Problemy bezpieczeństwa regionu Europy Środkowo-Wschodniej

Spis treści:

Wstęp

ROZDZIAŁ 1. Uwarunkowania bezpieczeństwa regionalnego

1.1. Znaczenie regionu dla bezpieczeństwa międzynarodowego
1.2. Wpływ układu geopolitycznego na bezpieczeństwo regionu Europy Środkowo-Wschodniej
1.3. Wpływ organizacji bezpieczeństwa międzynarodowego na kreowanie bezpieczeństwa regionalnego
1.4. Wpływ inicjatyw wielonarodowych na bezpieczeństwo regionalne
1.5. Konkluzje

ROZDZIAŁ 2. Ocena zagrożeń dla bezpieczeństwa regionu Europy Środkowo-Wschodniej

2.1. Ocena zagrożeń militarnych
2.2. Ocena zagrożeń politycznych kreowanych przez Federację Rosyjską dla bezpieczeństwa regionu Europy Środkowo-Wschodniej
2.3. Ocena zagrożeń informacyjnych kreowanych przez Federację Rosyjską dla bezpieczeństwa regionu Europy Środkowo-Wschodniej
2.4. Prognoza przyszłych zagrożeń dla bezpieczeństwa regionu Europy Środkowo-Wschodniej
2.5. Konkluzje

ROZDZIAŁ 3. Inicjatywy i działania podjęte po aneksji Krymu dla zapewnienia bezpieczeństwa regionu Europy Środkowo-Wschodniej

3.1. Inicjatywy i działania podjęte przez NATO
3.2. Inicjatywy i działania podjęte przez Unię Europejską
3.3. Inicjatywy i działania podjęte przez ONZ i OBWE
3.4. Inicjatywy i działania podjęte przez organizacje regionalne Europy Środkowo-Wschodniej
3.5. Konkluzje

ROZDZIAŁ 4. Ocena bezpieczeństwa regionu Europy Środkowo-Wschodniej wobec zagrożeń Federacji Rosyjskiej

4.1. Ocena bezpieczeństwa militarnego
4.2. Ocena bezpieczeństwa politycznego
4.3. Ocena bezpieczeństwa informacyjnego
4.4. Ocena bezpieczeństwo geopolitycznego
4.5. Konkluzje

ROZDZIAŁ 5. Proponowane zmiany w mechanizmach zapewnienia bezpieczeństwa regionu Europy Środkowo-Wschodniej

5.1. Proponowane zmiany w układzie mechanizmów geopolitycznych
5.2. Proponowane zmiany w funkcjonowaniu mechanizmów bezpieczeństwa zbiorowego
5.3. Proponowane zmiany w mechanizmach przeciwstawiających się agresji militarnej
5.4. Proponowane zmiany w mechanizmach przeciwstawiających się zagrożeniom niemilitarnym
5.5. Konkluzje

Zakończenie
Bibliografia

Opracowania naukowe
Adamski Ł., Rosyjska polityka historyczna, [w:] Polityka historyczna, J. Lubecka, M. Za-
krzewski (red.), Uniwersytet Ignatianum w Krakowie, Warszawa 2023.
Albrycht I., Wyzwania w cyberprzestrzeni przykłady rozwiązań, zagrożenia, regulacje, 
Instytutu Kościuszki, Kraków 2019.
Apanowicz J., Metodologia nauk, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń 2003.
Babiński A., Łuźniak A., Lubiewski P., Współużyteczność metod oraz technik i narzędzi 
badawczych  w  badaniu  bezpieczeństwa,  [w:]  Nauki  o  bezpieczeństwie  wybrane 
problemy badań, Czupryński A., Wiśniewski B., Zboina J. (red.), Centrum Nauko-
wo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego – Państwowy 
Instytut Badawczy, Józefów 2017.
Balcerowicz  B.,  Obrona  państwa  średniego,  Akademia  Obrony  Narodowej,  Warszawa 
1997.
Baluk W., Płaszczyzna polityczna partnerstwa strategicznego Polski i Ukrainy w latach 
1991–2023, [w:] Partnerstwo strategiczne Polski i Ukrainy w warunkach zmiany 
systemu międzynarodowego. Punkt widzenia Polski i Ukrainy, M. Pietraś, W. Ba-
luk,  H.  Perepełycia  (red.),  Wydawnictwo  Uniwersytetu  Marii  Curie-Skłodowskiej, 
Lublin 2022.
Banasik M., Bezpieczeństwo międzynarodowe w erze strategicznej rywalizacji, Difin, 
Warszawa 2023.
Banasik M., Dominacja strategiczna w środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego, 
Difin, Warszawa 2022.
Banasik M., Rywalizacja presja i agresja Federacji Rosyjskiej. Konsekwencje dla bezpie-
czeństwa międzynarodowego, Difin, Warszawa 2021.
Banasik M., Wojna hybrydowa i jej konsekwencje dla bezpieczeństwa euroatlantyckie-
go, Difin, Warszawa 2018.
Banasik M., Zagrożenia Federacji Rosyjskiej i euroatlantycka perspektywa bezpieczeń-
stwa, Difin, Warszawa 2019.
Barbuska O., Polityka wschodnia Unii Europejskiej jako część składowa polityki zagra-
nicznej UE, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2018.277 Bibliografia
Borkowski P.J., Polityczne teorie integracji międzynarodowej, Difin, Warszawa 2007.
Brzezinski Z., The Grand Chessboard. American Primacy and Its Geostrategic Impera-
tives, Basic Books, Nowy Jork 1997.
Brzezińska-Wójcik T., Skowronek E., Świeca A. (red.), Od regionu geograficznego  do re-
gionu turystycznego. Lubelszczyzna – implikacje historyczne, teoretyczne, nauko-
wo-badawcze, edukacyjne, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 
Lublin 2016.
Brzeziński Z., Plan Gry. USA vs ZSRR, Nowe Wydawnictwo Polskie, Warszawa 1990.
Buzan B., People, States and Fear: The National Security Problem in International Re-
lations, Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1983.
Buzan B., The European Security Order Recast, Morten Kelstrup Published, Londyn 1990.
Buzan B., Wæver O., Regions and Powers. The Structure of International Security, Cam-
bridge University Press, Cambridge 2003.
Buzan B., Waever O., Wilde J. de, Security: A New Framework for Analysis, Lynne Rien-
ner Pub, Boulder Boulder 1998.
Cantori L.J., Spiegel S.L., The International Politics of Regions, Palgrave Macmillan Jo-
urnals, New Jersey 1973.
Chojnicki Z., Region w ujęciu geograficzno-systemowym , [w:] Podstawy regionalizacji 
geograficzne j, T. Czyż (red.), Wydawnictwo Naukowe, Poznań 1996.
Cianciara A., Partnerstwo Wschodnie 2009–2014, ISP PAN, Warszawa 2014.
Ciekanowski Z., Nowicka J., Wyrąbek H., Bezpieczeństwo państwa w obliczu współcze-
snych zagrożeń, Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego, Sie-
dlce 2016.
Cieślarczyk M., Metody i techniki badawcze stosowane w badaniach problemów bez-
pieczeństwa,  [w:]  Bezpieczeństwo.  Teoria  –  badania  –  praktyka,  A.  Czupryński, 
M. Cieślarczyk, J. Zboina (red.), CNBOP – BUZPIB, Józefów 2015.
Czupryński  A.,  Cel  poznawczy  i  utylitarny  w  naukach  o  bezpieczeństwie,  [w:]  Nauki 
o bezpieczeństwie wybrane problemy badań, Czupryński A., Wiśniewski B., Zboina 
J. (red.), CNBOP – PIB, Józefów 2017.
Czyż T. (red.), Podstawy regionalizacji geograficzne j, Wydawnictwo Naukowe, Poznań 
1996.
Darczewska J., Zawładnąć umysłami i urządzić świat. Rosyjska strategia dywersji i dez-
informacji, Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia, Warszawa 2024.
Domachowska A., Piechowiak-Lamparska J., Zaufanie pomiędzy partnerami, [w:] Pań-
stwa,  organizacje  międzynarodowe  i  partnerstwa  strategiczne,  L.  Czechowska, 
A. Tyushka, A. Domachowska, K. Gawron-Tabor, J. Piechowiak-Lamparska (red.), 
Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2019.
Dugin A., Geopolitika postmoderna. Vremiena nowych Imperii, Očerki geopolityki XXI 
vieka, Amfora, Sankt-Petersburg 2007.
Dugin A., Last War of the World-Island. The Geopolitics of Contemporary Russia, Create 
Space Independent Publishing Platform, Londyn 2015.
Frost B.P., The classical foundations of Raymond’s Arons theory of international rela-
tions, [w:] Raymond Aron and International Relations, O. Schmitt (red.), Routled-
ge 2018.278 Bibliografia
Gac  M.,  Bezpieczeństwo  regionu  morza  bałtyckiego  wobec  relacji  NATO  –  Rosja, 
[w:] Bezpieczeństwo państw Europy Środkowej i Wschodniej. Kwestie społeczne, 
ekonomiczne, polityczne i militarne, (red.) M. Ziętarski, Wydawnictwo Naukowe Si-
lva Rerum, Poznań 2020.
Gawliczek  P.,  Pawłowski  J.,  Zagrożenia  asymetryczne,  Akademia  Obrony  Narodowej, 
Warszawa 2003.
Gawlikowska-Hueckel K., Procesy rozwoju regionalnego w Unii Europejskiej. Kon-
wergencja  czy  polaryzacja,  Wydawnictwo  Uniwersytetu  Gdańskiego,  Gdańsk 
2003.
Getka J., Darczewska J., Ruś porwana? Rosyjska wojna o tożsamość Ukrainy, Wydaw-
nictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2022.
Gierszewski  J.,  Pieczywok  A.,  Metodologiczne  podstawy  badania  problemów  bezpie-
czeństwa, Difin, Warszawa 2020.
Giles K., 1 Russian Operations in Georgia Lessons Identifield  Versus Lessons Learned, 
[w:] The Russian Armed Forces in Transition. Economic, geopolitical and institu-
tional uncertainties, R.N. McDermott, B. Nygren, C.V. Pallin (red.), Routledge, Lon-
dyn 2012.
Gnitecki J., Zarys metodologii badań w pedagogice empirycznej, Wyższa Szkoła Pedago-
giczna im. Tadeusza Kotarbińskiego, Zielona Góra 1993.
Godzimirski J.M., Puka L., Stormowska M., Czy UE wyciągnęła wnioski z kryzysu na 
Ukrainie? Zmiany w rządzeniu w obszarze bezpieczeństwa, energii i migracji. Ra-
port, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Instytut Studiów Politycznych PAN, 
Norweski Instytut Spraw Międzynarodowych, marzec 2015.
Gotkowska J., Osica O. (red.), W regionie siła? Stan i perspektywy wpółpracy wojskowej 
wybranych państw obszaru od Morza Bałtyckiego do Morza Czarnego, Ośrodek 
Studiów Wschodnich im. Marka Karpia, Warszawa 2012.
Grenda B., Środowisko bezpieczeństwa europejskiego w świetle zagrożeń militarnych ze 
strony Rosji, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2019.
Gwiazda A., Globalizacja i regionalizacja gospodarki światowej, Wydawnictwo Adam 
Marszałek, Toruń 2000.
Halecki O., The Limits and Divisions of European History, Notre Dame, Paris 1962.
Haliżak E., Kuźniar R. (red.), Stosunki międzynarodowe, geneza, struktura, dynamika, 
Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006.
Handtke K. (red.), Region, regionalizm – pojęcia i rzeczywistość, Slawistyczny Ośrodek 
Wydawniczy, Warszawa 1993.
Hodges B., Bugajski J., Doran P.B., Strengthening NATO’s Eastern Flank. A Strategy for 
Baltic-Black Sea Coherence, Washington 2019.
Hoffman F. G., Conflicts  in the 21st Century: The Rise of Hybrid Wars, Potomac Institute 
for Policy Studies, Arlington 2007.
Huntington S.P., Zderzenie cywilizacji, Muza, Warszawa 2004.
Iwanek T. (red.), Militarne i pozamilitarne aspekty współczesnego bezpieczeństwa mię-
dzynarodowego. Wybrane problemy, t. 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 
Katowice 2017.
Janiszewski M., Regiony geograficzne  Polski, PZWS, Warszawa 1959.279 Bibliografia
Jędrzejczyk-Kuliniak K., Kwieciński L., Michalski B., Stadtmüller E. (red.), Regionaliza-
cja  w  stosunkach  międzynarodowych.  Aspekty  polityczno-gospodarcze,  Wydaw-
nictwo Adam Marszałek, Toruń 2008.
Kacała E., Kozioł A., Niespodziewana metamorfoza – Unia Europejska wobec wschod-
niego sąsiedztwa, [w:] Bez powrotu? Transformacja ładu międzynarodowego po 
inwazji Rosji na Ukrainę, M. Terlikowski (red.), Polski Instytut Spraw Międzynaro-
dowych, Warszawa 2022.
Kaczmarski M., Realizm neoklasyczny, [w:] Teorie i podejścia badawcze w nauce o sto-
sunkach międzynarodowych, R. Zięba, S.J. Zając (red.), Uniwersytet Warszawski, 
Warszawa 2015.
Kleer J., Prandecki K. (red.), Bezpieczeństwo Europy w globalnym świecie. Szanse i za-
grożenia  przyszłości  w  warunkach  przesileń  cywilizacyjnych,  PAN,  Warszawa 
2018.
Klein M., Towards a ‘New Look’ of the Russian Armed Forces? Organizational and Per-
sonnel Changes, [w:] The Russian Armed Forces in Transition. Economic, geopoli-
tical and institutional uncertainties, R.N. McDermott, B. Nygren, C.V. Pallin (red.), 
Routledge, Londyn 2012.
Komenda  Główna  Straży  Granicznej,  Straż  Graniczna  informacja  statystyczna  za 
I kwartał 2022 r., Warszawa 2022.
Kondracki J., Geografia  regionalna Polski, PWN, Warszawa 2000.
Kondracki J.,  Komisja  do  spraw badania  wpływów rosyjskich i  białoruskich  na  bez-
pieczeństwo wewnętrzne i interesy Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2004–2024. 
Raport Zespołu ds. Dezinformacji, Warszawa, 10 stycznia 2025 r., Geografia  Polski. 
Mezoregiony fizyczno-geograficzne , PWN, Warszawa 1994.
Kondracki J., Podstawy regionalizacji fizycznogeograficznej , PWN, Warszawa 1969.
Konieczka-Śliwińska  D.,  Edukacyjny  nurt  regionalizmu  historycznego  w  Polsce  po 
1918 roku. Konteksty – koncepcje programowe – realia, Wydawnictwo Poznań-
skie, Poznań 2011.
Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wiedza Powszech-
na, Warszawa 1983.
Korzeniowski L.F., Podstawy nauk o bezpieczeństwie, Difin, Warszawa 2012.
Koter M., Kresy państwowe – geneza i właściwości w świetle doświadczeń geografii 
i politycznej, [w:] Kresy – pojęcie i rzeczywistość, K. Handke (red.), Slawistyczny 
Ośrodek Wydawniczy, Warszawa 1997.
Koter M., Liszewski S., Suliborski A., Łódź i region Polski Środkowej, podręcznik wiedzy 
o regionie dla liceów, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź 2000.
Koter M., Region polityczny – geneza, ewolucja i morfologia, [w:] Region, regionalizm 
– pojęcia i rzeczywistość, Handtke K., Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warsza-
wa 1993.
Krzyżanowski L.J., O podstawach kierowania organizacjami inaczej: paradygmaty, fi-
lozofia , dylematy, PWN, Warszawa 1999.
Ksielewski T.A., Przesmyk suwalski. Rosja kontra NATO, Rebis, Poznań 2017.
Kubaczyk  D.,  Żyła  M.,  Bezpieczeństwo  subregionu  Europy  Środkowej  i  Wschodniej 
w kontekście konfliktu  na Ukrainie, AON, Warszawa 2016.280 Bibliografia
Kuczyńska-Zonik A., Stanowisko i działania Litwy, Łotwy i Estonii wobec konfliktu  na 
Ukrainie, [w:] Unia Europejska i wybrane państwa członkowskie wobec konfliktu  
na Ukrainie, (red.) D. Tarczyński, E. Krzysztofik, Romanko A. (red.), Stowarzyszenie 
Absolwentów i Przyjaciół Wydziału Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 
Lublin 2022, s. 167–180.
Kukułka J., Międzynarodowe stosunki polityczne, PWN, Warszawa 1982.
Kwaśniewski K., Elementy teorii regionalizmu, [w:] Region, regionalizm – pojęcia i rze-
czywistość, K. Handke (red.), Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa 1993.
Kwiatkowski  A.,  Zagrożenia  geopolityczne  regionu  Europy  Środkowo-Wschodniej, 
[w:]  Współczesne  zagrożenia  bezpieczeństwa  państwa  część  II,  Z.  Ciekanowski 
(red.), Państwowa Szkoła Wyższa w Białej Podlaskiej, Bielsko Biała 2021.
Lorenz W., Bezpieczeństwo europejskie – przeciw Rosji, a nie z Rosją, [w:] Bez powrotu? 
Transformacja ładu międzynarodowego po inwazji Rosji na Ukrainę, M. Terlikow-
ski (red.), Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa, kwiecień 2023.
Mackinder H.J., Democratic Ideals and Reality: A Study in the Politics of Reconstruc-
tion, National Defense University Press, Washington, DC, 1942.
Madejski A., Zieliński J., Prognoza sytuacji polityczno-militarnej i wynikających z niej 
zagrożeń, AON, Warszawa 1994.
Madurowicz-Urbańska  H.,  Podraza  A.,  Regiony  gospodarcze  małopolski  zachodniej 
w drugiej połowie XVIII wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1958.
Majewski T., Ankieta i wywiad w badaniach wojskowych, Akademia Obrony Narodowej, 
Warszawa 2002.
Malik Sz., Polityka NATO wobec Ukrainy i Rosji po aneksji Krymu, [w:] Polska i Ukra-
ina: problemy i perspektywy, M. Apollo, M. Krupska-Klimczak (red.), Wydawnic-
two Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2019.
Marsh Ch., The Grey Zone and Hybrid Conflict:  A Conceptual Introduction, [w:] Hybrid 
Threats and Grey Zone Conflict:  The Challenge to Liberal Democracies, M. Regan, 
A. Sari (red.), Oxford University Press, Oxford 2024.
Mearsheimera J., Tragizm polityki mocarstw, Universitas, Kraków 2020.
Mik C., Fenomenologia regionalnej integracji państw. Studium prawa międzynarodo-
wego. Teoria i praktyka regionalnej integracji państw, C.H. Beck, Warszawa 2019.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Plan współpracy rozwojowej w 2025 roku realizo-
wany  ze  środków  MSZ,  środków  rezerwy  celowej  przeznaczonej  na  współpracę 
rozwojową oraz ze środków innych organów administracji publicznej działających 
w obszarze współpracy rozwojowej, Warszawa, grudzień 2024.
Miszczuk A., Uwarunkowania peryferyjności regionu przygranicznego, Norbertinum, 
Lubin 2013.
Mitręga  A.,  Kultura  strategiczna  w  prowadzeniu  wojen  hybrydowych,  Wydawnictwo 
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce 2022.
Nowak A., Putin. Źródła imperialnej agresji, Sic!, Warszawa 2014.
Nowak  A.W.,  Podmiot,  system,  nowoczesność,  Uniwersytet  im.  Adama  Mickiewicza 
w Poznaniu, Poznań 2011.
Orłowska R., Żołądkiewicz K. (red.), Globalizacja i regionalizacja w gospodarce świato-
wej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2012.281 Bibliografia
Orłowska  R.,  Żołądkiewicz  K.,  Globalizacja  i  regionalizacja  w  gospodarce  światowej, 
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2012.
Ossowski  S.,  Zagadnienie  więzi  regionalnej  i  więzi  narodowej  na  Śląsku  Opolskim, 
[w:] Dzieła, S. Ossowski (red.), t. 3, PWN, Warszawa 1967.
Pakuła  L.,  Rajmon  J.  (red.),  Słownik  geograficzno-ekonomiczny ,  Uniwersytet  Ekono-
miczny w Krakowie, Kraków 1982.
Parakhonskiy B.O. (red.), Mezhdunarodnykh raschetov: strategicheskaya perspektiva, 
Kijów 2001.
Pawłowski J., Zdrodowski B., Kuliczkowski M. (red.) Słownik terminów z zakresu bezpie-
czeństwa, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2020.
Petersen P.A., Melcher G.K., Military art: The Suwałki corridor as a subject of self-obfu-
scation, [w:] Security and Russian threats, M. Banasik, P. Gawliczek, A. Rogozińska 
(red.), Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach. Filia w Piotrkowie Trybunal-
skim, Piotrków Trybunalski 2019.
Pietkiewicz S., Żmuda S., Słownik pojęć geograficznych , Wiedza Powszechna, Warszawa 
1973.
Pilch  T.,  Zasady  badań  pedagogicznych,  Wydawnictwo  Akademickie  Żak,  Warszawa 
1995.
Pipes R., Rosja, Komunizm i świat. Wybór esejów, Znak, Kraków 2002.
Podoski  K.,  Społeczno-kulturowe  pojęcie  regionu  stosunkach  międzynarodowych, 
[w:] Regionalizm w stosunkach międzynarodowych, J. Gilas (red.), Polski Instytut 
Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1978.
Podsumowanie polskiego przewodnictwa w Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy 
w Europie 2022, (red.) M. Dulak, Fundacja Lepsza Polska, Kraków 2022.
Pokruszyński W., Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa, Wyższa Szkoła Gospodarki Euro-
regionalnej im. Alcide De Gasperi, Józefów 2010.
Propaganda i dezinformacja w polityce historycznej Federacji Rosyjskiej wobec Polski 
i Ukrainy (na podstawie publikacji w rosyjskich i prorosyjskich portalach interne-
towych w 2023 r.). Raport, Fundacja im. Janusza Kurtyki, Warszawa 2023.
Raik K., Šešelgytė M., Estonia, Latvia, and Lithuania, [w:] The Nations of NATO: Sha-
ping  the  Alliance’s  Relevance  and  Cohesion,  T.  Tardy  (red.),  Oxford  University 
Press, Oxford 2022.
Rattray  G.J.,  Wojna  strategiczna  w  cyberprzestrzeni,  Wydaw  Naukowo-Techniczne, 
Warszawa 2004.
Rekomendacje do strategii bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, War-
szawa, 4 lipca 2024.
Riabczuk M., Wschodniosłowiańska „umma” a problem emancypacji: o słabej tożsamo-
ści Ukraińców i Białorusinów, [w:] Tożsamości zbiorowe Białorusinów, R. Radzik 
(red.), Lublin 2012.
Rogozińska A., Dziewiątka Bukaresztańska i Idea Trójmorza jako inicjatywy wzmac-
niające  bezpieczeństwo  Europy  Środkowo-Wschodniej,  [w:]  Polityka  Federacji 
Rosyjskiej i jej konsekwencje dla bezpieczeństwa międzynarodowego, M. Banasik 
(red.), Difin, Warszawa 2019.282 Bibliografia
Rozdziały w opracowaniach naukowych
Runge J., Region, regionalizacja oraz świadomość i tożsamość regionalna w świetle ba-
dań geograficznych , [w:] Badania nad tożsamością regionalna. Stan i potrzeby, 
A. Matczak (red.), Krajowy Ośrodek Dokumentacji Regionalnych Towarzystw Kultu-
ry, Łódź–Ciechanów 1999.
Russett B.M., International Regions and the International System, [w:] Regional Poli-
tics and World Order, R.A. Falk, S.H. Mendlovitz (red.), W.H. Freeman, San Fran-
cisco 1973.
Ruszel M., Podmiotko S. (red.), Bezpieczeństwo energetyczne Polski i Europy. Uwarun-
kowania – wyzwania – innowacje, Instytut Polityki Energetycznej im. I. Łukasie-
wicza, Rzeszów 2019.
Rywalizacja  Federacji  Rosyjskiej  na  arenie  międzynarodowej  i  jej  konsekwencje  dla 
bezpieczeństwa, (red.) M. Banasik, Difin, Warszawa 2020.
Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2004–2024. Raport Zespołu ds. Dezinformacji, War-
szawa, 10 stycznia 2025 r.
Rzegocki A., Zaangażowanie polski w Grupę Wyszehradzką (V4) i Inicjatywę Trójmo-
rza (3SI) z uwzględnieniem współpracy z Wielką Brytanią, Polski Ośrodek Nauko-
wy Uniwersytetu Jagiellońskiego, Fundacja Lepsze Jutro, Kraków 2021.
Serczyk W., Historia Ukrainy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2001.
Sienkiewicz P., Metody badań nad bezpieczeństwem i obronnością, Akademia Obrony 
Narodowej, Warszawa 2010.
Słownik języka polskiego, t. III, PWN, Warszawa 1983.
Słownik łacińsko-polski, t. IV, PWN, Warszawa 1974.
Stadtmüller E., Regionalizm i regionalizacja jako przedmiot badań naukowych w stosun-
kach międzynarodowych, [w:] Regionalizacja w stosunkach międzynarodowych. 
Aspekty polityczno-gospodarcze, K. Jędrzejczyk-Kuliniak, L. Kwieciński, B. Michal-
ski (red.), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008.
Staniurski P., Trolling, Fake news, infotainment. Rola mediów społecznościowych w pro-
wadzeniu  wojny  informacyjnej  na  przykładzie  działań  podejmowanych  w  tym 
obszarze przez Federację Rosyjską, [w:] Dezinformacja – Inspiracja – Społeczeń-
stwo. Social CyberSecurity, D. Boćkowski, E. Dąbrowska-Prokopowska, P. Goryń, 
K. Goryń (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2022.
Stefanowicz J., Ład międzynarodowy. Doświadczenia i przyszłość, Instytut Studiów Po-
litycznych PAN, Warszawa 1996.
Stępniewski T. (red.), Rosja wobec państw Europy Środkowej i Wschodniej: zagrożenia 
pozamilitarne, Instytut Europy Środkowej, Lublin 2020.
Stępniewski T., Wstęp: Rosja wobec państw Europy Środkowej i Wschodniej – zmia-
ny geopolityczne i bezpieczeństwo, [w:] Rosja wobec państw Europy Środkowej 
i  Wschodniej:  zagrożenia  pozamilitarne,  T.  Stępniewski  (red.),  Instytut  Europy 
Środkowej, Lublin 2020.
Stolarczyk M., Czornik K., Lakomy M. (red.), Implikacje konfliktu  ukraińskiego dla po-
lityki zagranicznej i bezpieczeństwa Polski, Regionalny Ośrodek Debaty Międzyna-
rodowej, Katowice 2015.283 Bibliografia
Stuermer M., Putin i odrodzenie Rosji, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2008.
Szczurek  T.,  Od  deskrypcji  do  antycypacji  wykorzystania  potencjału  militarnego 
w  kształtowaniu  bezpieczeństwa  nowoczesnych  wspólnot  państwowych  wobec 
rozwoju zagrożeń niemilitarnych, Wydawnictwo WAT, Warszawa 2016.
Szűcs J., Les trois Europes, L’Harmattan, Paris 1985.
Tkachuk O., Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie wobec konfliktu  ro-
syjsko-ukraińskiego po 2014 roku, [w:] Podsumowanie polskiego przewodnictwa 
w  Organizacji  Bezpieczeństwa  i  Współpracy  w  Europie  2022,  M.  Dulaka  (red.), 
Fundacja Lepsza Polska Polski Ośrodek Naukowy UJ Kraków 2022.
Topolski J., Metodologia historii, PWN, Warszawa 1968.
Topolski J., Wielkopolska jako region historyczny, [w:] Dzieje Wielkopolski, t. 1, Wydaw-
nictwo Poznańskie, Poznań 1969.
Turbalski A., Sankcje gospodarcze UE wobec Rosji, [w:] Unia Europejska i wybrane pań-
stwa członkowskie wobec konfliktu  na Ukrainie, D. Tarczyński E. Krzysztofik, A. Ro-
manko (red.), Grupa Europejskich Konserwatystów i Reformatorów, Lublin 2022.
Tyrała P., Sekuritologia: bezpieczeństwo kompleksowe: sekuritologiczne, pedagogiczne 
i prakseologiczne podejście do systemu bezpieczeństwa, Wydawnictwo Amelia, Rze-
szów, 2011.
Usov P., Współpraca i integracja militarno-strategiczna pomiędzy Białorusią i Rosją, 
[w:] W dusznym uścisku brata. Relacje białorusko-rosyjskie 2020–2021, Jerzy Ma-
rek Nowakowski, Justyna Olędzka, Maxim Rust (red.), Studium Europy Wschodniej 
UW & Grupa Analityczna „Białoruś w regionie”, Warszawa 2021.
Verdross A., Völkerrecht, Springer, Vienna 1964.
Waldenberg M., Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie Środkowo-Wschod-
niej: dzieje konfliktów  i idei, PWN, Warszawa 2000.
Wrzosek M., Markiewicz S., Modrzejewski Z. (red.), Informacyjny wymiar wojny hybry-
dowej, Akademia Sztuki Wojennej, Warszawa 2019.
Artykuły w czasopismach
Arndt C., Horovitz L., Onderco M., Russia’s Failed Nuclear Coercion Against Ukraine, 
„The Washington Quarterly” 2023, vol. 46.
Baczała J., Od 20 lat w NATO: Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja 
i  Słowenia,  https://dzieje.pl/rozmaitosci-historyczne/od-20-lat-w-nato-bulgaria-
estonia-litwa-lotwa-rumunia-slowacja-i-slowenia, dostęp: 25.02.2024 r.
Baluk  W.,  Europa  Środkowa  i  Wschodnia  w  okresie  poszukiwania  własnej  tożsamo-
ści  politycznej  oraz  zmian  systemowych,  „Rocznik  Instytutu  Europy  Środkowo-
Wschodniej” 2019, z. 1.
Banasik  M.,  NATO  w  świetle  postanowień  szczytu  w  Newport,  „Kwartalnik  Bellona” 
2015, nr 3.
Banasik M., Wojny niekonwencjonalne prowadzone w szarej strefie  nowym wyzwaniem 
dla  bezpieczeństwa  międzynarodowego,  „Przedsiębiorczość  i  Zarządzanie”  2016, 
t. 17, z. 5, cz. 1.284 Bibliografia
Bielicki P., Stanowisko Rosji wobec Inicjatywy Trójmorza, „Studia z Dziejów Rosji i Eu-
ropy Środkowo-Wschodniej” 2022, nr 1.
Blyzniuk  M.,  Zachód  w  polityce  bezpieczeństwa  Ukrainy,  „Przegląd  Politologiczny” 
2022, nr 2.
Brzeziński Z., Geopolitical pivot points, „Washington Quarterly” 1996, No. 4.
Buczek K., O regionach historycznych, „Małopolskie Studia Historyczne” 1964, 6 (3–4).
Chmielewska  D.,  Dezinformacja  nowym  orężem  wojennym  –  jak  manipulacja  społe-
czeństwami i opinią publiczną wpływa na losy wojny w Ukrainie?, „Alcumena. Pi-
smo Interdyscyplinarne. Interdisciplinary Journal”, 2023, nr 1(13).
Chojnicki Z., Czyż T., Region – regionalizacja – regionalizm, „Ruch Prawniczy, Ekono-
miczny i Socjologiczny” 1992, z. 2.
Chojnowski  L.,  Polityczny  sektor  bezpieczeństwa,  „Zeszyty  Naukowe  WSOWL”,  2012, 
nr 3.
Ciekanowski Z., Błaszczak B., Malinowska I., System zarządzania kryzysowego NATO 
a zagrożenia hybrydowe, „Prawo i Bezpieczeństwo” 2024, 1(2)/2024.
Ciekanowski Z., Brążkiewicz D., Nowicka J., Bezpieczeństwo państw Europy Wschodniej 
w sytuacji wojny na Ukrainie, „Przegląd Geopolityczny” 2022, 42.
Ciekanowski Z., Załoga W., Perdion W., Zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego 
w XXI wieku wywołane przez konflikty  lokalne, „Studia Bezpieczeństwa Narodowe-
go” 2017, nr 12(2).
Ciesielska A., Teoria centrum – peryferii Immanuela Wallersteina i jej recepcja w arche-
ologii, „Folia Praehistorica Posnaniensia” 2016, t. XXI.
Ciupiński A., A. Sień A., Sankcje Unii Europejskiej wobec Rosji jako pomoc dla walczącej 
Ukrainy 2014–2023, „Res Politicae” 2023, t. 15.
Ciupiński  A.,  Państwa  Europy  Środkowej  w  stałej  współpracy  strukturalnej  WPBiO 
Unii Europejskiej, „Studia nad Bezpieczeństwem” 2020, nr 5.
Czasak M., Relacje niemiecko-francuskie w trzydzieści lat po zawarciu Traktatu z Ma-
astricht, stan obecny i perspektywy, „Studia Polityczne” 2023, nr 3.
Czernicka M., Realizm i liberalizm w badaniach nad bezpieczeństwem i polityką bezpie-
czeństwa państwa, „Przegląd Europejski” 2018, nr 1.
Diallo B.S., Bezpieczeństwo zbiorowe a suwerenność państw, „Ruch Prawniczy, Ekono-
miczny i Socjologiczny” 2013, nr 4.
Dołęga K., Urbański M., Regionalny wymiar bezpieczeństwa na przykładzie Grupy Wy-
szehradzkiej w kontekście przynależności do Organizacji Traktatu Północnoatlan-
tyckiego i Unii Europejskiej, „Obronność – Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania 
i Dowodzenia Akademii Obrony Narodowej” 2016, nr 1(17).
Drab  L.,  Współpraca  regionalna  a  bezpieczeństwo  militarne  Polski,  „Res  Politicae” 
2023, t. 15.
Duliba Y., Chudyk N., Good lessons based on bad experience: confronting risks and go-
verning nuclear safety in Ukraine, „Polityka Energetyczna – Energy Policy Journal” 
2023, vol. 26.
Dyner A.M., Russia’s Armed Forces Two Years After the Full-Scale Invasion of Ukraine, 
„Strategic  File”  2024,  no.  4;  https://pism.pl/publications/russias-armed-forces-
two-years-after-the-full-scale-invasion-of-ukraine, dostęp: 3.01.2025 r.285 Bibliografia
Dziewoński K., Elementy teorii regionu ekonomicznego, „Przegląd Geograficzny” 1961, 
nr 33.
Eberhardt  P.,  Koncepcja  Heartlandu  Halforda  Mackindera,  „Przegląd  Geograficzny” 
2011, 2/81.
Eberhardt  P.,  Koncepcje  geopolityczne  Aleksandra  Dugina,  „Przegląd  Geograficzny” 
2010, 82, 2.
Eberhardt P., Twórcy ukraińskiej geopolityki, „Przegląd Geograficzny” 2009, nr  2.
Faruk Kocatepe Ö., Şahin M., Post-Soviet Regional Security Complex Revisited: Is Cen-
tral Asia Still A Subcomplex? „Bilig”, summer 2024, 110.
Fiszer J. M., Agresja Rosji na Ukrainę i perspektywy jej akcesji do struktur euroatlan-
tyckich, „Rocznik Integracji Europejskiej” 2023, nr 17.
Gizicki W., Wybrane problemy współpracy wojskowej państw Grupy Wyszehradzkiej, 
„Atheneum. Polskie Studia Politologiczne” 2014, vol. 42.
Grose T. G., Geopolityczne skutki wojny na Ukrainie dla Unii Europejskiej, „Studia Poli-
tyczne” 2023, t. 51, nr 3.
Hafeznia M. R., A new definition  of geopolitics, „Geographical Research Quarterly” 2000, 
nr 15.
Haliżak  E.,  Zajączkowski  J.,  Studia  regionalne  w  nauce  o  stosunkach  międzynarodo-
wych do 1989 roku, „Nowa Polityka Wschodnia” 2021, nr 4 (31).
Jagusiak  B.,  Olczak  S.,  Wpływ  wojny  informacyjnej  na  bezpieczeństwo  europejskie 
– wybrane problemy, „Studia Administracji i Bezpieczeństwa” 2016, nr 1.
Jagusiak K., Polityka zagraniczna Federacji Rosyjskiej jako źródło zagrożeń dla krajów 
bałtyckich i wpływ tych zagrożeń na bezpieczeństwo Polski, „Przegląd Bezpieczeń-
stwa Wewnętrznego” 2023, nr 15 (28).
Jagusiak K., Polityka zagraniczna Federacji Rosyjskiej jako źródło zagrożeń dla krajów 
bałtyckich i wpływ tych zagrożeń na bezpieczeństwo Polski, „Przegląd Bezpieczeń-
stwa Wewnętrznego” 2023, nr 28.
Jastrząb.  z  Z  Richardem  Pipesem  rozmawia  Anna  Żebrowska,  „Gazeta  Wyborcza”, 
27/07/2000, nr 301.
Jeż  P.,  Współczesna  aktywność  dezinformacyjna  Federacji  Rosyjskiej  i  przykłady  jej 
neutralizacji, „Res Politicae” 2023, t. 15.
Jonsson M., Norberg J., Russia’s War Against Ukraine: Military Scenarios and Outco-
mes, „Global Politics and Strategy” 2022, nr 6.
Jordan J. W., Ewolucja koncepcji obrony totalnej w państwach bałtyckich, „Rozprawy 
Społeczne” 2024, nr 1.
Jóźwik B., Stępniewski T., Transformacja, integracja i kryzysy w Europie Środkowej 
i Wschodniej, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 2016, z. 5.
Kaczmarek  K.,  Konsekwencje  dezinformacji:  przegląd  wybranych  narzędzi  i  technik 
manipulacji, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2024, nr /45.
Kaczmarek K., Rosyjska dezinformacja jako element budowania wpływów w Europie: 
analiza i perspektywy, „Roczniki Nauk Społecznych” 2024, nr 1.
Kaniok P., Hloušek V., Visegrad four as an institution in times of EU crises, „European 
Politics and Society” 2025; https://www.tandfonline.com/doi/epdf/10.1080/23745
118.2025.2488815?needAccess=true, dostęp: 20.04.2025 r.286 Bibliografia
Karczmarzyk D., Współczesne rozumienie wojen zastępczych, „Przegląd Geopolityczny” 
2023, nr 45.
Kelly R.E., Security Theory in the „New Regionalism”, „International Studies Review” 
2007, nr 9.
Keplin J. Ł., Budowanie odporności państwa na działania hybrydowe, „Przegląd Bezpie-
czeństwa Wewnętrznego” 2023, nr 29 (15).
Khan A., Imam, I., Azam A., Role of Artificial Intelligence in Defence Strategy: Implica-
tions for Global and National Security, „Strategic Studies” 2021, 41(1).
Kholod A., „Nerushimoye bratstvo – 2018”. Missiya vypolnena, „Vo slavu sem’I” 2017, 
nr 207 (28082).
Kłaczyński R., Rosyjsko-ukraiński konflikt 2014–2017 jako przykład wojny hybrydo-
wej. Geneza, polityka, gospodarka, „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” 
2017, nr 2.
Kociubiński  K.,  Sokołowski  A.,  Ewolucja  stanowiska  Sojuszu  Północnoatlantyckiego 
w sprawie obrony wschodniej flanki NATO – od Newport do Waszyngtonu (2014–
2024), „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” 2024, nr 2.
Koczan M., Wpływ wojny na Ukrainie na międzynarodową pozycję Rosji, „Rocznik Bez-
pieczeństwa Międzynarodowego” 2023, nr 2.
Kondracki J., Fizycznogeograficzna  regionalizacja Polski i krajów sąsiednich w syste-
mie dziesiętnym, „Prace Geograficzne” 1968, nr  69.
Kondracki J., Problematyka fizycznogeograficznej  regionalizacji Polski, „Przegląd Geo-
graficzny” 1955, nr  27.
Kondracki J., W sprawie terminologii i taksonomii jednostek regionalnych w geografii 
fizycznej Polski, „Przegląd Geograficzny” 1960, nr  32.
Kotarbiński T., Zasadnicze myśli pansomatyzmu, „Przegląd Filozoficzny” 1935, 38.
Koter M., 1995c, Ludność pogranicza – próba klasyfikacji genetycznej, „Acta Universi-
tatis Lodziensis”, Folia Geographica, 20.
Koter M., Geographical classifi cations of ethnic minorities, „Geographica Slovenica”, 
1993, 24.
Koter M., Multicultural border regions of Europe – forms of ethnic composition and 
process of their differentiation , „Region and Regionalism” 2003, 6, 1.
Kowalczyk  K.K.,  Geopolityczne  dążenia  współczesnej  Rosji,  „Przegląd  Geopolityczny” 
2019, t. 27.
Koziej S., Pietrzak P., Szczyt NATO w Walii: uwarunkowania, rezultaty, wnioski dla Pol-
ski, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2014, 31.
Kozłowski  A.,  Rola  Gruzji  w  polityce  zagranicznej  Stanów  Zjednoczonych  w  XXI  w., 
„Politeja” 2014, nr 32.
Krzykowski P., Rosyjska myśl strategiczna, „Świat Idei i Polityki” 2021, nr 2.
Kulesza M., Rozważania na temat regionu geograficzno-historycznego , „Studia z Geo-
grafii Politycznej i Historycznej” 2014, nr 3.
Kuzior A., Company Cybersecurity System: Assessment, Risks and Expectations, „Pro-
duction Engineering Archives” 2023, 29(4).
Kużelewska A., Bartnicki A.R., Grupa Wyszehradzka – nowe wyzwania bezpieczeństwa 
i perspektywy współpracy, „Rocznik Integracji Europejskiej” 2017, nr 11.287 Bibliografia
Lach  Z.,  Dylematy  rozwoju  i  bezpieczeństwa  państw  Europy  Środkowo-Wschodniej, 
„Przegląd Geopolityczny” 2020, t. 31.
Lach  Z.,  Geopolityczne  aspekty  kształtowania  przestrzeni  bezpieczeństwa  państwa, 
„Przegląd Geopolityczny” 2012, t. 5.
Lach  Z.,  Polska  geopolityka  w  wymiarze  subregionalnym,  „Przegląd  Geopolityczny” 
2014, t. 7.
Llanos-Antczak A., Śliwa Z., Ewolucja form współpracy regionalnej w Europie Wschod-
niej  (1990–2021).  Rola  Polski  jako  aktora  regionalnego,  „Środkowoeuropejskie 
Studia Polityczne” 2022, nr 1.
Łoś R., Siła współczesnych państw. Ujęcie teoretyczne, „Przegląd Politologiczny” 2018, 
nr 2, s. 31–44.
Macioszek M., Dyplomacja prewencyjna Unii Europejskiej w pozimnowojennej Europie, 
„Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia” 2003, 10.
Mackinder H.J., On the scope and methods of geography, „Proceedings of the Royal Geo-
graphical Society and Monthly of Geography” 1887, 9, 3.
Meissner J., Rosyjska koncepcja wojny nowej generacji w świetle pierwszych doświad-
czeń z wojny w Ukrainie, „Rocznik Nauk Społecznych” 2022, nr 4.
Melvin N.J., Rebuilding Collective Security in the Black Sea Region, „SIPRI Policy Paper” 
2018, nr 50.
Miarka A., Obecność rosyjskich sił zbrojnychna obszarze Naddniestrza w drugiej dekadzie 
XXI wieku – wybrane aspekty, „Atheneum. Polskie Studia Politolgiczne” 2020, nr 2.
Michalak  A.,  Działania  nieregularne  –  współczesne  wyzwania,  „Kwartalnik  Bellona” 
2016, nr 3.
Możgin W., Ukraina jako pole rywalizacji Rosji z Zachodem, „Przegląd Geopolityczny” 
2023, 44.
Ognokolenko O., Ukraina stanowitsia dla Rossii stratiegiczeskim protiwnikom; http://
www.ng.ru/armies/2016-07-29/1_ukraina. html, inf., dostęp: 3.01.2025 r.
Olszański T. A., Co ujawniła rewolucja godności?, „Kultura i Społeczeństwo” 2015, nr 2.
Olszański  T.A.,  Ukraina  wobec  Rosji:  stosunki  dwustronne  i  ich  uwarunkowania, 
[w:] Ukraina wobec Rosji: stosunki dwustronne i ich uwarunkowania, T.A. Olszan-
ski, A. Wierzbowska-Miazga (red.), „OSW Study” 2001, nr 3.
Olszewska-Łabędź B., Reakcja państw Unii Europejskiej na rosyjską agresję w Ukra-
inie.  Europa  zjednoczona  czy  podzielona?,  „Annales  Universitatis  Paedagogicae 
Cracoviensis. Studia de Securitate” 2023, 13(1).
Olszyk S., Państwa Grupy Wyszehradzkiej (V4) wobec wojny w Ukrainie. Dyplomacja 
obronna podczas pierwszego roku wojny, „Nowa Polityka Wschodnia” 2024, nr 1.
Orłowska  P.,  Bezpieczeństwo  energetyczne  Europy  w  kontekście  wojny  w  Ukrainie, 
„Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2024, nr 31.
Pawłowski  K.,  Bukareszteńska  Dziewiątka:  współpraca  państw  wschodniej  flanki 
NATO, „IEŚ. Policy Paper” 2020, nr 4.
Peters R., Hybrid threats: reconceptualizing the evolving character of modern conflict, 
„Strategic Forum” 2009, nr 240.
Podvorna  O.,  Wspólnota  zachodnia  wobec  rozwiązywania  konfliktu   na  Ukrainie, 
„Wschód Europy” 2015, nr 1.288 Bibliografia
Polegkyi O., Stępniewski T., Uwarunkowania i dotychczasowe skutki inwazji Rosji na 
Ukrainę – (nie)bezpieczeństwo ontologiczne, przetrwanie reżimu czy dewiacja ide-
ologiczna?, „Studia Polityczne” 2023, nr 1, s. 37–46.
Porter J.G., Russian Chemical and Biological Weapons: Limiting the Effects  of Russian 
CBW Programs on NATO Security Through 2035; https://bearworks.missourista-
te.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=4986&context=theses, dostęp: 10.01.2025 r.
Przybyła  K.,  NATO  wobec  konfliktu   na  Ukrainie,  „Bezpieczeństwo  Narodowe”  2016, 
nr 1/4.
Raś M., Rosja wobec państw Europy Środkowej i Wschodniej, „Międzynarodowy Prze-
gląd Polityczny” 2020, nr 4.
Rogozińska A., Identyfikacja  uwarunkowań konfliktu  rosyjsko-ukraińskiego w między-
narodowym  środowisku  bezpieczeństwa,  „Środkowoeuropejskie  Studia  Politycz-
ne”, 2022, nr 1.
Rogozińska A., Threats to the security of the Black Sea region created by the Rus-
sian-Ukrainian war (2022), „Online Journal Modelling the New Europe” 2023, 
nr 43.
Rogozińska A., Zagrożenia bezpieczeństwa Ukrainy wynikające z rosyjskich działań hy-
brydowych, „Kwartalnik Bellona” 2023, nr 4.
Romer E., Rozmyślania na tematy regionalne, „Czasopismo Geograficzne” 1948, t. XIX.
Russocki S., Region mazowiecki w Polsce średniowiecznej (Dotychczasowe ustalenia, 
nowe perspektywy i postulaty badawcze), „Przegląd Historyczny” 1963, nr 3.
Sobczyk K., Konflikt na Ukrainie – porażka czy szansa dla Wspólnej Polityki Bezpieczeń-
stwa i Obrony UE? „Bezpieczeństwo Narodowe” 2015, nr 1.
Soloch P., Pietrzak P., Szczyt NATO w Warszawie: uwarunkowania, rezultaty, wnioski 
dla Polski, „Bezpieczeństwo Narodowe”, 2016, nr 37–40.
Spirewski W., Rzeczywistość systemów–światów, „Dialogi Polityczne” 2003, nr 10.
Spyra A., Między lądem a morzem. Koncepcje Heartlandu i Rimlandu H.J. Mackindera 
oraz N. Spykmana, „Res Politicae” 2016, t. VIII.
Stankiewicz W., Dyplomacja prewencyjna jako środek utrzymania ładu na kontynencie 
europejskim, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politolo-
gia” 2009, 16/1.
Stankiewicz W., Proces integracji Ukrainy z Unią Europejską, „Nowa Polityka Wschod-
nia” 2013, nr 2 (5.
Stańczyk J., Wpływ Ukrainy jako sworznia geopolitycznego, na bezpieczeństwo w Euro-
pie Środkowo-Wschodniej, „Studia Wschodnioeuropejskie” 2023, nr 2.
Stępniewski T., Kryzys Ukrainy a rewizjonizm Rosji na arenie międzynarodowej, „Rocz-
niki Nauk Społecznych” 2018, nr 3.
Subcomplex?, „Bilig”, summer 2024/issue 110.
Sukach  A.,  Dezinformacja  Rosji  przeciwko  Ukrainie  w  XXI  wieku,  „Wschód  Europy” 
2023, nr 1.
Sukach A., Wpływ rosyjsko-ukraińskiej wojny na euroatlantyckie bezpieczeństwo, „Stu-
dia de Securitate” 2023, nr 13(1).
Surma  T.,  Rozwój  obrony  przeciwrakietowej  w  NATO,  „Bezpieczeństwo  Narodowe” 
2023, nr 2.289 Bibliografia
Symonides J., Bezpieczeństwo międzynarodowe w reformie ONZ, „Rocznika Strategicz-
ny 2005/2006”.
Szczęśniak D., Główne kierunki rozwoju Sił Zbrojnych Republiki Białorusi, „Zeszyty Na-
ukowe Collegium Witelona” 2022, t. 1.
Szyszlak T., Przekształcenia w ukraińskim systemie bezpieczeństwa narodowego po re-
wolucji godności. Wybrane aspekty, „Wschodnioznawstwo”, 2018, t. 12.
Śliwa Z., Od odstraszania do obrony – wyzwania bezpieczeństwa państw bałtyckich, 
„Bezpieczeństwo Narodowe” 2023, nr 2.
Thompson W.R., The regional subsystem. A conceptual explication and a propositional 
inventory, „International Studies Quaterly” 1973, nr 1.
Topolski  I.,  Manewry  wojskowe  jako  forma  demonstracji  siły  militarnej  Federa-
cji  Rosyjskiej  w  Europie,  „Wschód  Europy.  Studia  Humanistyczno-Społeczne” 
2019, nr 1.
Tyszkiewicz A., Miejsce Ukrainy na geopolitycznej mapie Europy, „Jagielloński Przegląd 
Bezpieczeństwa” 2018, 2 (5).
Ukielski P., Inicjatywa Trójmorza w polskiej polityce zagranicznej, „Studia Europejskie 
– Studies in European Affairs” 2018, nr  2.
Urbanek A., Liberalna wizja bezpieczeństwa – próba systematyzacji koncepcji, „Kultura 
Bezpieczeństwa. Nauka – Praktyka – Refleksje” 2018, nr  31.
Velichko O., Kampania wyborcza na Ukrainie w 2019 roku – przykład wywoływania 
skandalu w mediachjako narzędzia propagandy politycznej, „Facta Ficta. Journal 
of Theory, Narrative & Media” 2019, nr 2.
Warchoł A., Rola cyberprzestrzeni w wojnie Rosji z Ukrainą, „Nowa Polityka Wschod-
nia” 2023, nr 4 (39).
Wołejszo J., Malasiewicz K., Wojna hybrydowa: mit i rzeczywistość, „Przegląd Sił Zbroj-
nych” 2019, nr 2.
Wrzosek M., Polityczno-militarne uwarunkowania rosyjskiej „wojskowej operacji spe-
cjalnej” w Ukrainie, „Problemy Techniki Uzbrojenia” 2023, nr 5.
Zięba R., Promocja demokracji przez Zachód we wschodniej części Europy w XXI wieku, 
„Rocznik Integracji Europejskiej” 2017, nr 11.
Akty prawne
Akt końcowy KBWE z 1 sierpnia 1975 r., Akt Helsiński – Deklaracja zasad rządzących 
wzajemnymi stosunkami między Państwami uczestniczącymi, [w:] Wybór doku-
mentów do nauki prawa międzynarodowego publicznego, P. Łaski, I. Gawłowicz, 
Cz. II, Szczecin 2001.
Amnesty International Report 2022/23 the State of the World’s Human Rights; https://
www.amnesty.org/en/wp-content/uploads/2023/03/webpol1056702023english.
pdf, dostęp: 5.01.2025 r.
Cf. Arts 16–17 of the Vienna Convention on Succession of States in respect of Treaties, 
23 August 1978, 1946 UNTS 3; https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/
conventions/3_2_1978.pdf, dostęp: 5.01.2025 r.290 Bibliografia
Delegatsiya Rossiyskoy Federatsii v OON prinyala resheniye zashchitit’ russkoyazych-
noye naseleniye v Yevrope; https://tass.ru/politika/20383087, dostęp: 7.07.2024 r.
Karta Narodów Zjednoczonych, Statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości 
i Porozumienie, ustanawiające Komisję Przygotowawczą Narodów Zjednoczonych. 
San Francisco, 26.06.1945 r.; https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/
karta-narodow-zjednoczonych-statut-miedzynarodowego-trybunalu-16779385/
art-53, dostęp: 4.06.2024 r.
Minsk  agreement  on  Ukraine  crisis:  text  in  full;  https://www.telegraph.co.uk/news/
worldnews/europe/ukraine/11408266/Minsk-agreement-on-Ukraine-crisis-text-
-in-full.html, dostęp: 7.07.2024 r.
O  sozdanii  Soyuznogo  gosudarstva;  http://www.consultant.ru/document/cons_doc_
LAW_25282, dostęp: 2.08.2024 r.
O voyenno-administrativnom delenii Rossiyskoy Federatsii (s izmeneniyami ot 2 apre-
lya 2014 g.); http://docs.cntd.ru/document/902235810, dostęp: 24.10.2024 r.
Obrashcheniye Putina k rossiyanam po voprosu priznaniya DNR i LNR; http://kremlin.
ru/events/president/news/67843, dostęp: 10.07.2024 r.
Prague  Summit  Declaration;  https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_ 
19552.htm, dostęp: 2.02.2024 r.
Prezydent  RP,  Wspólna  deklaracja  głów  państw  Bukaresztańskiej  Dziewiątki, 
8.06.2018 r.; https://www.prezydent.pl/aktualnosci/wydarzenia/art,1031,wspolna-
deklaracja-glow-panstw-bukaresztanskiej-dziewiatki.html, dostęp: 15.06.2024 r.
Ukaz  Prezidenta  Rossijskoj  Federacii.  O  voenno-administrativnom  delenii  Rossijskoj 
Federacii  (s  izmeneniâmi  na  2  aprela  2014),  Serwis  Docs.cntd.ru,  20.09.2010   r.; 
http://docs.cntd.ru/document/902235810, dostęp: 15.09.2024 r.
Ukaz Prezidenta Rossiyskoy Federatsii z 19.11.2024 g. № 991 ukrepit’ osnovy ekonomi-
cheskoy  politiki  Rossiyskoy  Federatsii  v  yadernoy  sfere;  http://publication.pravo.
gov.ru/document/0001202411190001, dostęp: 6.01.2025 r.
Ukraina  Prezidenta  Rossiyskoy  Federatsii  ot  12.01  №  915.  «Ob  stabilizatsii  tverdote-
l’nykh soyedineniy Voruzhennykh Sil „Rossiyskaya Federatsiya”; http://publication.
pravo.gov.ru/document/0001202312010116, dostęp: 10.12.2024 r.
Ukraina Prezidenta Rossiyskoy Federatsii ot 25.08.2022 № 575. «Ob stabilizatsii tverdo-
tel’nykh soyedineniy Voruzhennykh Sil „Rossiyskaya Federatsiya”; http://publica-
tion.pravo.gov.ru/Document/View/0001202208250004, dostęp: 10.12.2024 r.
United  Nations  Charter  (full);  https://www.un.org/en/about-us/un-charter/full-text, 
dostęp: 10.07.2024 r.
United Nations Office  for the Coordination of Humanitarian Affairs  (OCHA); https://
www.unocha.org, dostęp: 17.07.2024 r.
United Nations: Human Rights, Raport of the human rights situation in Ukraine 1 Au-
gust  2021–31  January  2022;  https://www.ohchr.org/sites/default/files/2022 -
-03/33rdReportUkraine-en.pdf, dostęp: 22.08.2024 r.
Ustawa  z  dnia  30  stycznia  1959  r.  powszechnym  obowiązku  wojskowym  (t.j.  Dz.U. 
z 1963 r. nr 20, poz. 108).
Visegrad Declaration 1991. Declaration on Cooperation between the Czech and Slovak 
Federal Republic, the Republic of Poland and the Republic of Hungary in Striving for 291 Bibliografia
European Integration; https://www.visegradgroup Voyennaya operatsiya na Ukra-
ine Shoygu soobshchil, chto za god FS RF zarabotala okolo 490 tys. podryadchiki; 
https://tass.ru/armiya-i-opk/19578903, dostęp: 10.12.2024 r.
Netografia
17  września  1939  roku  w  sowieckiej  propagandzie,  czyli  próba  usprawiedliwienia 
bezprawia;  https://www.polskieradio.pl/39/156/artykul/3241649,17-wrzesnia-
-1939-roku-w-sowieckiej-propagandzie-czyli-proba-usprawiedliwienia-bezprawia, 
dostęp: 11.01.2025 r.
19 NATO Allies and partners wrap up exercise Saber Strike 2018; https://www.nato.int/
cps/en/natohq/news_156063.htm, dostęp: 3.01.2025 r.
A Czech Explosion, Russian Agents, A Bulgarian Arms Dealer: The Recipe For A Ma-
jor  Spy  Scandal  In  Central  Europe;  https://www.rferl.org/a/czech-expulsions-
bulgaria-gebrev-russia-gru-intelligen  ce-explo  sion-spy-scandal/31209960.html, 
dostęp: 1.07.2024 r.
Adaptacja  NATO  do  nuklearnych  wyzwań  ze  strony  Rosji;  https://pism.pl/publi-
kacje/Adaptacja_NATO_do_nuklearnych_wyzwa__ze_strony_Rosji,  dostęp: 
6.01.2025 r.
Adetunji J., What’s NATO, and why does Ukraine want to join?; https://theconversation.
com/whats-nato-and-why-does-ukraine-want-to-join-175821, dostęp: 12.04.2024 r.
Affek J., Potencjał military Rosji w obwodzie kaliningradzkim a wpływy rosyjskie w re-
gionie; https://geopolityka.net/jaroslaw-affek-potencjal-militarny-rosji-w-obwodzie-
kaliningradzkim, dostęp: 22.02.2024 r.
Bakuła K., Nowe rosyjskie systemy przeciwlotnicze ochronią przed bronią hipersonicz-
ną?;  https://defence24.pl/sily-zbrojne/nowe-rosyjskie-systemy-przeciwlotnicze-
ochronia-przed-bronia-hipersoniczna, dostęp: 27.02.2024 r.
Baltic Pipe; https://www.gaz-system.pl/en/transmission-system/eu-support/invest-
ments-co-financed-with-eu-funds/baltic-pipe.html, dostęp: 10.01.2025 r.
Bałtowie synchronizują sieci z Europą. Koniec zależności od Rosji; https://www.rp.pl/
opinie-ekonomiczne/art41780131-baltowie-synchronizuja-sieci-z-europa-koniec-
zaleznosci-od-rosji, dostęp: 26.12.2024 r.
Behind the Curtain: Unveiling Pro-Kremlin Ecosystems in Europe; https://www.isdglo-
bal.org, dostęp: 15.12.2024 r.
Belarus  referendum  approves  proposal  to  renounce  non-nuclear  status  –  agencies; 
https://www.reuters.com/world/europe/launchpad-russias-assault-ukraine-
belarus-holds-referendum-renounce-non-nuclear-2022-02-27, dostęp: 3.01.2025 r.
Belarus. Exercises with the Russians; https://www.newsy-today.com/belarus-exercises-
with-the-russians-they-sleep-in-the-woods-drink-vodka-and-sell-fuel-belarusians-
about-russian-troops, dostęp: 10.02.2024 r.
Benedyczak  J.,  Dyner  A.M.,  Białoruś–Rosja:  w  kierunku  stopniowej  integracji; 
https://www.pism.pl/publikacje/BialorusRosja_w_kierunku_stopniowej_inte-
gracji, dostęp: 13.01.2025 r.292 Bibliografia
Benedyczak J., Założenia i perspektywy polityki Rosji wobec Gruzji; https://www.pism.
pl/publikacje/Za_o_enia_i_perspektywy_polityki_Rosji_wobec_Gruzji,  dostęp: 
10.11.2024 r.
Bezhonowa H., Olchowski J., Obchody 9 maja – instrument budowania tożsamości na 
Ukrainie,  Białorusi  i  w  Mołdawii;  https://ies.lublin.pl/komentarze/obchody-9-
-maja-instrument-budowania-tozsamosci-na-ukrainie-bialorusi-i-w-moldawii,  do-
stęp: 10.01.2025 r.
Białoruska  opozycja  chce  poszerzenia  Trójkąta  Lubelskiego;  https://kresy24.pl/
bialoruska-opozycja-chce-poszerzenia-trojkata-lubelskiego, dostęp: 1.06.2024 r.
Białoruś:  Policja  stosuje  przerażającą  przemoc  wobec  pokojowych  demonstrantów; 
https://www.amnesty.org.pl/przerazajaca-przemoc-wobec-demonstrantow, dostęp: 
30.07.2024 r.
Białoruś: wybory w atmosferze strachu i represji; https://www.amnesty.org.pl/bialo-
rus-wybory-w-atmosferze-strachu-i-represji, dostęp: 25.01.2025 r.
Białoruś; https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/belarus, dostęp: 25.12.2024 r.
Biden lifts ban on Ukraine using US weapons to strike deeper into Russia; https://www.
theguardian.com/world/2024/nov/17/biden-has-lifted-ban-on-ukraine-using-us-
weapons-to-strike-deeper-into-russia-reports, dostęp: 11.11.2024 r.
Bieniada R., Regionalizm i regionalizacja w definicji. Wybrane problemy teoretyczne; 
https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-3f280db2-
-db0e-485d-9ab8-0b963d9d5db5/c/R.Bieniada-regionalizm-i-regionalizacja-w-
definicji.wybrene-problemy-teoretyczne-Kopia.pdf, dostęp: 1.02.2024  r.
Bienvenue B., On NATO’s eastern flank , on the Russian border, the ‘pre-war era’ has 
begun;  https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/07/11/on-nato-
s-eastern-flank-on-the-russian-border-the-pre-war-era-has-begun_6680829_4.
html, dostęp: 5.01.2025 r.
Bilal  A.,  Wojna  hybrydowa  –  nowe  zagrożenia,  złożoność  i  „zaufanie”  jako  antidotum; 
https://www.nato.int/docu/review/pl/articles/2021/11/30/wojna-hybrydowa-nowe-
zagrozenia-zlozonosc-i-zaufanie-jako-antidotum/index.html, dostęp: 5.01.2025 r.
Birmingham Declaration and Resolutions adopted by the OSCE Parliamentary Assem-
bly at the Twenty-Ninth Annual Session, Birmingham, 2–6 July 2022; https://www.
oscepa.org/en/documents/annual-sessions/2022-birmingham/4409-birmingham-
declaration-eng/file, dostęp: 5.07.2024  r.
Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Spotkanie B9 w Warszawie, 11.06.2018; https://
www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/8221,Spotkanie-B9-w-Warszawie.html,  dostęp: 
15.06.2024 r.
Biuro  Narodów  Zjednoczonych  ds.  Koordynacji  Pomocy  Humanitarnej  (OCHA); 
https://www.unhcr.org/pl, dostęp: 17.07.2024 r.
Blockmans S., How should the EU respond to Russia’s war in Ukraine?; https://www.
ceps.eu/ceps-publications/how-should-the-eu-respond-to-russias-war-in-ukraine, 
dostęp: 22.08.2024 r.
Blog: Cooperation between the EU and Ukraine to fight disinformation during wartime; 
https://euneighbourseast.eu/young-european-ambassadors/blog/blog-cooperation- 293 Bibliografia
between-the-eu-and-ukraine-to-fight-disinformation-during-wartime,  dostęp: 
10.01.2025 r.
Bochyńska N., Rosyjskie cyberataki na obiekty cywilne. „Czysto terrorystyczna tak-
tyka”;  https://cyberdefence24.pl/cyberbezpieczenstwo/rosyjskie-cyberataki-na- 
obiekty-cywilne-czysto-terrorystyczna-taktyka, dostęp: 26.01.2025 r.
Bodalska  B.,  Ministrowie  obrony  Bukaresztańskiej  Dziewiątki  znów  w  Warszawie, 
EURACTIV.pl,  5.04.2019,  https://www.euractiv.pl/section/polityka-regionalna/
news/ministrowie-obrony-bukaresztanskiej-dziewiatki-znow-w-warszawie,  dostęp: 
2.01.2024 r.
Bodalska B., Trójkąt Lubelski – nowy format współpracy Polski, Litwy i Ukrainy. Z ja-
kimi  zadaniami?;  https://www.euractiv.pl/section/polityka-zagraniczna-ue/news/
trojkat-lubelski-polska-litwa-ukraina-unia-lubelska-historia-dyplomacja-wspoopra
ca-regionalna, dostęp: 10.11.2024 r.
Bondarieva K., NATO reacts to Russia’s aggressive nuclear rhetoric; https://www.pra-
vda.com.ua/eng/news/2024/05/7/7454636, dostęp: 30.07.2024 r.
Bonusiak G., Ochrona praw mniejszości narodowych w państwach powstałychw za-
chodniej  części  byłego  Związku  Radzieckiego;  https://ies.lublin.pl/wp-content/
uploads/2022/11/riesw_2022-04-04.pdf, dostęp: 20.08.2024 r.
Borecki J., Dezinformacja jako zagrożenie dla prywatnych i publicznych przedsiębiorstw; 
https://warsawinstitute.org/pl/dezinformacja-jako-zagrozenie-dla-prywatnych-
publicznych-przedsiebiorstw, dostęp: 10.05.2024 r.
Borrell J., Russia’s war against Ukraine: where do we stand and what can the futu-
re  bring?;  https://www.eeas.europa.eu/eeas/russia%E2%80%99s-war-against-
ukraine-where-do-we-stand-and-what-can-futu-re-bring_en, dostęp: 1.09.2024 r.
Bowker M., The war in Georgia and the Western response; https://www.tandfonline.
com/doi/full/10.1080/02634937.2011.570121?scroll=top&needAccess=true,  do-
stęp: 10.11.2024 r.
Břešťan R., Jak Czechy radzą sobie z cyberzagrożeniami?; https://krytykapolityczna.pl/
swiat/jak-czechy-radza-sobie-z-cyberzagrozeniami, dostęp: 12.02.2025 r.
Brussels Summit Declaration Issued by the Heads of State and Government partici-
pating in the meeting of the North Atlantic Council in Brussels 11–12 July 2018. 
NATO;  https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_156624.htm,  dostęp: 
7.07.2024 r.
Bryc A., Rosyjscy oligarchowie. Zachód ich karze, Putin trzyma w garści; https://www.
polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat/2157165,1,rosyjscy-oligarchowie-zachod-ich-
karze-putin-trzyma-w-garsci.read, dostęp: 5.05.2024 r.
Bryjka F., Legucka A., Dezinformacja i propaganda Rosji oraz Białorusi w kontekście 
polsko-białoruskiego kryzysu granicznego; https://www.pism.pl/publikacje/dezi-
nformacja-i-propaganda-rosji-oraz-bialorusi-w-kontekscie-polsko-bialoruskiego-kr
yzysu-granicznego, dostęp: 25.01.2025 r.
Bryjka F., Ochrona zewnętrznej granicy UE i NATO przed Rosją i Białorusią; https://
www.pism.pl/publikacje/ochrona-zewnetrznej-granicy-ue-i-nato-przed-rosja- 
i-bialorusia, dostęp: 26.12.2024 r.294 Bibliografia
Bryjka F., Przyszłość reagowania kryzysowego w nowej strategii NATO; https://www.
pism.pl/publikacje/przyszlosc-reagowania-kryzysowego-w-nowej-strategii-nato, 
dostęp: 7.01.2025 r.
Bryjka F., Rosyjska dezinformacja na temat ataku na Ukrainę; https://www.pism.pl/pu-
blikacje/rosyjska-dezinformacja-na-temat-ataku-na-ukraine, dostęp: 25.01.2025 r.
Bryjka  F.,  Rosyjskie  działania  dywersyjne  wobec  państw  NATO;  https://www.pism.pl/
publikacje/rosyjskie-dzialania-dywersyjne-wobec-panstw-nato, dostęp: 15.12.2024 r.
Bukaresztańska  Dziewiątka  solidarna  w  działaniach  na  rzecz  wzmacniania  bezpie-
czeństwa;  https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/bukaresztanska-dziewiatka-
solidarna-w-dzialaniach-na-rzecz-wzmacniania-bezpieczenstwa, dostęp: 3.01.2025 r.
Były szef łotewskiego MSW skazany za szpiegostwo na rzecz Rosji; https://tvn24.pl/
swiat/byly-szef-lotewskiego-msw-janis-adamsons-skazany-za-szpiegostwo-na-
rzecz-rosji-st7431718, dostęp: 2.08.2024 r.
Caldara D., Conlisk S., Iacoviello M., Penn M., The Effect of the War in Ukraine on Global 
Activity and Inflation ; https://www.federalreserve.gov/econres/notes/feds-notes/
the-effect-of-the-war-in-ukraine-on-global-activity-and-inflation -20220527.html, 
dostęp: 2.08.2024 r.
Całus K., Łoskot-Strachota A., BRUA i rumuńskie pomysły na środkowoeuropejski rynek 
gazu;  https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2020-11-24/brua-
i-rumunskie-pomysly-na-srodkowoeuropejski-rynek-gazu, dostęp: 3.01.2025 r.
Całus  K.,  Mołdawia  przed  wyborami:  mobilizacja  prorosyjskiej  opozycji;  https://
www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2024-06-07/moldawia-przed-wyborami-
mobilizacja-prorosyjskiej-opozycji, dostęp: 12.02.2025 r.
CERT.PL; https://cert.pl/en/about-us, dostęp: 10.01.2025 r.
Chawryło  K.,  Propaganda  masowego  rażenia.  Rosyjska  telewizja  w  obliczu  wojny; 
https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2022-05-06/propaganda-
masowego-razenia-rosyjska-telewizja-w-obliczu-wojny, dostęp: 10.08.2024 r.
Chmielewski B., Tarociński J., Na wojennej ścieżce: rozwój i modernizacja sił zbroj-
nych  państw  bałtyckich,  https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-
-osw/2024-05-10/na-wojennej-sciezce-rozwoj-i-modernizacja-sil-zbrojnych-
panstw, dostęp: 11.01.2025 r.
Chorwacja planuje budowę regionalnego hubu gazowego; https://ies.lublin.pl/komenta-
rze/chorwacja-planuje-budowe-regionalnego-hubu-gazowego, dostęp: 10.01.2025 r.
Cieśla J.,   Jaki sprzęt Polska przekazała Ukrainie? [OPINIA]; https://defence24.pl/sily-
-zbrojne/jaki-sprzet-polska-przekazala-ukrainie-opinia, dostęp: 1.01.2025 r.
Cieślak  J.,  Zapad  2021:  Rosja  i  Białoruś  szykują  ćwiczenia  blisko  Polski  [RAPORT]; 
https://defence24.pl/sily-zbrojne/zapad-2021-rosja-i-bialorus-szykuja-cwiczenia-
blisko-polski-raport, dostęp: 22.02.2024 r.
Cîrdei I.A., Ispas L., Four (updated) ways the war in Ukraine might end; https://www.
atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/four-updated-ways-the-war-in-ukraine-
-might-end, dostęp: 22.08.2024 r.
Collective defence and Article 5; https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_110496.
htm, dostęp: 10.11.2024 r.295 Bibliografia
Comprehensive  Assistance  Package  for  Ukraine;  https://www.nato.int/nato_static_
fl2014/assets/pdf/pdf_2016_09/20160920_160920-compreh-ass-packag e-ukra-
ine-en.pdf, dostęp: 8.07.2024 r.
Convention on Conciliation and Arbitration within the CSCE; https://www.osce.org/co-
urt-of-conciliation-and-arbitration/111409, dostęp: 20.07.2024 r.
Court of Conciliation and Arbitration; https://www.osce.org/cca, dostęp: 4.06.2024 r.
Cyberatak na ukraińskie rejestry państwowe. Kopie zapasowe były na serwerach w Polsce; 
https://tvn24.pl/swiat/ukraina-media-cyberatak-na-rejestry-panstwowe-ktorych-
kopie-zapasowe-byly-na-serwerach-w-polsce-st8231666, dostęp: 26.01.2025 r.
Cyberbezpieczeństwo  a  energetyka  –  jakie  zagrożenia?;  https://enerad.pl/
cyberbezpieczenstwo-a-energetyka-jakie-zagrozenia, dostęp: 10.01.2025 r.;
Czarnogóra już w NATO; https://www.polska-zbrojna.pl/home/articleshow/22820, do-
stęp: 12.01.2025 r.
Czechy: Rosyjskie cyberataki na infrastrukturę kolejową; https://www.rynek-kolejowy.
pl/wiadomosci/czechy-rosyjskie-cyberataki-na-infrastrukture-kolejowa-118333.
html, dostęp: 26.01.2025 r.
Czym jest fact-checking? – zarys inicjatyw na świecie i w Polsce; https://cyberpolicy.
nask.pl/czym-jest-fact-checking-zarys-inicjatyw-na-swiecie-i-w-polsce,  dostęp: 
10.01.2025 r.
Ćwiczenia Defender Europe 2022 i Swift Response 2022; https://www.gov.pl/web/nato/
cwiczenia-defender-europe-2022-i-swift-response-2022, dostęp: 4.01.2025 r.
Ćwiczenia dotyczące cyberbezpieczeństwa dowodzą gotowości do reagowania na za-
grożenia  cybernetyczne;  https://www.gov.pl/web/dyplomacja/cwiczenia-dotycza-
ce-cyberbezpieczenstwa-dowodza-gotowosci-do-reagowania-na-zagrozenia-cybern
etyczne, 2.01.2025 r.
Dąborowski T., Piechal T., Sadecki A., Ukraina: uderzenie w szkolnictwo mniejszości na-
rodowych;  https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2017-09-27/ukraina-
uderzenie-w-szkolnictwo-mniejszosci-narodowych, dostęp: 2.02.2024 r.
Dąbrowski M., Rosyjska „eskalacja” – realne zagrożenie czy element wojny informacyj-
nej?; https://defence24.pl/geopolityka/rosyjska-eskalacja-realne-zagrozenie-czy-
element-wojny-informacyjnej, dostęp: 15.12.2024 r.
Defender  Europe  22  –  wzmacniamy  sojuszniczą  interoperacyjność;  https://www.
wojsko-polskie.pl/articles/tym-zyjemy-v/defender-europe-22-wzmacniamy-
sojusznicza-interoperacyjnosc, dostęp: 4.01.2025 r.
Dehtiarowa I., Metalnikowa J., Modernizacja i odbudowa Ukrainy; https://gazeta.sgh.
waw.pl/wspolpraca-miedzynarodowa/modernizacja-i-odbudowa-ukrainy,  dostęp: 
5.01.2025 r.
Derleth J., Wzmacnianie interoperacyjności, która jest podstawą efektywności działań 
NATO;  https://www.nato.int/docu/review/pl/articles/2015/06/16/wzmacnianie-
interoperacyjnosci-ktora-jest-podstawa-efektywnosci-dzialan-nato/index.html,  do-
stęp: 4.01.2025 r.
Deterrence and Defence Posture Review; https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_
texts_87597.htm, dostęp: 11.01.2025 r.296 Bibliografia
Detsch J., Gramer R., Russia’s Nuclear Weapons Are Now in Belarus; https://foreignpo-
licy.com/2024/03/14/russia-nuclear-weapons-belarus-putin, dostęp: 20.12.2024 r.
Dezinformacja – działania NATO Stratcom COE; https://cyberpolicy.nask.pl/dezinfor-
macja-dzialania-nato-stratcom-coe, dostęp: 26.01.2025 r.
Dezinformacja: Białoruś i Rosja bronią Ukrainę przed agresywną Polską; https://di-
sinfodigest.pl/2024/11/08/dezinformacja-bialorus-i-rosja-bronia-ukraine-przed-
agresywna-polska, dostęp: 11.01.2025 r.
Dębiec K., Słowacja przed wyborami parlamentarnymi: powrót do przeszłości; https://
www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2023-09-19/slowacja-przed-
wyborami-parlamentarnymi-powrot-do-przeszlosci, dostęp: 12.01.2025 r.
Dębiec  K.,  Słowacja:  strategiczne  dylematy  po  rosyjskiej  inwazji  na  Ukrainę; 
https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2022-05-10/slowacja-
strategiczne-dylematy-po-rosyjskiej-inwazji-na, dostęp: 12.12.2024 r.
Doktryna  Obronna  NATO;  https://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/01/koncepcja_strategicz-
na_nato_tlumaczenie.pdf, dostęp: 6.01.2025 r.
Domańska M., Putin: Ukraińcy to Rosjanie, Ukraina to „anty-Rosja”; https://www.osw.
waw.pl/pl/publikacje/analizy/2021-07-13/putin-ukraincy-to-rosjanie-ukraina-to-
-anty-rosja, dostęp: 5.01.2024 r.
Dragon-24  –  sprawdzian  interoperacyjności  i  współdziałania  wojsk  NATO;  https://
www.gov.pl/web/obrona-narodowa/dragon-24---sprawdzian-interoperacyjnosci-i-
wspoldzialania-wojsk-nato, dostęp: 4.01.2025 r.
Dura  M.,  Obwód  Kaliningradzki  traci  znaczenie.  Nowa  strategia  NATO  na  Bałtyku 
[ANALIZA];  https://defence24.pl/polityka-obronna/obwod-kaliningradzki-traci-
znaczenie-nowa-strategia-nato-na-baltyku-analiza, dostęp: 4.01.2025 r.
Dura M., Po 75 latach NATO silniejsze od Rosji; https://defence24.pl/polityka-obronna/
po-75-latach-nato-silniejsze-od-rosji-komentarz, dostęp: 6.01.2025 r.
Dura M., Rosjanie: THAAD gorszy od S-500; https://defence24.pl/sily-zbrojne/wedlug-
-rosjan-s-500-jest-lepszy-od-thaad, dostęp: 27.03.2024 r.
Durkalec D., Bezpieczeństwo europejskie bez traktatu INF; https://www.nato.int/docu/
review/pl/articles/2019/09/30/bezpieczenstwo-europejskie-bez-traktatu-inf/in-
dex.html, dostęp: 7.01.2025 r.
Duval Smith A., NATO countries begin largest war game in eastern Europe since cold war, 
„The  Guardian”,  6.06.2016  r.;  https://www.theguardian.com/world/2016/jun/06/
nato-launches-largest-war-game-in-eastern-europe-since-cold-war-anaconda-2016, 
dostęp: 24.10.2024 r.
Dwa dobre lata w polskiej polityce zagranicznej, „Biuletyn Regionalnego Ośrodka De-
baty Międzynarodowej w Toruniu”, 2017, nr 12; http://www.rodm-torun.pl/biule-
tyn/015.pdf, dostęp: 2.01.2024 r.
Dwa lata wojny w Ukrainie i działania Unii Europejskiej; https://europapnews.pap.pl/
dwa-lata-wojny-w-ukrainie-i-dzialania-unii-europejskiej, dostęp: 1.06.2024 r.
Dyner A.M., Białoruś wobec wojny na Ukrainie; https://www.pism.pl/publikacje/bialo-
rus-wobec-wojny-na-ukrainie, dostęp: 5.01.2025 r.
Dyner A.M., Działania hybrydowe Rosji przeciw państwom NATO i UE; https://pism.pl/pu-
blikacje/dzialania-hybrydowe-rosji-przeciw-panstwom-nato-i-ue, dostęp: 5.01.2025 r.297 Bibliografia
Dyner  A.M.,  Eskalacja  konfliktu  w  Górskim  Karabachu  –  przyczyny  i  prawdopo-
dobny  dalszy  przebieg;  https://www.pism.pl/publikacje/Eskalacja_konfliktu-
_w_G_rskim_Karabachu___przyczyny_i_prawdopodobny_dalszy_przebieg, 
dostęp: 30.07.2024 r.
Dyner A.M., Legucka A., Lorenz W., Wpływ wojny na Ukrainie na polityczną stabilność 
Rosji;  https://www.pism.pl/publikacje/wplyw-wojny-na-ukrainie-na-polityczna-
stabilnosc-rosji, dostęp: 1.06.2024 r.
Dyner A.M., Problemy i wyzwania w relacjach białorusko-rosyjskich; https://pism.pl/
publikacje/Problemy_i_wyzwania_w_relacjach_bia_orusko_rosyjskich,  dostęp: 
10.02.2024 r.
Dyner  A.M.,  Rosyjska  polityka  w  zakresie  odstraszania  jądrowego;  https://www.
pism.pl/publikacje/Rosyjska_polityka_w_zakresie_odstraszania_jadrowego, 
dostęp: 22.09.2024 r.
Dyner A.M., Sytuacja na Białorusi w kontekście rosyjskiej agresji na Ukrainę; https://
www.pism.pl/publikacje/sytuacja-na-bialorusi-w-kontekscie-rosyjskiej-agresji-na-
ukraine, dostęp: 22.08.2024 r.
Dyner  A.M.,  Terlikowski  M.,  Białoruski  wektor  rosyjskiego  zagrożenia  dla  NATO; 
https://www.pism.pl/publikacje/bialoruski-wektor-rosyjskiego-zagrozenia-dla-
nato, dostęp: 13.01.2025 r.
Dyner A.M., Wyzwania dla białoruskiej polityki bezpieczeństwa; https://pism.pl/publi-
kacje/Wyzwania_dla_bia_oruskiej_polityki_bezpiecze_stwa, dostęp: 22.08.2024 r.
Działania kognitywne Rosji wobec Polski przy użyciu migrantów z obszaru postradziec-
kiego;  https://ies.lublin.pl/komentarze/dzialania-kognitywne-rosji-wobec-polski-
przy-uzyciu-migrantow-z-obszaru-postradzieckiego, dostęp: 26.01.2025 r.
Dziubińska  A.,  Francusko-rosyjskie  relacje  gospodarcze  w  obliczu  wojny  na  Ukra-
inie;  https://www.pism.pl/publikacje/francusko-rosyjskie-relacje-gospodarcze-w-
obliczu-wojny-na-ukrainie, dostęp: 25.12.2024 r.
Eastern  Partnership;  https://www.eeas.europa.eu/eeas/eastern-partnership_en,  do-
stęp: 4.07.2024 r.
Ekspert: Wschodnia flanka  NATO nie jest przygotowana do obrony, mjr rez. Mariusz 
Kordowski, ekspert Narodowego Centrum Studiów Strategicznych; https://defen-
ce24.pl/ekspert-wschodnia-flanka-nato-nie-jest-przygotowana-do-obrony ,  dostęp: 
10.01.2025 r.
Eksport  ukraińskiego  zboża;  https://www.consilium.europa.eu/pl/infographics/ukra-
inian-grain-exports-explained, dostęp: 4.06.2024 r.
Enhanced Forward Presence (EFP); https://lc.nato.int/operations/enhanced-forward-
-presence-efp, dostęp: 13.01.2025 r.
Erizanu P., Romania’s ‘rigged’ election shows Europe the dangers of Russian disinformation; 
https://www.theguardian.com/commentisfree/2024/dec/11/romania-presidential-
election-russia-disinformation-europe, dostęp: 25.01.2025 r.
Estonia names Russia’s military intelligence in a first-ever  attribution of cyberattacks; 
https://vm.ee/en/news/estonia-names-russias-military-intelligence-first-ever-
attribution-cyberattacks?, dostęp: 10.08.2024 r.298 Bibliografia
EU  needs  to  rethink  Russian  sanctions  to  cut  energy  costs,  Hungary’s  Orban  says; 
https://www.reuters.com/world/europe/eu-needs-rethink-russian-sanctions-cut-
energy-costs-hungarys-orban-says-2024-11-15, dostęp: 2.01.2025 r.
EU sanctions against Russia explained; https://www.consilium.europa.eu/en/policies/
sanctions-against-russia-explained, dostęp: 1.12.2024 r.
Europe  must  spend  more  on  its  own  defence;  https://www.ft.com/content/ 
94d19837-996b-40f1-8a1b-30ba68724091, dostęp: 25.02.2024 r.
Europe’s  critical  infrastructure  is  becoming  dangerously  vulnerable;  https://www.
ft.com/content/6180fa34-af5b-484f-bbe3-6a8a0ec6b116, dostęp: 1.09.2024 r.
European Council conclusions on Ukraine, the membership applications of Ukraine, the 
Republic of Moldova and Georgia, Western Balkans and external relations, 23 June 
2022;  https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2022/06/23/
european-council-conclusions-on-ukraine-the-membership-applications-of-
ukraine-the-republic-of-moldova-and-georgia-western-balkans-and-external-rela-
tions-23-june-2022, dostęp: 31.07.2024 r.
Europejska  polityka  energetyczna;  https://eur-lex.europa.eu/PL/legal-content/sum-
mary/an-energy-policy-for-europe.html, dostęp: 28.12.2024 r.
Europejska Sieć Kompetencji w dziedzinie Cyberbezpieczeństwa i Centrum ds.; https://
digital-strategy.ec.europa.eu/pl/policies/cybersecurity-competence-centre,  dostęp: 
28.12.2024 r.
Europejska Służba Działań Zewnętrznych (ESDZ); https://european-union.europa.eu/
institutions-law-budget/institutions-and-bodies/search-all-eu-institutions-and-bo-
dies/european-external-action-service-eeas_pl, dostęp: 26.01.2025 r.
Euvsdisinfo; https://euvsdisinfo.eu/pl, dostęp: 26.01.2025 r.
Fact-checking  w  Polsce  niezwykle  potrzebny.  Więcej  analizy,  mniej  emocji;  https://
www.press.pl/tresc/76430,fact-checking-w-polsce-niezwykle-potrzebny_-wiecej-
analizy_-mniej-emocji, dostęp: 7.01.2025 r.
Fake: Crucifixion  in Slovyansk; https://www.stopfake.org/en/lies-crucifixion-on-chan -
nel-one, dostęp: 7.01.2025 r.
Fałkowski A., Karwowski M., Gen. Fałkowski: Ochrona infrastruktury krytycznej wy-
maga współpracy na styku odpowiedzialności (ROZMOWA); https://biznesalert.
pl/ochrona-infrastruktury-krytycznej-energetycznej-kompetencje-energetyka,  do-
stęp: 5.01.2025 r.
FirstFT: Nato has just 5% of air defences needed to protect eastern flank ; https://www.
ft.com/content/2ccee809-20c8-4372-ab71-89337902be89, dostęp: 23.12.2024 r.
Fiszer J., Gruszczyński J., Wzmacnianie wschodniej flanki NATO; https://zbiam.pl/arty-
kuly/wzmacnianie-wschodniej-flanki-nato, dostęp: 4.07.2024  r.
Foy H., Russia rules out peace deal to end Ukraine war; https://www.ft.com/content/
c938 1570-5e3c-4e89-a5a0-7a98bbd880f6, dostęp: 22.08.2024 r.
Fraser M., Sztuczna inteligencja napędza dezinformację i cenzurę; https://cyberdefen-
ce24.pl/technologie/sztuczna-inteligencja-napedza-dezinformacje-i-cenzure,  do-
stęp: 7.01.2025 r.
Frear T., List of Close Military Encounters Between Russia and the West, March 2014-March 
2015, European Leadership Network; http://www.europeanleadershipnetwork.org/299 Bibliografia
medialibrary/2015/03/11/4264a5  a6/ELN%20Russia%20-%20West%20Full%20
List%20of%20Incidents.pdf, dostęp: 25.04.2024 r.
From „Novorossiya” to „Malorossiya”: What Alexandr Zakharchenko’s statement means; 
https://uacrisis.org/en/58719-declaration-zak-hartchenko, dostęp: 22.01.2024 r.
Galeotti M., The Baltic States as Targets and Levers: The Role of the Region in Russian 
Strategy;  https://www.marshallcenter.org/en/publications/security-insights/baltic-
states-targets-and-levers-role-region-russian-strategy-0, dostęp: 22.02.2024 r.
Gapiński K., Blackout w zachodniej Ukrainie – cyber atak o wymiarze międzynarodo-
wym;  https://pulaski.pl/komentarz-blackout-w-zachodniej-ukrainie-cyber-atak-o-
wymiarze-miedzynarodowym, dostęp: 10.01.2025 r.
Gawęda M., Rosyjskie bastiony A2/AD; https://defence24.pl/sily-zbrojne/rosyjskie-ba-
stiony-a2ad-analiza, dostęp: 15.12.2024 r.
General Assembly adopts landmark resolution on artificial intelligence; https://news.
un.org/en/story/2024/03/1147831, dostęp: 3.01.2025 r.
General Assembly Adopts Resolution Calling upon States Not to Recognize Changes in 
Status of Crimea Region; https://press.un.org/en/2014/ga11493.doc.htm, dostęp: 
6.06.2024 r.,
General Assembly Overwhelmingly Adopts Resolution Demanding Russian Federation 
Immediately End Illegal Use of Force in Ukraine, Withdraw All Troops; https://
press.un.org/en/2022/ga12407.doc.htm, dostęp: 4.06.2024 r.,
Germany blocks Estonian arms exports to Ukraine: report; https://www.dw.com/en/
germany-blocks-estonian-arms-exports-to-ukraine-report/a-60520988,  dostęp: 
7.07.2024 r.
Germany to send Ukraine weapons in historic shift on military aid; https://www.po-
litico.eu/article/ukraine-war-russia-germany-still-blocking-arms-supplies,  dostęp: 
10.12.2024 r.
Gibadło L., Popławski M., Pozyskać zasoby, uwiarygodnić partnerstwo: Scholz w Azji 
Centralnej;  https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2024-09-20/pozyskac-
zasoby-uwiarygodnic-partnerstwo-scholz-w-azji-centralnej, dostęp: 10.12.2024 r.
Gotkowska J., Berlin wobec groźby wojny. Niemiecka polityka i jej uwarunkowania; 
https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2022-02-21/berlin-
wobec-grozby-wojny-niemiecka-polityka-i-jej, dostęp: 25.12.2024 r.
Gotkowska J., Germany’s security policy and the Russian-Ukrainian conflict; https://
www.osw.waw.pl/en/publikacje/analyses/2014-04-09/germanys-security-policy-
and-russian-ukrainian-conflict, dostęp: 13.12.2024  r.
Gotkowska J., NATO na wschodniej flance  – nowy paradygmat; https://www.osw.waw.
pl/pl/publikacje/analizy/2016-07-13/nato-na-wschodniej-flance-no wy-paradyg-
mat, dostęp: 6.01.2025 r.
Gotkowska  J.,  NATO  w  fazie  przesilenia;  https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/ko-
mentarze-osw/2019-12-04/nato-w-fazie-przesilenia, dostęp: 7.01.2025 r.
Gotkowska J., Renesans wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony UE. Szanse i wy-
zwania  dla  wschodniej  flanki;  https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komen-
tarze-osw/2017-06-28/renesans-wspolnej-polityki-bezpieczenstwa-i-obrony-ue-
szanse-i, dostęp: 28.12.2024 r.300 Bibliografia
Gotkowska  J.,  Szymański  P.,  NATO  member  states  on  arms  deliveries  to  Ukraine; 
https://www.osw.waw.pl/en/publikacje/osw-commentary/2022-02-03/nato-mem-
ber-states-arms-deliveries-to-ukraine, dostęp: 7.07.2024 r.
Górecki  W.,  Umowa  Armenii  z  UE  –  pozory  wielowektorowej  polityki  Erywania; 
https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2017-11-29/umowa-armenii-z-ue-
pozory-wielowektorowej-polityki-erywania, dostęp: 30.07.2024 r.
Graca J., Gotkowska J., Odstraszanie nuklearne NATO: czas na zmiany?; https://www.
osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2024-06-19/odstraszanie-nuklearne-
-nato-czas-na-zmiany, dostęp: 6.01.2025 r.
Graham T., From the Ukraine Conflict to a Secure Europe; https://www.cfr.org/report/
ukraine-conflict-secure-europe, dostęp: 10.11.2024  r.
Gross  T.G.,  Geopolityczna  gra  o  Europę  Środkową;  https://klubjagiellonski.pl/2020/ 
02/13/geopolityczna-gra-o-europe-srodkowa, dostęp: 23.12.2024 r.
Grosse T.G., Skutki wojny na Ukrainie – perspektywa Unii Europejskiej; https://strate-
gyandfuture.org/skutki-wojny-na-ukrainie-perspektywa-unii-europejskiej,  dostęp: 
6.01.2025 r.
Groszkowski J., Gniazdowski M., Sadecki A., Wyszehradzka kakofonia wobec konfliktu  ro-
syjsko-ukraińskiego;  https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-09-10/
wyszehradzka-kakofonia-wobec-konfliktu-rosyjsko-ukrainskiego, dostęp: 20.12.2024  r.
Groszkowski J., Konończuk W., Gazowy rewers ze Słowacji na Ukrainę; https://www.
osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-09-10/gazowy-rewers-ze-slowacji-na-
-ukraine, dostęp: 1.01.2025 r.
Grupa Wyszehradzka wobec rosyjskiej agresji na Ukrainę; https://warsawinstitute.org/
pl/grupa-wyszehradzka-wobec-rosyjskiej-agresji-na-ukraine, dostęp: 1.12.2024 r.
Harress C., Russian military defense drills 2015: 4,000 exercises by armed forces con-
ducted this year, up from 2014, „International Business Times” 29.09.2015; http://
www.ibtimes.com/russian-military-defense-drills-2015-4000-exercises-armed-
forces-conducted-year-2014-2118576, dostęp: 25.09.2024 r.
Heise  R.,  NATO  odpowiada  na  nowe  wyzwania  stwarzane  przez  zmiany  klimatu; 
https://www.nato.int/docu/review/pl/articles/2021/04/01/nato-odpowiada-na-
nowe-wyzwania-stwarzane-przez-zmiany-klimatu/index.html, dostęp: 4.01.2025 r.
Hejj D., Konsekwentny wzrost uzależnienia energetycznego Węgier od Rosji; https://
ies.lublin.pl/komentarze/konsekwentny-wzrost-uzaleznienia-energetycznego-
wegier-od-rosji, dostęp: 10.01.2025 r.
Helsinki Final Act, 1975; https://history.state.gov/milestones/1969-1976/helsinki, do-
stęp: 14.07.2024 r.
Higgins A., The War That Continues to Shape Russia, 25 Years Later; https://www.ny-
times.com/2019/12/10/world/europe/photos-chechen-war-russia.html,  dostęp: 
22.02.2024 r.
Horizontal  Working  Party  on  Enhancing  Resilience  and  Countering  Hybrid  Threats 
– Establishment and adoption of its Terms of Reference; https://data.consilium.
europa.eu/doc/document/ST-10027-2019-INIT/en/pdf, dostęp: 7.01.2025 r.
How  Ukraine  Overcame  Russia’s  Grain  Blockade;  https://www.cfr.org/article/how-
-ukraine-overcame-russias-grain-blockade, dostp: 20.04.2024 r.301 Bibliografia
Human  Rights  Council;  https://www.ohchr.org/en/hrbodies/hrc/home,  dostęp: 
10.07.2024 r.
Hungary Blocks Ukraine from NATO Cyber Defense Center; https://www.kyivpost.com/
post/7197, dostęp: 7.07.2024 r.
Hyndle-Hussein J., Państwa bałtyckie wobec konfliktu  na Ukrainie; https://www.osw.
waw.pl/sites/default/files/komentarze_158.pdf, dostęp: 26.12.2024  r.
Igor  Sechin:  the  epitome  of  power  in  Putin’s  Russia;  https://www.theguardian.com/
business/2022/mar/04/igor-sechin-the-epitome-of-power-in-putin-russia-rosneft-
economy, dostęp: 10.08.2024 r.
Imperializm Rosji współczesnej, czyli o tym co doprowadziło do wojny na Ukrainie; https://
obserwatormiedzynarodowy.pl/2022/03/23/imperializm-rosji-wspolczesnej-czyli- 
o-tym-co-doprowadzilo-do-wojny-na-ukrainie, dostęp: 23.12.2024 r.
Informacje o Terminalu LNG; https://www.gaz-system.pl/pl/terminal-lng/informacje-
-o-terminalu-lng.html, dostęp: 10.01.2025 r.
Inicjatywa  Trójmorza  wzmacnia  odporność  naszego  regionu;  https://trojmorze.isp-
pan.waw.pl/najnowsze-informacje/inicjatywa-trojmorza-wzmacnia-odpornosc-
naszego-regionu, dostęp: 10.11.2024 r.
Inicjatywa  Trójmorza.  Podstawowe  informacje;  https://trojmorze.isppan.waw.pl/ini-
cjatywa-trojmorza/podstawowe-informacje, dostęp: 4.01.2025 r.
Integracja  europejska.  „Europa  potrzebuje  silniejszej  Unii”;  https://holistic.news/
integracja-europejska-europa-potrzebuje-silniejszej-ue, dostęp: 23.12.2024 r.
International Court of Justice. Annexes. Annex 2; https://www.icj-cij.org/node/203013, 
dostęp: 10.07.2024 r.
International Court of Justice: Ukraine v. Russia; https://unric.org/en/international-
-court-of-justice-ukraine-v-russia, dostęp: 4.06.2024 r.
International Court of Justice; https://www.icj-cij.org/home, dostęp: 10.07.2024 r.
Ioffe J., ‘What Putin Really Wants’, Atlantic, January/February 2018, https://www.theatlan-
tic.com/magazine/archive/2018/01/putins-game/546548, dostęp: 10.12.2024 r.
ISW: Rosja przedstawia manewry obronne NATO jako prowokację; https://www.pap.
pl/aktualnosci/isw-rosja-przedstawia-manewry-obronne-nato-jako-prowokacje, 
dostęp: 15.12.2024 r.
Jak  przeciwdziałać  dezinformacji  i  chronić  jakość  informacji?;  https://www.gov.pl/
web/oecd/jak-przeciwdzialac-dezinformacji-i-chronic-jakosc-informacji,  dostęp: 
3.01.2025 r.
Jakie są cele cyberataków w Polsce?; https://www.pap.pl/aktualnosci/jakie-sa-cele-cy-
beratakow-w-polsce, dostęp: 26.01.2025 r.
Jarosiewicz A., Fałkowski M., Wojna czterodniowa w Górskim Karabachu; https://www.
osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2016-04-06/wojna-czterodniowa-w-gorskim-
-karabachu, dostęp: 4.01.2025 r.
Jasiński  Ł.,  Maślanka  Ł.,  Niepewna  przyszłość  tandemu.  Stosunki  francusko-nie-
mieckie  w  dobie  wojny  i  inflacji;  https://www.pism.pl/publikacje/niepewna-
przyszlosc-tandemu-stosunki-francusko-niemieckie-w-dobie-wojny-i-inflacji, 
dostęp: 23.12.2024 r.302 Bibliografia
Jasiński  Ł.,  Stosunki  niemiecko-rosyjskie  po  agresji  na  Ukrainę  –  debaty  i  decyzje; 
https://www.pism.pl/publikacje/stosunki-niemiecko-rosyjskie-po-agresji-na-
ukraine-debaty-i-decyzje, dostęp: 23.12.2024 r.
Jawor A., Rosyjski szpieg zatrzymany na Litwie; https://infosecurity24.pl/za-granica/
rosyjski-szpieg-zatrzymany-na-litwie, dostęp: 1.08.2024 r.
Joint  communication  to  the  European  Parliament  and  the  council  EU  Policy  on  Cy-
ber  Defence;  https://www.eeas.europa.eu/sites/default/files/documents/Comm_
cyber%20defence.pdf, dostęp: 7.01.2025 r.
Joint  press  statementsby  NATO  Secretary  General  Jens  Stoltenberg  with  the  Prime 
Minister of Georgia, Irakli Kobakhidze; https://www.nato.int/cps/en/natohq/opi-
nions_223793.htm, dostęp: 27.03.2024 r.
Jóźwiak  V.,  Węgry  wobec  wojny  rok  po  rozpoczęciu  rosyjskiej  inwazji;  https://www.
pism.pl/publikacje/wegry-wobec-wojny-rok-po-rozpoczeciu-rosyjskiej-inwazji,  do-
stęp: 13.01.2025 r.
Jóźwiak V., Węgry wobec zagrożenia ponowną agresją Rosji na Ukrainę; https://www.
pism.pl/publikacje/wegry-wobec-zagrozenia-ponowna-agresja-rosji-na-ukraine, 
dostęp: 4.01.2025 r.
Kaca  E.,  Debata  o  Partnerstwie  Wschodnim  w  kontekście  inwazji  Rosji  na  Ukrainę; 
https://www.pism.pl/publikacje/debata-o-partnerstwie-wschodnim-w-kontekscie-
inwazji-rosji-na-ukraine, dostęp: 10.01.2025 r.
Kaca  E.,  Reakcja  UE  na  kryzys  białoruski;  https://www.pism.pl/publikacje/Reakcja_
UE_na_kryzys_bialoruski, dostęp: 25.01.2025 r.
Kaca  E.,  Zwalczanie  w  UE  rosyjskiej  dezinformacji  na  temat  Ukrainy;  https://pism.
pl/publikacje/zwalczanie-w-ue-rosyjskiej-dezinformacji-na-temat-ukrainy,  dostęp: 
26.01.2025 r.
Kacprzyk A., NATO reaguje na agresję Rosji przeciwko Ukrainie; https://pism.pl/publi-
kacje/nato-reaguje-na-agresje-rosji-przeciwko-ukrainie, dostęp: 6.01.2025 r.
Kacprzyk A., Perspektywy odstraszania i obrony NATO na wschodniej flance ; https://
www.pism.pl/publikacje/Perspektywy_odstraszania_i_obrony_NATO__na_
wschodniej_flance, dostęp: 4.01.2025  r.
Kacprzyk A., Rosja wzmacnia nuklearne zastraszanie NATO; https://www.pism.pl/pu-
blikacje/rosja-wzmacnia-nuklearne-zastraszanie-nato, dostęp: 26.02.2024 r.
Kacprzyk  A.,  Rosja  wzmacnia  sygnalizowanie  nuklearne  wobec  NATO;  https://www.
pism.pl/publikacje/rosja-wzmacnia-sygnalizowanie-nuklearne-wobec-nato,  do-
stęp: 26.02.2024 r.
Kacprzyk A., Rosja zmienia doktrynę nuklearną; https://pism.pl/publikacje/rosja-zmie-
nia-doktryne-nuklearna, dostęp: 6.01.2025 r.
Kacprzyk A., Szczyt NATO w Brukseli; https://www.pism.pl/publikacje/Szczyt_NATO-
_w_Brukseli, dostęp: 7.07.2024 r.
Kampania APT28 skierowana przeciwko polskim instytucjom rządowym; https://cert.
pl/posts/2024/05/apt28-kampania, dostęp: 26.01.2025 r.
Karbowski A., Państwo Związkowe Rosji i Białorusi; https://geopolityka.net/panstwo-
-zwiazkowe-rosji-i-bialorusi, dostęp: 13.01.2025 r.303 Bibliografia
Kashin V., Novaya rossiyskaya yadernaya doktrina i yeye dolgosrochnoye razvitiye; 
https://russiancouncil.ru/analytics-and-comments/analytics/novaya-rossiyskaya-
yadernaya-doktrina-i-ee-dolgosrochnye-posledstviya, dostęp: 6.01.2025 r.
Key  NATO  &  Allied  Exercises;  https://www.nato.int/nato_static_fl2014/asets/pdf/
pdf_2015_06/20150624_1506-key-exercises.pdf, dostęp: 23.07.2024 r.
Kiogora D. M., Regionalism and its Impact on the Global Economy; https://papers.ssrn.
com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2646467, dostęp: 10.11.2024 r.
Kłosiński P., Żochowski P., Rosja–Białoruś: pozorowane przyspieszenie integracji; https://
www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2021-11-05/rosja-bialorus-pozorowane-
przyspieszenie-integracji, dostęp: 25.12.2024 r.
Kłysiński K., W stronę bezalternatywnej zależności: wzrost roli Rosji w gospodarce Bia-
łorusi;  https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2023-08-18/w-
strone-bezalternatywnej-zaleznosci-wzrost-roli-rosji-w, dostęp: 11.01.2025 r.
Kolarz S., Kohabitacja z agresorem – Rosja w OBWE; https://www.pism.pl/publikacje/
kohabitacja-z-agresorem-rosja-w-obwe, dostęp: 10.07.2024 r.
Kolarz  S.,  OBWE  a  wojna  na  Ukrainie;  https://pism.pl/publikacje/obwe-a-wojna-na-
-ukrainie, dostęp: 4.06.2024 r.
Kolarz S., UE wobec konfliktu  o Górski Karabach; https://www.pism.pl/publikacje/ue-
-wobec-konfliktu-o-gorski-karabach, dostęp: 30.07.2024  r.
Kolarz S., Wymiar ludzki OBWE – niezastąpiony, choć niedoceniony; https://pism.pl/pu-
blikacje/wymiar-ludzki-obwe-niezastapiony-choc-niedoceniony, dostęp: 3.01.2025 r.
Kols R., Rising regionalism: A new trend or an old idea in need of better understanding?; 
https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/rising-regionalism-a-new-
trend-or-an-old-idea-in-need-of-better-understanding, dostęp: 10.11.2024 r.
Komegah K.K., Eurasian Economic Union Stepping Up with Renewed Interest in the 
Region’s Opportunities; https://moderndiplomacy.eu/2024/05/14/eurasian-econ-
omic-union-stepping-up-with-renewed-interest-in-the-regions-opportunities, 
dostęp: 1.05.2024 r.
Komornicki  L.,  Strategiczne  i  operacyjne  prognozowanie  w  polskiej  sztuce  wojen-
nej  [OPINIA];  https://defence24.pl/polityka-obronna/strategiczne-i-operacyjne-
prognozowanie-w-polskiej-sztuce-wojennej-opinia, dostęp: 6.01.2025 r.
Kompas  weryfikacji  faktów.  Jak  rozpoznać  manipulacje  informacjami;  https://
www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2024/762355/EPRS_
ATA%282024%29762355_PL.pdf, dostęp: 10.01.2025 r.
Komunikat  ze  szczytu  NATO;  https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/komunikat-
-ze-szczytu-nato-2, dostęp: 3.01.2025 r.
Komunikat;  https://www.abw.gov.pl/pl/informacje/2501%2CKomunikat.html,  dostęp: 
1.08.2024 r.
Konończuk W., Olszański T.A., Kryzys polityczny na Ukrainie; https://www.osw.waw.pl/pl/
publikacje/analizy/2013-12-04/kryzys-polityczny-na-ukrainie, dostęp: 4.06.2024 r.
Kostrzewa-Zorbas G., Rosja chce wygrywać wojny ze słabszymi przeciwnikami jedną 
bombą lub głowicą atomową; https://wpolityce.pl/swiat/294999-rosja-chce-wyg-
rywac-wojny-ze-slabszymi-przeciwnikami-jedna-bomba-lub-glowica-atomowa,  do-
stęp: 2.09.2024 r.304 Bibliografia
Kościuk  L.,  Bitwa  o  Przesmyk  Suwalski;  https://wszystkoconajwazniejsze.pl/lech-ko-
sciuk-bitwa-o-przesmyk-suwalski, dostęp: 26.12.2024 r.
Koziej S., Analiza: hybrydowa zimna wojna w Europie; https://pulaski.pl/hybrydowa-
-zimna-wojna-w-europie, dostęp: 7.01.2025 r.
Koziej  S.,  Hybrydowa  zimna  wojna  w  Europie;  https://pulaski.pl/wp-content/uplo-
ads/2023/02/Pulaski_Policy_Papers_Nr_20_16-Hybrydowa-zimna-wojna-w-Eu-
ropie.pdf, dostęp: 23.12.2024 r.
Koziej  S.,  Jeśli  Putin  wygra,  będzie  chciał  korytarza  do  Kaliningradu;  https://www.
rp.pl/konflikty-zbrojne/art36625861-gen-koziej-jesli-putin-wygra-bedzie-chcial-
korytarza-do-kaliningradu, dostęp: 2.06.2024 r.
Koziej S., Nowa zimna wojna na wschodniej flance – scenariusze dla rozwoju środo-
wiska bezpieczeństwa państw Europy Środkowo-Wschodniej; https://pulaski.
pl/wp-content/uploads/2019/04/Pulaski_Policy_Paper_Nr_3_19.pdf,  dostęp: 
23.12.2024 r.
Koziej S., Wstęp do teorii i historii bezpieczeństwa (skrypt internetowy), s. 16–17; www.
koziej.pl, dostęp: 4.06.2024 r.
Kozioł A., Kaca E., Reakcja UE na zbrojny atak Rosji na Ukrainę; https://www.pism.pl/
publikacje/reakcja-ue-na-zbrojny-atak-rosji-na-ukraine, dostęp: 10.07.2024 r.
Kozioł  A.,  Potencjał  wsparcia  UE  dla  walczącej  Ukrainy;  https://pism.pl/publikacje/
potencjal-wsparcia-ue-dla-walczacej-ukrainy, dostęp: 7.07.2024 r.
Kozioł  A.,  Uruchomienie  misji  pomocy  wojskowej  UE  dla  Ukrainy;  https://www.
pism.pl/publikacje/uruchomienie-misji-pomocy-wojskowej-ue-dla-ukrainy,  do-
stęp: 1.06.2024 r.
Kozłowski A., To Rosjanie zaatakowali sieć elektroenergetyczną na Ukrainie; https://
cyberdefence24.pl/to-rosjanie-zaatakowali-siec-elektroenergetyczna-na-ukrainie, 
dostęp: 12.12.2024 r.
Kraje bałtyckie się zbroją. Jest porozumienie; https://businessinsider.com.pl/wiadomo-
sci/kraje-baltyckie-sie-zbroja-jest-porozumienie/sphpxfz, dostęp: 2.02.2024 r.
Krajowy  system  cyberbezpieczeństwa;  https://www.gov.pl/web/cyfryzacja/krajowy-
-system-cyberbezpieczenstwa-, dostęp: 10.01.2025 r.
Kryteria przystąpienia (kryteria kopenhaskie); https://eur-lex.europa.eu/PL/legal-con-
tent/glossary/accession-criteria-copenhagen-criteria.html, dostęp: 28.12.2024 r.
Krzemień  E.,  S.  Koziej:  Ryzyko,  że  Rosja  przegrywając  w  Ukrainie  sięgnie  po  broń 
masowego  rażenia  jest  poważne;  https://oko.press/gen-koziej-ryzyko-ze-rosja-
siegnie-po-bron-masowego-razenia-jest-powazne, dostęp: 22.09.2024 r.
Kubiak  M.,  Zamrożone  partnerstwo:  relacje  Gruzja-NATO  po  szczycie  w  Brukseli; 
https://warsawinstitute.org/pl/zamrozone-partnerstwo-relacje-gruzja-nato-po-
szczycie-w-brukseli, dostęp: 4.01.2025 r.
Kucharski B., Półtora miliona pocisków artyleryjskich z Czech dla Ukrainy; https://zbiam.
pl/poltora-miliona-pociskow-artyleryjskich-z-czech-dla-ukrainy, dostęp: 1.02.2025 r.
Kwestia  rosyjskiej  agresji  na  Ukrainę  na  forum  ONZ;  https://pism.pl/publikacje/
kwestia-rosyjskiej-agresji-na-ukraine-na-forum-onz, dostęp: 1.06.2024 r.
Lancaster  M.,  Troubled  waters.  How  Russia’s  war  in  Ukraine  changes  Black  sea 
security.  Report  (United  Kingdom)  Rapporteur;  https://www.nato-pa.int/305 Bibliografia
download-file?filename=/sites/default/files/2023-10/020%20DSCFC%2023%20
E%20rev.1%20fin%20-%20BLACK%20SEA%20-%20LANCASTER%20REPORT.
pdf, dostęp: 11.01.2025 r.
Legucka A., Kampanie dezinformacyjne Rosji przed wyborami do Parlamentu Europej-
skiego;  https://www.pism.pl/publikacje/kampanie-dezinformacyjne-rosji-przed-
wyborami-do-parlamentu-europejskiego, dostęp: 26.01.2025 r.
Legucka  A.,  Rosyjska  propaganda  pokoju;  https://www.pism.pl/publikacje/rosyjska-
-propaganda-pokoju, dostęp: 11.01.2025 r.
Legucka A., Russia Demands Security Guarantees from the U.S. and NATO; https://
www.pism.pl/publications/russia-demands-security-guarantees-from-the-us-and-
nato, dostęp: 7.07.2024 r.
Litwa, Łotwa i Estonia zwiększają nakłady na sferę obronności. Ważne rozmowy w Ry-
dze; https://polskieradio24.pl/artykul/3084523,litwa-lotwa-i-estonia-zwiekszaja-n
aklady-na-sfere-obronnosci-wazne-rozmowy-w-rydze, dostęp: 2.02.2024 r.
LNG terminal off northern Greece diversifies  gas routes to Europe; https://www.reu-
ters.com/business/energy/lng-terminal-off-northern-greece-diversifies-gas-routes-
europe-2024-10-01, dostęp: 28.12.2024 r.
Lorentz W., NATO wzmacnia politykę technologiczną – szanse i wyzwania dla sojusz-
ników;  https://www.pism.pl/publikacje/nato-wzmacnia-polityke-technologiczna-
szanse-i-wyzwania-dla-sojusznikow, dostęp: 4.01.2025 r.
Lorenz W., NATO wobec groźby rosyjskiej agresji na Ukrainę; https://www.pism.pl/pu-
blikacje/nato-wobec-grozby-rosyjskiej-agresji-na-ukraine, dostęp: 7.07.024 r.
Lorenz W., Specjalny szczyt NATO w Brukseli; https://www.pism.pl/publikacje/specjal-
ny-szczyt-nato-w-brukseli, dostęp: 8.07.2024 r.
Lorenz W., Wpływ członkostwa Finlandii i Szwecji w NATO na bezpieczeństwo Sojuszu; 
https://www.pism.pl/publikacje/wplyw-czlonkostwa-finlandii-i-szwecji-w-nato-
na-bezpieczenstwo-sojuszu, dostęp: 4.01.2025 r.
Lorenz W., Wysunięta obrona – nowe podejście do polityki obrony i odstraszania NATO; 
https://www.pism.pl/publikacje/wysunieta-obrona-nowe-podejscie-do-polityki-
obrony-i-odstraszania-nato, dostęp: 26.02.2024 r.
Łoskot-Strachota  A.,  Strategiczne  partnerstwo  energetyczne  UE  z  USA  po  roku  wojny; 
https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2023-04-06/strategiczne-partnerstwo-
energetyczne-ue-z-usa-po-roku-wojny, dostęp: 10.01.2025 r.
Łotewskie służby bezpieczeństwa ujęły taksówkarza szpiegującego na rzecz Rosji; https://
www.pap.pl/aktualnosci/lotewskie-sluzby-bezpieczenstwa-ujely-taksowkarza-
szpiegujacego-na-rzecz-rosji?, dostęp: 2.08.2024 r.
Mac  Dougall  D.  et  al.,  Ukraine  war:  How  has  Russia’s  invasion  changed  Europe?; 
https://www.euronews.com/my-europe/2022/08/24/ukraine-war-country-by-
country-guide-on-how-russias-invasion-has-changed-europe, dostęp: 2.09.2024 r.
Majewski F., Sztuczna inteligencja w rękach hakerów. Microsoft ostrzega przed atakami 
z  Rosji,  Iranu  czy  Chin;  https://300gospodarka.pl/news/sztuczna-inteligencja-w-
rekach-hakerow-microsoft-ostrzega-przed-atakami-z-rosji-iranu-czy-chin,  dostęp: 
26.01.2025 r.306 Bibliografia
Małecki G., Rosja „zdobędzie” Europę Środkową?; https://defence24.pl/geopolityka/ro-
sja-zdobedzie-europe-srodkowa, dostęp: 10.02.2024 r.
Marszałek RP w Sejmie Litwy: Ukraińcy, Litwini i Polacy znają cenę pokoju; https://
www.lrt.lt/pl/wiadomosci/1261/1839134/marszalek-rp-w-sejmie-litwy-ukraincy-
litwini-i-polacy-znaja-cene-pokoju, dostęp: 1.12.2024 r.
Martín I., The War in Ukraine: A Migration Crisis Like No Other; https://www.policycen-
ter.ma/publications/war-ukraine-migration-crisis-no-other, dostęp: 2.09.2024 r.
McNamara E.M., Wzmacnianie odporności – rola NATO w zwiększaniu bezpieczeństwa 
krytycznej  infrastruktury  podmorskiej;  https://www.nato.int/docu/review/pl/ar-
ticles/2024/08/28/wzmacnianie-odpornosci-rola-nato-w-zwiekszaniu-bezpieczens
twa-krytycznej-infrastruktury-podmorskiej/index.html, dostęp: 4.01.2025 r.
McNamara E.M., Zapewnianie bezpieczeństwa w regionie nordycko-bałtyckim; https://
www.nato.int/docu/review/pl/articles/2016/03/17/zapewnianie-bezpieczenstwa-
w-regionie-nordycko-baltyckim/index.html, dostęp: 26.12.2024 r.
Media:  powstał  kolejny  deepfake  –  fałszywy  komentarz  USA  dot.  wojny  w  Ukra-
inie;  https://www.pap.pl/aktualnosci/media-powstal-kolejny-deepfake-falszywy-
komentarz-usa-dot-wojny-w-ukrainie, dostęp: 23.01.2025 r.
Meister S., A Paradigm Shift: EU-Russia Relations After the War in Ukraine; https://
dgap.org/en/research/publications/paradigm-shift-eu-russia-relations-after-war-
ukraine, dostęp: 3.07.2024 r.
Menkiszak M., Długa wojna Moskwy: kalkulacje polityczne Rosji po 100 dniach konflik -
tu;  https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2022-06-04/dluga-
wojna-moskwy-kalkulacje-polityczne-rosji-po-100-dniach, dostęp: 22.08.2024 r.
Menkiszak M., Doktryna Putina: Tworzenie koncepcyjnych podstaw rosyjskiej domi-
nacji  na  obszarze  postradzieckim;  https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/ko-
mentarze-osw/2014-03-27/doktryna-putina-tworzenie-koncepcyjnych-podstaw-
rosyjskiej, dostęp: 10.01.2025 r.
Menkiszak M., Rosyjski szantaż wobec Zachodu; https://www.osw.waw.pl/pl/publika-
cje/analizy/2021-12-20/rosyjski-szantaz M.-wobec-zachodu, dostęp: 23.12.2024 r.
Menkiszak M., Ukraiński dylemat Rosji: strategia Moskwy wobec Kijowa; https://www.
osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2021-11-19/ukrainski-dylemat-rosji-
strategia-moskwy-wobec-kijowa, dostęp: 7.07.2024 r.
Menkiszak  M.,  Wsparcie  Putina  dla  Łukaszenki;  https://www.osw.waw.pl/pl/publika-
cje/analizy/2020-08-27/wsparcie-putina-dla-lukaszenki, dostęp: 30.07.2024 r.
Miał  szpiegować  dla  Rosji.  Jest  w  rękach  Łotyszy;  https://tvn24.pl/swiat/lotwa-po-
dejrzewana-o-szpiegostwo-na-rzecz-rosji-zatrzymany-ra813147-ls2375550,  dostęp: 
2.08.2024 r.
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych; https://www.
gov.pl/web/rodzina/miedzynarodowy-pakt-praw-gospodarczych-spolecznych- 
i-kulturalnych, dostęp: 29.12.2024 r.
Międzynarodowy  Pakt  Praw  Obywatelskich  i  Politycznych;  https://arch-bip.ms.gov.
pl/pl/prawa-czlowieka/onz-i-prawa-czlowieka/konwencje/miedzynarodowy-pakt-
praw-obywatelskich-i-politycznych, dostęp: 29.12.2024 r.307 Bibliografia
Ministerstwo  Obrony  Narodowej,  Wschodnia  flanka   NATO  to  pierwsza  linia  Sojuszu, 
4.04.2019 r.; https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/minister-obrony-narodowej-
-gospodarzem-spotkania-bukaresztanskiej-dziewiatki, dostęp: 15.06.2024 r.
Ministry of National Defence Republic of Lithuania, 30 March 2015 [a]. Drafting into the 
Mandatory Military Service to begin in May; http://www.kam.lt/en/news_1098/
current_issues/conscrip-tion_into_the_continuous_mandatory_initial_military_
service_begins_on_may_11.html, dostęp: 22.02.2024 r.
Misje  i  operacje  cywilne  i  wojskowe;  https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/
csdp-missions-operations, dostęp: 28.12.2024 r.
Nagornykh I., Khamrayev V., About the role of circulation in history, 31.10.2016 r.; kom-
mersant.ru, dostęp: 12.12.2024 r.
Największa siatka rosyjskich szpiegów rozbita w Ukrainie; https://www.pap.pl/aktualno-
sci/najwieksza-siatka-rosyjskich-szpiegow-rozbita-w-ukrainie, dostęp: 10.08.2024 r.
Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej; https://www.gov.pl/web/rcb/
narodowy-program-ochrony-infrastruktury-krytycznej, dostęp: 3.01.2025 r.
National exercises and activities; https://shape.nato.int/exercises/allied-national-exer-
cises, dostęp: 3.01.2025 r.
NATO  –  Sojusz  Północnoatlantycki;  https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/nato-
-sojusz-polnocnoatlantycki, dostęp: 27.03.2024 r.
NATO  Force  Integration  Units  (NFIU);  https://shape.nato.int/operations/nato-force-
-integration-units, dostęp: 3.01.2025 r.
NATO Force Model; https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_234075.htm, dostęp: 
3.01.2025 r.
NATO  konsekwentnie  wzmacnia  zdolności  do  odstraszania  i  obrony;  https://www.
gov.pl/web/obrona-narodowa/nato-konsekwentnie-wzmacnia-zdolnosci-do-
odstraszania-i-obrony, dostęp: 15.12.2024 r.
NATO missile defence base in Poland now mission ready; https://www.nato.int/cps/en/
natohq/news_227649.htm, dostęp: 27.02.2024 r.
NATO patrzy na wschód; https://www.polska-zbrojna.pl/home/articleshow/39204, do-
stęp: 7.01.2025 r.
NATO  Readiness  Initiative;  https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/pdf_  
2018_06/20180608_1806-NATO-Readiness-Initiative_en.pdf, dostęp: 7.07.2024 r.
NATO  Response  Force;  https://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49755.htm,  do-
stęp: 6.01.2025 r.
NATO Secretary General Mark Rutte says that ‘if Trump surrenders Ukraine to Putin, 
he will personally expel the United States from the Alliance; https://www.politi-
fact.com/factchecks/2024/nov/13/threads-posts/no-nato-secretary-general-mark-
rutte-didnt-say-hed, dostęp: 26.01.2025 r.
NATO Secretary General statement after the extraordinary meeting of the NATO-Ukra-
ine  Commission;  http://www.nato.int/cps/en/natohq/news_112210.htm.doc,  do-
stęp: 10.02.2024 r.
NATO zapowiada wzmocnienie wschodniej flanki;  https://polska-zbrojna.pl/home/ar-
ticleshow/36843, dostęp: 6.01.2025 r.308 Bibliografia
NATO’s military presence in the east of the Alliance; https://www.nato.int/cps/en/nato-
hq/topics_136388.htm, dostęp: 3.01.2025 r.
NATO’s military presence in the east of the Alliance; https://www.nato.int/cps/en/nato-
hq/topics_136388.htm, dostęp: 1.12.2024 r.
NATO’s nuclear deterrence policy and forces; https://www.nato.int/cps/em/natohq/to-
pics_50068.htm, dostęp: 6.01.2025 r.
NATO’s Readiness Action Plan, Fact Sheet, NATO.int, February 2015; http://www.nato.
int/nato_static_fl2014/assets/pdf/pdf_2015_02/20150205_1502-Factsheet-
-RAP-en.pdf, dostęp: 6.07.2024 r.
NATO’s  Regional  Defence  Plans  Washington  Summit  Series  No.  5.  Brief.  July,  2024; 
https://icds.ee/wp-content/uploads/dlm_uploads/2024/07/No-5_NATOs-Regio-
nal-Defence-Plans_Nele-Loorents.pdf, dostęp: 3.01.2025 r.
Nattrassiel  W.J.,  The  Russia-Ukraine  Information  War  Has  More  Fronts  Than  You 
Think; Hungary’s ‘pro-Russia’ stance was inevitable; https://www.politico.eu/ar-
ticle/hungary-pro-russia-stance-inevitable, dostęp: 2.08.2024 r.
Nieczypor  K.,  Gra  pozorów.  Impas  w  sprawie  wojny  w  Donbasie;  https://www.osw.
waw.pl/en/node/28485, dostęp: 4.06.2024 r.
No election observation mission in Belarus due to lack of invitation, in breach of OSCE 
commitments; https://www.osce.org/odihr/elections/584445, dostęp: 3.01.2025 r.
Nord  Stream  2…  „niedokończone”  zagrożenie  dla  bezpieczeństwa  energetycznego 
państw  Europy  Środkowej  i  Wschodniej;  https://ies.lublin.pl/komentarze/nord-
stream-2-niedokonczone-zagrozenie-dla-bezpieczenstwa-energetycznego-panstw-
europy-srodkowej-i-wschodniej, dostęp: 23.12.2024 r.
Nowa strategia wojskowa Litwy. „Celem stała obecność sił NATO”; https://defence24.
pl/geopolityka/nowa-strategia-wojskowa-litwy-celem-stala-obecnosc-sil-nato, 
dostęp: 25.02.2024 r.
Nowe  unijne  narzędzie  reagowania  na  zagrożenia  hybrydowe;  https://www.gov.pl/
web/dyplomacja/nowe-unijne-narzedzie-reagowania-na-zagrozenia-hybrydowe, 
dostęp: 7.01.2025 r.
OBWE w przededniu przewodnictwa Polski: trudna współpraca w środowisku (nie)
bezpieczeństwa;  https://ies.lublin.pl/komentarze/obwe-w-przededniu-przew-
odnictwa-polski-trudna-wspolpraca-w-srodowisku-niebezpieczenstwa,  dostęp: 
3.01.2025 r.
Obywatele i V kolumna. Jak Łotwa i Estonia zmieniają stosunek do Rosjan; https://
pl.belsat.eu/83549275/obywatele-i-v-kolumna-jak-lotwa-i-estonia-zmieniaja-
stosunek-do-rosjan, dostęp: 10.08.2024 r.
Ochrona  i  rozwój  infrastruktury  krytycznej  jest  priorytetem  rządu;  https://www.
gov.pl/web/obrona-narodowa/ochrona-i-rozwoj-infrastruktury-krytycznej-jest-
priorytetem-rzadu, dostęp: 7.01.2025 r.
Odbudowa Ukrainy; https://eu-solidarity-ukraine.ec.europa.eu/eu-assistance-ukraine/
recovery-and-reconstruction-ukraine_pl, dostęp: 30.07.2024 r.
Odrobiński D., Sytuacja środków masowego przekazu w federacji rosyjskiej; https://
diplomacy.pl/sytuacja-srodkow-masowego-przekazu-w-federacji-rosyjskiej, dostęp: 
26.01.2025 r.309 Bibliografia
Ogrodnik Ł., Żornaczuk Ł., Słowackie postrzeganie wojny na Ukrainie – perspektywa 
społeczno-polityczna;  https://www.pism.pl/publikacje/slowackie-postrzeganie-
wojny-na-ukrainie-perspektywa-spoleczno-polityczna, dostęp: 13.01.2025 r.
Olaf Scholz reconnects with Vladimir Putin, angering Ukraine; https://www.lemonde.
fr/en/international/article/2024/11/17/olaf-scholz-reconnects-with-vladimir-
putin-angering-ukraine_6733073_4.html, dostęp: 25.12.2024 r.
Olchowski  J.,  Zaostrzenie  sytuacji  na  Donbasie;  https://ies.lublin.pl/komentarze/za-
ostrzenie-sytuacji-na-donbasie, dostęp: 12.12.2024 r.
Oleksy  P.,  Mołdawia  zacieśnia  współpracę  z  NATO;  https://ies.lublin.pl/komentarze/
moldawia-zaciesnia-wspolprace-z-nato, dostęp: 27.03.2024 r.
Olszański T.A., Sarna A., Wierzbowska-Miazga A., Konsekwencje aneksji Krymu; https://
www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-03-19/konsekwencje-aneksji-krymu, 
dostęp: 10.07.2024 r.
Olszański  T.A.,  Trwałe  państwo.  Trzydziestolecie  niepodległości  Ukrainy;  https://
www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2021-08-24/trwale-panstwo-
trzydziestolecie-niepodleglosci-ukrainy, dostęp: 22.08.2024 r.
ONZ  –  plan  rozwoju  współpracy  w  obszarze  cyfryzacji;  https://cyberpolicy.nask.pl/
raport-sekretarza-generalnego-onz-dot-planu-rozwoju-wspolpracy-w-obszarze-
cyfryzacji, dostęp: 3.01.2025 r.
ONZ, OBWE i inne organizacje międzynarodowe; https://fra.europa.eu/pl/wspolpraca/
onz-obwe-i-inne-organizacje-miedzynarodowe,dostęp: 4.06.2024 r.
ONZ; https://peacemaker.un.org/en, dostęp: 3.01.2025 r.
Orędzie  o  stanie  Unii  2023;  https://state-of-the-union.ec.europa.eu/system/files/ 
2023-09/2023%20SOTEU%20Achievements%20and%20Timeline_PL.pdf, dostęp: 
12.02.2024 r.
Orędzie  prezydenta  Putina  przed  Zgromadzeniem  Federalnym,  18.03.2014,  http://
kremlin.ru/transcripts/20603, dostęp: 30.11.2024 r.
Orzelska-Stączek A., Fundusz Inwestycyjny Inicjatywy Trójmorza: Geneza i Etapy Roz-
woju;  https://trojmorze.isppan.waw.pl/publikacje-w-ramach-centrum-badawcze-
go-3si/fundusz-inwestycyjny-inicjatywy-trojmorza-geneza-i-etapy-rozwoju, dostęp: 
10.03.2024 r.
OSCE response to the crisis in and around Ukraine; https://www.osce.org/files/f/docu -
ments/a/3/125575.pdf, dostęp: 20.07.2024 r.
OSCE  Special  Monitoring  Mission  to  Ukraine;  https://www.osce.org/special-monito-
ring-mission-to-ukraine-closed, dostęp: 10.07.2024 r.
Oświadczenie Przewodniczących Szczytu Bukaresztańskiej Dziewiątki w Rydze; https://
www.prezydent.pl/aktualnosci/wypowiedzi-prezydenta-rp/wystapienia/oswiad-
czenie-przewodniczacych-szczytu-bukaresztanskiej-dziewiatki-w-rydze,87238, 
dostęp: 3.01.2025 r.
Ottis  R.,  Analysis  of  the  2007  Cyber  Attacks  Against  Estonia  from  the  Information 
Warfare Perspective; https://ccdcoe.org/uploads/2018/10/Ottis2008_AnalysisOf-
2007FromTheInformationWarfarePerspective.pdf, dostęp: 15.12.2024 r.
Państwa bałtyckie solidarne z Ukrainą; https://ies.lublin.pl/komentarze/panstwa-bal-
tyckie-solidarne-z-ukraina, dostęp: 25.01.2025 r.310 Bibliografia
Państwa  grupy  B9  solidarne  wobec  agresji  hybrydowej;  https://www.gov.pl/web/
obrona-narodowa/panstwa-grupy-b9-solidarne-wobec-agresji-hybrydowej, dostęp: 
3.01.2025 r.
Papaioannou A., Wzmacnianie relacji pomiędzy Unią Europejską i NATO; https://www.
nato.int/docu/review/pl/articles/2019/07/16/wzmacnianie-relacji-pomiedzy-
unia-europejska-i-nato/index.html, dostęp: 4.01.2025 r.
Partnerstwo na Rzecz Pokoju; https://www.nato.int/docu/sec-partnership/sec-partner-
-pol.pdf, dostęp: 6.01.2025 r.
Pavel B., Engelke P., Cimmino J., Four ways the war in Ukraine might end; https://
www.atlantic  council.org/blogs/new-atlanticist/four-ways-the-war-in-ukraine-mi-
ght-end, dostęp: 22.08.2024 r.
Paweł Rubcow szpiegował dla rosyjskiego wywiadu od 15 lat?; https://www.rp.pl/po-
lityka/art41297541-pawel-rubcow-szpiegowal-dla-rosyjskiego-wywiadu-od-15-lat, 
dostęp: 1.08.2024 r.
Paweł Soloch: Więcej wojska na wschodniej flance  NATO; https://www.prezydent.pl/
aktualnosci/biuro-bezpieczenstwa-narodowego/aktualnosci/pawel-soloch-wiecej-
wojska-na-wschodniej-flance-nato%2C52617, dostęp: 26.02.2024  r.
Peacebuilding  Commission  Support  Branch;  https://www.un.org/peacebuilding/com-
mission, dostęp: 3.01.2025 r.
Peleschuk D., Ukraine steps up wartime anti-graft push with payouts for whistleblowers; 
https://www.reuters.com/world/europe/ukraine-steps-up-wartime-anti-graft- 
push-with-payouts-whistleblowers-2024-10-31, dostęp: 28.12.2024 r.
Permanent  Council  Decision  No.  1117;  https://www.osce.org/pc/116747,  dostęp: 
10.12.2024 r.
PESCO: konsekwencje dla jedności polityki obronnej UE; https://pism.pl/publikacje/PE-
SCO__konsekwencje_dla_jedno_ci_polityki_obronnej_UE, dostęp: 28.12.2024 r.
Picheta R., How Transnistria, a Russian-backed region in Moldova, is getting pulled into 
the  war  in  Ukraine;  https://edition.cnn.com/2022/04/27/europe/transnistria-
moldova-ukraine-russia-war-explainer-intl/index. html, dostęp: 22.02.2024 r.
Piechowska  M.,  Ukraińskie  społeczeństwo  wobec  wojny;  https://pism.pl/publikacje/
ukrainskie-spoleczenstwo-wobec-wojny, dostęp: 12.04.2024 r.
Pieńkowski J., Żernaczuk T., Współpraca Bukareszteńskiej Dziewiątki w celu wzmac-
niania  wschodniej  flanki  NATO;  https://www.pism.pl/publikacje/wspolprac-
a-bukaresztenskiej-dziewiatki-w-celu-wzmacniania-wschodniej-flan ki-nato,  do-
stęp: 25.01.2025 r.
Piotrowski M., Na rozdrożu – problemy we współpracy USA i UE; https://www.pism.
pl/publikacje/na-rozdrozu-problemy-we-wspolpracy-usa-i-ue, dostęp: 3.01.2025 r.
Piotrowski M.A., Oficjalne  włączenie bazy przeciwrakietowej USA w Polsce w struktury 
NATO;  https://www.pism.pl/publikacje/oficjalne-wlaczenie-bazy-przeciwrakietowej-
usa-w-polsce-w-struktury-nato, dostęp: 26.12.2024 r.
Plotnikova A., Respublika Belarus’ kak chlen NATO – utoiya ili real’naya perspective?; 
https://www.lrt.lt/ru/novosti/17/2212468/respublika-belarus-kak-chlen-nato-
utopiia-ili-real-naia-perspektiva, dostęp: 10.01.2025 r.311 Bibliografia
PM: Russia’s war destroyed or damaged over 200 factories and large enterprises in 
Ukraine;  https://kyivindependent.com/news-feed/pm-russias-war-destroyed-or-
damaged-over-200-factories-and-large-enterprises-in-ukraine, dostęp: 2.09.2024 r.
Poczobut  A.,  Jak  działa  rosyjska  propaganda?  Przeczytaj  tekst  Andrzeja  Poczobuta; 
https://www.press.pl/tresc/69699,jak-dziala-rosyjska-propaganda_-przeczytaj-
tekst-andrzeja-poczobuta, dostęp: 10.01.2025 r.
Polityka energetyczna: zasady ogólne; https://www.europarl.europa.eu/factsheets/pl/
sheet/68/polityka-energetyczna-zasady-ogolne, dostęp: 28.12.2024 r.
Pollard  N.,  Sweden  should  lead  deepening  of  NATO  presence  in  Finland,  the  Nordic 
neighbours  agree;  https://www.reuters.com/world/europe/sweden-should-lead-
nato-initiative-finland-two-governments-propose-2024-09-16, dostęp: 4.01.2025  r.
Polska  na  celowniku  dezinformacji;  https://www.gov.pl/web/sluzby-specjalne/polska-
-na-celowniku-dezinformacji, dostęp: 26.01.2025 r.
Polska najważniejszym punktem na mapie NATO. Ta akcja jest warta miliardy; https://
www.eecpoland.eu/2022/pl/wiadomosci/polska-najwazniejszym-punktem-na-
mapie-nato-ta-akcja-jest-warta-miliardy%2C1002.html, dostęp: 20.01.2025 r.
Polska w NATO; https://www.gov.pl/web/dyplomacja/polska-w-nato, dostęp: 26.02.2024 r.
Polska w NATO; https://www.gov.pl/web/dyplomacja/polska-w-nato, dostęp: 20.01.2025 r.
Polska w OBWE; https://www.gov.pl/web/obwe/polska-w-obwe, dostęp: 1.06.2024 r.
Polska w Sojuszu Północnoatlantyckim. Korzyści i inicjatywy; https://www.bbn.gov.pl/
pl/wydarzenia/15-lat-polski-w-nato/polska-w-sojuszu-polnoc/5295%2CKorzysci-
-i-inicjatywy.html, dostęp: 26.02.2024 r.
Polsko-amerykański  sojusz  pod  ostrzałem;  https://www.gov.pl/web/sluzby-specjalne/
polsko-amerykanski-sojusz-pod-ostrzalem, dostęp: 15.12.2024 r.
Polsko-rumuńskie rozmowy o współpracy infrastrukturalnej; https://www.gov.pl/web/
infrastruktura/polsko-rumunskie-rozmowy-o-wspolpracy-infrastrukturalnej,  do-
stęp: 3.01.2025 r.
Polyakova A. et al., A New Vision for the Transatlantic Alliance: The Future of Europe-
an Security, the United States, and the World Order after Russia’s War in Ukraine; 
https://cepa.org/comprehensive-reports/a-new-vision-for-the-transatlantic-alliance-
the-future-of-european-security-the-united-states-and-the-world-order-after-russias-
-war-in-ukraine, dostęp: 30.07.2024 r.
Pomoc  ONZ  dla  Ukrainy;  https://www.unic.un.org.pl/oionz/pomoc-onz-dla-ukra-
iny/3502, dostęp: 17.07.2024 r.
Popson N., Ukrainian National Identity: The „Other Ukraine”; https://www.wilsoncenter.
org/publication/ukrainian-national-identity-the-other-ukraine, dostęp: 12.04.2024 r.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka; https://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/onz/1948.
html, dostęp: 29.12.2024 r.
Prawo  weta  w  ONZ;  https://www.unic.un.org.pl/oionz/prawo-weta-w-onz/3483,  do-
stęp: 29.12.2024 r.
Predstavleniye  MID  RF  v  svyazi  s  perevodom  Vooruzhennykh  Sil  RF  na  obucheniye 
primeneniyu  navykov  obmena  nestrategicheskoye  yadernoye  oruzhiye;  https://
www.mid.ru/ru/foreign_policy/news/1948486/?TSPD_101_R0=08765fb817ab-
2000ce47906790c73242b410514f636a334ae41cd0e9f3227feef119df6f8706a-312 Bibliografia
a0308daa84384143000353a7dcb612295fd3b04420db986a6a54d4e3e2093cd52-
7e5bf54c73da71d3572c99c8ba94cb7bdd78b6bc5c2ae9e7c5, dostęp: 11.11.2024 r.
Preiherman Y., The Belarus Test for the „Geopolitical” EU: A view from Minsk; https://www.
boell.de/en/2021/02/25/belarus-test-geopolitical-eu-view-minsk, dostęp: 22.08.2024 r.
Prezydent  RP,  Szef  BBN:  Jedność  Dziewiątki  Bukaresztańskiej  wzmacnia  NATO, 
5.04.2019; https://www.prezydent.pl/kancelaria/aktywnosc-ministrow/art,1651,szef-
bbn-jednosc-dziewiatki-bukaresztanskiej-wzmacnia-nato.html, dostęp: 15.06.2024 r.
Program  Rozwoju  Sił  Zbrojnych  RP;  https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/pro-
gram-rozwoju-sil-zbrojnych-rp, dostęp: 13.01.2025 r.
Przeciwdziałanie antyukraińskiej dezinformacji; https://geremek.pl/program/przeciw-
dzialanie-antyukrainskiej-dezinformacji, dostęp: 10.01.2025 r.
Przełomowa  rezolucja  Zgromadzenia  Ogólnego  ONZ  dotycząca  prawa  weta  w  Ra-
dzie  Bezpieczeństwa;  https://www.amnesty.org.pl/przelomowa-rezolucja-zgroma-
dzenia-ogolnego-onz-dotyczaca-prawa-weta-w-radzie-bezpieczenstwa,  dostęp: 
29.12.2024 r.
Przesmyk suwalski: potencjał zagrożeń i napięcia, Instytut Europy Środkowej; https://
ies.lublin.pl/komentarze/przesmyk-suwalski-potencjal-zagrozen-i-napiecia,  dostęp: 
20.02.2025 r.
Przykłady  dezinformacji  w  Czechach;  https://warsawinstitute.org/pl/dezinformacja- 
w-republice-czeskiej-z-punktu-widzenia-zagranicy, dostęp: 12.12.2024 r.
Pszczel  R.,  Konsekwencje  inwazji  Rosji  na  Ukrainę  dla  bezpieczeństwa  międzynaro-
dowego – w odniesieniu do NATO i w szerszej perspektywie; https://www.nato.
int/docu/review/pl/articles/2022/07/07/konsekwencje-inwazji-rosji-na-ukraine-
dla-bezpieczenstwa-miedzynarodowego-w-odniesieniu-do-nato-i-w-szerszej-
perspektywie/index.html, dostęp: 30.07.2024 r.
Putin says Russia’s neighbours should not escalate tensions; https://www.reuters.com/
world/putin-says-russias-neighbours-should-not-escalate-tensions-2022-03-04, 
dostęp: 22.08.2024 r.
Putin: jeśli inne kraje zyskają broń hiperdźwiękową, Rosja je zadziwi; https://defen-
ce24.pl/sily-zbrojne/putin-jesli-inne-kraje-zyskaja-bron-hiperdzwiekowa-rosja-je-
zadziwi, dostęp: 22.02.2024 r.
Putin’s plan for a new Russian Empire includes both Ukraine and Belarus; https://www.
atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/putins-plan-for-a-new-russian-empire-
includes-both-ukraine-and-belarus, dostęp: 30.07.2024 r.
Putin’s Prepared Remarks at 43rd Munich Conference on Security Policy; https://www.
washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/02/12/AR2007021200555.
html, dostęp: 10.11.2024 r.
Pytlak  P.,  Ławrow  kłamliwie  oskarżył  Ukrainę,  a  potem  ostentacyjnie  opuścił  posie-
dzenie  Rady  Bezpieczeństwa  ONZ;  https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci
/7,114881,28943017,siergiej-lawrow-oskarzyl-ukraine-o-bezkarnosc-w-donbasie.
html, dostęp: 4.06.2024 r.
Rabinovych M., A. Pintsch A., From the 2014 Annexation of Crimea to the 2022 Russian 
War on Ukraine: Path Dependence and Socialization in the EU–Ukraine Relations; 
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jcms.13572, dostęp: 10.11.2024 r.313 Bibliografia
Rada  Bezpieczeństwa;  https://www.unic.un.org.pl/poznaj_onz/rada_bezpieczenstwa.
php, dostęp: 29.12.2024 r.
Rada dodaje naruszanie sankcji do unijnego wykazu przestępstw; https://www.consi-
lium.europa.eu/pl/press/press-releases/2022/11/28/sanctions-council-adds-the-
violation-of-restrictive-measures-to-the-list-of-eu-crimes, dostęp: 1.06.2024 r.
Rada  Ministerialna  Organizacji  Bezpieczeństwa  i  Współpracy  w  Europie  [PL/EN]; 
https://www.prezydent.pl/aktualnosci/wydarzenia/rada-ministerialna-organizacji-
bezpieczenstwa-i-wspolpracy-w-europie,61788, dostęp: 3.01.2025 r.
Raport  grupy  zadaniowej  NATO-UE  ds.  Odporności  Infrastruktury  Krytycznej; 
https://cyberpolicy.nask.pl/raport-grupy-zadaniowej-nato-ue-ds-odpornosci-
infrastruktury-krytycznej, dostęp: 4.01.2025 r.
Raport: jak obronić państwa bałtyckie? Kluczowa rola Polski; https://defence24.pl/
sily-zbrojne/raport-jak-obronic-panstwa-baltyckie-kluczowa-rola-polski,  dostęp: 
30.07.2024 r.
Razem z krajami bałtyckimi dbamy o bezpieczeństwo w regionie; https://polska-zbroj-
na.pl/Mobile/ArticleShow/29984, dostęp: 27.03.2024 r.
Readout of President Joseph R. Biden, Jr.’s Participation in the Bucharest Nine Virtu-
al  Summit;  https://bidenwhitehouse.archives.gov/briefing-room/statements-rele -
ases/2021/05/10/readout-of-president-joseph-r-biden-jr-s-participation-in-the-
bucharest-nine-virtual-summit, dostęp: 3.01.2025 r.
Realne wzmocnienie polskiego potencjału odstraszania i obrony; https://www.gov.pl/
web/obrona-narodowa/realne-wzmocnienie-polskiego-potencjalu-odstraszania-i-
obrony, dostęp: 13.01.2025 r.;
Referendum  o  statuse  Kryma  perenesen  na  30  iyunya;  https://web.archive.org/
web/20140313005727/http://www.pravda.com.ua/news/2014/03/1/7016740, 
dostęp: 7.07.2024 r.
Relations  with  Russia;  https://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_50090.htm,  do-
stęp: 2.06.2024 r.
Report of the OSCE Moscow Mechanism’s mission of experts entitled ‘Report On Viola-
tions Of International Humanitarian And Human Rights Law, War Crimes And 
Crimes Against Humanity Committed In Ukraine Since 24 February 2022; https://
www.osce.org/odihr/515868, dostęp: 4.06.2024 r.
Report on the human rights situation in Ukraine: 1 february to 31 july 2023; https://
ukraine.un.org/en/248372-report-human-rights-situation-ukraine-1-february-31-
july-2023, dostęp: 17.07.2024 r.
Resortowa  strategia  sztucznej  inteligencji  do  roku  2039,  MON,  Warszawa,  sierpień 
2024 r.; M. Dąbrowski, Wojna przyszłości. Ewolucja pola walki a współczesne kon-
flikty   [ANALIZA];  https://defence24.pl/sily-zbrojne/wojna-przyszlosci-ewolucja-
pola-walki-a-wspolczesne-konflikty-analiza, dostęp: 15.12.2024  r.
Reuters  Staff,  FACTBOX:  Facts  about  the  2008  war  in  Georgia;  https://www.reu-
ters.com/article/us-georgia-war-conflict-sb-idUSTRE5732TH2009080 4,  dostęp: 
15.01.2024 r.
Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 8 czerwca 2022 r. w sprawie bezpieczeń-
stwa na obszarze Partnerstwa Wschodniego i roli wspólnej polityki bezpieczeństwa 314 Bibliografia
i  obrony  (2021/2199(INI));  https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/
TA-9-2022-0236_PL.html, dostęp: 28.12.2024 r.
Rinke A., The Evolution of Angela Merkel’s Foreign Policy; https://ip-quarterly.com/en/
evolution-angela-merkels-foreign-policy, dostęp: 10.12.2024 r.
Rogozińska A., Bałkański kocioł wciąż w stanie wrzenia. Kolejny cel Putina czy zręcz-
ne narzędzie nacisku dla realizacji rosyjskich celów strategicznych w Ukrainie?; 
https://ine.org.pl/balkanski-kociol-wciaz-w-stanie-wrzenia-kolejny-cel-putina-czy-
zreczne-narzedzie-nacisku-w-celu-realizacji-rosyjskich-celow-strategicznych-w-
ukrainie, dostęp: 1.06.2024 r.
Rogozińska A., Finlandia i Szwecja coraz bliżej NATO. Kontekst polityczny i wojskowy 
potencjalnej  integracji;  https://ine.org.pl/finlandia-i-szwecja-coraz-blizej-nato-
kontekst-polityczny-i-wojskowy-potencjalnej-integracji, dostęp: 6.01.2025 r.
Rogoża J., Chawryło K., Żochowski P., Przyjaciel w potrzebie. Rosja wobec protestów na 
Białorusi, „Komentarze OSW”, nr 349, 20.08.2020; https://www.osw.waw.pl/sites/
default/files/komentarze_349_0.pdf, dostęp: 25.12.2024  r.
Rok pracy na rzecz wzmacniania bezpieczeństwa i rozwoju Wojska Polskiego. 13.12.2024; 
https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/rok-pracy-na-rzecz-wzmacniania-
bezpieczenstwa-i-rozwoju-wojska-polskiego, dostęp: 25.02.2024 r.
Rola dyplomacji prewencyjnej w rozwiązywaniu zamrożonych konfliktów  na świecie 
– zmarnowana szansa czy zmiana na przyszłość?; https://www.europarl.europa.
eu/doceo/document/TA-9-2024-0034_PL.html, dostęp: 1.06.2024 r.
Romania’s  cancelled  presidential  election;  https://www.ft.com/content/071c9233-
-5ede-46bc-99e5-a89b59080b6b, dostęp: 12.01.2025 r.
Rosja inwestuje w bazy wojskowe na Białorusi; https://jagiellonia.org/rosja-inwestuje-
-w-bazy-wojskowe-na-bialorusi, dostęp: 12.11.2024 r.
Rosja  nadużywa  swoich  uprawnień  stałego  członka  Rady  Bezpieczeństwa  ONZ. 
Oświadczenie  50  państw;  https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/swiat/ar-
tykuly/8695053,rosja-naduzywa-uprawnien-stalego-czlonka-rady-bezpieczenstwa-
onz-oswiadczenie.html, dostęp: 6.06.2024 r.
Rosja odrzuciła amerykańską propozycję rozmów o kontroli zbrojeń; https://www.pb.pl/
rosja-odrzucila-amerykanska-propozycje-rozmow-o-kontroli-zbrojen-1205984, do-
stęp: 12.02.2024 r.
Rosja planowała do 2030 roku przejęcie całkowitej kontroli nad Mołdawią; https://stu-
dium.uw.edu.pl/rosja-planowala-do-2030-roku-przejecie-calkowitejkontroli-nad-
moldawia, dostęp: 26.01.2025 r.
Rosja;  https://www.europarl.europa.eu/factsheets/pl/sheet/177/rosja,  dostęp: 
28.03.2024 r.
Rosyjska doktryna „deeskalacji”. Kogo Moskwa chce zastraszyć potencjałem jądro-
wym?;  https://defence24.pl/rosyjska-doktryna-deeskalacji-kogo-moskwa-chce-
zastraszyc-potencjalem-jadrowym, dostęp: 2.09.2024 r.
Rosyjska inwazja przeobraża architekturę bezpieczeństwa Europy Środkowo-Wschod-
niej;  https://ies.lublin.pl/komentarze/rosyjska-inwazja-przeobraza-architekture-
bezpieczenstwa-europy-srodkowo-wschodniej, dostęp: 11.12.2024 r.315 Bibliografia
Rosyjski  szpieg  dostarczający  informacji  o  terminalu  LNG  skazany  na  cztery  lata 
więzienia;  https://www.cire.pl/artykuly/serwis-informacyjny-cire-24/121881-
rosyjski-szpieg-dostarczajacy-informacji-o-terminalu-lng-skazany-na-cztery-lata-
wiezienia, dostęp: 1.08.2024 r.
Rudkouski  P.,  Miękka  białorutenizacja.  Ideologia  Białorusi  w  dobie  konfliktu   rosyjsko-
-ukraińskiego;  https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2017-11-03/
miekka-bialorutenizacja-ideologia-bialorusi-w-dobie-konfliktu, d ostęp: 10.01.2025 r.
Rühle M., Roberts C., Enlarging NATO’s toolbox to counter hybrid threats; https://www.
nato.int/docu/review/articles/2021/03/19/enlarging-natos-toolbox-to-counter-
hybrid-threats/index.html, dostęp: 2.10.2024 r.
Rumunia: To Rosja stała za kampanią Călina Georgescu? Tak twierdzą rumuńskie służ-
by; https://oko.press/rumunia-ingerencja-wybory-rosja, dostęp: 12.01.2025 r.
Runik A., Belarus prodemocracy opposition plans to target sham referendum; https://
www.atlanticcouncil.org/blogs/belarusalert/belarus-pro-democracy-opposition-
plans-to-target-sham-referendum, dostęp: 5.01.2025 r.
Russia  declines  UN  request  for  aid  access  to  areas  flooded   by  Ukraine  dam  breach; 
https://news.un.org/en/story/2023/06/1137832, accessed: 7.06.2024 r.
Russia issues list of demands it says must be met to lower tensions in Europe; https://
www.theguardian.com/world/2021/dec/17/russia-issues-list-demands-tensions-
europe-ukraine-nato, dostęp: 7.07.2024 r.
Russia Today i Sputnik wyłączone w UE; https://poland.representation.ec.europa.eu/
news/russia-today-i-sputnik-wylaczone-w-ue-2022-03-02_pl, dostęp: 7.01.2025 r.
Russia warns NATO of certain war if West puts troops into Ukraine; https://www.politi-
co.eu/article/russia-conflict-with-nato-inevitable-if-western-troops-go-to-ukraine, 
dostęp: 1.06.2024 r.
Russia; https://www.britannica.com/place/Russia/Justice, dostęp: 22.08.2024 r.
Russia’s  FSB  protected  Evil  Corp  gang  that  carried  out  Nato  cyber-attacks;  https://
www.theguardian.com/technology/2024/oct/01/russian-gang-evil-corp-nato-
cyber-attacks-protection-fsb-sanctions, dostęp: 26.01.2025 r.
Russia’s invasion of Ukraine is a violation of the UN Charter, UN Chief tells Security Coun-
cil;  https://unsdg.un.org/latest/announcements/russias-invasion-ukraine-violation-
un-charter-un-chief-tells-security-council, dostęp: 10.07.2024 r.
Russia’s New Model Army: Radical Reform in the Russian Military; https://russiamil.
wordpress.com/2009/08/14/21, dostęp: 10.12.2024 r.
Russia’s use of nuclear threats during the Ukraine conflict; https://commonslibrary.par-
liament.uk/research-briefings/cbp-9825, dostęp: 7.01.2025  r.
Russian  Disinformation  Campaign  „DoppelGänger”  Unmasked:  A  Web  of  Deception; 
https://www.cybercom.mil/Media/News/Article/3895345/russian-disinformation-
campaign-doppelgnger-unmasked-a-web-of-deception, dostęp: 25.01.2025 r.
Russian hybrid threats: EU agrees first listings in response to destabilising activities 
against  the  EU,  its  member  states  and  partners;  https://www.consilium.europa.
eu/en/press/press-releases/2024/12/16/russian-hybrid-threats-eu-agrees-first-
listings-in-response-to-destabilising-activities-against-the-eu-its-member-states-
and-partners, dostęp: 10.12.2024 r.316 Bibliografia
Russian troops now number 90,000 near Ukraine border after drills, Kyiv says (2021); 
https://www.reuters.com/world/ukraine-says-russia-leaves-units-near-its-border-
keeps-90000-troops-2021-11-03, dostęp: 10.11.2024 r.
Ryga.  Szczyt  Bukaresztańskiej  Dziewiątki;  https://www.prezydent.pl/aktualnosci/wizyty-
-zagraniczne/ryga-szczyt-bukaresztanskiej-dziewiatki%2C87278, dostęp: 3.01.2025 r.
Sabadus A., Putin’s energy weapon: Europe must be ready for Russian gas blackma-
il;  https://www.atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/putins-energy-weapon-
europe-must-be-ready-for-russian-gas-blackmail, dostęp: 1.07.2024 r.
Sankcje  nie  działają:  Rosyjskie  narracje  dezinformacyjne  o  sankcjach  w  UE,  na 
Ukrainie  i  w  samej  Rosji;  https://euvsdisinfo.eu/pl/sankcje-nie-dzialaja-rosy-
jskie-narracje-dezinformacyjne-o-sankcjach-w-ue-na-ukrainie-i-w-samej-rosji, 
dostęp: 10.12.2024 r.
Sankcje  UE  wobec  Rosji;  https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/sanctions-aga-
inst-russia, dostęp: 4.07.2024 r.
Secretary-General Says Russian Federation’s Recognition of ‘Independent’ Donetsk, Lu-
hansk  Violate  Ukraine’s  Sovereignty,  Territorial  Integrity;  https://press.un.org/
en/2022/sgsm21153.doc.htm, dostęp: 10.07.2024 r.
Serbia pod hybrydową okupacją Rosji? „Agenci Władimira Putina działają m.in. w po-
lityce  czy  mediach”;  https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1550344%2Cserb-
ia-pod-hybrydowa-okupacja-rosji-agenci-wladimira-putina-dzialaja-min-w, dostęp: 
12.01.2025 r.
Shea J., Odporność: kluczowy element obrony zbiorowej; https://www.nato.int/docu/
review/pl/articles/2016/03/30/odpornosc-kluczowy-element-obrony-zbiorowej/
index.html, dostęp: 1.06.2024 r.
Sheahan M., Marsh S., Germany to increase defence spending in response to ‘Putin’s war’ 
–  Scholz;  https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/germany-hike-
defense-spending-scholz-says-further-policy-shift-2022-02-27, dostęp: 10.12.2024 r.
Sherr J., Ukraina trzy lata później: powód do optymizmu; https://www.nato.int/docu/
review/pl/articles/2017/03/10/ukraina-trzy-lata-pozniej-powod-do-optymizmu/
index.html, dostęp: 13.02.2025 r.
Shevchenko  O.,  Przyszłość  Trójkąta  Lubelskiego  –  wizje  z  Polski,  Litwy  i  Ukrainy; 
https://psz.pl/124-polityka/przyszlosc-trojkata-lubelskiego-wizje-z-polski-litwy-i-
ukrainy, dostęp: 1.12.2024 r.
Siedem  lat  LITPOLUKRBRIG;  https://polska-zbrojna.pl/Mobile/ArticleShow/38081, 
dostęp: 10.11.2024 r.
Simonet L., Tuomala V., Jak OBWE pomaga ograniczyć ryzykowne incydenty wojskowe?; 
https://www.nato.int/docu/review/pl/articles/2016/11/02/jak-obwe-pomaga-
ograniczyc-ryzykowne-incydenty-wojskowe/index.html, dostęp: 4.01.2025 r.
Situation  in  Ukraine.  European  Parliament  resolution  of  17  July  2014  on  Ukraine 
(2014/2717(RSP));  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri= 
CELEX:52014IP0009&qid=1643112873743&from=EN, dostęp: 14.07.2024 r.
Skrzypek A., BALTOPS 24 – największe manewry NATO na Bałtyku; https://defen-
ce24.pl/polityka-obronna/baltops-24-najwieksze-manewry-nato-na-baltyku, 
dostęp: 4.01.2025 r.317 Bibliografia
Skuteczność  ONZ  i  MAEA  w  obliczu  konfliktu   rosyjsko-ukraińskiego;  https://ies.
lublin.pl/komentarze/skutecznosc-onz-i-maea-w-obliczu-konfliktu-rosyjsko-
ukrainskiego, dostęp: 28.12.2024 r.
Słowacja  przekazała  Ukrainie  system  obrony  przeciwlotniczej  S-300;  https://www.
rp.pl/konflikty-zbrojne/art36042081-slowacja-przekazala-ukrainie-system-
obrony-przeciwlotniczej-s-300, dostęp: 1.01.2025 r.
Snam  CEO  welcomes  EU  clearance  of  Adriatic  LNG  deal;  https://www.reuters.com/
business/energy/snam-ceo-welcomes-eu-clearance-deal-over-italys-biggest-lng-
terminal-2024-11-05, dostęp: 28.12.2024 r.
Soglasheniye ob uregulirovanii krizisa na Ukraine; https://www.pravda.com.ua/artic-
les/2014/02/21/7015533, dostęp: 28.07.2024 r.
Soglasheniye ot 8 dekabrya 1991 goda o Sozdanii Sodruzhestva Nezavisimykh Gosudar-
stv, 19.04.1994 r.; http://www.consultant.ru/document/consdocLAW30726/1c5d-
2b9ecc270669c071bd598fa7a97d0f662999, dostęp: 2.08.2024 r.
Solidarność UE z Ukrainą; https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/eu-solidarity-
-ukraine, dostęp: 28.12.2024 r.
Solidarność UE z Ukrainą; https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/eu-response-
-ukraine-invasion/eu-solidarity-ukraine, dostęp: 1.06.2024 r.
Stanley-Lockman Z., Hunter Christie E., Strategia NATO w zakresie sztucznej inteligen-
cji;  https://www.nato.int/docu/review/pl/articles/2021/10/25/strategia-nato-w-
-zakresie-sztucznej-inteligencji/index.html, dostęp: 6.01.2025 r.
Stoltenberg: NATO Has No Plans to Deploy Troops to Ukraine; https://www.kyivpost.
com/post/32367, dostęp: 7.07.2024 r.
Stosunki bułgarsko-rosyjskie – między sentymentami a pragmatyzmem; https://www.
pism.pl/publikacje/Stosunki_bulgarskorosyjskie___miedzy_sentymentami_a_
pragmatyzmem_, dostęp: 12.01.2025 r.
Stosunki  UE–Armenia;  https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/eastern-partner-
ship/armenia, dostęp: 30.07.2024 r.
Stosunki  UE–Ukraina;  https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/eastern-partner-
ship/ukraine, dostęp: 30.07.2024 r.
Strategiczne partnerstwo ONZ–UE w zakresie operacji pokojowych i zarządzania kry-
zysowego:  konkluzje  Rady  w  sprawie  priorytetów  na  lata  2022–2024;  https://
www.consilium.europa.eu/pl/press/press-releases/2022/01/24/un-eu-strategic-
partnership-on-peace-operations-and-crisis-management-council-conclusions-on-
priorities-for-2022-2024, dostęp: 3.01.2025 r.
Strategiczny kompas dla UE; https://www.consilium.europa.eu/pl/infographics/strate-
gic-compass, dostęp: 7.01.2025 r.
Strategiczny kompas: większe bezpieczeństwo i skuteczniejsza obrona UE w najbliższej 
dekadzie;  https://www.consilium.europa.eu/pl/press/press-releases/2022/03/21-
/a-strategic-compass-for-a-stronger-eu-security-and-defence-in-the-next-decade, 
dostęp: 28.12.2024 r.
Sunter  D.,  Dezinformacja  na  Zachodnich  Bałkanach;  https://www.nato.int/docu/re-
view/pl/articles/2020/12/21/dezinformacja-na-zachodnich-balkanach/index.
html, dostęp: 10.12.2024 r.318 Bibliografia
Supreme Allied Commander Transformation Affirms  the Formal Military Integration 
of  Finland;  https://www.act.nato.int/article/sact-affirms-finnish-formal-military -
-integration, dostęp: 4.01.2025 r.
Sytas A., Strzelecki M., Baltics brace to cut decades-old ties to Russian grid; https://
www.reuters.com/business/energy/baltics-brace-cut-decades-old-ties-russian-
-grid-2025-02-07, dostęp: 26.12.2024 r.
Sytas A., Western nations agree to ‘disrupt and deter’ Russia shadow fleet, Estonia says; 
https://www.reuters.com/world/europe/western-nations-agree-disrupt-deter-
russia-shadow-fleet-estonia-says-2024-12-16, dostęp: 25.01.2025  r.
Szabelak A., Ministrowie obrony Estonii, Łotwy i Litwy zatwierdzili dziś koncepcję bu-
dowy instalacji obronnych na granicy z Rosją i Białorusią; https://kresy.pl/wy-
darzenia/estonia-lotwa-i-litwa-stworza-wspolna-linie-obrony-na-granicy-z-rosja-i-
bialorusia, dostęp: 5.01.2025 r.
Szczyt  Inicjatywy  Trójmorza  –  najważniejsze  informacje;  https://www.prezydent.pl/
aktualnosci/wydarzenia/inicjatywa-trojmorza--three-seas-initiative,637, dostęp: 
10.11.2024 r.
Szczyt NATO w Warszawie, 8–9 lipca 2016; https://www.consilium.europa.eu/pl/me-
etings/international-summit/2016/07/08-09, dostęp: 7.07.2024 r.
Szczyt  Trójkąta  Lubelskiego;  https://www.prezydent.pl/aktualnosci/wizyty-zagra-
niczne/prezydent-na-ukrainie-na-szczycie-trojkata-lubelskiego-%2C47049,  do-
stęp: 10.01.2025 r.
Szopa M., Europejskie NATO kontra Rosja. Porównanie potencjałów; https://defence24.
pl/sily-zbrojne/europejskie-nato-kontra-rosja-porownanie-potencjalow-analiza, 
dostęp: 6.01.2025 r.
Szwecja i Finlandia wobec eskalacji napięcia w Europie; https://ies.lublin.pl/komenta-
rze/szwecja-i-finlandia-wobec-eskalacji-napiecia-w-europie, dostęp: 10.12.2024  r.
Szwecja w NATO: znaczenie dla Europy Środkowej i Wschodniej; https://ies.lublin.pl/
komentarze/kies-1075, dostęp: 4.01.2025 r.
Szymański  P.,  Wartownik  Bałtyku:  wzmocniona  aktywność  NATO  na  akwenie; 
https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2025-01-15/wartownik-baltyku-
wzmocniona-aktywnosc-nato-na-akwenie, dostęp: 4.01.2025 r.
Tarcza Wschód wzmocni bezpieczeństwo Polski i wschodniej flanki NATO; https://www.
gov.pl/web/obrona-narodowa/tarcza-wschod-wzmocni-bezpieczenstwo-polski-i-
wschodniej-flanki-nato, dostęp: 13.01.2025  r.
Tarociński J., Brygady NATO w państwach bałtyckich: kolejne etapy długiego pro-
cesu  dyslokacji;  https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2024-10-23/
brygady-nato-w-panstwach-baltyckich-kolejne-etapy-dlugiego-procesu,  dostęp: 
11.01.2025 r.
Tarociński J., Ćwiczenia wojskowe na północno-wschodniej flance  NATO. Krok na dro-
dze do  intensyfikacji  i  synchronizacji; https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/ko-
mentarze-osw/2023-12-28/cwiczenia-wojskowe-na-polnocno-wschodniej-flance-
nato-krok-na, dostęp: 8.01.2025 r.
Tarociński  J.,  Ćwiczenia  wojskowe  na  północno-wschodniej  flance   NATO.  Krok  na 
drodze do intensyfikacji i synchronizacji; https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/319 Bibliografia
komentarze-osw/2023-12-28/cwiczenia-wojskowe-na-polnocno-wschodniej-
flance-nato-krok-na, dostęp: 1.12.2023  r.
Tarociński J., Państwa nordyckie: wspólna wizja rozwoju współpracy obronnej; https://
www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2024-05-08/panstwa-nordyckie-wspolna-
wizja-rozwoju-wspolpracy-obronnej, dostęp: 4.01.2025 r.
Tarociński J., Wilk A., Dostawy broni – konieczność dla Ukrainy, wyzwanie dla Zacho-
du; https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2023-05-11/dostawy-
broni-koniecznosc-dla-ukrainy-wyzwanie-dla-zachodu, dostęp: 6.01.2025 r.
Tétrault-Farberand G., Balmforth T., Russia demands NATO roll back from East Europe 
and  stay  out  of  Ukraine;  https://www.reuters.com/world/russia-unveils-security-
guarantees-says-western-response-not-encouraging-2021-12-17, dostęp: 7.07.2024 r.
The  All-Belarusian  People’s  Assembly:  Cementing  President  Lukashenka’s  Consolida-
tion  of  Power;  https://constitutionnet.org/news/all-belarusian-peoples-assembly-
cementing-president-lukashenkas-consolidation-power, dostęp: 5.01.2025 r.
The NATO Cooperative Cyber Defence Centre of Excellence is a multinational and inter-
disciplinary cyber defence hub; https://ccdcoe.org, dostęp: 15.12.2024 r.
The Republic of Belarus and the Russian Federation signed the Union State Treaty on 
8 December 1999; https://president.gov.by/en/belarus/economics/economic-inte-
gration/union-state, dostęp: 22.07.2024 r.
The  Story  of  Yugoslavia;  https://www.nytimes.com/1990/01/23/world/the-story-of-
-yugoslavia.html, dostęp: 15.01.2024 r.
Think Tank reports on the invasion of Ukraine 2022 – February 2024; https://www.con-
silium.europa.eu/en/documents-publications/library/library-blog/posts/think-tank-
reports-on-the-invasion-of-ukraine-2022-february-2024, dostęp: 20.12.2024 r.
Training D., Sposobny li my sokhranit’ stranu and i razvivat’ yeyo dal’she, https://globa-
laffairs.ru/articles/politika-i-obstoyatelstva, dostęp: 2.09.2024  r.
Trójkąt  Lubelski  –  perspektywy  współpracy  polsko-litewsko-ukraińskiej;  https://ies.
lublin.pl/komentarze/trojkat-lubelski-perspektywy-wspolpracy-polsko-litewsko-
ukrainskiej-2, dostęp: 10.11.2024 r.
Trójkąt  Lubelski  nowy  europejski  format  współpracy;  https://cbpe.pl/2024/03/05/
trojkat-lubelski-nowy-europejski-format-wspolpracy, dostęp: 10.11.2024 r.
Trójmorze;  https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/trojmorze.xsp?page=16,  dostęp: 
10.01.2025 r.
Trump threatens to cut US aid to Ukraine quickly if reelected; https://www.politico.eu/
article/donald-trump-ukraine-russia-war-threatens-cut-aid-election-2024,  dostęp: 
30.07.2024 r.
Trzej  sąsiedzi  UE  objęci  Partnerstwem  Wschodnim:  Ukraina,  Mołdawia  i  Białoruś; 
https://www.europarl.europa.eu/factsheets/pl/sheet/171/trzej-sasiedzi-ue-objeci-
partnerstwem-wschodnim-ukraina-moldawia-i-bialorus, dostęp: 6.01.2025 r.
Tura  pytań:  Jak  zapewnić  bezpieczeństwo  energetyczne  w  UE  w  2023  r.;  https://
www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2023/739376/EPRS_
ATA%282023%29739376_PL.pdf, dostęp: 28.12.2024 r.
Turyshyn  A.,  „I  am  all  yours”.  What  the  new  union  of  Lukashenka  and  Pu-
tin  means  and  how  it  might  affect  Ukraine;  https://neweasterneurope.320 Bibliografia
eu/2021/12/08/i-am-all-yours-what-the-new-union-of-lukashenka-and-putin-
means-and-how-it-might-affect-ukraine, dostęp: 22.08.2024  r.
U.S. Statement for the Vienna Document Joint PC-FSC Chapter III Meeting; https://
osce.usmission.gov/u-s-statement-for-the-vienna-document-joint-pc-fsc-chapter-
iii-meeting-2, dostęp: 17.07.2024 r.
U.S. Weaponry Is Turning Syria Into Proxy War With Russia; https://www.nytimes.co-
m/2015/10/13world/middleeast/syria-russia-airstrikes.html, dostęp: 10.11.2024 r.
UE w 2022 r. Sprawozdanie ogólne z działalności Unii Europejskiej; https://op.europa.
eu/webpub/com/general-report-2022/pl, dostęp: 26.01.2025 r.
Ukraina  –  NATO:  burzliwy  związek;  https://ies.lublin.pl/komentarze/ukraina-nato-
-burzliwy-zwiazek, dostęp: 4.01.2025 r.
Ukraina  i  Gruzja  będą  członkami  NATO  –  Jens  Stoltenberg;  https://jagiellonia.org/
ukraina-i-gruzja-beda-czlonkami-nato-stoltenberg, dostęp: 4.01.2025 r.
Ukraine and the Crisis of European Security; https://www.cirsd.org/en/horizons/hori-
zons-winter-2015--issue-no2/ukraine-and-the-crisis-of-european-security,  dostęp: 
1.12.2024 r.
Ukraine is fighting  two wars: The mission to root out corruption; https://www.theti-
mes.com/world/russia-ukraine-war/article/ukraine-fighting-two-wa rs-corruption-
russia-ndjpg08z8, dostęp: 28.12.2024 r.
Ukraine: EU agrees to exclude key Russian banks from SWIFT; https://ec.europa.eu/
commission/presscorner/detail/en/ip_22_1484, dostęp: 7.07.2024 r.
Ukraine; https://www.unocha.org/ukraine, dostęp: 17.07.2024 r.
Ukrainian grain exports explained; https://www.consilium.europa.eu/en/infographics/
ukrainian-grain-exports-explained, dostęp: 20.07.2024 r.
Ukraińska armia: Rosjanie stosują technologię deepfake, by poróżnić ukraińskie spo-
łeczeństwo; https://www.pap.pl/aktualnosci/ukrainska-armia-rosjanie-stosuja-
technologie-deepfake-poroznic-ukrainskie-spoleczenstwo, dostęp: 23.01.2025 r.
UN Human Rights in Ukraine; https://www.ohchr.org/en/countries/ukraine/our-pre-
sence, dostęp: 10.10.2024 r.
UNECE mission to Ukraine helps prepare for urban rebuilding efforts under UN4U-
krainianCities  project;  https://unece.org/housing-and-land-management/
news/unece-mission-ukraine-helps-prepare-urban-rebuilding-efforts-under, 
dostęp: 10.07.2024 r.
Unia Europejska i Mołdawia potwierdzają mocne więzy na 8. posiedzeniu Rady Stowa-
rzyszenia; https://www.consilium.europa.eu/pl/press/press-releases/2024/05/21/
the-european-union-and-the-republic-of-moldova-reaffirm-strong-ties-at-the-8th-
association-council-meeting, dostęp: 30.07.2024 r.
Unia Europejska i NATO organizują pierwszy zorganizowany dialog na temat cyber-
bezpieczeństwa;  https://digital-strategy.ec.europa.eu/pl/news/european-union-
and-nato-hold-first-structured-dialogue-cyber, dostęp: 10.01.2025  r.
Unijna współpraca obronna: Rada zatwierdza konkluzje w sprawie przeglądu stra-
tegicznego  PESCO;  https://www.consilium.europa.eu/pl/press/press-releases/ 
2024/11/19/eu-defence-cooperation-council-approves-conclusions-on-the-
pesco-strategic-review, dostęp: 28.12.2024 r.321 Bibliografia
Uruchomienie  Mechanizmu  Wiedeńskiego  w  sprawie  Białorusi;  https://www.gov.pl/
web/obwe/uruchomienie-mechanizmu-wiedenskiego-w-sprawie-bialorusi,  dostęp: 
3.01.2025 r.
Ustalenia  szczytu  NATO  –  niesłychanie  ważne;  https://www.prezydent.pl/kancelaria/
archiwum/archiwum-bronislawa-komorowskiego/aktualnosci/wizyty-zagraniczne/
ustalenia-szczytu-nato-nieslychanie-wazne,16581, dostęp: 7.07.2024 r.
Ustawa  o  obronie  Ojczyzny  zapewni  podstawy  do  wzmocnienia  Wojska  Polskiego; 
https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/ustawa-o-obronie-ojczyzny-zapewni-
podstawy-do-wzmocnienia-wojska-polskiego, dostęp: 12.01.2025 r.
Utrzymanie  pokoju  –  peacekeeping;  https://www.unic.un.org.pl/misje_pokojowe/pe-
acekeeping.php, dostęp: 1.06.2024 r.
Via Baltica przejezdna na całej długości; https://www.gov.pl/web/gddkia-bialystok/via-
-baltica-przejezdna-na-calej-dlugosci, dostęp: 10.03.2024 r.
Viktor  Orbán  meets  Vladimir  Putin  despite  EU  outcry;  https://www.ft.com/conten-
t/92ca1706-dff8-42ce-8208-d558c1a38532, dostęp: 13.01.2025  r.
Vilnius Summit Communiqué, par. 44–46, NATO, 11 lipca 2023 r., www.nato.int, dostęp: 
7.07.2024 r.
von der Burchard H., Germany’s Olaf Scholz opposes inclusion of SWIFT in Russia sanc-
tions for now; https://www.politico.eu/article/germanys-scholz-opposes-inclusion-
of-swift-in-russia-sanctions, dostęp: 7.07.2024 r.
Voyennyye  i  dukhovnyye  sily;  https://structure.mil.ru/structure/forces/air/history.
htm, dostęp: 10.10.2024 r.
Walcząc kulturą: Rosyjska siatka wpływów w Polsce; https://liberte.pl/walczac-kultu-
ra-rosyjska-siatka-wplywow-w-polsce, dostęp: 10.08.2024 r.
Walka z dezinformacją w Unii Europejskiej; https://instytutcyber.pl/artykuly/4611/_
source, dostęp: 7.01.2025 r.
Walla  K.,  NATO  must  accelerate  support  and  secure  membership  for  Ukraine  at  its 
Washington summit, transatlantic leaders urge; https://www.atlanticcouncil.org/
blogs/new-atlanticist/nato-must-accelerate-support-and-secure-membership-for-
ukraine-at-its-washington-summit-transatlantic-leaders-urge, dostęp: 1.06.2024 r.
Warsaw  Summit  Key  Decisions;  https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/
pdf/pdf_2017_02/20170206_1702-factsheet-warsaw-summit-key-en.pdf,  dostęp: 
8.07.2024 r.
Waszczykowski  S.,  Misje  Organizacji  Bezpieczeństwa  i  Współpracy  w  Europie  na 
Ukrainie  i  obszarze  granicznym.  Część  I;  https://ine.org.pl/misje-organizac-
ji-bezpieczenstwa-i-wspolpracy-w-europie-na-ukrainie-i-obszarze-granicznym-
czesc-i, dostęp: 3.01.2025 r.
Weiss  M.,  Roonemaa  H.,  Revealed:  Leaked  document  shows  how  Russia  plans  to 
take  over  Belarus;  https://www.yahoo.com/news/russia-belarus-strategy-do-
cument-230035184.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cu-
Z29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAESF2u0p-8_BJwF-tjZFBhF-
Xrg7S8IJj1W-JhfyQoIa7EiAPi2GEKa9Eq21opVXbKylpjYxEAIUF3wxvqNUgX3Xn
o-VMrnOo72lWM9q82E_UoUb4couTKw_qxg7UITTGPpJCgXV0b0zYtJyi1a1-yj-
MiM-9bAkIWBHApQ8s7KK3Z, dostęp: 30.07.2024 r.322 Bibliografia
Wejście Ukrainy do Unii Europejskiej i NATO – przywódcy Trójkąta Lubelskiego pod-
pisali  deklarację;  https://www.ukrinform.pl/rubric-polytics/3372390-wejscie-
ukrainy-do-unii-europejskiej-i-nato-przywodcy-trojkata-lubelskiego-podpisali-
deklaracje.html, dostęp: 10.01.2025 r.
Wezeman S.T., Russia’s  military  spending:  Frequently  asked  questions; https://www.
sipri.org/commentary/topical-backgrounder/2020/russias-military-spending-
frequently-asked-questions, dostęp: 22.02.2024 r.
Węgry stawiają na Rosję. Chodzi nie tylko o gaz; https://warsawinstitute.org/pl/wegry-
-stawiaja-na-rosje-chodzi-nie-tylko-o-gaz, dostęp: 4.01.2025 r.
What you need to know about tensions between Ukraine and Russia; https://www.wa-
shingtonpost.com/world/2021/11/26/ukraine-russia-military, dostęp: 10.11.2024 r.
Why Sweden joined NATO – a paradigm shift in Sweden’s foreign and security poli-
cy;  https://www.government.se/speeches/2024/04/why-sweden-joined-nato---a-
paradigm-shift-in-swedens-foreign-and-security-policy, dostęp: 10.10.2024 r.
Wiarygodność organizacji międzynarodowych w obliczu inwazji Rosji na Ukrainę (część 
1); https://ies.lublin.pl/komentarze/wiarygodnosc-organizacji-miedzynarodowych-
w-obliczu-inwazji-rosji-na-ukraine-czesc-1, dostęp: 1.06.2024 r.
Widera A., Mołdawskie służby o rosyjskich atakach hybrydowych; https://czaswschod-
ni.pl/art/wiadomosci/moldawskie-sluzby-o-rosyjskich-atakach-hybrydowych_
f95a3b0c-e9d7-4159-b228-9e6b42f4c53f, dostęp: 12.02.2025 r.
Wierzbowska-Miazga A., Rosja wzmacnia obecność w Naddniestrzu; https://www.osw.
waw.pl/pl/publikacje/analizy/2013-02-13/rosja-wzmacnia-obecnosc-w-naddnie-
strzu, dostęp: 30.07.2024 r.
Wilk A., Rosja zapowiada rozbudowę potencjału militarnego. 302. dzień wojny; https://
www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2022-12-23/rosja-zapowiada-rozbudowe-
potencjalu-militarnego-302-dzien-wojny, dostęp: 26.02.2024 r.
Wilk A., Rosyjska armia białoruska. Praktyczne aspekty integracji wojskowej Białorusi 
i Rosji, (Raport OSW, 3/2021); https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/Raport-
-OSW_Rosyjska-armia-bialoruska _net.pdf, dostęp: 1.06.2024 r.
Władimir Putin zwrócił się z wnioskiem do Rady Federacji, 1.03.2014 r.; http://kremlin.
ru/news/20353, dostęp: 10.11.2024 r.
Wojna informacyjna jako skuteczne narzędzie destabilizacji państw i rządów; https://
defence24.pl/sily-zbrojne/wojna-informacyjna-jako-skuteczne-narzedzie-
destabilizacji-panstw-i-rzadow-raport, dostęp: 7.01.2025 r.
Wojtasiewicz  W.,  Eskalacja  w  Górskim  Karabachu;  https://www.pism.pl/publikacje/
eskalacja-w-gorskim-karabachu, dostęp: 4.01.2025 r.
Wschodnia flanka  NATO po roku wojny – mobilizacja różnych prędkości; https://www.
osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2023-02-21/wschodnia-flanka-nato-
po-roku-wojny-mobilizacja-roznych, dostęp: 26.02.2024 r.
Wschodnia flanka  NATO po roku wojny – mobilizacja różnych prędkości; https://www.
osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2023-02-21/wschodnia-flanka-nato-
po-roku-wojny-mobilizacja-roznych, dostęp: 2.02.2024 r.
Wschodnia  flanka   wzmocniona;  https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/wschod-
nia-flanka-wzmocniona-3, dostęp: 3.01.2025  r.323 Bibliografia
Wspólna deklaracja Litwy, Łotwy, Polski, Rumunii i Ukrainy o współpracy oraz wza-
jemnym  wsparciu  w  zwalczaniu  dezinformacji  została  podpisana  w  Warszawie; 
https://poland.mfa.gov.ua/pl/news/wspolna-deklaracja-litwy-lotwy-polski-rumunii-
i-ukrainy-o-wspolpracy-oraz-wzajemnym-wsparciu-w-zwalczaniu-dezinformacji-
zostala-podpisana-w-warszawie, dostęp: 26.01.2025 r.
Wspólna  deklaracja  przywódców  Bułgarii,  Czech,  Estonii,  Węgier,  Litwy,  Ło-
twy,  Polski,  Rumunii  i  Słowacji  po  szczycie  Bukaresztańskiej  Dziewiątki,  któ-
ry  odbył  się  10  czerwca  2022  r.  w  Bukareszcie;  https://www.bbn.gov.pl/pl/
wydarzenia/9417%2CWspolna-deklaracja-przywodcow-panstw-B9.html,  dostęp: 
3.01.2025 r.
Wspólna  jednostka  ds.  cyberprzestrzeni;  https://digital-strategy.ec.europa.eu/pl/poli-
cies/joint-cyber-unit, dostęp: 28.12.2024 r.
Wspólna  polityka  bezpieczeństwa  i  obrony;  https://www.europarl.europa.eu/factshe-
ets/pl/sheet/159/wspolna-polityka-bezpieczenstwa-i-obrony, dostęp: 28.12.2024 r.
Wspólne oświadczenie ministrów spraw zagranicznych Grupy Wyszehradzkiej w spra-
wie Ukrainy; https://kresy.pl/wydarzenia/wspolne-oswiadczenie-ministrow-spraw-
zagranicznych-grupy-wyszehradzkiej-w-sprawie-ukrainy, dostęp: 1.12.2024 r.
Wspólnie przeciwko rosyjskiej dezinformacji i propagandzie. Międzynarodowa konfe-
rencja  w  Warszawie;  https://sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/komunikat.xsp?documentI-
d=8D4CA4E9EE2D9C10C1258A3F0048B428&s, dostęp: 7.01.2025 r.
Współpraca  Polski  i  państw  bałtyckich  w  obliczu  redefinicji  europejskiej  geopolityki. 
Polskie  sondaże  przedwyborcze;  https://cbpe.pl/2024/05/23/polskie-sondaze-
-przedwyborcze-2, dostęp: 10.12.2024 r.
Współpraca  UE–NATO;  https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/defence-securi-
ty/eu-nato-cooperation, dostęp: 7.07.2024 r.
Współpraca w ramach NATO; https://www.gov.pl/web/rcb/wspolpraca-w-ramach-na-
to, dostęp: 4.01.2025 r.
Wykorzystanie  sztucznej  inteligencji  w  wykrywaniu  dezinformacji  w  Internecie; 
https://www.gov.pl/web/5g/wykorzystanie-sztucznej-inteligencji-w-wykrywaniu-
dezinformacji-w-internecie, dostęp: 7.01.2025 r.
Wymiana szpiegów z Rosją. Jeden udawał w Polsce i na Ukrainie dziennikarza; https://
www.wirtualnemedia.pl/artykul/wymiana-szpiegow-rosja-agent-gru-udawal-
dziennikarza?, dostęp: 1.08.2024 r.
Wymiar  ludzki  OBWE;  https://www.gov.pl/web/dyplomacja/wymiar-ludzki-obwe,  do-
stęp: 4.06.2024 r.
Wystąpienie „30-lecie Grupy Wyszehradzkiej – współpraca europejska i transatlantyc-
ka”; https://www.prezydent.pl/aktualnosci/wypowiedzi-prezydenta-rp/wystapie-
nia/wystapienie-na-sesji-plenarnej-30-lecie-grupy-wyszehradzkiej-wspolpraca-eur
opejska-i-transatlantycka%2C4411, dostęp: 10.01.2025 r.
Wzmacniamy  współpracę  państw  w  ramach  Grupy  Wyszehradzkiej;  https://www.
gov.pl/web/obrona-narodowa/wzmacniamy-wspolprace-panstw-w-ramach-grupy-
wyszehradzkiej, dostęp: 4.01.2025 r.
Wzmocnienie  wschodniej  flanki  NATO;  https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/
wzmocniona-wysunieta-obecnoscc, dostęp: 3.01.2025 r.324 Bibliografia
Wzmocniona  Wysunięta  Obecność  (enhanced  Forward  Presence,  eFP);  https://www.
gov.pl/web/obrona-narodowa/batalionowa-grupa-bojowa, dostęp: 11.01.2025 r.
Za  cyberatakiem  na  czeski  MSZ  stało  obce  państwo;  https://www.rp.pl/ekonomia/
art1184351-za-cyberatakiem-na-czeski-msz-stalo-obce-panstwo, dostęp: 12.12.2024 r.
Zaangażowanie  polski  w  realizację  Wspólnej  Polityki  Bezpieczeństwa  i  Obrony  UW 
– wymiar wojskowy; https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/ue-unia-europej-
ska, dostęp: 28.12.2024 r.
Zacharowa:  Redzikowo  od  dawna  jest  priorytetowym  celem  Rosji;  https://pl.belsat.
eu/83593682/zacharowa-redzikowo-od-dawna-jest-priorytetowym-celem-rosji, 
dostęp: 26.02.2024 r.
Zacharowa: siły zewnętrzne próbują osłabić braterstwo i zerwać historyczne więzi na-
rodów  Białorusi  i  Rosji;  https://pol.belta.by/society/view/zacharowa-sily-zewn-
etrzne-probuja-oslabic-braterstwo-i-zerwac-historyczne-wiezi-narodow-bialorusi
-i-10616-2024, dostęp: 10.01.2025 r.
Zagrożenia hybrydowe ze strony Rosji: oświadczenie wysokiego przedstawiciela wyda-
ne w imieniu UE na temat ciągłych działań hybrydowych prowadzonych przez Ro-
sję przeciwko UE i jej państwom członkowskim; https://www.consilium.europa.eu/
pl/press/press-releases/2024/10/08/hybrid-threatsrussia-statement-by-the-high-
representative-on-behalf-of-the-eu-on-russia-s-continued-hybrid-activity-against-
the-eu-and-its-member-states, dostęp: 10.01.2025 r.
Zagrożenia w cyberprzestrzeni – nowe wyzwania dla państw bałtyckich; https://ies.
lublin.pl/komentarze/zagrozenia-w-cyberprzestrzeni-nowe-wyzwania-dla-panstw-
baltyckich, dostęp: 12.12.2024 r.
Zaniewicz M., Znaczenie i konsekwencje militaryzacji Krymu przez Rosję; https://pism.
pl/publikacje/Znaczenie_i_konsekwencje_militaryzacji_Krymu_przez_Rosje,  do-
stęp: 24.02.2024 r.
Zaręba S., Rozbudzone nadzieje na reformę Rady Bezpieczeństwa ONZ; https://www.
pism.pl/publikacje/rozbudzone-nadzieje-na-reforme-rady-bezpieczenstwa-onz, do-
stęp: 3.01.2025 r.
Zayavleniye  MID  Rossii  v  svyazi  s  provedeniyem  Vooruzhonnymi  Silami  Rossiy-
skoy Federatsii ucheniy po otrabotke navykov primeneniya nestrategicheskogo 
yadernogo oruzhiya; https://www.mid.ru/ru/foreign_policy/news/1948486/?T-
SPD_101_R0=08765fb817ab200073fa19d3e29f948fb9ffdc72ebffff7e9eab555
90b68523d169bc751c2b97ed408a5fa20b31430008e97c26da1e9a6604adc94a
98c4197b6cbb500b40849561ea13b9c1ab5d5b01cae2f60f643884107720d4a-
9676a69b79, dostęp: 11.11.2024 r.
Zbytniewska K., Państwa demokratyczne są szczególnie podatne na dezinformację; https://
www.euractiv.pl/section/ue-fact-checking/interview/panstwa-demokratyczne-sa-
szczegolnie-podatne-na-dezinformacje-truth-talks-finlandia, dostęp: 10.12.2024 r.
Zespół  Reagowania  na  Incydenty  Bezpieczeństwa  Komputerowego  (CSIRT);  https://
www.gov.pl/web/cyfryzacja/zespol-reagowania-na-incydenty-bezpieczenstwa-
komputerowego-csirt dostęp: 7.01.2025 r.
Zgromadzenie Ogólne ONZ, Nowy Jork, 20–23 września 2022 r.; https://www.consilium.
europa.eu/pl/meetings/international-summit/2022/09/20-23, dostęp: 4.06.2024 r.Zielony sojusz pomiędzy Unią Europejską a Norwegią; https://ies.lublin.pl/komenta-
rze/zielony-sojusz-pomiedzy-unia-europejska-a-norwegia, dostęp: 10.01.2025 r.
Znaczenie  regionalnych  planów  obronnych  NATO;  https://www.pism.pl/publikacje/
znaczenie-regionalnych-planow-obronnych-nato, dostęp: 26.02.2024 r.
Zwiększenie obecności wojskowej USA w Polsce; https://www.gov.pl/web/obrona-naro-
dowa/zwiekszenie-obecnosci-wojskowej--usa-w-polsce, dostęp: 26.02.2024 r.
Żochowski  P.,  Nieczypor  K.,  Pełzająca  aneksja.  Rosyjskie  plany  rozbioru  Ukrainy; 
https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2022-06-28/pelzajaca-
aneksja-rosyjskie-plany-rozbioru-ukrainy, dostęp: 10.01.2025 r.
Żołnierze  testują  elementy  infrastruktury  Tarczy  Wschód;  https://www.gov.pl/web/
obrona-narodowa/zolnierze-testuja-elementy-infrastruktury-tarczy-wschod,  do-
stęp: 26.12.2024 r.
Żornaczuk T., Jóźwiak V. (red.), Współpraca regionalna w Europie Środkowej po agresji 
Rosji na Ukrainę – zmiany i perspektywy. Raport PISM, kwiecień 2024 r., https://
www.pism.pl/publikacje/wspolpraca-regionalna-w-europie-srodkowej-po-agresji-
rosji-na-ukraine-zmiany-i-perspektywy, dostęp: 26.12.2024 r.
Żornaczuk T., Proces berliński a integracja europejska Bałkanów Zachodnich; https://
www.pism.pl/publikacje/Proces_berlinski__a_integracja_europejska_Balkanow_
Zachodnich, dostęp: 30.07.2024 r.