Wyuczona bezradność. Gdy tracimy kontrolę nad swoim życiem

Spis treści:

Wstęp

I. WPROWADZENIE TEORETYCZNE W PROBLEMATYKĘ WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI

1. Utrata kontroli/samokontroli jako czynnik generujący wyuczoną bezradność
2. Formy zaburzeń kontroli według Baumeistera
3. Wyuczona bezradność skutkiem utraty kontroli
3.1. Model atrybucyjny wyuczonej bezradności
2.2. Model informacyjny wyuczonej bezradności

II. ŻYCIOWE KONSEKWENCJE UTRATY KONTROLI

1. Utrata kontroli/samokontroli jako czynnik generujący wyuczoną bezradność
1.1. Uzależnieniowy trening bezradności i jego konsekwencje
2. Zadłużenie z perspektywy teorii wyuczonej bezradności
2.1. Chroniczne zadłużanie: nowy nałóg, forma uzależnienia behawioralnego?
2.2. Skłonność do chronicznego zadłużania się a utrata/osłabienie kontroli
2.3. Chroniczne zadłużenie z perspektywy wspólnoty Dłużników Anonimowych
2.4. Interesująca perspektywa Stantona Peele’a
2.5. Inne potencjalne perspektywy wyjaśnienia paradoksu chronicznego zadłużania się
2.6. Problemy szczególne – zadłużenie alimentacyjne z perspektywy teorii wyuczonej bezradności – zagrożenie bezradnością  systemową
3. Współuzależnienie i współzadłużenie z perspektywy teorii wyuczonej bezradności
4. Przemoc, uraz, stres pourazowy
5. Bezradność intelektualna nie tylko w szkole
6. Bezrobocie
6.1. Osoby zagrożone wyuczoną bezradnością w obszarze pracy
6.2. Osoby aktualnie doświadczające sytuacji utraty pracy
6.3. Zatrudnienie nierejestrowane – praca na czarno
6.4. Osoby długotrwale bezrobotne
7. Wykluczenie społeczne – dygresja dotycząca bezradności społecznej
8. Wypalenie zawodowe

III. PRAKTYCZNE ASPEKTY WYKORZYSTANIA TEORII WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI W ROZWIĄZYWANIU PROBLEMÓW I ŚWIADCZENIU POMOCY

1. Diagnozowanie symptomów wyuczonej bezradności
2. „Terapia” wyuczonej bezradności
2.1. Opór, interwencja kryzysowa
2.2. Nawroty
2.3. Programy wsparcia i pomocy dla osób doświadczających wyuczonej bezradności
2.4. Oferta wsparcia dla osób zadłużonych i ich bliskich – próba zastosowania teorii wyuczonej bezradności w praktyce
3. Posłowie. Wyuczona bezradność w dobie pandemii i kryzysu lat 2020–2022

Załącznik
Bibliografia

Abramson, L.Y, Seligmann, M.E, Teasdale, J.D. (1978). Learned helplessness in humans: Critique and reformulation. Journal of Abnormal Psychology, 87 (1), 49–74. Pobrane z: https://doi.org/10.1037/0021-843X.87.1.49 (dostęp: 15.10.2020).
Anonimowi Alkoholicy (2019). Wielka Księga AA. Warszawa: Fundacja Biuro Służby Krajowej AA w Polsce.
Abrams, D.B., Cooney, N.L., Kadden, R.M., Monti, P.M. (1994). Psychologiczna terapia uzależnienia od alkoholu. Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
Antonovsky, A. (1995). Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Warszawa: Fundacja IPN.
Aronson, E. (1994). Człowiek – istota społeczna. Warszawa: WN PWN.
Bańka, A. (1992). Bezrobocie. Podręcznik pomocy psychologicznej. Poznań: PRINT-B.
Bańka, A., Debis, R. (red.). (1994). Psychologiczne i pedagogiczne wymiary jakości życia. Poznań:  UAM, WSP Częstochowa.
Baumeister, R.F., Heatherton T.F., Tice, D.M. (2000). Utrata kontroli. Warszawa: PARPA.
BIG InfoMonitor. Pobrane z: www.media.bik.pl/publikacje/read/573935/oszczedzaja-na-najblizszych-ale-nie-sa-bezkarni-kim-sa-alimenciarze (15.11.2022).
BIK (Biuro Informacji Kredytowej). Pobrane z: www.media.bik.pl/informacje-prasowe/337069/niezaplacone-alimenty-i-kredyty-tez (dostęp: 11.12.2022).
Bradshaw, J. (1994). Zrozumieć rodzinę. Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
Brehm, J.W. (1966). A theory of psychological reactance. New York: Academic Press.
Brown, S. (1990). Leczenie alkoholików. Rozwojowy model powrotu do zdrowia. Warszawa: PZWL.
Browne, K., Herbert, M. (1999). Zapobieganie przemocy w rodzinie. Warszawa: PARPA
Bryńska, A. (2007). Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Bukowski, M., Sędek, G., Potoczek, A. (2020). Poznawcze konsekwencje deprywacji kontroli. Rola niepewności i dynamiki doświadczeń braku kontroli. W: M. Kofta, A.M. Rędzio (red.), Poczucie kontroli i niepewność: Konsekwencje dla rozumienia świata społecznego (s. 53–82). Warszawa: Liberi Libri.
Business Insider. Pobrane z: https://businessinsider.com.pl/prawo/praca/w-polsce-przybywa-pracy-na-czarno-beda-rekordowe-kontrole/71tgeek (dostęp: 10.12.2022).
Cermak, T.L., Rutzky, J. (1998). Czas uzdrowić swoje życie. Warszawa: PARPA.
Cierpiałkowska, L. (2007). Dzieci alkoholików w perspektywie rozwojowego modelu podatności i odporności na zaburzenia psychiczne. Czasopismo Psychologiczne, 13 (1), 3–19.
Cierpiałkowska, L., Ziarko, M. (2010). Psychologia uzależnień – alkoholizm. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Cierpiałkowska, L., Chodkiewicz, J. (2020). Uzależnienie od alkoholu. Oblicza problemu. Warszawa: WN PWN.
Ciżkowicz, B. (2009). Wyuczona bezradność młodzieży. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Ciosek, M. (1993). Izolacja więzienna. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Chirkowska-Smolak, T. (2004). Poszukiwanie pracy. W: T. Chirkowska-Smolak, A. Chudzicka (red.), Człowiek w społecznej przestrzeni bezrobocia (s. 23). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Chirkowska-Smolak, T., Chudzicka, A., Wilczyńska- Kwiatek, A., (2004). Pomoc psychologiczna dla bezrobotnych – uwarunkowania i formy. W: T. Chirkowska-Smolak, A. Chudzicka, (red.), Człowiek w społecznej przestrzeni bezrobocia (s. 153–169). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Chudzicka-Czupała, A. (2004). Bezrobocie. Różne oblicza wsparcia. Katowice: WUŚ.
Csikszentmihalyi, M. (2005). Przepływ. Warszawa: Wydawnictwo Santorski.
Czapiński, J. (1985). Wartościowanie – zjawisko inklinacji pozytywnej. (O naturze optymizmu). Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Czapiński, J. (1988). Wartościowanie, efekt negatywności. (O naturze realizmu). Wrocław:
Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Czapiński, J., Panek, T. (red.). (2015). Diagnoza Społeczna 2015 – warunki i jakość życia Polaków. Warszawa: WSFiZ.
Dawkins, R. (2000). Samolubny gen. Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i S-ka.
De Barbaro, B. (2020). Jak być razem w czasie epidemii. Tygodnik Powszechny, 13 (29).
Dimoff, T., Carper, S. (1993). Jak rozpoznać, czy dziecko sięga po narkotyki. Warszawa: Elma Books.
Dodziuk, A. (1993). (red.) Wybrane spojrzenia na alkoholizm i jego leczenie. Warszawa: IPZiT.
Dodziuk, A., Kapler, L. (2007). Nałogowy człowiek. Warszawa: IPZiT.
Doliński, D. (1993a). Orientacja defensywna. Warszawa: PAN.
Doliński, D. (1993b). Odpowiedzialność „panów sytuacji” i pionków; perspektywa atrybucyjna jako determinanta sądów. W: M. Kofta (red.), Psychologia aktywności (s. 87–117). Poznań: Nakom.
Doliński, D. (2000). Psychologia wpływu społecznego. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum.
Doliński, D. (2002). Hiperuległość. W: M. Lewicka, J. Grzelak (red.), Jednostka i społeczeństwo.
Podejście psychologiczne (s. 103–116). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Doliński, D. (2005). O tym, co pozytywnego może wynikać z narzekania. W: B. Wojciszke, W. Baryła, Jak Polacy przegrywają, jak Polacy wygrywają (s. 53–68). Gdańsk: GWP.
Dollard, J., Miller, N.E. (1967). Osobowość i psychoterapia. Warszawa: PWN.
Fabiszewska, G. (2001). Kwestionariusz bezradności wyuczonej jako narzędzie oceny postawy życiowej kobiet. Studia Psychologica, 2, 175–190.
Fengler, J. (2000). Pomaganie męczy. Gdańsk GWP.
Forsterling, F. (2005). Atrybucje – podstawowe teorie, badania i zastosowanie. Gdańsk: GWP.
Forward, S., Frazier, D. (1999). Szantaż emocjonalny. Gdańsk: GWP.
Galor, Z., Goryńska_Bittner, B., Kalinowski, S. (red.). (2014). Życie na skraju. Marginesy społeczne wielkiego miasta. Bielefeld: SPMP.
Gaś, Z.B. (1993). Rodzina wobec uzależnień. Marki: Michalineum.
Gąsiorowska, A. (2014). Psychologiczne znaczenie pieniędzy. Warszawa: WN PWN.
Glatt, M.M. (1993). Najczęstsze kontrowersje wokół alkoholizmu. W: A. Dodziuk (red.), Wybrane spojrzenia na alkoholizm i jego leczenie (s. 82–99). Warszawa: IPZiT PTP.
Gmurzyńska, E., Morek, R. (red.). (2014). Mediacje. Teoria i praktyka. Warszawa: Wolters Kluwer.
Gorski, T., Miller, M. (1991). Jak wytrwać w trzeźwości. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii.
Gossop, M. (1997). Nawroty w uzależnieniach. Warszawa: PARPA.
Góral, Z. (red.). (2013). Bezrobocie i polityka zatrudnienia. Warszawa: Wolters Kluwer Polska SA.
Griffiths, M.D. (1993). A „components” model of addiction within a biopsychosocial framework. Journal of Substance Use, 10, 191–197.
Griffiths, M.D., King, D.L., Delfabbro, P.H. (2009). Adolescent gambling-like experiences: Are they a cause for concern?. Education and Health, 27 (2), 27–30.
Grzegorzewska, I., Cierpiałkowska, L. (2018). Uzależnienia behawioralne. Warszawa: WN PWN. eBock.
Grzelak, J. (1993). Bezradność społeczna. Szkic teoretyczny. W: M. Kofta (red.), Psychologia aktywności: zaangażowanie, sprawstwo, bezradność (s. 225–248). Poznań: Nakom.
Grzelak, J. (2002). Chcieć czy móc? W: I. Kurcz, D. Kądzielawa (red.), Psychologia. Czynności, nowe perspektywy (s. 137). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
GUS (Główny Urząd Statystyczny) (2019). Praca nierejestrowana w Polsce w 2017 r.
GUS (Główny Urząd Statystyczny) (2022). Obszary tematyczne/Rynek pracy/Bezrobocie rejestrowane/Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu października 2022 r.
Habart, B. (1988). Metody rozpoznawania szkód zdrowotnych spowodowanych piciem alkoholu. Alkoholizm i Narkomania, 13, 32–45.
Habart, B. (1994). Organizm w niebezpieczeństwie. Warszawa: Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych „PARPA”.
Herman, J.L. (1998). Przemoc. Uraz psychiczny i powrót do równowagi. Gdańsk: GWP.
Hershfield, J. (2016). Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. Poradnik oparty na uważności i terapii poznawczo-behawioralnej. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Holowek, J. (2005). Negocjacje z dłużnikami. Gliwice: Wydawnictwo HJELION.
Hołyst, B. (2012). Suicydologia. Warszawa: Lexis Nexis.
https://hh24.pl/; https://www.mcpu.krakow.pl/content/zapraszamy-na-konferencje-naukowa-pt-aplikacje-mobilne-w-pomocy-osobom-z-problemem-0 (dostęp: 10.12.2022).
https://innowacje.newseria.pl/news/aplikacje-mobilne,p735446174 (dostęp: 10.12.2022).
https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2019/07/PIE-Szara_strefa.pdf (dostęp: 12.10.2020).
https://www.facebook.com/groups/182188132392087?should_open_composer=false (10.12.2022).
https://www.facebook.com/programwsparciazadluzonych/posts/206359466215061/(dostęp: 10.12.2022).
https://www.hazeldenbettyford.org (dostęp: 10.12.2022).
http://www.poznanska38.pl/aktualnosci/41-anonimowi-zadueni (dostęp: 10.12.2022).
https://zdrowie.wprost.pl/koronawirus/10324473/covid-19-powoduje-dodatkowy-stres-prenatalny-u-matki-i-dziecka-jakie-moga-byc-tego-konsekwencje.html (dostęp: 10.12.2022).
https://www.szlachetnapaczka.pl/ (dostęp: 10.12.2022).
Jablow, M.M. (1993). Na bakier z jedzeniem – anoreksja, bulimia, otyłość. Gdańsk: GWP. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową (2016). Pobrane z: http://www.ibngr.pl/Media/Files/Aktualnosci/Raporty/Szara-strefa-w-polskiej-gospodarce-w-2016-roku (dostęp: 10.12.2022).
Jakkolwiek Go pojmuję. Rozmowy o duchowości programu AA i potrzebie poszanowania Tradycji AA. (2013). Biuletyn Biura Służby Krajowej AA w Polsce.
James, R.K., Gilliland, B.E. (2008). Strategie interwencji kryzysowej. Warszawa: Parpamedia.
Jamroży, K. (2018). Praca socjalna z osadzonymi w więzieniach – realne założenie czy mglisty postulat? Journal of Humanities and Social Sciences, 1 (6), 58–74.
Jaraczewska, J.M., Adamczyk-Zientara, M. (red.) (2015). Dialog Motywujący. Praca z osobami uzależnionymi behawioralnie. Warszawa: ENETEIA.
Jellinek, E.M. (1993). Stadia nałogu alkoholowego. W: A. Dodziuk (red.), Wybrane spojrzenia na alkoholizm i jego leczenie (s. 32–46). Warszawa: IPZiT PTP.
Johnson, V.E. (1992). Od jutra nie piję. Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
Johnson, V.E. (1994). Interwencja. Jak pomoć komuś, kto nie chce pomocy. Warszawa: Wydawca Instytut Psychiatrii i Neurologii. Komisja Edukacji w Dziedzinie Alkoholizmu i Innych Uzależnień Fundacja im. Stefana Batorego.
Kahneman, D. (2012). Pułapki myślenia. Poznań: Media Rodzina.
Kalinowski, S., Wyduba, W. (2020). Moja sytuacja w okresie koronawirusa – raport z badań. Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk. Pobrane z: http://admin2.irwirpan.waw.pl/dir_upload/site/files/IRWiR_PAN/Raport_cz.1.pdf (dostęp: 6.12.2020).
Karolczak, A. (2010). Problem wyczerpywania się ego w perspektywie teorii osobowości. Przegląd Psychologiczny, 53 (2), 163–176.
Kirenko, J., Boczkowska, M. (2017). Bezrobocie. Zachowania zdrowotne. Uwarunkowania. Lublin: UMCS.
Klonowicz, T. (2001). Stres bezrobocia. Warszawa: WIP.
Kofta, M. (1977). Kontrola psychologiczna nad otoczeniem: ramy pojęciowe teorii. Psychologia Wychowawcza, 2, 150–167.
Kofta, M. (1979). Samokontrola a emocje. Warszawa: PWN.
Kofta, M., Szustrowa, T. (red.) (1991). Złudzenia, które pozwalają żyć. Warszawa: PWN.
Kofta, M. (red.) (1993). Psychologia aktywności: zaangażowanie, sprawstwo, bezradność. Poznań: Nakom.
Kofta, M., Sędek, G. (1993). Wyuczona bezradność: Podejście informacyjne. W: M. Kofta (red.),  
Psychologia aktywności: zaangażowanie, sprawstwo, bezradność (s. 171–225). Poznań: Nakom.
Kofta, M., Rędzio, A.M. (red.) (2020). Poczucie kontroli i niepewność: Konsekwencje dla rozumienia świata społecznego. Warszawa: Wydawnictwo Liberi Libri.
Korczak, Z. (1988). Umierałem sto razy. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Kossowska, M., Szumowska, E. (2020). Niepewność i potrzeba domknięcia poznawczego a przetwarzanie informacji. W: M. Kofta, A.M. Rędzio (red.), Poczucie kontroli i niepewność: Konsekwencje dla rozumienia świata społecznego (s. 27–51). Warszawa: Liberi Libri.222 Bibliografia
Kottler, J.A. (2003). Opór w psychoterapii. Jak pracować z trudnym klientem?. Gdańsk: GWP.
Krajowy Rejestr Postępowań Upadłościowych. Pobrane z: https://www.krpu.pl/ (dostęp: 10.12.2022).
Król, M. (2020). Koronawirus. Czy pandemia zakończy świat, jaki znaliśmy do tej pory. Pobrane z: https://polskatimes.pl/koronawirus-czy-pandemia-zakonczy-swiat-jaki-znalismy-do-tej-pory-prof-marcin-krol-pojawi-sie-olbrzymia-liczba-ludzi-zbednych/ar/c1-14865479?fbclid=IwAR2qXEp8cBV2sgq1Q0QUR7rT9wd2aPaehppsBk8A33NPzdDt-
-fiIgt6n3Tw (dostęp: 20.11.2020).
Kubicki, R. (2020). Filozof z UAM o pandemii koronawirusa: Nie wiemy, czy płyniemy na Titanicu, czy lecimy Tupolewem. Pobrane z: https://plus.gloswielkopolski.pl/filozof-z-uam-o-pandemii-koronawirusa-nie-wiemy-czy-plyniemy-na-titanicu-czy-lecimy-tupolewem/ar/c1-14908008?fbclid=IwAR3VlCL9Vpqbt6fjSWYe8FuSNqLRa2JvdgCp539ORdcSdJ0e -
AXOGj2vOp5w (dostęp: 20.11.2020).
Kunzmann, U. (2007). Różne podejścia do dobrego życia: emocjonalno-motywacyjny wymiar mądrości. W: P.A. Linley, S. Joseph (red.), Psychologia pozytywna w praktyce (s.284-301). Warszawa Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kübler-Ross, E. (2002). Rozmowy o śmierci i umieraniu. Poznań: Media Rodzina.
Lazarus, R. (1986). Paradygmat stresu i radzenia sobie. Nowiny Psychologiczne, 3 (4).
Lewicka, M. (1993). Aktor czy obserwator. Warszawa–Olsztyn: Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
Lewicka, M., Hanyga, K. (2005). Roszczeniowość po polsku. Pobrane z: http://www.sprawy-nauki.waw.pl/?section=article&art_id=1715 (dostęp: 22.11.2020).
Lipowska-Teutsch, A. (1998). Wychować, wyleczyć, wyzwolić. Warszawa: PARPA.
Lista upadłości firm 2022, 2021, 2020, 2019 2018, 2017, 2016, 2015, 2014, 2013, 2012, 2011, 2010 monitoring upadłości. Pobrane z: coig.com.pl (dostęp: 20.12.2022).
Łoza, B. (2020). Psychiatra o kwarantannie: Załamanie emocji dopiero przed nami. Pobrane z: https://www.rp.pl/Koronawirus-SARS-CoV-2/303249907-Psychiatra-o-kwarantannie-Zalamanie-emocji-dopiero-przed-nami.html?fbclid=IwAR1_TvFHSWOLdhGJFdq8HGU8kUZf9lYX2osQxGBC57Dwll0D2PEFV_kadws (dostęp: 22.11.2020).
Łukaszewski, W. (2003). Wielkie pytania psychologii. Gdańsk: GWP.
Łukaszewski, W. (2014). Rezygnacja z podmiotowości. Pobrane z: https://journals.pan.pl/dlibra/publication/106488/edition/92255/content/nauka-no-4-rezygnacja-z-podmioto-
wosci-lukaszewski-w-2014?language=pl (dostęp: 8.11.2020).
McGue, M. (2003) Behawioralno-genetyczne modele picia i alkoholizmu. W: K.E. Leonard, H.T. Blane (red.), Picie i alkoholizm w świetle teorii psychologicznych (s. 461–517). Warszawa: PARPA.
Maciuszek, J. (2012). Automatyzmy i bezrefleksyjność w kontekście wpływu społecznego. Warszawa: WN PWN.
Madsen, K.B. (1980). Współczesne teorie motywacji. Warszawa: PWN.
Makselon-Kowalska, B. (2004). Typologia zachowań zaradczych w sytuacji utraty pracy. W: T. Chirkowska-Smolak, A. Chudzicka (red.), Człowiek w społecznej przestrzeni bezrobocia (s. 41–68). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Marcinkiewicz, M. (2014). Zawodowy windykator. Gdynia: Wydawnictwo Nowaeres.
Marchlewska, M., Cichocka, A., Cisłak, A. (2020). Poczucie zagrożenia, niepewność i wiara w teorie spiskowe. W: M. Kofta, A.M. Rędzio (red.), Poczucie kontroli i niepewność: Konsekwencje dla rozumienia świata społecznego (s. 139–155). Warszawa: Liberi Libri.
Mellibruda, J. (1995). Pułapka niewybaczonej krzywdy. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Psychologii Zdrowia.
Mellibruda, J., Sobolewska-Mellibruda, Z. (2006). Integracyjna psychoterapia uzależnień. Warszawa: IPZ PTP.
MF (Ministerstwo Finansów) (2021). Pobrane z: https://www.gov.pl/web/finanse/stop-nielegalnemu-zatrudnieniu-i-placeniu-pod-stolem (dostęp: 20.12.2022).
Miller, P.M. (1984). Behawioralna terapia alkoholizmu. Warszawa: Studium Pomocy Psychologicznej PTP.
Miller, G.A, Galanter, E, Pribram, K.H. (1980). Plan i struktura zachowania. Warszawa: PWN.
Miller, W.R., Rollnick, S. (2014). Dialog motywujący. Jak pomóc ludziom w zmianie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego.
Monti, P., Abrams, D., Kadden R. (1994). Psychologiczna terapia uzależnień od alkoholu. Warszawa: IPZiT.
MPiPS (Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej). Pobrane z: www.mpips.gov.pl/gfx/mpips/userfiles/_public/1_NOWA%20STRONA/Polityka%20rodzinna/fundusz%20alimentacyjny/Informacja%20o%20realizacji%20ustawy%20o%20pomocy%20osobom%20uprawnionym%20do%20alimentow%20w%202014%20r..pdf (dostęp: 20.12.2022).
Muszyńska-Kutner, A. (1994). Jak zapobiegać nawrotom picia. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości.
Narodowy Program Ochrony Zdrowia psychicznego na 2017–2022. Pobrane z: http://server.activeweb.pl/wwwfiles/nowy_program_2006-12-18_pdf.pdf (20.12.2022).
Nęcka, E., Orzechowski, J., Szymura, B., Wichary, S. (2008). Psychologia poznawcza. Warszawa: WN PWN.
Niebieska Linia (2004), 4. Pobrane z: www.mediweb.pl (dostęp: 12.11.2022).
Niemyjska, A. (2020). Znaczenie postrzeganej relacji z Bogiem w regulowaniu poczucia kontroli. W: M. Kofta, A. M. Rędzio (red.), Poczucie kontroli i niepewność: Konsekwencje dla rozumienia świata społecznego (s. 275–292). Warszawa: Liberi Libri.
Niewiadomska, I. (2018). Wyzwania polskiej polityki kryminalnej: Wprowadzenie systemowych rozwiązań w pomocy penitencjarnej. Teka Kom. Praw. – OL PAN, 1 (11), 251–270.
Nowakowska, K., Jabłkowska-Górecka, K., Borkowska, A. (2009). Style radzenia sobie ze stresem i zespół wypalenia zawodowego u studentów ratownictwa medycznego i ratowników medycznych. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 9 (4), 242–248.
Nowogrodzka, A., Pomianowski, R. (2021). Wyuczona bezradność – psychologiczna bariera w resocjalizacji? W: J.D. Pol (red.), O więzieniu interdyscyplinarnie (s. 123–143). Warszawa: Wydawnictwo Episteme. Szkoła Wyższa Wymiaru Sprawiedliwości.
OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, ang. Organisation for Economic Co-operation and Development) (2022). Financial Literacy in Poland: Relevance, evidence and provision. [Znajomość zagadnień finansowych w Polsce: Znaczenie, dane i oferta edukacyjna] Pobrane z: https://www.oecd.org/daf/fin/financial-education/financial-lite -
racy-poland (dostęp: 17.11.2022).
Obuchowski, K. (2000). Galaktyka potrzeb. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
O’Malley, K. (2019). Pobrane z: www.independent.co.uk/life-style/health-and-families/ocd-mental-health-money-issues-obsessive-compulsive-disorder-a8842121.html?fbclid=IwAR1jIvLgawZhTh2Mt03QPfmDxFruKW8blGjMNphm2Vc_pPM83BWTNKrspuo (dostęp: 24.11.2020).224 Bibliografia
Osgood, C.E. (1971). Exploration in semantic space: A personal diary. J.soc., 27, 5–64. W:  
J. Czapiński, Materiały do nauczania psychologii S. III, T.III. Warszawa: PWN.
Outerbridge, D.E (1981). Kac, czyli co zrobić nazajutrz. Warszawa: Wydawnictwo R.
Pasikowski, S. (2014). Opór indywidualny. Teorie, klasyfikacje i diagnozowanie w ujęciu psychologicznym  Teraźniejszość – człowiek – edukacja. Pobrane z: https://docplayer.pl/18726814-Opor-indywidualny-teorie-klasyfikacje-i-diagnozowanie-w-ujeciu-psychologicznym.html\ (dostęp: 29.11.2020).
Peele, S. (1987). Doświadczenie uzależnienia. Nowiny Psychologiczne, 3 (50), 61–87.
Peele, S. (1993). Doświadczanie uzależnienia. W: A. Dodziuk (red.), Wybrane spojrzenia na alkoholizm i jego leczenie (s. 64–81). Warszawa: IPZiT PTP.
Pomianowski, R. (1995). Od wyuczonej bezradności do bezsilności ratującej życie. Świat Problemów, 3, 38–40.
Pomianowski, R. (1998). Uzależnienia – współczesną wersją „ucieczki od wolności”. W: J. Miluska (red.), Psychologia rozwiązywania problemów społecznych (s. 260–291). Poznań: BONAMI.
Pomianowski, R. (2001). Wyuczona bezradność więźniów. W: B. Hołyst, W. Ambrozik, R. Stępniak (red.), Więziennictwo: nowe wyzwania (s. 538–565). Warszawa–Poznań–Kalisz: CZSW, UAM, PTP, COSSW.
Pomianowski, R. (2008a). Aby chciało się chcieć. Psychologia w Szkole, 1, 9–16.
Pomianowski, R. (2008b). Szkoła skażona bezradnością. Psychologia w Szkole, 2, s. 3–10.
Pomianowski, R. (2012). Zadłużenie i niewypłacalność, problemy osoby zadłużonej. W: B. Woronowicz (red.), Hazard. Historia, zagrożenia i drogi wyjścia (s. 195–230). Poznań: Media Rodzina.
Pomianowski, R. (2014). Wyuczona bezradność skutkiem marginalizacji i barierą demarginalizacji. W: Z. Galor, B. Goryńska-Bittner, S. Kalinowski (red.), Życie na skraju – marginesy społeczne wielkiego miasta (s. 213–242). Bielefeld: Societas Pars Mundi.
Pomianowski, R. (2015a). Zaszczyt pełnienia służby. Wieści z AA, 1 (32). Pobrane z: https://aa24.pl/uploads/wiesci/020220152150.pdf (dostęp: 27.11.2020).
Pomianowski, R. (2015b). AA znaleźli drogę: wyniki badań pilotażowych osób długotrwale trzeźwiejących. Pobrane z: https://aa24.pl/uploads/wiesci/070920151535.pdf (dostęp: 27.11.2020).
Pomianowski, R. (2017). Wizerunek osoby zadłużonej w postrzeganiu społecznym. Stereotyp tzw. alimenciarza. Pobrane z: http://www.programwsparcia.com/wp-content/uploads/2020/07/raport-10.07.pdf (dostęp: 16.11.2020).
Pomianowski, R. (2018). Pat alimentacyjny. Pobrane z: http://programwsparcia.com/zadluzenie-alimentacyjne/pat-alimentacyjny-moze-czas-na-pragmatyczny-jezyk-korzysci/(dostęp: 14.11.2020).
Pomianowski, R. (2019). Zadłużeniowe Tsunami. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, 5, 21–24.
Pomianowski, R. (2020). Zadłużenie a zdrowie psychiczne. Pobrane z: http://programwsparcia.com/zadluzenie-uzaleznienie-zdrowie-psychiczne/ (dostęp: 20.11.2020).
Pomianowski, R. (2021). Wyuczona bezradność matką głupoty. Pobrane z: Roman Pomianowski Facebook (dostęp: 30.12.2021).
Potter-Efron, R.T., Potter-Efron, P.S. (1994). Złość, alkoholizm i inne uzależnienia. Warszawa: IPZiT PTP.Bibliografia 225
Poznaniak, W. (1993). Teorie uczenie się społecznego jako model normalnego i zaburzonego funkcjonowania jednostki oraz grupy. W: H. Sęk (red.), Społeczna psychologia kliniczna (s. 70–94). Warszawa: PWN.
Przełowiecka, K. (2010). Zjawisko wyuczonej bezradności u klientów instytucji pomocy społecznej – przyczyny, konsekwencje, możliwości przeciwdziałania. W: M. Piorunek (red.), Pomoc – wsparcie społeczne – poradnictwo. Od teorii do praktyki (s. 204). Toruń: Adam Marszałek.
Przybysz-Zaremba, M. (2015). Egzemplifikacje wybranych teorii zachowań agresywnych człowieka – perspektywa trójwymiarowa. Studia nad Rodziną UKSW, 2 (37). Pobrane z: https://czasopisma.uksw.edu.pl/index.php/snr/article/view/203/204 (dostęp: 14.11.2020).
Rakusa-Suszczewski, M. (2018). „Polityka krzywdy” PiS. Uniwersytet Warszawski. Pobrano z: https://doi.org/10.26485/PS/2018/67.2/5 (dostęp: 25.11.2020).
Rifkin, J., Howard, T. (2008). Entropia nowy światopogląd. Katowice: Wydawnictwo KOS.
Ratajczak, Z. (red.) (2001). Bezrobocie. Między beznadziejnością a nadzieją. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Ratajczak, Z. (2004). Psychologiczne aspekty funkcjonowania w sytuacji braku pracy. W: T. Chirkowska-Smolak, A. Chudzicka (red.), Człowiek w społecznej przestrzeni bezrobocia. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Retowski, S. (2004). Osobista odpowiedzialność za znalezienie pracy – klucz do sukcesu na rynku pracy. W: T. Chirkowska-Smolak, A. Chudzicka (red.), Człowiek w społecznej przestrzeni bezrobocia. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Rezniskaya, A., Sternberg, R.J. (2007). Jak nauczyć podopiecznych mądrego myślenia: program „Edukacja dla mądrości”. W: P.A. Linley, S. Joseph (red.), Psychologia pozytywna w praktyce (s. 132–152). Warszawa: WN PWN.
Rędzio, A.M. (2020). Paradoksalne reakcje na zagrożenie stereotypem: znaczenie (braku) bezradności intelektualnej. W: M. Kofta, A.M. Rędzio (red.), Poczucie kontroli i niepewność: Konsekwencje dla rozumienia świata społecznego (s. 223–248). Warszawa: Liberi Libri.
Rifkin, J., Howard, T. (2008). Entropia. Nowy światopogląd. Katowice: Wydawnictwo KOS.
Robinson, B.E., Rhoden, J.L. (2000.) Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholików. Warszawa: PARPA.
Rongińska, T., Vodopyanova, N.E. (2016). Poczucie alienacji w zespole wypalenia zawodowego. Pobrane z: http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.desklight-9c8fe742-244c-46ba-8a92-4e53475a007c (dostęp: 20.11.2020).
Rosenhan, D.L., Seligman, M.E. (1994). Psychopatologia, l-l i MII. Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
Rotter, J.B. (1966). Uogólnione oczekiwania dotyczące wewnętrznej i zewnętrznej kontroli wzmocnień. Monografie Psychologiczne, 80 (609).
RPO (Rzecznik Praw Obywatelskich) (2019). Pobrane z: www.rpo.gov.pl/pl/content/kary-za-nieplacenie-alimentow-dane-statystyczne (dostęp: 20.12.2022).
RPO (Rzecznik Praw Obywatelskich) (2020). Pobrane z: www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Raport%20podsumowuj%C4%85cy%20Zesp%C3%B3%C5%82%20ds%20aliment%C3%B3w%2C%2025%20sierpnia%202020.pdf (dostęp: 20.12.2022).
Ruch, F.L., Zimbardo, P.G. (1994). Psychologia i życie. Warszawa: PWN.
Rydzewska, K., Sędek, G. (2020). Bezradność intelektualna i lęk jako predyktory słabych wyników w korzystaniu z nowych technologii na przestrzeni dorosłego życia. Niepublikowany materiał badawczy. Warszawa: SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny.
Rydzewska, K., Koscielniak, M., von Helversen, B., Sędek, G. (2022). Age differences in complex decision making: The role of motivational factors and individual differences. W: G. Sędek, T. M. Hess, D.R. Touron (red.), Multiple pathways of cognitive aging: Motivational and contextual influences (s. 203–233). New York: Oxford University Press.
Salovey P., Mayer D., Caruso D. (2004). Pozytywna psychologia inteligencji emocjonalnej. W: Czapiński, J. (red.), Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka. Warszawa: WN PWN.
Sasal, H.D. (1999). Niebieskie karty. Warszawa: PARPA.
Seligman, M.E.P. (1993). Optymizmu można się nauczyć. Poznań: Media Rodzina.
Seligman, M.E.P. (1994). Eliminowanie depresji i wyuczonej bezradności. W: J. Czapiński (red.), Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka (s. 18–31). Warszawa: WN PWN.
Seligman, M.E.P. (1995). Co możesz zmienić, a czego nie. Poznań: Media Rodzina.
Seligman, M.E P. (1997). Optymistyczne dziecko. Poznań: Media Rodzina.
Seligman, M.E.P. (2005). Prawdziwe szczęście. Poznań: Media Rodzina.
Seligman, M.E.P. (2011). Pełnia życia. Poznań: Media Rodzina.
Senat RP (2015). Przemoc ekonom-iczna. Pobrane z: www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/135/plik/ot-639_do_internetu.pdf (dostęp: 20.12.2022).
Sędek, G. (1983). Przegląd badań i modeli teoretycznych zjawiska wyuczonej bezradności. Przegląd Psychologiczny, XXVI (3) s. 587–610.
Sędek, G. (1995). Bezradność intelektualna w szkole. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Sędek, G., Kofta, M. (1993). W poszukiwaniu uniwersalnych wyznaczników zjawiska wyuczonej bezradności: Przegląd klasycznych wyników eksperymentalnych i test empiryczny koncepcji egotystycznej. W: M. Kofta (red.), Psychologia aktywności: zaangażowanie, sprawstwo, bezradność (s. 133–170). Poznań: Nakom.
Sęk, H. (red.) (1996). Wypalenie zawodowe. Psychologiczne mechanizmy i uwarunkowania. Poznań: Wydawnictwo K. Domke.
Sęk, H. (2001). Wprowadzenie do psychologii klinicznej. Warszawa: Scholar.
Sheridan, Ch.L., Radmacher, S.A. (1998). Psychologia zdrowia. Wyzwanie dla biomedycznego modelu zdrowia. Warszawa: IPZ.
Siciński, A. (1976) (red.). Styl życia: koncepcje i propozycje. Warszawa: PWN.
Soral, W., Bukowski, M., Majchrowicz, B. (2020). Fenomenologia braku kontroli, czyli jak doświadczam utraty wpływu na bieg wydarzeń? W: M. Kofta, A. M. Rędzio (red.), Poczucie kontroli i niepewność: Konsekwencje dla rozumienia świata społecznego (s. 83–107). Warszawa: Liberi Libri.
Stowarzyszenie Poprawy Spraw Alimentacyjnych Dla Naszych Dzieci. Pobrane z: www.facebook.com/DlaNaszychDzieci (dostęp: 20.12.2022).
Stowarzyszenie Program Wsparcia Zadłużonych. Pobrane z: https://programwsparcia.com/zadluzenie-alimentacyjne/pat-alimentacyjny-moze-czas-na-pragmatyczny-jezyk-korzysci/ (dostęp: 20.12.2022).
Stawiszyński, T. (2021). Ucieczka od bezradności. Kraków: Znak Literanova.
Sytuacja społeczno-gospodarcza kraju w pierwszym półroczu 2022 roku. Pobrane z: stat.gov.pl (dostęp: 20.12.2022).
Szafrański, M. (2016). Finansowy Ninja. Warszawa: Kaveo Publishing.
Szarffenberg, R. (2006). Marginalizacja i wykluczenie społeczne. Warszawa: Instytut Polityki Społecznej Uniwersytet Warszawski. Pobrane z: https://scholar.google.pl/scholar?q=Szar-
fenberg,+R+(2006).+Marginalizacja+i+wykluczenie+spo%C5%82eczne&hl=pl&as_sdt=0&as_vis=1&oi=scholart (dostęp: 30.03.2021). Studium pomocy psychologicznej i interwencji kryzysowej (2015). http://docplayer.pl/
4110246-Studium-pomocy-psychologicznej-i-interwencji-kryzysowej-2.html, 2015 (dostęp: 6.12.2021).
Sztander, W. (1992). Metoda interwencji w chorobie alkoholowej. Warszawa: JPZiT PTP.
Sztander, W. (1994). Poza kontrolą. Warszawa: PARPA.
Szymańska, J. (2012) Programy profilaktyczne. Warszawa: CMPP-P MEN. Pobrane z: http://pppstarogard.pl/wp-content/uploads/2018/06/programy-profilaktyczne.pdf (dostęp: 27.11.2020).
Śpiewak, S., Kofta, M. (2020). Długotrwała deprywacja kontroli a skłonność do zachowań bezrefleksyjnych. W: M. Kofta, A. M. Rędzio (red.), Poczucie kontroli i niepewność: Konsekwencje dla rozumienia świata społecznego (s. 249–273). Warszawa: Liberi Libri.
Taleb, N.N. (2019). Na własne ryzyko. Poznań: Zysk i S-ka.
Taleb, N.N. (2020). Czarny Łabędź. Jak nieprzewidywalne zdarzenia rządzą naszym życiem. Poznań: Zysk i S-ka.
Tucholska, S. (2001). Christiny Maslach koncepcja wypalenia zawodowego, etapy rozwoju. Przegląd Psychologiczny, 44 (3), 301–317.
Tyszka, T. (1986). Analiza decyzyjna i psychologia decyzji. Warszawa: PWN.
Tyszka, T. (2010). Decyzje. Perspektywa psychologiczna i ekonomiczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Tyszka T., Zaleśkiewicz T. (2001). Racjonalność decyzji. Pewność i ryzyko. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Ustawa (2007), Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 192, poz. 1378). Pobrane z: www.isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20071921378 (dostęp: 20.12.2022).
Wajszczyk, K., Borecka-Biernat, D., Walęcka-Matyja, K. (2019). Rozwiązywanie sytuacji konfliktowych . Łódź: Wydawnictwo Gandalf.
Warr, P. (2004). Psychologiczne skutki długotrwałego bezrobocia. W: T. Chirkowska-Smolak, A. Chudzicka (red.), Człowiek w społecznej przestrzeni bezrobocia. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Wawerska-Kus, J. (2012). Pierwszy krok to za mało. Warszawa: Wydawnictwo DYWIZ Wilczyńska-Kwiatek, A. (2004). Oczekiwanie rezultatów własnej pracy jako regulator zachowań zaradczych w sytuacji utraty pracy. W: T. Chirkowska-Smolak, A. Chudzicka (red.), Człowiek w społecznej przestrzeni bezrobocia. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Whitson, J.A. (2008). Brak kontroli zwiększa iluzoryczną percepcję wzorców. Science, 322 (115). Pobrano z: Brak kontroli zwiększa iluzoryczną percepcję wzorców | Nauka (science.org) (dostęp: 15.11.2022).
Woititz, J.G. (1992). Dorosłe dzieci alkoholików. Warszawa: IPZiT.
Wojciszke, B. (2002). Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Wojciszke, B., Baryła, W. (2005). Jak Polacy przegrywają, jak Polacy wygrywają. Gdańsk: GWP.
Woronowicz, B.T. (1994). Alkoholizm jako choroba. Warszawa: PARPA.
Woronowicz, B.T. (2009). Uzależnienia. Poznań–Warszawa: Media Rodzina–Parpamedia.
Woronowicz, B.T. (2012). Hazard. Poznań: Media Rodzina.
Woronowicz, B.T. (2021). Zachowania, które mogą zranić, czyli o uzależnieniach behawioralnych... i nie tylko. Poznań: Media Rodzina.
Wnuk, M. (2010). Emocjonalne uwarunkowania jakości życia anonimowych alkoholików – praca doktorska [niepublikowana].
www.barka.org.pl
www.monar.org
www.wbc.poznan.pl/Content/220085/index.pdf (27.11.2020).
Vaillant, G.E. (2005). Alcoholics Anonymous: cult or cure?. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 39, 431–436.
Zagrożenia psychospołeczne na stanowisku kontroler  ruchu lotniczego ocena ryzyka zawodowego. Psychologia Pracy.  Pobrane z: https://scholar.google.pl/scholar?q=Zagro%C5%BCenia+psychospo%C5%82eczne+na+stanowisku+kontrolera+ruchu+lotniczego+ocena+ryzyka+zawodowego&hl=pl&as_sdt=0&as_vis=1&oi=scholart (dostęp: 20.12.2022).
Zaleśkiewicz, T. (2011). Psychologia ekonomiczna. Warszawa: PWN.
Zielińska, D. (2019). Czy w więzieniu da się leczyć uzależnionych?. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, 6, 33–34.
Zimbardo, F.G, Rucg, F.L. (red.) (1994). Psychologia i życie. Warszawa: PWN.
Zubrzycka, E. (2018). Za zasłoną złości. Gdańsk: GWP.
Żakowski, J. (2020). Kto nam powie, jak żyć, gdy tak się porobiło, że tylko niepewność jest pewna? Pobrane z: https://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,26504551,jacek-zakowski-kto-nam-powie-jak-zyc-gdy-tak-sieporobilo.html#weekend#S.W-K.C-B.3-L.1.maly:undefined (dostęp: 6.12.2020).
Żiżek, S. (2020). Pandemia! Covid-19 trzęsie światem. Warszawa: Wydawnictwo Relacja.