Frontiers in Psychiatry, 10. https://doi.org/10.3389/
fpsyt.2019.00368.
Carr, A. (2009). Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu i ludzkich siłach.
Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
Chetty, S., Friedman, A.R., Taravosh-Lahn, K., Kirby, E.D., Mirescu, C., Guo,
F., Krupik, D., Nicholas, A., Geraghty, A.C., Krishnamurthy, A., Tsai, M.K.,
Covarrubias, D., Wong, A.T., Francis, D.D., Sapolsky, R.M., Palmer, T.D., Ple-
asure, D., Kaufer, D. (2014). Stress and glucocorticoids promote oligodendro-
genesis in the adult hippocampus. Molecular Psychiatry, 19(12), 1275–1283.
https://doi.org/10.1038/mp.2013.190.
Conglenton, C., Holzel, B.K., Lazar, S.W. (2018). Uważność może dosłownie
zmienić Twój mózg. W: Seria Harvard Business Review o inteligencji emocjo-
nalnej cz. IV Mindfulness (s. 33–39). Gliwice: Wydawnictwo Helion.
Conrad, C.D. (2010). A critical review of chronic stress effects on spatial learning
and memory. Progress in Neuro-Psychopharmacology and Biological Psy-
chiatry, 34(5), 742–755. https://doi.org/10.1016/j.pnpbp.2009.11.003.
Cortina, M.I., Liotti, G. (2007).New approaches to understanding unconscious
processes: Implicit and explicit memory systems. International Forum of Psy-
choanalysis, 16, 204–212. https://doi.org/10.1080/08037060701676326.
Courtney, A.L., Meyer, M.L. (2020). Self-Other Representation in the Social Brain
Reflects Social Connection. The Journal of Neuroscience, 40(29), 5616–5627.
https://doi.org/10.1523/jneurosci.2826-19.2020.
Cramer, H., Lauche, R., Moebus, S., Michalsen, A., Langhorst, J., Dobos, G.,
Paul, A. (2014). Predictors of health behavior change after an integrative medi-
cine inpatient program. International Journal Of Behavioral Medicine, 21(5),
775–783. https://doi.org/10.1007/s12529-013-9354-6.
Csikszentmihalyi, M. (2005). Przepływ. Wrocław: Biblioteka Moderatora.
Czabała, J.C. (red.) (2000). Zdrowie psychiczne. Warszawa: Instytut Psychiatrii
i Neurologii.
Czabała, J.C. (2015). Poradnictwo psychologiczne. W: C. Czabała, S. Kluczyń-
ska (red.), Poradnictwo psychologiczne (s. 16–44). Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
Czapiński, J. (red.) (2012). Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu,
sile i cnotach człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. 169 Bibliografia
Czapiński, J. (2012b). Czy szczęście popłaca? Dobrostan psychiczny jako przy-
czyna pomyślności życiowej. W: J. Czapiński (red.) (2012). Psychologia pozy-
tywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka (s. 235–254). War-
szawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Czapiński, J. (2012c). Psychologiczne teorie szczęścia. W: J. Czapiński (red.)
(2012). Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach
człowieka (s. 51–116). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Dawes, K., Walker, W.L. (2008). From The Explicit To The Tacit: Does Hypno-
sis Facilitate This Knowledge Exchange. Australian Journal of Clinical and
Experimental Hypnosis, 36(2), 149–162.
De Houwer J. (2019). On How Definitions of Habits Can Complicate Habit
Research. Frontiers in psychology, 10, 2642. https://doi.org/10.3389/
fpsyg.2019.02642.
Devi, A., Sheehy, K. (2013). Can Biofeedback Technology help Young Children
„Learn” to Relax in School? Ubiquitous Learning: An International Journal,
vol. 4(4), 73–84, ISSN 1835–9795.
Dobrenko, K. (2013). Adolescencja jako czas przejmowania inicjatywy za własny
rozwój. W: E. Sokołowska (red.), Psychologia wspierania rozwoju i kształce-
nia (s. 146–166). Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
Dobrenko, K.A. (2021). How to Shape Healthy Habits Within Pandemic-
-Related Constraints? Frontiers in Psychology. https://doi.org/10.3389/
fpsyg.2021.711143.
Duchniewicz, P., Warszewska-Makuch, M., Najmiec, A., Mockałło, Z., Baka, Ł.
(2019). Promocja zdrowia psychicznego w miejscu pracy. Wytyczne do przy-
gotowania i przeprowadzania interwencji antystresowych w organizacji. War-
szawa: Państwowy Instytut Badawczy.
Duhigg, C. (2014). Siła nawyku. Dlaczego robimy to co robimy i jak można to
zmienić w życiu i biznesie. Warszawa: Dom Wydawniczy PWN.
Duhigg, C. (2016). Mądrzej szybciej lepiej. Sekret efektywności. Warszawa: Dom
Wydawniczy PWN.
Dusek, J.A., Benson, H. (2009). Mind-body medicine: a model of the comparative
clinical impact of the acute stress and relaxation responses. Minnesota Medi-
cine, 92(5), 47–50.
Dymon, W. (2019). Dlaczego odpoczynek jest nam potrzebny?, https://superfla -
von.eu/odpoczynek (dostęp: 11.2022).
Dzięcielak, K. (2021, February 14). Stres XXI w. – kiedy krótkotrwałe pobudze-
nie zmienia się w przewlekłe schorzenie. https://dietetycy.org.pl/stres/ (dostęp:
11.2022).170 Bibliografia
Emotion_Aid. Pierwsza pomoc w zarzadzaniu stresem (2021). The International
Trauma-Healing Institute Israel. https://emotionaid.com/wp-content/uplo-
ads/2022/01/emotion-aid-a4-POL.pdf (dostęp: 03.2023).
Esch, T., Fricchione, G.L., Stefano, G.B. (2003). The therapeutic use of the rela-
xation response in stress-related diseases. Medical science monitor: internatio-
nal medical journal of experimental and clinical research, 9(2), RA23–RA34.
Evans, G.W., Gonnella, C., Marcynyszyn, L.A., Gentile, L., Salpekar, N. (2005). The
Role of Chaos in Poverty and Children’s Socioemotional Adjustment. Psychologi-
cal Science, 16(7), 560–565. https://doi.org/10.1111/j.0956-7976.2005.01575.x.
Felitti, V.J., Anda, R.F., Nordenberg, D., Williamson, D.F., Spitz, A.M., Edwards,
V., Koss, M.P., Marks, J.S. (1998). Relationship of Childhood Abuse and
Household Dysfunction to Many of the Leading Causes of Death in Adults.
American Journal of Preventive Medicine, 14(4), 245–258. https://doi.
org/10.1016/s0749-3797(98)00017-8.
Fernández-Abascal, E.G., Martín-Díaz, M.D. (2021). Longitudinal study on
affect, psychological well-being, depression, mental and physical health, prior
to and during the COVID-19 pandemic in Spain. Personality and individual
differences, 172, 110591. https://doi.org/10.1016/j.paid.2020.110591.
Fox, K.C., Nijeboer, S., Dixon, M.L., Floman, J.L., Ellamil, M., Rumak,S.P., Sedl-
meier, P., Christoff, K. (2014). Is Meditation Associated with Altered Brain
Structure? A Systematic Review and Meta-Analysis of Morphometric Neuro-
imaging in Meditation Practitioners, Neuroscience Biobehavioral Reviews, 43,
48–73.
Francesetti, G., Gecele, M., Roubal, J. (2017) Psychoterapia Gestalt w prak-
tyce klinicznej. Od psychopatologii do estetyki kontaktu. Gdańsk: Harmonia
Universalis.
Fredrickson, B.L. (2009). Pozytywność. Naukowe podejście do emocji, które
pomaga zmienić jakość życia. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
Gałdowa, A. (2000). Powszechność i wyjątek. Rozwój człowieka dorosłego. Kra-
ków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Gazzaniga, M.S. (2011). Istota człowieczeństwa: co czyni nas wyjątkowymi.
Sopot: Wydawnictwo Smak Słowa.
Gigerenzer, G. (2009). Intuicja. Inteligencja nieświadomości. Warszawa: Pró-
szyński i S-ka.
Gluck, J., Kunzmann, U. (2002). Wisdom: Its structure and function in regulating
successful life span development. W: C.R. Snyder, D.J. Lopez (red.), Hand-
book of positive psychology (s. 327–347). Oxford: Oxford University Press.171 Bibliografia
Godoy, L.D., Rossignoli, M.T., Delfino-Pereira, P., Garcia-Cairasco, N., de Lima
Umeoka, E.H. (2018). A Comprehensive Overview on Stress Neurobiology:
Basic Concepts and Clinical Implications. Frontiers in Behavioral Neuro-
science, 12. https://doi.org/10.3389/fnbeh.2018.00127.
Goleman, D. (2018). Odporność dla reszty z nas. W: Seria Harvard Business
Review, O Inteligencji Emocjonalnej cz. IV Mindfulness (s. 49–55). Gliwice:
Wydawnictwo Helion.
Goleman, D. (2018b). Odporność dla reszty z nas. Szkolenie własnego mózgu. W:
Seria Harvard Business Review O Inteligencji Emocjonalnej cz. V Odporność
(s. 37–44). Gliwice: Wydawnictwo Helion.
Greacen, T., Jouet, E., Ryan, P., Cserhati, Z., Grebenc, V., Griffiths, Ch., Hansen,
B., Leahy, E. da Silva, K.M., Šabić, A., de Marco, A., Flores, P. (2012). Deve-
loping European guidelines for training care professionals in mental health
promotion. BMC Public Health, 12, 1114.
Greenberg, M., (2022) Mózg odporny na stres. Warszawa, Wydawnictwo Rebis.
Greenspan, S.I., Pollock, G.H., (red.) (1991–1993), The Course of Life, vol. IV–VI.
Madison, CT: International Universities Press, Inc.
Grzegołowska-Klarkowska, H.J. (2018). Mądrość osobowości. Wspieranie roz-
woju osobowości i zapobieganie jej zaburzeniom w całym cyklu życia. War-
szawa: ME-KOMP.
Grzegołowska-Klarkowska, H.J. (red.)(2018b). Psychoanalityczne teorie roz-
woju. Niezbędnik. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
Gwioździk, R. (2011). Relaks jako odpowiedź na stres – praktyczny przegląd
zagadnienia. Bibliotheca Nostra. Śląski Kwartalnik Naukowy, 1(1), 70–83.
https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Bibliotheca_Nostra_slaski_kwartal-
nik_naukowy/Bibliotheca_Nostra_slaski_kwartalnik_naukowy-r2011-t1-n1/
Bibliotheca_Nostra_slaski_kwartalnik_naukowy-r2011-t1-n1-s70-83/Biblio-
theca_Nostra_slaski_kwartalnik_naukowy-r2011-t1-n1-s70-83.pdf (dostęp:
08.2022).
Haley, J. (red.) (1967). Advanced Techniques of Hypnosis and Therapy. Selected
papers of Milton Erickson, M.D. New York, London, Paris, San Diego, San
Francisco, Sao Paulo, Sydney, Tokyo, Toronto: Grune & Strtton.
Hall, C.S., Lindzey, G., Campbell, J.B. (2010). Teorie osobowości. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
Harris, R.M., Kesaraju, A., Jordan, J.J., McDade, R., Brassell, J. (2021, Febru-
ary 5). Do Right! Relax and Restore: An African American Community-Based
Holistic Health Initiative. Journal of African American Studies, 25, 65–81.
https://doi.org/10.1007/s12111-020-09510-6.172 Bibliografia
Harvanek, Z.M., Fogelman, N., Xu, K., Sinha, R. (2021). Psychological and bio-
logical resilience modulates the effects of stress on epigenetic aging. Trans-
lational psychiatry, 11(1), 601. https://doi.org/10.1038/s41398-021-01735-7.
Havighurst, R.J. (1980). Social and Developmental Psychology: Trends Influen -
cing the Future of Counseling. Personnel & Guidance Journal, 58(5), 328–333.
Hayes, C., Smith, S. (2014). W pułapce myśli. Jak skutecznie radzić sobie z depre-
sją, stresem i lękiem? Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Heim, C., Nemeroff, C.B. (2001). The role of childhood trauma in the neurobiology
of mood and anxiety disorders: preclinical and clinical studies. Biological Psy-
chiatry, 49(12), 1023–1039. https://doi.org/10.1016/s0006-3223(01)01157-x.
Heszen, I. (2016). Psychologia stresu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Hobfoll, S.E. (1989). Conservation of resources. A new attempt at concep-
tualizing stress. The American psychologist, 44(3), 513–524. https://doi.
org/10.1037//0003-066x.44.3.513.
Holmes, T.H., Rahe, R.H. (N.D.). Social Readjustment Rating Scale [Database
record]. Retrieved from PsycTESTS. https://doi.org/10.1037/t02251-000.
Inter-Agency Standing Committee (2021). Guidelines for Integrating Gender-
-Based Violence Interventions in Humanitarian Action: Reducing risk, promo-
ting resilience and aiding recovery.
Iskra, J. (2015). Sposoby radzenia sobie z trudnościami przez studentów. War-
szawa: Difin.
Jaap, C., Maack, M.C., Taesler, P., Steinicke, F., Rose, M. (2022). Enriched environ-
ments enhance the development of explicit memory in an incidental learning task.
Scientific reports, 12(1), 18717. https://doi.org/10.1038/s41598-022-23226-5.
Jabr, F. (2013). Why Your Brain Needs More Downtime. Scientific American . https://
www.scientificamerican.com/article/mental-downtime/ (dostęp: 11.2022).
Jané-Llopis, E., Anderson, P. (2006). Promocja zdrowia psychicznego i zapobie-
ganie zaburzeniom psychicznym. Polityka dla Europy. Warszawa: Instytut Psy-
chiatrii i Neurologii.
Jankowska, E. (2015). Autonomiczny układ nerwowy. W: L. Borodulin-Nadzieja,
(red.), Fizjologia człowieka – podręcznik dla studentów licencjatów medycz-
nych. Wrocław: Górnicki Wydawnictwo Medyczne.
Jarymowicz, M. (2008). Psychologiczne podstawy podmiotowości. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
Jarymowicz, M., Szuster, A. (2017). Nonspecific Impact of Reflective Mind on
Implicit Evaluative Processes: Effects of Experimental Manipulations and
Selected Dispositional Factors. Frontiers in psychology, 8, 1572. https://doi.
org/10.3389/fpsyg.2017.01572.173 Bibliografia
Jarymowicz, M., Dobrenko, K. (2006). Czy można rozpoznawać sens słowa eks-
ponowanego podprogowo? Z badań nad związkami dekodowania sensorycz-
nego, afektywnego i semantycznego utajonych słów. W: R.K. Ohme (red.),
Tajemnice Nieuświadamianego afektu. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne.
Jarymowicz, M., Ohme, R. (red.) (2002). Natura Automatyzmów. Warszawa:
Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, Szkoła Wyższa Psychologii
Społecznej.
Jarymowicz, M., Ohme, R. (2002b). Homo sapiens czy Homo Automaticus? W:
M. Jarymowicz, R. Ohme (red.) (2002), Natura Automatyzmów (s. 87–91).
Warszawa: Wydawnictwo Instytutu PAN, Szkoła Wyższa Psychologii
Społecznej.
Kabat-Zinn J., (1994). Wherever You Go, There You Are: Mindfulness Meditation
in Everyday Life, Hyperion, New York [wydanie polskie: Gdziekolwiek jesteś,
bądź, przeł. H. Smagacz, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2014].
Kagias, K., Nehammer, C., Pocock, R. (2012). Neuronal Responses to Physiologi-
cal Stress. Frontiers in Genetics, 3. https://doi.org/10.3389/fgene.2012.00222.
Kahneman, D. (2012). Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym. Poznań:
Media Rodzina.
Kalat, J., (2020). Biologiczne podstawy psychologii. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
Kaplan, K., O’Connor, N.A. (1993). From mistrust to trust: Through a stage ver-
tically. W: S.I. Greenspan, G.H. Pollock (red.), The Course of Life, vol. 4–6
(s. 161–162). Madison, CT: International Universities Press, Inc.
Karabin, K. (2020). Wymagania dietetyczne dla osób poddanych działaniu długo-
trwałego stresu. Współczesna Dietetyka. https://www.wspolczesnadietetyka.
pl/psychodietetyka/wymagania-dietetyczne-dla-osob-poddanych-dzialaniu-
dlugotrwalego-stresu (dostęp: 11.2022).
Karta Ottawska (1986). Przeł. J.B. Karski. W: J. Karski, Z. Słońska, B. Wasilew-
ski (red.) (1992), Promocja zdrowia. Wprowadzenie do zagadnień krzewienia
zdrowia (s. 422–428). Warszawa: Wydawnictwo Ignis.
Katahira, K., Yamazaki, Y., Yamaoka, C., Ozaki, H., Nakagawa, S., Nagata, N.
(2018). EEG Correlates of the Flow State: A Combination of Increased Frontal
Theta and Moderate Frontocentral Alpha Rhythm in the Mental Arithmetic Task.
Frontiers In Psychology, 9, 300. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.00300.
Kaushal, N., Rhodes, R.E. (2015). Exercise habit formation in new gym members:
a longitudinal study. Journal Of Behavioral Medicine, 38(4), 652–663. https://
doi.org/10.1007/s10865-015-9640-7.174 Bibliografia
King, L.A., Eells, J.E., Burton, C.M. (2007). Pojęcie dobrego życia – w ujęciu
szerokim i wąskim. W: P.A. Linley, S. Joseph (red.), Psychologia pozytywna
w praktyce (s. 19–41). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Klin, J., Zięzio, M. (2015) Wybrane techniki stosowane w leczeniu pacjentów
z przewlekłymi chorobami somatycznymi. W: L. Zabłocka-Żytka, E. Soko-
łowska (red.), Pomoc psychologiczna chorym somatycznie. Wybrane zagad-
nienia. Warszawa: Difin.
Kluczyńska, S. (2002). O stresie i sposobach radzenia sobie z nim. Niebieska
Linia, 5. https://psychologia.edu.pl/czytelnia/59-niebieska-linia/833-o-stresie-
i-sposobach-radzenia-sobie-z-nim.html (dostęp:11.2022).
Kluczyńska S. (2012). Pomoc w sytuacjach kryzysowych. W: B. Weigl (red.),
Psychologia rozwoju i podstawy pomagania (s. 143–162). Warszawa: Wydaw-
nictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
Kłak, K., Chadzińska, M. (2021). Czy ryby ulegają stresowi? Kosmos. Problemy
Nauk Biologicznych, 70(1), 57–71.
Kolańczyk, A., Fila-Jankowska, A., Pawłowska-Fusiara, M. Sterczyński, R. (2004).
Serce w rozumie. Afektywne podstawy orientacji w otoczeniu. Gdańsk: Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne.
Kopans, D. (2018). Ocena i wzmacnianie odporności emocjonalnej oraz zarzą-
dzanie nią. W: Seria Harvard Business Review O Inteligencji Emocjonalnej cz.
V Odporność (s. 45–52). Gliwice: Wydawnictwo Helion.
Kuberska-Kędzierska, M. (2018). Ile ważą emocje? Łódź: Galaktyka.
Landowski, J. (2001). Biologiczne mechanizmy stresu. W: A. Bilikiewicz, S. Pużyń-
ski, J. Rybakowski, J. Wciórka (red.), Psychiatria, vol. 1, (s. 179–190). Wydaw-
nictwo Medyczne Urban & Partner.
Landowski, J. (2007). Neurobiologia reakcji stresowej. Neuropsychiatria i Neu-
ropsychologia, 2(1), 26–36.
Larson, R., Jarrett, R., Hansen, D., Pearce, N., Sullivan, P., Walker, K., Watkins,
N., Wood, D. (2007). Zorganizowane działania młodzieży jako kontekst pozy-
tywnego rozwoju. W: P.A. Linley, S. Joseph (red.), Psychologia pozytywna
w praktyce (s. 302–333). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ledzińska, M., Zajenkowski, M., Stolarski, M. (2013). Temperament i poznanie.
Energetyczne i czasowe zaplecze umysłu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
Scholar.
Lehtinen, V. (2008). Building up good mental health. Jyväskylä: Stakes Gummerus
Printing.
Lupien, S.J., McEwen, B.S., Gunnar, M.R., Heim, C. (2009). Effects of stress
throughout the lifespan on the brain, behaviour and cognition. Nature Reviews
Neuroscience, 10(6), 434–445. https://doi.org/10.1038/nrn2639.175 Bibliografia
Lutz, J., Herwig, U., Opialla, S., Hittmeyer, A., Jäncke, L., Rufer, M., Grosse
Holtforth, M., Brühl, A.B., (2014). Mindfulness and Emotion Regulation – an
fMRI Study. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 9(6), 776–785.
Maslow, A. (1990). Motywacja i osobowość. Warszawa: Instytut Wydawniczy
PAX.
Matvienko-Sikar, K., Pope, J., Cremin, A., Carr, H., Leitao, S., Olander, E.K.,
et al. (2020). Differences in levels of stress, social support, health behavio-
urs, and stress-reduction strategies for women pregnant before and during the
COVID-19 pandemic, and based on phases of pandemic restrictions, in Ire-
land. Women Birth, 1207, 1–8. https://doi.org/10.1016/j.wombi.2020.10.010.
Maultsby, M.C. (2013). Racjonalna terapia zachowania. Podręcznik tera-
pii poznawczo-behawioralnej. Żnin: Wydawnictwo Dominika Księskiego
Wulkan.
McEwen, B.S. (2007). Physiology and Neurobiology of Stress and Adaptation:
Central Role of the Brain. Physiological Reviews, 87(3), 873–904. https://doi.
org/10.1152/physrev.00041.2006.
McEwen, B.S., Wingfield, J.C. (2003). The concept of allostasis in biology and
biomedicine. Hormones and Behavior, 43(1), 2–15. https://doi.org/10.1016/
s0018-506x(02)00024-7.
McEwen, B.S., Bowles, N.P., Gray, J.D., Hill, M.N., Hunter, R.G., Karatsoreos,
I.N., Nasca, C. (2015). Mechanisms of stress in the brain. Nature Neuroscience,
18(10), 1353–1363. https://doi.org/10.1038/nn.4086.
Mergelsberg, E.L.P., Mullan, B.A., Allom, V., Scott, A. (2021). An intervention
designed to investigate habit formation in a novel health behavior. Psychology
& Health, 36(4), 405–426. https://doi.org/10.1080/08870446.2020.1779272.
Moskalewicz, J., Boguszewska, L. (2012). Poprawa stanu zdrowia psychicz-
nego Polaków. Diagnoza i rekomendacje. W: J. Szymborski (red.), Zdrowie
publiczne i polityka ludnościowa (s. 101–109). Warszawa: Rządowa Rada
Ludnościowa.
Myers, D.G. (2004). Intuicja. Jej siła i słabość. Wrocław: Biblioteka Moderatora.
Nerwińska, E. (2021). Promocja zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży
w szkole na przykładzie programów „Przyjaciele Zippiego” i „Apteczka
Pierwszej Pomocy Emocjonalnej”. W: L. Zabłocka-Żytka, J.C. Czabała (red.),
Promocja zdrowia psychicznego – od teorii do praktyki. Warszawa: Wydaw-
nictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
Nęcka, E. (1994). TRoP… Twórcze rozwiązywanie problemów. Kraków: Oficyna
Wydawnicza Impuls.176 Bibliografia
Nęcka, E. (2012). Psychologia twórczości. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne.
Nielsen, J.A., Zielinski, B.A., Ferguson, M.A., Lainhart, J.E., Anderson, J.S.
(2013). An evaluation of the left-brain vs. right-brain hypothesis with resting
state functional connectivity magnetic resonance imaging. PloS one, 8(8),
e71275. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0071275.
Nowak-Adamczyk, D. (2014). Studenci z zaburzeniami psychicznymi
w przestrzeni akademickiej – system wsparcia edukacyjnego na Uniwersytecie
Jagiellońskim w Krakowie. Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, roz-
wiązania, IV/2014(13), 73–94.
O’Connor, J., Seymour, J. (1990). NLP Wprowadzenie do programowania neuro-
lingwistycznego. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka
Ohme, R.K., Jarymowicz, M., Reykowski, J. (red.)(2001). Automatyzmy w pro-
cesach przetwarzania informacji. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu PAN
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej.
Oleś, P.K. (2010). Wprowadzenie do psychologii osobowości. Wydanie Nowe.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Osho (2018). Medytacja dla zabieganych. Jak odnaleźć wewnętrzna ciszę
w zgiełku codzienności. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
Ostaszewski, K. (2008). Czynniki chroniące i wspierające rozwój. Remedium,
11(189), 1–3.
Padesky, C.A., Greenberger, D., (2017). Umysł ponad nastrojem. Podręcznik
terapeuty. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Paul-Cavallier, F.J. (1994). Wizualizacja. Poznań; Dom Wydawniczy Rebis.
Pawlikowska, B. (2021). Stres. Sprawdzone sposoby na stres. 102 sposoby na
stres. Warszawa, Edipresse.
Perry, D.P. Winfrey, O. (2022). Co Ci się przydarzyło? Rozmowy o traumie,
odporności psychicznej i zdrowieniu. Warszawa: Agora.
Pervin, L.A., John, O.P. (2006). Osobowość. Teoria i badania. Kraków: Wydaw-
nictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Petit, J.R. (2007). Psychiatria ratunkowa. Wrocław: Elsevier Urban & Partner.
Picard, M., McEwen, B.S. (2018). Psychological Stress and Mitochondria:
A Systematic Review. Psychosomatic medicine, 80(2), 141–153. https://doi.
org/10.1097/PSY.0000000000000545.
Power, C. (2003). Combination of low birth weight and high adult body mass
index: at what age is it established and what are its determinants? Journal
of Epidemiology & Amp; Community Health, 57(12), 969–973. https://doi.
org/10.1136/jech.57.12.969.177 Bibliografia
Predoiu, R., Predoiu, A., Mitrache, G., Firănescu, M. Cosma, G., Dinuţă, G.,
Bucuroiu, R.A. (2020). Visualisation techniques in sport – the mental road
map for success. Discobolul – Physical Education, Sport and Kinetotherapy
Journal, 59(3), 245–256. https://doi.org/10.35189/dpeskj.2020.59.3.4.
Quesada, A., Wiemers, U., Schoofs, D., Wolf, O. (2012). Psychosocial stress
exposure impairs memory retrieval in children. Psychoneuroendocrinology,
37(1), 125–136. https://doi.org/10.1016/j.psyneuen.2011.05.013.
Repetti, R.L., Taylor, S.E., Seeman, T.E. (2002). Risky families: Family social
environments and the mental and physical health of offspring. Psychological
Bulletin, 128(2), 330–366. https://doi.org/10.1037/0033-2909.128.2.330.
Ressler, R.L., Goode, T.D., Kim, S., Ramanathan, K.R., Maren, S. (2021). Covert
capture and attenuation of a hippocampus-dependent fear memory. Nature
Neuroscience, 24(5), 677–684. https://doi.org/10.1038/s41593-021-00825-5.
Reznitskaya, A. Sternberg, R.J. (2007). Jak nauczyć podopiecznych mądrego
myślenia: program „Edukacja dla mądrości”. W: P.A. Linley, S. Joseph (red.),
Psychologia pozytywna w praktyce (s. 132–152). Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
Roberts, B.M., Clarke, A., Addante, R.J., Ranganath, C. (2018). Entrainment
enhances theta oscillations and improves episodic memory. Cognitive Neu-
roscience, 9(3–4), 181–193. https://doi.org/10.1080/17588928.2018.1521386.
Rogers, C.R. (2002). O stawaniu się osobą. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Romeo, R.D. (2013). The Teenage Brain. Current Directions in Psychological
Science, 22(2), 140–145. https://doi.org/10.1177/0963721413475445.
Rosen, S. (1997). Mój głos podąży za Tobą. Terapeutyczne przypowieści Miltona
H. Ericksona. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
Rothschild, B. (2014). Ciało pamięta. Psychofizjologia traumy i terapia osób po
urazie psychicznym. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
RPP (2020). Zdrowie psychiczne na polskich uczelniach. Raport Rzecznika Praw
Pacjenta. Warszawa.
Russo, L. (2005). Zapomniana rewolucja: Grecka myśl naukowa a nauka nowo-
czesna. Kraków: Universitas.
Rychlik, B. (2002). Program profilaktyki antystresowej „Jak radzić sobie ze stre -
sem”. Praktyczny przewodnik. Warszawa: Instytut Zdrowia Człowieka.
Sadowski, B. (2007). Biologiczne mechanizmy zachowania się ludzi i zwierząt
(s. 349–352). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Salomon, P. (2003). Psychologia w medycynie wspomaga współpracę z pacjen-
tem i proces leczenia. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.178 Bibliografia
Sancho, K., (2019). Czy stres powoduje choroby? Homeostaza i allostaza. cz. 1.
Pomocnia Poznań. https://www.pomocnia-poznan.pl/stres-a-choroby/ (dostęp:
11.2022).
Sapolsky, R.M. (2012). Dlaczego zebry nie maja wrzodów: Psychofizjologia
stresu. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sapolsky, R.M. (2015). Stress and the brain: individual variability and the inver-
ted-U. Nature Neuroscience, 18(10), 1344–1346. https://doi.org/10.1038/
nn.4109.
Sapolsky, R.M., Romero, L.M., Munck, A.U. (2000). How do glucocortico-
ids influence stress responses? Integrating permissive, suppressive, stimula -
tory, and preparative actions. Endocrine Reviews, 21(1), 55–89. https://doi.
org/10.1210/edrv.21.1.0389.
Schore, A.N. (1994). Affect Regulation and the Origin of the Self: The Neurobio-
logy of Emotional Development. New York, NY: Norton.
Segerstrom, S.C., O’Connor, D.B. (2012) Stress, health and illness: Four challen-
ges for the future. Psychology & Health, 27(2), 128–140. https://doi.org/10.10
80/08870446.2012.659516.
Seligman, M.E.P. (2011). Pełnia życia. Nowe spojrzenie na kwestię szczęścia
i dobrego życia. Poznań: Media Rodzina.
Sęk, H. (2009). Wypalenie zawodowe. Przyczyny i zapobieganie. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
Shapiro, F., Forrest, M.S. (2021). EMDR The Breakthrough Therapy for Overco-
ming Anxiety, Stress, and Trauma. New York: Basic Books.
Sharma, D.K. (2018). Physiology of Stress and its Management. Journal of Medi-
cine: Study & Research, 1(1), 1–5. https://doi.org/10.24966/msr-5657/100001.
Sheldon, K.M., Lyubomirsky, S. (2007). Trwały wzrost poziomu szczęścia: per-
spektywy, praktyki i zalecenia. W: P.A. Linley, S. Joseph (red.), Psychologia
pozytywna w praktyce (s. 87–111). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Siek, S. (1986). Relaks i autosugestia. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza
RSW Prasa-Książka-Ruch.
Sikorski, W. (2016). Psychoterapia sprzyjająca mózgowi. Warszawa: Difin.
Skalska, K. (2018). Włączenie studentów doświadczających kryzysów zdrowia
psychicznego do pełnego uczestnictwa w społeczności akademickiej na przy-
kładzie projektu „Przyjazny Uniwersytet” realizowanego na Uniwersytecie
Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Progress, (3), 148–160. https://czaso-
pisma.bg.ug.edu.pl/index.php/Progress/article/view/4563 (dostęp: 08.2022).179 Bibliografia
Sławińska, A. (2016). Zastosowanie progresywnej relaksacji mięśni Jacobsona
w praktyce klinicznej. Psychiatria i Psychoterapia 2016, t. 12, 4, 3–15. http://
www.psychiatriapolska.pl/uploads/images/PiP_Zima2016/art1_PiP2016v12i4.
pdf (dostęp: 08.2022).
Smith, S.M., Vale, W.W. (2006). The role of the hypothalamic-pituitary-adrenal
axis in neuroendocrine responses to stress. Dialogues in Clinical Neuroscience,
8(4), 383–395. https://doi.org/10.31887/dcns.2006.8.4/ssmith.
Smułka, P. (2013). Metodyka PATH w praktyce konsultingu personalnego: zasady
i procedura. W: E. Sokołowska (2013), Psychologia wspierania rozwoju
i kształcenia (s. 204–220). Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki
Specjalnej.
Sokołowska, E., Zabłocka-Żytka, L. (2013). Psychologia rozwojowa dla klinicy-
stów. Przykładowe ćwiczenia i interwencje. Warszawa: Wydawnictwo Fraszka
Edukacyjna.
Sokołowska, E., Zabłocka-Żytka, L., Kluczyńska S., Wojda-Kornacka, J. (2015).
Zdrowie psychiczne młodych dorosłych. Wybrane zagadnienia. Warszawa:
Difin.
Staples, H.D., Smarr, E.R. (1991). Bridge to adulthood: The years from eighteen
to twenty-three. W: S.I. Greenspan, G.H. Pollock (red.), The Course of Life.
vol. IV: Adolescence (s. 407–434). Madison, CT: International Universities
Press, Inc.
Stawiarska, P. (2019). Kierunki współczesnej promocji zdrowia i prewencji zabu-
rzeń. Profilaktyka XXI wieku. Zagrożenia i wyzwania. Teoria i praktyka. War-
szawa: Difin.
Strahler, J., Nater, U.M., Skoluda, N. (2020). Associations between Health Beha-
viors and Factors on Markers of Healthy Psychological and Physiological
Functioning: a Daily Diary Study. Annals Of Behavioral Medicine: A Publi-
cation Of The Society Of Behavioral Medicine, 54(1), 22-35. https://doi.
org/10.1093/abm/kaz018.
Szymańska, A., Dobrenko, K., Grzesiuk, L. (2015). Relacja między pacjentem
i psychoterapeutą a skuteczność psychoterapii. Wyniki badań katamnestycz-
nych. W: M. Kornaszewska-Polak (red.), Wystarczająco dobre życie. Kontek-
sty psychologiczne (s. 165–178). Sosnowiec: Oficyna Wydawnicza Humanitas.
Taylor, S.E., Sherman, D.K. (2007). Psychologia pozytywna i psychologia zdro-
wia: owocny związek. W: P.A. Linley, S. Joseph (red.), Psychologia pozytywna
w praktyce (s. 194–210). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Terelak, J. (2008). Człowiek i stres. Warszawa-Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza
Branta.180 Bibliografia
Teufel, M., Stephan, K., Kowalski, A., Käsberger, S., Enck, P., Zipfel, S., Giel, K.E.
(2013). Impact of biofeedback on self-efficacy and stress reduction in obesity:
a randomized controlled pilot study. Applied Psychophysiology And Biofeed-
back, 38(3), 177–184. https://doi.org/0.1007/s10484-013-9223-8.
Thompson, M., Thompson, L.(2012). Neurofeedback: wprowadzenie do podstawo-
wych koncepcji psychofizjologii stosowanej. Wrocław: Biomed Neurotechnologie.
Tomaszewski, T. (1984). Ślady i wzorce. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne
i Pedagogiczne.
Trzebińska, E. (2008). Psychologia pozytywna. Warszawa: Wydawnictwa Akade-
mickie i Profesjonalne.
Underwood, G. (red.) (2004). Utajone poznanie. Poznawcza psychologia nieświa-
domości. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
van der Zeil, E. (2001). Relaks doskonały. Poznań: Dom wydawniczy Rebis.
Vanderpal, G., Brazie, R. (2022). The Impact of Underlying Stress and Trauma
on HRM Recruitment and Selection Bias in Employee Interviews. Journal of
Leadership, Accountability and Ethics, 19(2). https://doi.org/10.33423/jlae.
v19i2.5111.
Vogel, S., Schwabe, L. (2016). Learning and memory under stress: implications
for the classroom. Npj Science of Learning, 1(1). https://doi.org/10.1038/
npjscilearn.2016.11.
Wadhwa, P.D., Sandman, C.A., Garite, T.J. (2001). Chapter 9 The neurobiology of
stress in human pregnancy: implications for prematurity and development of
the fetal central nervous system. Progress in Brain Research, 131–142. https://
doi.org/10.1016/s0079-6123(01)33010-8.
Walker, M. (2019). Dlaczego śpimy. Odkrywanie potęgi snu i marzeń sennych.
Warszawa: Wydawnictwo Marginesy.
Weker, M. (2021). Kryzysy wieku rozwojowego w kontekście zmian plastycz-
nych układu nerwowego. Człowiek Niepełnosprawność Społeczeństwo, 54(4),
103–117.
Weker, M. (2022). Cyfrowa ekspozycja a „sukces szkolny” (badania funkcjono-
wania poznawczego dzieci korzystających z nowych technologii) (poster),
XXIV Kongres Neuropsychologiczny Polskiego Towarzystwa Neuropsycho-
logicznego. Gdańsk, listopad 2022 r.
WHO (2001). Mental Health Report 2001. Mental health: new understanding,
new hope. Geneva: World Health Organization.
WHO (2020). Doing what matters in times of stress: an illustrated guide. Geneva:
World Health Organization; Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.Wilson, T.D. (2002). Strangers to ourselves: Discovering the adaptive uncon-
scious. Cambridge, MA, London: Harvard University Press.
Woods, A.G. (2014). What stress is doing to your brain. Diabetes self-manage-
ment, 31(4), 17–20.
Wróbel, A. (2001). Czy można wierzyć zmysłom? W: R.K. Ohme, M. Jarymo-
wicz, J. Reykowski (red.), Automatyzmy w procesach przetwarzania informa-
cji (s. 19–24). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu PAN, Szkoła Wyższa Psy-
chologii Społecznej. Za:
WSJP Wielki słownik języka polskiego (2022), https://wsjp.pl/ (dostęp: 11.2022)
https://sjp.pwn.pl/slowniki/homeostaza.html; https://wsjp.pl/haslo/do_druku/20484/
wypoczynek; https://wsjp.pl/haslo/do_druku/3210/odpoczynek; https://wsjp.pl/
haslo/podglad/34714/relaks; https://wsjp.pl/haslo/do_druku/70987/relaksacja;
Yazidi, A., Abolpour Mofrad, A., Goodwin, M., Hammer, H.L., Arntzen, E.
(2020). Balanced difficulty task finder: an adaptive recommendation method
for learning tasks based on the concept of state of flow. Cognitive neurodyna-
mics, 14(5), 675–687. https://doi.org/10.1007/s11571-020-09624-3.
Zabłocka-Żytka, L. (2017). Promocja zdrowia psychicznego w praktyce psycho-
loga klinicznego. W: D. Danielewicz, J. Rola (red.), Stare dylematy i nowe
wyzwania w psychoterapii (s. 87–102). Warszawa: Wydawnictwo Akademii
Pedagogiki Specjalnej.
Zabłocka-Żytka, L. (2022). Mental health of university students during the pande-
mic. Threats to their mental health and proposals for university student support
in Poland. Advances in Psychiatry and Neurology/Postępy Psychiatrii i Neuro-
logii, 31(2), 95–101. https://doi.org/10.5114/ppn.2022.117931.
Zadworna-Cieślak, M. i Ogińska-Bulik, N. (2011). Zachowania zdrowotne mło-
dzieży – uwarunkowania podmiotowe i rodzinne. Warszawa: Difin.
Zieliński, P. (2011). Relaksacja w teorii i praktyce pedagogicznej. Częstochowa:
Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza.
Zięzio, M., Klin, J. (2016). Wybrane techniki stosowane w leczeniu pacjentów
z przewlekłymi chorobami somatycznymi. W: L. Zabłocka-Żytka, E. Soko-
łowska (red.), Pomoc psychologiczna chorym somatycznie (s. 248–271). War-
szawa: Difin.