Psychologia potrzeb osób starszych. Potrzeby psychospołeczne po 65. roku życia

Spis treści:

Wstęp
    
Rozdział 1. Już starzy czy jeszcze wciąż w okresie dorosłości?
    
1.1. Starość w ujęciu historycznym
1.2. Etapy rozwojowe w życiu człowieka ze szczególnym uwzględnieniem okresu średniej i późnej dorosłości
1.2.1. Okres średniej dorosłości – zadania rozwojowe, szanse i zagrożenia
1.2.2. Okres późnej dorosłości – zadania rozwojowe, szanse i zagrożenia
1.3. Wiek a perspektywa postrzegania czasu
1.4. Uwarunkowania i style adaptacji do starości
    
Rozdział 2. Potrzeba uczestnictwa seniorów w życiu społecznym w XXI wieku
    
2.1. O psychologicznych koncepcjach potrzeb ludzkich słów kilka
2.2. Potrzeba uczestnictwa w życiu społecznym a obraz osób starszych w mediach XXI wieku
2.3. Zjawisko wykluczenia technologicznego osób starszych – sytuacja w wybranych krajach europejskich
2.4. Zagrożenie wykluczeniem technologicznym – sytuacja w Polsce
2.5. Pokolenie analogowe w konfrontacji z technologiami informacyjno-komputerowymi
    
Rozdział 3. Potrzeba godności osobowej seniorów w konfrontacji z negatywnymi postawami społecznymi wobec starości
    
3.1. Stereotypy starości – przejawy w różnych dziedzinach życia społecznego
3.2. Ageizm i gerontofobia – różne oblicza dyskryminacji osób starszych
3.3. Doświadczanie i stosowanie przemocy przez osoby starsze a ich godność osobowa
    
Rozdział 4. Potrzeba i prawo do miłości osób starszych wobec stereotypów starości
    
4.1. Potrzeby seksualne seniorów – społeczne tabu czy społeczna niewiedza?
4.2. Syndrom starczego załamania seksualnego – mit czy rzeczywistość?
4.3. Seksualność kobiet w okresie starzenia się i starości
4.4. Odmitologizować mit aseksualności starszych ludzi
4.5. Życie intymne mieszkańców instytucji opieki społecznej
4.5.1. Prawo do życia intymnego w domach opieki – przepisy i rzeczywistość
4.5.2. Potrzeba miłości i przynależności – czy jest zaspokojona w warunkach opieki instytucjonalnej?
    
Rozdział 5. Wymiar potrzeb wyższych u ludzi starszych – transcendencja, samorealizacja i duchowość
    
5.1. Samorealizacja i wiek podeszły
5.2. Wyjście poza Ja u osób starszych, czyli gerotranscendencja
5.3. Edukacja drogą do samorealizacji osób starszych
    
Rozdział 6. Samotność i osamotnienie – czy oznacza tylko niezaspokojenie potrzeb przynależności i miłości?
    
6.1. Samotność i osamotnienie – zjawisko wielowymiarowe
6.2. Samotność i osamotnienie w aspekcie społecznym
6.3. Samotność w związku
6.4. Samotność i osamotnienie – skutki zdrowotne somatyczne i psychiczne

Rozdział 7. „Nic nie muszę, wszystko mogę” – zagadnienie potrzeb psychospołecznych osób starszych w świetle badań własnych
    
Zakończenie
Bibliografia
Spis tabel, rysunków, ramek i wierszy

Potrzeba uczestnictwa w życiu społecznym a obraz osób starszych w mediach XXI wieku

Katarzyna Nowicka-Sauer:

Starzenie się społeczeństw jest współcześnie szeroko obserwowanych zjawiskiem. Taki stan rzeczy, nieunikniony, pociąga za sobą szereg konsekwencji, wyznaczając społeczeństwom nowe cele, wyzwania i wymagania. Nieodzownym wydaje się zatem głębsze poznanie nie tylko samego procesu starzenia się, ale przede wszystkim sposobu widzenia świata z perspektywy osoby w wieku starszym.   

W niniejszej książce Autorka porusza wiele ważkich tematów w sposób wielowymiarowy, łącząc wiedzę z różnych dziedzin – filozofii, psychologii socjologii, medycyny. Autorka prezentuje pojmowanie starości właściwe poszczególnym okresom historii, etapy rozwoju człowieka oraz charakterystykę  procesu adaptacji człowieka do starości. Przedstawia także psychologiczne koncepcje potrzeb, a wśród tematów szczególnie poruszających Czytelnika - problem wykluczenia społecznego i technologicznego, stereotypów i negatywnych postaw społecznych wobec ludzi starych oraz stygmatyzacji starości. Opisanie zjawiska samotności i osamotnienia, potrzeby miłości, bliskości i intymności, rozwoju i samorealizacji wśród ludzi starszych, jest niewątpliwie doskonałym narzędziem służącym łamaniu stereotypowości myślenia o starzeniu się.             

Bogata ilustracja poruszanych zagadnień faktami historycznymi, przykładami postaci z literatury, świata sztuki oraz otaczającej nas codzienności (także wirtualnej…), urozmaica i wzbogaca przedstawione wyniki badań i przybliża jednocześnie Czytelnikowi zjawiska opisane językiem naukowym.

Będąc pozycją bogatą w wiedzę, nie przestaje być niekonwencjonalnym źródłem refleksji o życiu i przemijaniu – jakim każdy z nas chciałby, aby było. Dzięki swojej „nieencyklopedyczności” jest lekturą nie bezduszną, ale interesującą i pozostawiającą Czytelnika w nieobojętnej zadumie.

Aguilar, R.A. (2017). Sexual expression of nursing homes residents. Systematic review of literature. Journal of Nursing Scholarship, 45, 5, 470–477.
Allen, R.S., Petro, K.N., Philips, L.L. (2009). Factors influencing young adults’ attitudes and knowledge of late-life sexuality among older women. Aging & Mental Health, 13, 2, 238–245.
Appelt, K. (2004). Środkowa dorosłość – szanse rozwoju. W: K. Appelt, S. Hejmanowski, S. Jabłoński i in. (red.), Portrety psychologiczne człowieka – szanse i zagrożenia rozwoju. Cykl artykułów opublikowanych w latach 2003–2004 w miesięczniku Remedium. Remedium, 4, 134, 4–5.
Batorski, D., Czerniawska, D., Fenrich, W., Kowalik, W., Kubicki, P., Olcoń-Kubicka, M., Zając, J.M., Żychlińska, M. Między alienacją a adaptacją, Polacy 50+ wobec internetu, W: D. Batorski, J.M. Zając (red.), Raport Otwarcia Koalicji „Dojrz@łość w sieci”. Warszawa: UPC Polska sp. z o.o.
Batorski, D. (2015). Technologie i mediach w domach i w życiu Polaków. Diagnoza Społeczna 2015, Warunki i Jakość Życia Polaków – Raport. Contemporary Economics, 9, 4, 373–395.
Batorski, D., Czerniawska, D., Fenrich, W., Kowalik, W., Kubicki, P., Olcoń-Kubicka, M., Zając, J.M., Żychlińska M. Między alienacją a adaptacją. Polacy w wieku 50+ wobec internetu, W: D. Batorski, J.M. Zając (red.), Raport Otwarcia Koalicji „Dojrz@łość w sieci”. Pobrano z: https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/99768/edition/939-34/content?ref=desc (dostęp: 7.01.2019).
Becelewska, D. (2006). Repetytorium z rozwoju człowieka. Jelenia Góra: Kolegium Karkonoskie PWSZ w Jeleniej Górze.
Bednarczyk, D. (2014). Przeciwdziałanie cyfrowemu wykluczenie (e-integracja) w Polsce, Biuletyn EBIB, 9 (154), 1–12. Pobrano z: http://open.ebib.pl/ojs/index.php/ebib/article/viewFile/297/469 (dostęp: 11.08.2018).
Bedolla, L.G., Encinas, C.M. (2013). Psicologia organizacional. Pobrano z: https://es.slideshare.net/gmbedolla/teorias-motivacionales-18481307 (dostęp: 24.07.2018).
Blažun, H., Vošner, J., Kokol, P., Saranto, K., Rissanen S. (2014). Elderly People’s Interaction with Advanced Technology. Nursing Informatics, 201, 1–10.
Błońska, A. (2008). Nigdy tak nie mów do starszych ludzi. Pobrano z: https://menway.interia.pl/aktywnosc/zdrowie/news-nigdy-tak-nie-mow-do-starszych-ludzi,nId,447124 (dostęp: 10.09.2018).
Bortliczek, M. (2012). Tabuizowanie starości w reklamach kosmetyków, SŁOWO. Studia Językoznawcze, 3, 39–55.
Brzezińska, A.I. (2003). Portrety psychologiczne człowieka. Jak zmienia się człowiek
w ciągu życia. W: K. Appelt, S. Hejmanowski, S. Jabłońskii in. (red.), Portrety psychologiczne człowieka – szanse i zagrożenia rozwoju. Cykl artykułów opublikowanych w latach 2003–2004 w miesięczniku Remedium, Remedium, 4, 122, 1–3.
Brudek, P. (2017). Protestancka Szwecja jako kolebka teorii gerotranscendencji Larsa Tornstama. Pochodzenie, ogólny zarys i krytyczna analiza koncepcji, Studia Oecumenica, 17, 419–438.
Brudek, P. (2016). Larsa Tornstama teoria gerotranscendencji jako teoria pozytywnego starzenia się. Psychologia Rozwojowa, 21, 4, 9–25.
Bugajska B., Timoszyk-Tomczak C. (2013). Przyszłość w życiu osób starszych, Gerontologia Polska, 21, 2, 54–62.
Celle, R. (2017). Samotność po śmierci partnera. Kobietom doskwiera bardziej. Pobrano z: https://kobieta.wp.pl/samotnosc-po-smierci-partnera-kobietom-doskwiera-bardziej-6099823056781953a (dostęp: 15.12.2018).
Chechelski, D.(2007). Starość w niewoli stereotypu. MEDI Forum Opieki Długoterminowej, 3. Pobrano z: http://www.dps.pl/domy/index.php?rob=radar&dzial=12&art=881 (dostęp: 7.09.2018).
Chojnacka, K. (2014). Seniorzy w mediach. Ile jest prawdy na ekranie?. Pobrano z: https://cafesenior.pl/seniorzy-w-mediach-ile-jest-prawdy-na-ekranie (dostęp: 5.07.2018).
Chuang, Y-H., Abbey, J.A., Yeh, Y-Ch. i in. (2015). As they see it: A qualitative study of how older residents in nursing homes perceive their care needs. The Australian Journal of Nursing Practice, Scholarship & Research, 22, 1, 43–51.
Corneille, P., Strofy do Panny du Parc (2014). Czy musimy wstydzić się starości?. W:
B. Szatur-Jaworska (red.). O sposobach mówienia o starości. Debata. Analiza. Przykłady. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.
Czerniawska, D., Fenrich W., Olcoń-Kubicka M. Wpływ Internetu na życie codzienne osób 50+. W: M. Olcoń-Kubicka (red.), Raport Otwarcia Koalicji „dojrz@łość w sieci”. Warszawa: UPC Polska sp. z o.o.
Czerniawska, D., Fenrich, W., Olcoń-Kubicka, M.. Internet wzbogacił moje życie. Pobrano z: https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/1446/Internet_wzbogaci%-C5%82_moje_%C5%BCycie.%20Czerniawska_Fernich_Olco%C5%84-Kubicka.pdf?-sequence=1\ (dostęp: 22.08.2018).
Dąbrowska, P. (2011). Samotność osób starszych i sposoby jej przeciwdziałania. Kwartalnik Naukowy, 1, 2, 6, 84–90.
Dąbrowski, K. (1979). Dezintegracja pozytywna. Warszawa: Państwowy Instytut Wy-dawniczy. Pobrane z: http://survival.infocentrum.com/s/notatki/dezintegracja_pozytywna_dabrowski.pdf (dostęp: 27.05.2018).
Denmark, F.L. (2002). Myths of aging, Eye on Psi Chi. Pobrane z: https://www.psichi.org/page/071EyeFall02aDenmark?&hhsearchterms=%22myth+and+aging%22 (dostęp: 24.09.2018).
Derbis, R. (2005). Subiektywny dobrostan ludzi starszych w wybranych badaniach. Psychologia Rozwojowa, 10, 4, 13–21.
Długołęcka, A. (2014). Seksualność seniorów. W: A.A. Zych (red.). Starość darem, zadaniem i wyzwaniem. Wybór materiałów konferencyjnych. Sosnowiec-Dąbrowa Górnicza: Stowarzyszenie Przyjaciół Domu Pomocy Społecznej „Pod Dębem” w Dąbrowie Górniczej.
Dormus, K. Od dzieciństwa do starości – okresy życia z perspektywy historycznej. Pobrane z: http://utw.up.krakow.pl/wp-content/uploads/2015/01/Od-dzieci%C5%84stwa-skr%C3%B3t.pdf (dostęp: 25.04.2018).
Finogenow, M. (2013). Rozwój w okresie późnej dorosłości – szanse i zagrożenia. Folia Oeconomica, 297, 93–104.
Gacka, J. (2017). Polscy seniorzy w sieci: wirtualna złota jesień? Korzystanie przez osoby dojrzałe z internetu i nowych technologii. Konteksty Społeczne, 5, 1 (9), 84–91.
Garbulińska, J. (2015). Człowiek starszy a nauka – realizacja potrzeb samodoskonalenia i samokształcenia. W: M. Guzewicz, S. Steuden, P. Brudek (red.), Oblicza starości we współczesnym świecie. Perspektywa społeczno-kulturowa. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Gonzales-Onate, C., Fanjul-Peyro, C., Cabezuelo-Lorenzo, F. (2015). Use, Consumption and Knowledge of New Technologies by Elderly People in France, United Kingdom and Spain. Media Education Research Journal, 23, 45, 19–28.
Grabusińska, Z. (2013). Domy pomocy społecznej w Polsce, Warszawa: Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich. Pobrano z: https://biblioteka.womczest.edu.pl/new/wp-content/
uploads/2013/09/webowa_biblioteka_wychowanie_domy_pomocy_spolecznej_w_polsce.pdf (dostęp: 31.10.2018).
Gralewska, K. (2006). Dyskretny urok starości. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, 41, 1, 97–107.
Halicki, J. (2014). Zaspokajanie potrzeb edukacyjnych jako czynnik aktywnego starzenia się. W: P. Szukalski, B. Szatur-Jaworska (red.), Aktywne starzenie się – Przeciwdziałanie barierom,. Łódź: Wyd. UŁ, 142–151.
Hall, C.S., Lindzey, G. (1994). Teorie osobowości, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.
Heath, H. (2011). Older people in care homes: sexuality and intimate relationship, Nursing Older People, 23, 6, 14–20.
Heath, H. (2011). Older people in care homes: sex, sexuality and intimate relationships. An RCN discussion and guidance document for the nursing workforce. London: Royal College of Nursing. Pobrano z: https://www.google.pl/search?q=Older+people+in+care+homes%3A+sex%2C+sexuality+and+intimate+relationships&oq=older+people&aqs=chrome.0.69i59j69i57j69i61l3.12284j0j4&sourceid=chrome&ie=UTF-8 (dostęp: 04.11.2018).
Hillman, J. (2012). Sexuality and Aging. New York: Springer.
Hilt, M.L., Lipschultz, J.H. (2004). Elderlly Americans and the internet: e-mail, tv news, information and entertainment websites. Educational Gerontology, 30, 57–72.
Jagielska, K. (2017). Zjawisko przemocy wobec osób starszych. Wyzwania – Badania – Działania. Konteksty Społeczne, 5, 1 (9), 144–146.
Jaroszewska, E. (2012). Starość i agresja – osoby starsze jako ofiary oraz sprawcy przemocy. Problemy Polityki Społecznej, 17, 113–129. Pobrano z: www.problemypolitykispolecznej.pl/images/czasopisma/PELNE/PPSSiD17.pdf (dostęp: 10.08.2018).
Jędrzyński, J. (2017). Odwrócona hipoteka – jak wygląda sytuacja 2,5 roku po wejściu ustawy w życie? Pobrano z: https://direct.money.pl/artykuly/porady/odwrocona-hipoteka---jak-wyglada-sytuacja-2-5,178,0,2337458.html (dostęp: 10.07.2018).
Jodko, A. (2007). Aktywność seksualna w podeszłym wieku. Przeszkody i ograniczenia oraz możliwości instytucjonalnej pomocy. W: A. Fabiś (red.), Instytucjonalne wsparcie seniorów – rozwiązania polskie i zagraniczne. Bielsko-Biała: Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej.
Jóźwiak, J., Iwanowska, A., Krzysztoń, D. (2017). Prawa mieszkańców domów pomocy społecznej Jak wspólnie zadbać o godne życie osób starszych, chorych i z niepełno-sprawnościami? Raport z działalności RPO Krajowego Mechanizmu Prewencji Tor-tur. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich. https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Prawa%20mieszka%C5%84c%C3%B3w%20dom%C3%B3w%20pomocy%20-
spo%C5%82ecznej%20%202016.pdf (dostęp: 2.11.2018).
Kaczmarczyk, M., Trafiałek, E. (2007). Aktywizacja osób w starszym wieku jako szansa na pomyślne starzenie. Gerontologia Polska, 15, 116–118.
Kornatowska, K. (2010). Znaczenie wybranych form aktywności w życiu osób w podeszłym wieku. Gerontologia Polska, 18, 1, 29–32.
Kałużna-Wielobób, A. (2014). Psychologiczne koncepcje mądrości. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 68 (4), 63–79.
Kamieniak, J. (2006). Potrzeby i motywacje a manipulacja. Pobrano z: http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,4651 (dostęp: 22.07.2018).
Kawczyńska-Butrym, Z., Czapka E. (2015). Rodzinna czy instytucjonalna przestrzeń opieki nad populacją seniorów – kontekst procesów migracyjnych. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, 40, 2, 65–79.
Kijak R.J. (2014). Życie intymne ludzi starych. W: A.A. Zych (red.). Starość darem, zadaniem i wyzwaniem. Wybór materiałów konferencyjnych. Sosnowiec–Dąbrowa Górnicza: Stowarzyszenie Przyjaciół Domu Pomocy Społecznej „Pod Dębem” w Dąbrowie Górniczej.
Kisztelińska-Węgrzyńska, A. (2015). Sytuacja osób starszych w Polsce i w Niemczech w ujęciu polityki społecznej. W: M. Guzewicz, S. Steuden, P. Brudek (red.), Oblicza starości we współczesnym świecie. Perspektywa społeczno-kulturowa. Lublin: Wy-dawnictwo KUL.
Klimczuk, A. (2010). Ludzie starzy o swoim wizerunku w mediach. W: P. Gliński, I. Sadowski, A. Zawistowska i inni. Kulturowe aspekty struktury społecznej. Fundamenty. Konstrukcje. Fasady. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN i Wydz. Historyczno-Socjologiczny Uniwersytetu w Białymstoku.
Klimek, D. Samotna starość. Pobrano z: http://badania.net/samotna-starosc (dostęp: 13.12.2018).
Kociuba, J. (2014). Dojrzałość tożsamości – zmiany poczucia tożsamości u osób star-szych. W: A.A. Zych (red.). Starość darem, zadaniem i wyzwaniem. Wybór materiałów konferencyjnych. Sosnowiec-Dąbrowa Górnicza: Stowarzyszenie Przyjaciół Domu Pomocy Społecznej „Pod Dębem” w Dąbrowie Górniczej.
Konieczna-Woźniak, R. (2013). Uczenie się jako strategia pozytywnego starzenia się, Rocznik Andragogiczny, 20, 185–200.
Kossobudzka, M. (2014). Dlaczego mężczyźni chorują po śmierci żony. Pobrano z: http://wyborcza.pl/TylkoZdrowie/1,137474,16651142,Dlaczego_mezczyzni_choruja_po_smierci_zony.html (dostęp: 14.12.2018).
Kozerska, A. (2017). Wybrane psychologiczne koncepcje mądrości z perspektywy badań nad uczeniem się w okresie późnej dorosłości, s. 125–134. Pobrano z: https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/315646/edition/298305/content?ref=desc (dostęp: 9.12.2018).
Kozłowska, A. (2011).Wizerunek kobiety dojrzałej w reklamie prasowej kosmetyków. Kwartalnik Kolegium Ekonomiczno-Społecznego Studia i Prace,2, 189–210. Pobrano z:https://cor.sgh.waw.pl/bitstream/handle/20.500.12182/435/A.%20Koz%C5%-
82owska.%20Wizerunek%20kobiety%20dojrza%C5%82ej%20w%20reklamie%20prasowej.pdf?sequence=2&isAllowed=y (dostęp: 10.10.2018).
Krzystanek, M. Zaburzenia psychiczne w wieku podeszłym. Pobrano z: http://www.psychiatria.pl/artykul/zaburzenia-psychiczne-w-wieku-podeszlym/546 (dostęp: 12.06.2018).
Kucharewicz, J. (2016). Wybrane aspekty dobrostanu osób starszych aktywnych zawodowo. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, 1961, 237–248.
Kulewska, A. (2017).Osamotnienie – choroba XXI wieku zabijająca po cichu. Pobrano z: http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=774 (dostęp: 17.12.2018).
Kulisz, E. (2014). Obraz seniora w mediach. W: B. Szatur-Jaworska (red.). O sposobach mówienia o starości. Debata, analiza, przykłady. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.
Kurowski, K. (2014). Przestrzeganie wolności i praw człowieka i obywatela w domach pomocy społecznej. Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania, 2, (11), 157–181. Pobrane z: https://wiadomosci.onet.pl/kraj/rpo-osoby-mieszkajace-w-dps-ach-nie-moga-w-pelni-korzystac-ze-swoich-praw/22r2j (dostęp: 2.11.2018).
Kurowski, K. (2014). Przestrzeganie wolności i praw człowieka i obywatela w domach pomocy społecznej. Niepełnosprawność – Zagadnienia, Problemy, Rozwiązania, 2 (11), 157–181.
Kurpisz, J., Mak, M., Nitsch, K., Tyburski, E., Kastrau, M. (2015). Obraz ekspresji seksualnej w okresie późnej dorosłości. Stereotypy a fakty empiryczne. Psychologia Rozwojowa, 20, 1, 11–22.
Kwiatkowski, S.M. (2015). Role of research in elder abuse: introducing main issues. W:
K. Jagielska, J.M. Łukasik, N.G. Pikuła (red.), Violence against elderly. Challenges – Research – Action, Toronto: European Association of Schools of Social Work: EASSW.
Laceulle, H. (2018). Aging and self-realization. Cultural narratives about later life. Aging Studies, 17.
Lehr, U. (2001). Pamięć pokoleń. Z badań nad problematyką starości we wsiach karpackich. Lud, 85, 45–57,
Levy, B. (2009). Stereotype embodiment, A Psychosocial Approach to Aging, 16, 6, 332–336.
Lew-Starowicz, Z. Seksualność w starszym wieku. Pobrano z:https://docplayer.pl/3148-294-Seksualnosc-w-starszym-wieku.html (dostęp: 24.09.2018).
Lewandowska-Pająk, C. (2015). Potrzeby osób starszych prezentowane w reklamach telewizyjnych. W: M. Guzewicz, S. Steuden, P. Brudek (red.). Oblicza starości we współczesnym świecie. Perspektywa społeczno-kulturowa. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Ludka, K. (2007). Kwestionariusz Potrzeb. Podręcznik. Warszawa: Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Pobrano z: http://www.platformatestow.pl/files/files/
Kwestionariusz%20Potrzeb%20-%20podrecznik.pdf (dostęp: 27.12.2018).
Łyszkowska, E., Sojka, A. (2005). Wizerunek starszej kobiety w telewizji na przykładzie reklamy i analizy zachowań telewizyjnych. W: E. Zierkiewicz, A. Łysak (red.). Starsze kobiety w kulturze i społeczeństwie. Wrocław: Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego.
Maciejasz, M., Timoszuk, S., Łątkowski, W., Grudecka, A. (2015). Wybrane aspekty jakości życia osób 60+ w Polsce w świetle badań jakościowych, Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, 223, 257–267.
Maciejewska M. Puste gniazdo. Pobrane z:http://www.medonet.pl/zdrowie/zdrowie-dla-kazdego,puste-gniazdo,artykul,1583836.html (dostęp: 17.05.2018).
Majnert, P., Machul, R. (2011). Batorski, D., Internet dla użytkowników w wieku 50+.Warszawa: UPC Polska Sp. z o.o. Pobrane z: https://www.sbc.org.pl/dlibra/show-content/publication/edition/93937?id=93937 (dostęp: 16.08.2018).
Malinowska, I.M. (2010). Potrzeby osób starszych. Praca magisterska. Poznań: Uniwersytet Adama Mickiewicza.
Mandrzejewska-Smól, I. (2014). Aktywność edukacyjna jako główny wyznacznik ak-tywnego uczestnictwa w życiu społecznym osób w okresie późnej dorosłości. Po-brano z: https://www.infona.pl/resource/bwmeta1.element.desklight-60aa93b0-89f4-41a7-9dd8-7521bff544e5/content/partContents/8157cc8b-2639-3547-a52b-1e7b31-a544e1 (dostęp: 22.11.2018).
Mielczarek, A. (2006). Możliwości zaspokajania potrzeb ludzi starszych w domach dziennego pobytu. MEDI-Forum Opieki Długoterminowej, 3. Pobrano z: http://www.dps.pl/domy/index.php?rob=radar&dzial=12&art=725 (dostęp: 7.11.2018).
Miler-Zawodniak, A. (2012). Teorie potrzeb jako współczesne teorie motywacji. Obronność – Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Obrony Narodowej, 4, 101–116.
Miłkowska, G. (2014). Analiza postaw społecznych wobec ludzi starszych na podstawie opinii studentów. Rocznik Polsko-Ukraiński, 16, 177–192.
Młoźniak, I. (2016). O zmienności pojęć: społeczna historia starości. Konteksty Społeczne, 4, 2, 50–64.
Morys-Twarowski, M. (2016). Jak długo żyli starożytni Rzymianie? Pobrano z: https://ciekawostkihistoryczne.pl/2016/07/19/jak-dlugo-zyli-starozytni-rzymianie/#2 (dostęp: 19.04.2018).
Mroczek, B., Kurpas, D., Gronowska, M. i in. (2013). Psychosexual needs and sexual behaviors of nursing care home residents. Archives of Gerontology and Geriatrics, 57, 1, 32–38.
Mroczek, B., Kurpas, D. (2013). Potrzeby psychoseksualne mieszkańców domów pomocy społecznej, Family Medicine & Primary Care Review, 15, 3, 467–447.
Muszyńska, E. (2015). Wspieranie rozwoju i dobrostanu osób w fazie później dorosło-ści. Pobrano z: https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/13707/1/SE_34_2015_Ewa_Muszynska.pdf (dostęp: 9.08.2018).
Nęcki, T.(2017). Charakteropatia: przyczyny, objawy i leczenie organicznego zaburzenia osobowości. Pobrano z: http://www.poradnikzdrowie.pl/psychologia/choroby-psychiczne/charakteropatia-przyczyny-objawy-leczenie-organicznego-zaburzenia_45329.html (dostęp: 20.09.2018).
Niezabitowski, M. (2015). Adaptacja osób starszych do środowiska domu pomocy społecznej – przyczynek do analizy wybranych aspektów psychospołecznych. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, seria Organizacja i Zarządzanie, 85, 1943, 347–369.
Ochman, A. (2015). Obraz starości w wybranych tygodnikach opinii w kontekście rezygnacji z urzędu papieża Benedykta XVI.W: M. Guzewicz, S. Steuden, P. Brudek (red.). Oblicza starości we współczesnym świecie. Perspektywa społeczno-kulturowa. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Oleś, P.K. (2011). Psychologia człowieka dorosłego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Oleś, P., Kłosok-Ścibich, M. (2009). Syndrom Gauguina – zmiana tożsamości czy mit? Psychologia Rozwojowa, 14, 1, 9–25.
Osiecka-Chojnacka, J. (2012). Społeczne opinie o starości a wdrażanie idei aktywnego starzenia się, Studia BAS, 2 (30), 101–128.
Panday, R., Srivastava, P. (2017). Adjustment among elderly living in old age home and within family setup. Journal of Psychosocial Research, 12, 1, 89–96.
Pakos, E. (2017). Ludzie starzy w oczach młodzieży – wyniki badań własnych. Folia Oeconomica, 3, 329, 167–177.
Papiernik, J. (2007). Wizerunek osób starszych w mediach – stereotypy niezgodne z rzeczywistością. Pobrane z: http://www.zycie.senior.pl/147,0,Wizerunek-osob-starszych-w-mediach-8211-stereotypy-niezgodne-z-rzeczywistoscia,2915.html (dostęp: 14.07.2018).
Penc, J. (1998). Motywowanie w zarządzaniu. Kraków: Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu.
Pikuła, N.G. (2016). Obraz osoby starszej w przestrzeni medialnej. Studia Socialia Cracoviensia, 8, 2 (15), 199–212.
Pikuła, N.G. (2015). Poczucie sensu życia osób starszych. Inspiracje do edukacji w starości. Kraków: Impuls.
Piotrowicz, K. (2013). Opieka ukierunkowana na starszego pacjenta z wielochorobowością – podejście zaproponowane przez Panel Ekspertów Amerykańskiego Towarzystwa Geriatrycznego. Gerontologia Polska, 21, 3, 63–72.
Piotrowska-Breger, K. (2006). Stary człowiek w domu pomocy społecznej, psycholo-giczne konsekwencje. Pobrano z: http://www.dps.pl/domy/index.php?rob=radar&dzial=12&art=396 (dostęp: 13.11.2018).
Podsiadły-Natorska, E. (2014). Samotność w małżeństwie – skąd się bierze i jak to zmienić? Pobrane z: https://www.papilot.pl/zwiazki/milosc/23533/samotnosc-w-malzenstwie-skad-sie-bierze-i-jak-to-zmienic (dostęp: 18.12.2018).
Prokop, J. (2015). Home violence to seniors in the Czech Republic. W: K. Jagielska, J.M. Łukasik, N.G. Pikuła (red.). Violence against elderly. Challenges – Research – Action. Toronto: European Association of Schools of Social Work: EASSW.
Rafałowska, T. Samotność osób starszych. Tekst na podst. wykładu wygłoszonego przez dr Mateusza Cybulskiego. Białystok: Podlaska Redakcja Seniora. Pobrano z: https://podlaskisenior.pl/samotnosc-osob-starszych (dostęp: 17.12.2018.).
Rao, T.S. (2014). Forbidden fruit in the golden years: Elderly sexuality. Journal of Geriatric Mental Health, 1, 8–13. Pobrano z: http://www.jgmh.org/article.asp?issn=2348-99-
95;year=2014;volume=1;issue=1;spage=8;epage=13;aulast=Rao (dostęp: 23.10.2018).
Richardson, J.P., Lazur, A. (1995). Sexuality in the nursing home patients. American Family Physician, 51, 1, 121–124.
Rogiewicz, M., Buczkowski, K. (2006). Dorosły pacjent w żałobie po śmierci bliskiej osoby-rola lekarza rodzinnego. Polska Medycyna Paliatywna, 5, 1, 21–29.
Romański, J. (2009). O dezintegracji pozytywnej. Opracowanie na podst. K. Dąbrowski Trud istnienia. Pobrano z: https://dezintegracja.pl/opis-dezintegracji-pozytywnej/ (dostęp: 23.02.2019).
Ryff, C.D., Keyes, C.L. (1995). The Structure of Psychological Well-Being Revisited. Journal of Personality and Social Psychology, 69, 4, 719–727.
Schubert A.M. (2015). Attitudes toward Aging Sexual Expression in Nursing Homes: An Exploration of the Older Adult Resident Phenomenon. St. Louis: University of Missouri.
Serafińska J.B. (2011). Ciało motyla. Wywiad z Eleonorą Sekler na łamach Przeglądu Australijskiego. Pobrano z: https://australink.pl/cialo-motyla (dostęp: 7.01.2019).
Smrokowicz-Reichmann, A. (2013). „Toksyczny senior” w perspektywie praktyki opiekuńczej, MEDI – Forum Opieki Długoterminowej, 1, http://www.dps.pl/domy/index.php?rob=radar&dzial=12&art=1615 (dostęp: 20.09.2018).
Sokołowska, D. (2018). Starość w aspekcie historycznym. Pobrano z: http://www.publikacje.edu.pl/pdf/9289.pdf (dostęp: 25.04.2018).
Spencer, B. (2017). Grief and loneliness hits women more then men. Daily Mail, 2, 28.
Stachura K. (red.) (2010). W sieci i poza siecią, Typologia relacji i strategie przystoso-wawcze wokół cyberprzestrzeni. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Stefaniak-Hrycko, A. (2012). Starość w reklamie telewizyjnej – śmieszy czy przeraża?,
Nowiny Lekarskie, 81, 1, 89–95.
Stelmach, W. (2008). Jeszcze raz, ale inaczej, o teorii Maslowa. MBA, 4, 3–6. Pobrano z: https://mbace.eu/api/files/view/1317.pdf (dostęp: 5.11.2018).
Steuden, S. (2011). Psychologia starzenia się i starości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Straś-Romanowska, M., Frąckowiak, T. Potoczne przekonania na temat starzenia się w świetle badań psychologicznych. Pobrane z: http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/handle/11089/3584 (dostęp: 11.09.2018).
Sygit, E., Ossowski, R. (2008). Przemoc wobec osób starszych ze względu na ich wiek, płeć i wykształcenie. Gerontologia Polska, 16, 3, 163–168.
Syme, M.L., Cohn, T.J. (2016). Examining aging sexual stigma attitudes among adults by gender, age, and generational status. Aging & Mental Health, 20, 1, 36–45.
Szafranek, A. (2014). Czy starość w wiekach średnich była okresem pomyślnym? Refleksje na temat starości na podstawie „Roczników, czyli Kronik sławnego Królestwa Polskiego” Jana Długosza. Kultura i Społeczeństwo, 1, 187–196.
Szarota, Z. (2015). Uczenie się starości. Edukacja Dorosłych, 1, 23–35.
Szatur-Jaworska, B. (2012). Sytuacja rodzinna i więzi rodzinne ludzi starych i osób na przedpolu starości. W: M. Mossakowska, A. Więcek, P. Błędowski (red.). Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce. Poznań: Termedia Wydawnictwa Medyczne.
Szatur-Jaworska, B. (2014). Mówienie i myślenie o starości. W: B. Szatur-Jaworska (red.), O sposobach mówienia o starości. Debata, analiza, przykłady. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.
Szmigielska, B., Bąk, A., Jaszczak, A. (2012). Komputer i internet w życiu e-seniorów – doniesienie z badań jakościowych. Studia Edukacyjne, 3, 343–366.
Szpunar, M. Seniorzy w środowisku nowych mediów. Pobrano z: http://www.magdalenaszpunar.com/_publikacje/2013/BGS_ms.pdf (dostęp: 9.08.2018).
Szukalski, P. (2006). Proces starzenia się ludności – przyczyny, etapy, konsekwencje. W:
T. Grodzicki, J. Kocemba, A. Skalska (red.). Geriatria z elementami gerontologii ogólnej (s. 13–18). Gdańsk: Via Medica.
Szukalski, P. (2004). Uprzedzenia i dyskryminacja ze względu na wiek (ageizm) – przyczyny, przejawy, konsekwencje. Polityka Społeczna, 2, 11–15.
Szyszka, M., Walotek-Ściańska, K. (2013). Osoby starsze w środkach masowego przekazu. W: K. Walotek-Ściańska, M. Serak, M. Szyszka, Ł. Tomczyk (red.). Starzenie się i starość w dynamicznie rozwijającym się świecie. Sosnowiec–Praha: Oficyna Wydawnicza Humanitas.
Śmietanka, J. (2014). Srebrny konsument – fakty i mity. Pobrano z: https://marketing.org.pl/mwp/397-srebrny-konsument-fakty-i-mity (dostęp: 12.07.2018).
Timoszyk-Tomczak, C. (2017). Teoria gerotranscendencji – jej potencjał i ograniczenia. Gerontologia Polska, 25, 191–196.
Tomczyk, Ł. (2009). E-edukacja seniorów jako element budowy społeczeństwa informacyjnego. E-mentor, 3 (30). Pobrane z:http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/30/id/659 (dostęp: 21.08.2018).
Uzar-Szcześniak, K. (2015). Między aktywnością a przeaktywizowaniem – o adekwatne podstawy antropologiczne aktywizacji seniorów. W: M. Wnuk-Olenicz (red.). Problemy i szanse rozwoju osób starszych w społeczeństwie polskim. Toruń: Adam Marszałek.
Wawrzyniak, J.K. (2017). Starość człowieka: Szanse i zagrożenia. Implikacje pedagogiczne. Konteksty Społeczne, 5, 1 (9), 142–143.
Willert, A., Semans, M. (2000). Knowledge and attitudes about later life sexuality: what clinicians need to know about helping the elderly. Contemporary Family Therapy, 22, 4, 415–435.
Wink, P., Helson, R. (1997). Practical and transcendent wisdom. Their nature and some longitudinal findings. Journal of Adult Development, 1, 1–15.
Wojciechowska, L. (2005). Teoria dobrostanu w badaniach rozwojowych nad rodziną: dobrostan rodziców w stadium pustego gniazda. Psychologia Rozwojowa, 10, 4, 35–43.
Wojciechowska, L. (2008). Style starzenia się a subiektywny dobrostan kobiet w późnej dorosłości, studiujących na Uniwersytecie Trzeciego Wieku. Polskie Forum Psychologiczne, 13, 2, 106–123.
Wołoszynek, E., Wójcik, M., Dąbska, O. i in. (2017). Przemoc wobec osób starszych – Studium interdyscyplinarne. W: G. Libor (red.). Starość niejedną ma twarz. Badania interdyscyplinarne nad starością, e-bookowo. Pobrane z: https://www.e-bookowo.pl/humanistyka/starosc-nie-jedna-ma-twarz,1,e-book-pdf.html (dostęp: 17.09.2018),
Woźniak-Chojnacka, P. (2015). Edukacja medialna seniorów w kontekście rozwijającego się społeczeństwa informacyjnego. Dyskursy Młodych Andragogów, 16, 175–185.
Wrońska, M. (2014). Od edukacji komputerowej do kultury medialnej seniorów – komfortowe starzenie się w społeczeństwie informacyjnym. W: A.A. Zych (red.). Starość darem, zadaniem i wyzwaniem. Sosnowiec–Dąbrowa Górnicza: Stowarzyszenie Przyjaciół Domu Pomocy Społecznej „Pod Dębem” w Dąbrowie Górniczej.
Wójcik, T. (2014). Starość a religia. W: A. Zych (red.), Starość darem, zadaniem i wyzwaniem. Sosnowiec-Dąbrowa Górnicza: Stowarzyszenie Przyjaciół Domu Pomocy Społecznej „Pod Dębem” w Dąbrowie Górniczej.
Zakowicz, I. (2012). Starzenie się w kulturze młodości. Wybrane strategie obrazowania późnej dorosłości w reklamie, Ogrody Nauk i Sztuk, 2, 381–388.
Zawadzka, D., Stalmach, M. (2015). Problemy psychologiczne osób w okresie starości. Cz. II. Drogi rozwojowe i wybrane metody pomocy psychologicznej, Hygeia Public Health, 50, 2, 305–313.
Zielińska-Król, K. (2015). Samotność i osamotnienie osób starszych pozostających w związku. W: M. Guzewicz, S. Steuden, P. Brudek (red.), Oblicza starości we współczesnym świecie. Perspektywa społeczno-kulturowa. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Ziębińska, B. (2007). Uniwersytety Trzeciego Wieku jako instytucje zapobiegające marginalizacji osób starszych. Praca doktorska. Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach Wydział Nauk Społecznych.
Zrałek M. (2014). Czy musimy wstydzić się starości? W: B. Szatur-Jaworska (red.), O sposobach mówienia o starości, Debata. Analiza. Przykłady. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.

Netografia
Długość życia starożytnych Greków. Pobrano z: http://www.historycy.org/index.php?showtopic=90603 (dostęp: 19.04.2018).
http://www.psychologia.edu.pl/slownik/id.poczucie-koherencji/i.html (dostęp: 8.01.2019).
http://motywowanie-pracownikow.eprace.edu.pl (dostęp: 25.07.2018).
https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5497/1/10/1/spoleczenstwo_informacyjne_w_polsce_2012-2016.pdf (dostęp: 4.01.2019).
http://godnosc.malibracia.org.pl (dostęp: 2.09.2018).
http://zdrowie.gazeta.pl/Zdrowie/7,140281,21461717,menopauza-co-to-jest-kiedy-sie-pojawia-jak-sobie-z-nia-radzic.html (dostęp: 10.10.2018).
http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,154207,23104916,cialopozytywne-seks-seniorow-nie-mamy-daty-przydatnosci.html (dostęp: 10.10.2018).
https://pl.wikipedia.org/wiki/Andragogika (dostęp: 22.11.2018).
https://pl.wikipedia.org/wiki/Geragogika (dostęp: 22.11.2018)
https://zdrowy-senior.org/uniwersytety-trzeciego-wieku-w-polsce-w-liczbach (dostęp: 11.12.2018).
Obywatelski Niezbędnik Seniora. Pobrane z: http://bpo.warszawa.pl/poradnik (dostęp: 4.01.2019).
Osamotnienie i samotność. Isolation/Loneliness. Pobrane z: http://cpe.edu.pl/edukacja/wazna-terminologia (dostęp: 12.12.2018).
Raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do spraw Edukacji dla XXI wieku „Edukacja: jest w niej ukryty skarb”. Pobrane z: http://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/4_Filary_Raport_Delorsa.pdf (dostęp: 22.11.2018).
Rosną potrzeby seksualne Polek, także tych po siedemdziesiątce. Pobrane z: http://www.ryneksenio-ra.pl/zdrowie/116/rosna_potrzeby_seksualne_polek_takze_tych_po_siedemdziesiatce,8033.html (dostęp: 3.10.2018).
Społeczeństwo informacyjne a społeczeństwo cyfrowe: definicja. Pobrane z:http://networkeddigital.com/2012/02/20/spoleczenstwo-informacyjne-a-spoleczenstwo-cyfrowe-definicja (dostęp: 19.08.2018).
Style życia osób starszych, http://razemztoba.pl/beta/index.php?NS=srodek&nrartyk=1928 (dostęp: 29.06.2018).
Tajemnice szczęśliwego życia seniora. Pobrane z: http://poradnia.sccs.pl/gabinet-porad-dla-chorych-z-chorobami-ukladu-sercowo-naczyniowego-powyzej-75-roku-zycia/ciekawe-artykuly/tajemnice-szczesliwego-zycia-seniora (dostęp: 17.11.2018).
To obrzydliwe słowo na M, czyli co dała nam menopauza Angeliny Jolie. Pobrane z: http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,154207,22992504,to-obrzydliwe-slowo-na-m-czyli-co-dala-nam-menopauza-angeliny.html (dostęp: 10.10.2018).
Uniwersytety Trzeciego Wieku – wstępne wyniki badania za rok 2014/2015, Departament Badań Społecznych i Warunków Życia GUS Urząd Statystyczny w Gdańsku. Pobrane z: https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5488/10/
1/1/uniwersytety_trzeciego_wieku.pdf (dostęp: 11.12.2018).