Model harmonijnej współpracy między Trybunałem Konstytucyjnym i sądami konstytucyjnymi państw członkowskich a Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Analiza konstytucyjnoprawna

Spis treści:

Wstęp

Rozdział I. Jurysdykcja Trybunału Konstytucyjnego w pluralistycznym systemie prawa

1. Uwagi wstępne
2. Model kontroli konstytucyjności prawa w pluralistycznym systemie
3. Jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości w ramach zasady kompetencji powierzonych
4. Jurysdykcja Trybunału Konstytucyjnego do orzekania w sprawach aktów prawa Unii Europejskiej
4.1. Kontrola prawa pierwotnego Unii Europejskiej w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego
4.2. Kontrola prawa pochodnego Unii Europejskiej i granice tej kontroli w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego
5. Proceduralny aspekt kontroli prawa stanowionego z naruszeniem procedury notyfikacyjnej przez Trybunał Konstytucyjny
6. Podsumowanie

Rozdział II. Sąd konstytucyjny jako sąd krajowy w procesie stosowania prawa unijnego

1. Uwagi wstępne
2. Wyłączna jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej do orzekania w trybie prejudycjalnym
3. Zasada współpracy sądów krajowych z Trybunałem Sprawiedliwości w ramach pytań prejudycjalnych
3.1. Pojęcie sądu krajowego w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości
3.1.1. „Sąd” powołany na podstawie prawa
3.1.2. Stały charakter organu
3.1.3. Obligatoryjność jurysdykcji organu
3.1.4. Orzekanie na podstawie prawa
3.1.5. Kontradyktoryjny charakter sprawy
3.1.6. Niezależny charakter organu i niezawisłość w zakresie orzekani
3.1.7. Przesłanka niezależności sądów i niezawisłości sędziów w sprawach polskich
3.2. Odstępstwa od wymogów, jakie musi spełnić „sąd” w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości
3.2.1. Organ quasi-sądowy
3.2.2. Wyjątki od kontradyktoryjnego charakteru sprawy
3.2.3. Wyjątki od wiążącego charakteru rozstrzygnięcia
3.2.4. Funkcje orzecznicze organu niebędącego sądem
3.2.5. Organ o charakterze administracyjnym
4. Obowiązki sądów ostatniej instancji i wyjątki wynikające z doktryn acte éclairé i acte clair
5. Sądy konstytucyjne jako „sąd lub trybunał” kierujący pytania prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości
6. Trybunał Konstytucyjny jako „sąd krajowy lub trybunał państwa członkowskiego” – uprawnienie czy obowiązek wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym
7. Podsumowanie

Rozdział III. Sądy konstytucyjne państw członkowskich wobec jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

1. Uwagi wstępne
2. Ewolucja poglądów Trybunału Sprawiedliwości w zakresie związania organów państw członkowskich zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego (unijnego)
3. Poglądy sądów konstytucyjnych państw członkowskich wobec członkostwa w Unii Europejskiej
3.1. Orzecznictwo niemieckiego Federalnego Trybunału Konstytucyjnego
3.2. Orzecznictwo włoskiego Trybunału Konstytucyjnego
3.3. Orzecznictwo francuskiej Rady Konstytucyjnej
3.4. Orzecznictwo hiszpańskiego Trybunału Konstytucyjnego
3.5. Orzecznictwo czeskiego Sądu Konstytucyjnego
3.6. Orzecznictwo austriackiego Trybunału Konstytucyjnego
3.7. Orzecznictwo innych sądów konstytucyjnych
4. Podsumowanie

Rozdział IV. Wykładnia norm konstytucyjnych przyjazna prawu Unii Europejskiej

1. Uwagi wstępne
2. Zasada wykładni zgodnej z prawem Unii Europejskiej w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości i jej granice
3. Wykładnia przyjazna prawu unijnemu (wspólnotowemu) w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego
3.1. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w okresie przedakcesyjnym
3.2. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego po wejściu Polski do Unii Europejskiej w latach 2004–2016
3.3. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego po 2016 r.
4. Poglądy sądów konstytucyjnych wybranych państw członkowskich Unii Europejskiej
4.1. Orzeczenia wybranych sądów konstytucyjnych państw członkowskich Unii Europejskiej w związku z implementacją decyzji ramowej w sprawie ENA
4.2. Wykładnia przyjazna prawu Unii Europejskiej w orzeczeniach sądów konstytucyjnych wybranych państw członkowskich w innych sprawach
5. Podsumowanie

Rozdział V. Tożsamość konstytucyjna państw członkowskich a wspólne wartości konstytucyjne stanowiące podstawę funkcjonowania Unii Europejskiej

1. Uwagi wstępne
2. Pojęcie tożsamości konstytucyjnej w poglądach doktryny prawa i w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego
2.1. Tożsamość konstytucyjna w ujęciu teoretycznym
2.2. Tożsamość konstytucyjna w praktyce orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego
3. Tożsamość narodowa w ujęciu traktatowym i orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości
3.1. Tożsamość narodowa w świetle traktatu z Maastricht i poglądów doktryny prawa
3.2. Tożsamość narodowa w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości i opiniach Rzeczników Generalnych przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony
3.3. Tożsamość narodowa w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości i opiniach Rzeczników Generalnych po wejściu w życie Traktatu z Lizbony
4. Tożsamość konstytucyjna w orzecznictwie sądów konstytucyjnych wybranych państw członkowskich Unii Europejskiej
4.1. Tożsamość konstytucyjna w orzecznictwie niemieckiego Federalnego Trybunału Konstytucyjnego
4.2. Tożsamość konstytucyjna w orzecznictwie włoskiego Trybunału Konstytucyjnego
4.3. Tożsamość konstytucyjna w orzecznictwie francuskiej Rady Konstytucyjnej
4.4. Tożsamość konstytucyjna w orzecznictwie czeskiego Sądu Konstytucyjnego
4.5. Tożsamość Konstytucyjna w orzecznictwie innych sądów konstytucyjnych
5. Unia Europejska jako wspólnota oparta na wartościach
6. Podsumowanie

Rozdział VI. Dialog orzeczniczy Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Sprawiedliwości

1. Uwagi wstępne
2. Kształtowanie się dialogu orzeczniczego między Trybunałem Konstytucyjnym a Trybunałem Sprawiedliwości
2.1. Zasada przychylności procesowi integracji europejskiej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego w okresie przedakcesyjnym jako element dialogu
2.2. Konstruktywny dialog w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego w sprawach europejskich w latach 2004–2016
2.3. Dialog czy konfrontacja – orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w sprawach europejskich po 2016 r.
3. Dialog orzeczniczy między sądami konstytucyjnymi państw członkowskich a Trybunałem Sprawiedliwości
4. Naruszenie zobowiązań traktowych przez sądy konstytucyjne i jego skutki
5. Przyjazny prounijny dialog orzeczniczy w ramach pluralizmu konstytucyjnego
6. Wspólne wartości konstytucyjne jako podstawa poszukiwania kompromisu
7. Podsumowanie

Zakończenie
Bibliografia

Literatura
Adamski D., Dialog Konstytucyjny buntem podszyty: komentarz do postanowienia Bundesver-
fassungsgericht, „Europejski Przegląd Sądowy” 2014, nr 8.
Arnold R., Orzecznictwo niemieckiego Federalnego Trybunału Konstytucyjnego a proces integracji
europejskiej, „Studia Europejskie” 1999, nr 1.
Arnold R., Constitutional Identity in European Constitutionalism, https://www.constcourt.md/
public/files/file/conferinta_20ani/programul_conferintei/Rainer_Arnold.pdf.
Arnull A., The Use and Abuse of Article 177 , „Modern Law Review” 1989, No. 52.
Areilza de Carvajal J.M., La inserción de España en la nueva Unión Europea: la relación entre
la Constituicón española y el Tratado Constitucional: comentario a la DTC 1/2004, de 13 de
diciembre de 2004, „Revista Española de Derecho Constitucional” 2005, nr 73.
Atienza M., Konstytucjonalizm, globalizacja i prawo, https://www.rpo.gov.pl/pliki/12421353110.pdf.
Bainczyk M., Zasada demokracji jako źródło warunków uczestnictwa Republiki Federalnej Nie-
miec – wyrok niemieckiego Bundesverfassungsgericht w sprawie Traktatu z Lizbony (cz. I),
„Europejski Przegląd Sądowy” 2013, nr 8.
Bainczyk M., Zasada demokracji jako źródło warunków uczestnictwa Republiki Federalnej Nie-
miec – wyrok niemieckiego Bundesverfassungsgericht w sprawie Traktatu z Lizbony (cz. II),
„Europejski Przegląd Sądowy” 2013, nr 9.
Bainczyk M., Pomiędzy otwartością a kontrolą ultra vires – orzeczenie niemieckiego Bundesver-
fassungsgericht dotyczące skutków wyroku TS w sprawie Mangold II, „Europejski Przegląd
Sądowy” 2013, nr 5.
Bainczyk M., Polski i niemiecki Trybunał Konstytucyjny wobec członkostwa państwa w Unii
Europejskiej, Wrocław 2017.
Bainczyk M., Problemy hybrydowej oceny aktów unijnego prawa pochodnego w świetle wyroku
niemieckiego Federalnego Trybunału Konstytucyjnego z 21.06.2016 r. w sprawie decyzji OMT,
„Europejski Przegląd Sądowy” 2017, nr 11.
Bainczyk M., Glosa do wyroku FTK z 5 maja 2020 r. w sprawie obligacji EBC, „Studia Prawnicze.
Studia i Materiały” 2020, nr 2(27).
Balicki R., Funkcja europejska Sejmu RP, Wrocław 2019.
Bała P., „Tożsamość konstytucyjna” a Traktat z Lizbony. Tezy wyroku Federalnego Trybunału
Konstytucyjnego z 30 czerwca 2009 r., „Ius Novum” 2010, nr 2.602 Bibliografia
Bałaban A., Komentarz do Konstytucji RP, art. 87, 88, 89, 90, 91, Warszawa 2021.
Banaszak B., Zasada nadrzędności Konstytucji w polskim porządku prawnym, [w:] Jabłoński
M., Jarosz-Żukowska S. (red.), Zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej w praktyce
działania organów władzy publicznej RP, Wrocław 2015.
Banaszczyk Z., Baszczeska J., Czy konsekwencją wyroku TSUE z 19.11.2019 r. w sprawach połączo-
nych C-585/18, C-624/18, C-625/18 powinna być w jakimkolwiek zakresie debata nad pierw-
szeństwem prawa unijnego przed prawem polskim?, „Palestra” 2020, nr 5, https://palestra.pl/
pl/czasopismo/wydanie/5-2020/artykul/czy-konsekwencja-wyroku-tsue-z-19.11.2019-r.-
-w-sprawach-polaczonych-c-585-18-c-624-18-c-625-18-powinna-byc-w-jakimkolwiek-za-
kresie-debata-nad-pierwszenstwem-prawa-unijnego-przed-prawem-polskim.
Banaszkiewicz B., Prawo polskie a prawo Unii Europejskiej w orzecznictwie Trybunału Konsty-
tucyjnego, „Europejski Przegląd Sądowy” 2005, nr 3.
Baran M., Stosowanie z urzędu prawa Unii Europejskiej przez sądy krajowe, Warszawa 2014.
Baranger D., Comprendre le „bloc constitutionalite”, „Jus Politicum. Revue de droit politique”
2018, n o  21.
Barcik J., Ochrona praworządności w Radzie Europy i Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględ-
nieniem niezależności sądów i niezawisłości sędziów, Warszawa 2019.
Barcik J., Wielopoziomowy konstytucjonalizm Unii Europejskiej a stosowanie praw podstawo-
wych, „Przegląd Europejski” 2018, nr 2.
Barcik J., Wyrok Trybunału (wielka izba) w sprawie C-791/19 Komisja Europejska przeciwko
Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Barcz J., Grzelak A., Szyndlauer R. (red.), Problem prawo-
rządności w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (2021). Księga I,
Warszawa 2022.
Barcz J., Konstytucyjnoprawne problemy stosowania prawa Unii Europejskiej w Polsce w świetle
dotychczasowych doświadczeń państw członkowskich, [w:] Kruk M. (red.) Prawo międzyna-
rodowe i wspólnotowe w wewnętrznym porządku prawnym, Warszawa 1997.
Barcz J., Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego w świetle postanowień Konstytucji RP
z 1997 r., „Kwartalnik Prawa Publicznego” 2004, nr 2.
Barcz J., Europejski nakaz aresztowania – konsekwencje braku transpozycji lub wadliwej transpo-
zycji decyzji ramowej w państwie członkowskim, „Europejski Przegląd Sądowy” 2005, nr 1.
Barcz J., Glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości WE z 16.6.2006 r. w sprawie C-105/03
Pupino, „Kwartalnik Prawa Publicznego” 2005, nr 3.
Barcz J., Glosa do wyroku TK z dnia 11 maja 2005 r., K 18/04, „Kwartalnik Prawa Publicznego”
2005, nr 4.
Barcz J., Zagwarantowanie zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego wobec polskiego prawa
krajowego a Traktat akcesyjny, [w:] Barcz J. (red.) Efektywność prawa wspólnotowego w Pol-
sce. Wybrane problemy, „Studia z Dziedziny Prawa Unii Europejskiej” 2005, nr 3.
Barcz J., Wyrok niemieckiego Federalnego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 marca 2014 r.
Koniec sporu o konstytucyjność reformy strefy euro, „Przegląd Sejmowy” 2014, nr 5(124).Bibliografia 603
Barcz J., Wybrane problemy związane z wyrokiem niemieckiego Federalnego Trybunału Konsty-
tucyjnego z 30.06.2009 r. na temat zgodności Traktatu z Lizbony z Ustawą Zasadniczą RFN,
„Europejski Przegląd Sądowy” 2009, nr 9.
Barcz J., Czy państwo niepraworządne może być członkiem Unii Europejskiej?, [w:] Cała-Wacin-
kiewicz E., Menkes J. (red.), Wspólne wartości prawa międzynarodowego, europejskiego
i krajowego, Warszawa 2018.
Barcz J., Kranz J., Niedobry wyrok w niefortunnym czasie (uwagi na tle wyroku FTK z 5.05.2020 r.),
„Państwo i Prawo” 2020, z. 9.
Barcz J., Od lizbońskiej do postlizbońskiej Unii Europejskiej. Główne kierunki reformy ustrojowej
procesu integracji europejskiej, Warszawa 2020.
Barcz J., Grzeszczak R., Nowak-Far A., Truszczyński J., Niektóre aspekty prawne i praktyczne
debaty nad rozporządzeniem w sprawie zasady warunkowości: groźba weta ze strony rządu
węgierskiego i polskiego oraz ustalenia Rady Europejskiej z 11 grudnia 2020 r., [w:] Barcz J.,
Grzelak A., Szyndlauer R. (red.), Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa
Trybunału Sprawiedliwości UE (2021). Księga II, Warszawa 2022.
Bartoszewicz M., Język polski i jego ochrona prawna w porządku konstytucyjnym Rzeczypospolitej
Polskiej, Warszawa 2017.
Beaud O., Le Conseil constitutionnel sur la souveraineté et ses approximations, „Jus Politicum.
Revue de droit politique” 2018, nr 21, http://juspoliticum.com/uploads/jp20-21_ebook.pdf
Bebr G., Arbitration Tribunals and Art. 177 of the EEC Treaty, „Common Market Law Review”
1985, No. 22.
Behr G., Development of Judical Control of the European Communities, Hague–Boston–London
1981.
Besselink L.F.M., National and Constitutional Identity before and After Lisbon , „Utrecht Law Re-
view” 2010, No. 6(3), https://www.utrechtlawreview.org/articles/abstract/10.18352/ulr.139/.
Białogłowski W., Wznowienie postępowania w następstwie wydania przez TK wyroku interpre-
tacyjnego, [w:] Bernatt M., Królikowski J., Ziółkowski M. (red.), Skutki wyroków Trybunału
Konstytucyjnego w sferze stosowania prawa, „Studia i Materiały Trybunału Konstytucyjnego”,
t. XLVIII, Warszawa 2013.
Bień-Kacała A., Konstytucjonalizm nieliberalny w Polsce po 2015 roku, [w:] Granat M. (red.),
Sądownictwo konstytucyjne. Teoria i praktyka, Tom III, Warszawa 2020.
Biernat S., Miejsce prawa pochodnego Wspólnoty Europejskiej w systemie konstytucyjnym Rze-
czypospolitej Polskiej, [w:] Mik C., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku a człon-
kostwo Polski w Unii Europejskiej, Toruń 1997.
Biernat S., Miejsce prawa pochodnego Wspólnoty Europejskiej w systemie konstytucyjnym Rze-
czypospolitej Polskiej, [w:] Popławska E. (red.) Konstytucja dla rozszerzającej się Europy,
Warszawa 2000.
Biernat S., Prawo Unii Europejskiej a prawo państw członkowskich, [w:] Barcz J. (red.), Prawo
Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2003.
Biernat S., Wykładnia prawa krajowego zgodnie z prawem Wspólnot Europejskich, [w:] Mik C.  
(red.), Implementacja prawa integracji europejskiej w krajowych porządkach prawnych,  
Toruń 1998.604 Bibliografia
Biernat S., Zasada efektywności prawa wspólnotowego w orzecznictwie Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości, [w:] Biernat S. (red.) Studia z prawa Unii Europejskiej w piątą rocznice
utworzenia Katedry Prawa Europejskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000.
Biernat S., Prawo Unii Europejskiej a Konstytucja RP i prawo polskie – kilka refleksji, „Państwo
i Prawo” 2004, z. 11.
Biernat S., Zasada pierwszeństwa prawa unijnego po traktacie z Lizbony, „Gdańskie Studia
Prawnicze”, t. XXV, 2011.
Biernat S., Glosa do wyroku TK z 11.05.2005 r. [zgodność Traktatu Akcesyjnego z Konstytucją
RP] K 18/04, „Kwartalnik Prawa Publicznego” 2005, nr 4.
Biernat S., Wpływ członkostwa Polski w Unii Europejskiej na polskie sądy, „Przegląd Sądowy”
2001, nr 11–12.
Biernat S., Polska w Unii Europejskiej w świetle nowego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości
i Trybunału Konstytucyjnego, „Europejski Przegląd Sądowy” 2021, nr 10.
Bogdandy von. A., Identidad constitucional: exploración de un fenómeno ambiguo con occasion
de la política de identidad eurpoea de „lege lata” y „lege feredna”, „Revista Española de
Derecho Constitucional” 2005, nr 75.
Bogdanowicz P., Instytucja pytań prejudycjalnych w orzecznictwie sądów konstytucyjnych państw
Unii Europejskiej, „Przegląd Sejmowy” 2008, nr 5(88).
Bogdanowicz P., Wiącek M., Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego a kompetencje Trybu-
nału Konstytucyjnego (uwagi na tle postanowienia WSA w Poznaniu z dnia 30 maja 2008 r.,
sygn. akt I SA/Po 1756/07), „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego” 2009, nr 3.
Bogdanowicz P., Marcisz P., Szukając granic kontroli. Glosa do wyroku TK z dnia 16 listopada
2011 r., SK 45/09, „Europejski Przegląd Sądowy” 2012, nr 9.
Bonnet B., Les rapports entre droit constitutionnel et droit de l’Union européenne, de l’art de
l’accommodement raisonnable, „Les cahiers du Conseil constitutionnel”, tom VII, 2019,  
nr 2, https://www.conseil-constitutionnel.fr/publications/titre-vii/les-rapports-entre-droit-
constitutionnel-et-droit-de-l-union-europeenne-de-l-art-de-l-accommodement.
Bon Valassina M., Considerazionisulla sentenza n. 14 della Corte Costituzionale, „Giurispru-
denza Costituzionale” 1964, nr 1.
Bon P., La identidad nacional o constitucional, una nueva noción jurídica, „Revista Española de
Derecho Constitucional” 2014, nr 100.
Bossuyt M., Verrijdt W., The Full Effect of EU Law and of Constitutional Review in Belgium
and France after the Melki Judgment, „European Constitutional Law Review” 2011, Vol. 3.
Brodecki Z., Hołub-Śniadach O., Prawo państw członkowskich en block, [w:] Dudzik S., Półtorak
N. (red.), Prawo Unii Europejskiej a prawo konstytucyjne państw członkowskich, Warszawa
2013.
Budziło K., Europeizacja Konstytucji Republiki Litewskiej, [w:] Kubuj K., Wawrzyniak J. (red.),
Europeizacja konstytucji państw Unii Europejskiej, Warszawa 2011.
Cartabia M., Europe and Rights: Taking Dialogue Seriously, „Jean Monet Working Paper” 2007,
No. 12.
Cartabia M., La Corte costituzionale e la Corte di giustizia. Atto primo, „Giurisprudenza Cos-
tituzionale” 2008, nr 1.Bibliografia 605
Chaltiel F., Nouvelle precision sur les rapports entre le droit constitutionnel et le droit Commu-
nautaire. La decision du Conseil constitutionnel du 27 juillet 2006 sur la loi relative aux droits
d’auteurs, „Revue française de droit constitutionnel” 2006, n o  4(68), https://www.cairn.info/
revue-francaise-de-droit-constitutionnel-2006-4-page-837.htm.
Chaltiel F., Droit constitutionnel européen 2004–2006, „Revue française de droit constitutionnel”
2007, n o  1(69), https://www.cairn.info/revue-francaise-de-droit-constitutionnel-2007-1-
page-161.htm.
Chaltiel F., Droit onstitutionnel européen, „Revue française de droit onstitutionnel” 2008, n o  2/4.
Charpy Ch., Droit constitutionnel et droit Communautaire. Le statut constitutionnel du droit
Communautaire dans la jurisprudence (récente) du Conseil constitutionnel et du Conseil
d’Ětat (Contribution á l’étude des rapports de systems constitutionnel et Communautaire),
„Revue française de droit onstitutionnel” 2009, n o  3(79), https://www.cairn.info/revue-
francaise-de-droit-constitutionnel-2009-4-page-795.htm.
Chiti M., Il rinvio pregiudiziale e l’intreccio tra diritto processuale nazionale ed europeo: come
custodire I custodi dagli abusi del diritto di difesa?, „Rivista italiana di diritto pubblico co-
munitario” 2012, nr 5.
Chmielarz A., Rada Konstytucyjna po zmianach konstytucyjnych z lipca 2008 r., „Przegląd Sej-
mowy” 2010, nr 1(96).
Cieślik Z., Skutki prawne procedur notyfikacyjnych z perspektywy prawa Unii Europejskiej, „Prze-
gląd Sejmowy” 2014, nr 5(124).
Cieśliński A., Wartości Unii Europejskiej jako wartości konstytucyjne, „Przegląd Prawa i Admi-
nistracji” XCI, Acta Universitatis Wratislaviensis 2012, nr 3469.
Cieśliński A., Unia Europejska jako wspólnota oparta na wartościach: znaczenie dla państw
sąsiadujących, „Wrocławsko-Lwowskie Zeszyty Prawnicze” (Vroclavs’ko-L’vìvs’kij Ûridičnij
Zbìrnik) 2014, nr 5.
Cieśliński A., Membership of the Republic of Poland in the European Union from the perspective
of the case-law of ECJ/CJEU, [w:] Mielnik B. (red.), The consequences of Membership in
the EU for new Member States: structural, political and economic changes, Wrocław, 2017.
Claes M., The National Courts’ Mandate in the European Constitution , Oxford and Portland
2006.
Claes M., National identity: trump card or up for negotiation?, [w:] Alejandro S.A., Llivina C.A.
(red.), National constitutional identity and European integration, Cambridge–Antwerp–
Portland, Publishing Ltd. 2013.
Complak K., Komentarz do preambuły, [w:] Haczkowska M. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej
Polskiej. Komentarz, Warszawa 2014.
Craig P., The ECJ and the Ultra Vires Action: A Conceptual Analysis, „Common Market Law
Review” 2011, Vol. 11.
Cremer W., Vorabentscheidungsverfahren gemäß Art. 177 EGV und mitgliedstaatliche Ver-
fassungsgerichtsbarkeit – Zum Verhältnis von gemeinschaftsrechtlicher Vorlagepflicht und
abstrakter Normenkontrolle, Bay VBI 1999.
Czapliński W., Prawo wspólnotowe a prawo wewnętrzne w praktyce sądów konstytucyjnych
państw członkowskich (wybrane zagadnienia), „Kwartalnik Prawa Publicznego” 2004, nr 2.606 Bibliografia
Czapliński W., Glosa do wyroku TK z dnia 11 maja 2005 r., K 18/04, „Kwartalnik Prawa Pu-
blicznego” 2005, nr 4.
Czapliński W., Glosa do wyroku TK w sprawie P 1/05, „Państwo i Prawo” 2005, z. 9.
Czapliński W, Taborowski M., Opinia dotycząca skutków braku notyfikacji art. 14 ust. 1 ustawy
o grach hazardowych w zgodzie z dyrektywą 98/34 w świetle prawa Unii Europejskiej, INP
PAN, Warszawa 2014.
Czarnek P., Glosa do uchwały składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r., sygn. akt BSA I-4110-1/20, „Przegląd
Sejmowy” 2020, nr 3(158).
Czeszejko – Sochacki Z., Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, pojęcie, klasyfikacja i skutki
prawne, „Państwo i Prawo” 2000, z. 12.
Czeszejko-Sochacki Z., Sądownictwo konstytucyjne w Polsce na tle porównawczym, Warszawa
2003.
Dauses M.A., Das Vorabentscheidungsverfahren nacht Artikel 177 EG-Vertrag, München 1995.
Dąbrowski M, Spór o wyroki interpretacyjne Trybunału Konstytucyjnego, „Przegląd Prawa Kon-
stytucyjnego” 2017, nr 2(36).
Dębowska A., Tożsamość konstytucji RP z 1997 r. jako granica dopuszczalnej wykładni jej norm,
[w:] Biernat S. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w pierwszych dekadach XXI wieku
wobec wyzwań politycznych, gospodarczych i społecznych, Warszawa 2013.
Doktór-Bindas K., Wpływ prawa Unii Europejskiej na system źródeł prawa Republiki Włoskiej,
Warszawa 2013.
Doktór-Bindas K., Tożsamość konstytucyjna jako controlimite w Republice Włoskiej, [w:] Wróbel
A., Ziółkowski M. (red.), Tożsamość konstytucyjna w wybranych państwach członkowskich
Unii Europejskiej, Warszawa 2021.
Domańska M., Stosowanie prawa WE przez krajowe organy administracyjne – glosa do wyro-
ku ETS z 28.06.2001 r. w sprawie C-118/00 Gervais Larsy przeciwko INASTI, „Europejski
Przegląd Sądowy” 2008, nr 1.
Dovhań H., Tożsamość konstytucyjna w acquis constitutionnel Sądu Konstytucyjnego Republiki
Włoskiej: sprawa Taricco, „Europejski Przegląd Sądowy” 2018, nr 7.
Dubout E., „Les rėgles ou principes inhėrents á l’identité constitutionnelle de la France” une su-
pra-constitutionnalité?, „Revue française de droit constitutionnel” 2010, n o  3(83), https://
www.cairn.info/revue-francaise-de-droit-constitutionnel-2010-3-page-451.htm.
Dupéré O., Jurisprudence constitutionnelle. Le contrôle de constitutionalitė du droit dėrivė de
l’Union Europėenne. Lectures croisėes par le Conseil d’Etat et le Conseil constitutionnel, „Re-
vue française de droit constitutionnel” 2005, n o  1(61), https://www.cairn.info/revue-fran-
caise-de-droit-constitutionnel-2005-1.htm.
Düring M., Grundgesetz Kommentar, Monachium 1993.
Dynia E., Unia Europejska jak wspólnota wartości, [w:] Cała-Wacinkiewicz E., Menkes J. (red.),
Wspólne wartości prawa międzynarodowego, europejskiego i krajowego, Warszawa 2018.
Dziadzio A., Quis custodiet custodes ipsos? Trybunał Konstytucyjny jako (nie)obiektywny strażnik
konstytucji. Uwagi na kanwie orzeczenia K 34/15 Trybunału Konstytucyjnego z 3 grudnia
2015 roku, „Forum Prawnicze” 2015, nr 5.Bibliografia 607
Działocha K., Uwagi do art. 90 Konstytucji RP, [w:] Garlicki L. (red.), Konstytucja Rzeczypo-
spolitej Polskiej. Komentarz. Tom I, Warszawa 1999.
Działocha K., Uwagi do art. 91 Konstytucji RP, [w:] Garlicki L. (red.), Konstytucja Rzeczypo-
spolitej Polskiej. Komentarz. Tom I, Warszawa 1999.
Działocha K., Podstawy prounijnej wykładni Konstytucji RP, „Państwo i Prawo” 2004, z. 11.
Działocha K., Zamknięty system źródeł prawa powszechnie obowiązującego w Konstytucji
i w praktyce, [w:] Szmyt A. (red.), Konstytucyjny system źródeł prawa w praktyce, Warsza-
wa 2005.
Działocha K., Uwagi do art. 8 Konstytucji RP, [w:] Garlicki L. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej
Polskiej. Komentarz. Tom V, Warszawa 2007.
Działocha K., Jarosz-Żukowska S., „Wartości konstytucyjne” w orzecznictwie Trybunału Kon-
stytucyjnego, [w:] Posłuszny J., Buszkowski J., Krzysztof E. (red.), Studia z prawa kon-
stytucyjnego. Księga Jubileuszowa dedykowana prof. zw. dr hab. Wiesławowi Skrzydle,
Przemyśl-Rzeszów 2009.
Działocha K., Jarosz-Żukowska S., „Wartości konstytucyjne” w orzecznictwie Trybunału Kon-
stytucyjnego, [w:] Łukaszczuk A. (red.), Prawo konstytucyjne na przestrzeni lat. Wybór
publikacji profesora Kazimierza Działochy z okazji Jubileuszu 85 Urodzin i 60-lecia pracy
naukowej, Warszawa 2018.
Efirm D.A., Zanfir-Fortuna G., Moraru M., The Hesitating Steps of the Romanian Courts Towards
Judicial Dialogue on EU Law Matters (May 7, 2013), https://papers.ssrn.com/sol3/papers.
cfm?abstract_id=2261915.
Ehricke U., [w:] Streinz R. (red.), EUV/EGV: Vertrag über die Europäische Union und Vettrag
zur Gründung der Europäischen Gemeinschaft, München 2003, art. 234 EG, nb. 27.
Eijsbouts W.T., The European Way. History, Form and Substance , „European Constitutional
Law Review” 2005, Vol. 1.
Falski J., Współczesny obraz konstytucyjnej zasady laickości we Francji. Próba syntezy, „Przegląd
Sejmowy” 2016, nr 5(136).
Favoreu L., Le contrôle de constitutionnalité du traité de Maastricht et le développement du «droit
constitutionnel international», „Revue générale de droit international public” 1993, n o 1.
Filipek P., uwagi do art. 6 TUE, [w:] Lankosz R. (red.), Traktat o Unii Europejskiej. Komentarz,
Warszawa 2003.
Filipek P., Praworządność w Polsce w świetle orzecznictwa ETPC dotyczącego procesu powoły-
wania sędziów oraz funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Barcz J., Grzelak A.,
Szyndlauer R. (red.), Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału
Sprawiedliwości UE (2021). Księga I, Warszawa 2022.
Florczak-Wątor M., Kilka uwag o pojęciu „suwerenności” na tle procesu integracji europejskiej,
[w:] Kruk M., Wawrzyniak J. (red.), Polska w Unii Europejskiej. XLVI Zjazd Katedr i Zakła-
dów Prawa Konstytucyjnego, Wierzba, 3–5 czerwca 2004 r., Kraków 2005.
Florczak-Wątor M., Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego i ich skutki prawne, Poznań 2006.
Florczak-Wątor M., (Nie)skuteczność wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7.10.2021 r., K 3/21.
Ocena znaczenia orzeczenia z perspektywy prawa konstytucyjnego, „Europejski Przegląd
Sądowy” 2021, nr 12.608 Bibliografia
Frąckowiak-Adamska A., Guzewicz A., Petelski Ł., Skuteczność stosowania przez sądy polskie
unijnych rozporządzeń: nr 44/2001, nr 2201/2003, nr 864/2007, nr 593/2008 i nr 4/2009,
„Europejski Przegląd Sądowy” 2016, nr 10.
Frąckowiak-Adamska A., Akcesja Unii Europejskiej do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka:
ryzyko naruszenia zasady wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi, „Euro-
pejski Przegląd Sądowy” 2015, nr 12.
Frąckowiak-Adamska A., Drawing Red Lines with No (Significant) Bites: Why an Individual
Test Is Not Appropriate in the LM Case, [w:] A. von Bogdandy, P. Bogdanowicz, I. Canor,  
Ch. Grabenwarter, M. Taborowski, M. Schmidt (red.), Defending Checks and Balances in EU
Member States: Taking Stock of Europe’s Actions, Berlin, Heidelberg Springer 2021.
Frąckowiak-Adamska A., Następstwa wyroku w sprawie LM (Celmer) i postępowania na pod-
stawie art. 7 TUE dla funkcjonowania sądów polskich w ramach wspólnoty prawnej UE, [w:]
Barcz J., Zawidzka-Łojek A. (red.), Sądowe mechanizmy ochrony praworządności w Polsce
w świetle najnowszego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE, Warszawa 2018.
Frąckowiak-Adamska A., Rola pytań prejudycjalnych w sporze o praworządność w Polsce, [w:]
Barcz J., Grzelak A., Szyndlauer R. (red.), Problem praworządności w Polsce w świetle orzecz-
nictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (2018–2020), Warszawa 2021.
Gaitanides C., [w:] vor der Groeben H., Schwarze J. (red.), Kommentar zum Vertrag über die
Europäische Union und zur Gründung der Europäischen Gemeinnschaft, Baden-Baden 2003,
art. 234 EG, nb. 42.
Gallo D., Challenging EU constitutional law: The Italian Constitutional Court’s new stance on
direct effect and the preliminary reference procedure , „European Law Journal” 2019, No. 25,  
https://www.academia.edu/39794720/Challenging_EU_constitutional_law_The_Italian_
Constitutional_Courts_new_stance_on_direct_effect_and_the_preliminary_reference_
procedure?auto=download&email_work_card=download-paper.
Garlicki L., Sądownictwo konstytucyjne w Europie Zachodniej, Warszawa 1987.
Garlicki L., Normy konstytucyjne relatywnie niezmienialne, [w:] Trzciński J. (red.), Charakter
i struktura norm konstytucji, Warszawa 1997.
Garlicki L., Francuska Rada Konstytucyjna a Traktat z Maastricht, [w:] Trzciński J., Jankiewicz
A. (red.), Konstytucja i gwarancje jej przestrzegania. Księga pamiątkowa ku czci prof. Janiny
Zakrzewskiej, Warszawa 1996.
Garlicki L. Kilka uwag o konstytucyjnych aspektach przystąpienia Polski do unii Europejskiej, [w:]
Konstytucja. Wybory. Parlament. Studia ofiarowane Zdzisławowi Jaroszowi, Warszawa 2000.
Garlicki L., Nowe zjawiska kontroli konstytucyjności ustaw (przyczynek do dyskusji nad legity-
macją sądownictwa konstytucyjnego), „Przegląd Sejmowy” 2009, nr 4(93).
Garlicki L., Uwagi do art. 178 Konstytucji RP, [w:] Garlicki L. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej
Polskiej. Komentarz. Tom II, Warszawa 2007.
Garlicki L., Uwagi do art. 195 Konstytucji RP, [w:] Garlicki L. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej
Polskiej. Komentarz. Tom II, Warszawa 2007.
Garlicki L., Derlatka M., Komentarz do preambuły, [w:] Garlicki L., Zubik M. (red.), Konstytucja
Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. I – Wstęp, Art. 1–29, wyd. II uzupełnione, Warszawa 2016.Bibliografia 609
Gasler J., Witkowski Z., Akcesja Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej. Konsekwencje
dla sądownictwa, [w:] Skrzydło W. (red.), Sądy i trybunały w Konstytucji i w praktyce,
Warszawa 2005.
Galster J., Przychylność Konstytucji RP wobec Unii Europejskiej, [w:] Zubik M. (red.) Minikomen-
tarz dla Maksiprofesora. Księga jubileuszowa profesora Leszka Garlickiego, Warszawa 2017.
Gęsior I. K., Zasada przychylności prawu wspólnotowemu w orzecznictwie Trybunału Konstytu-
cyjnego, [w:] Barcz J. (red.), Efektywność prawa wspólnotowego w Polsce. Wybrane problemy.
Studia z dziedziny prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2005.
Ghevontain R., L’autonomie du driot communautaire, [w:] Granat M. (red.), Stosowanie prawa
międzynarodowego i wspólnotowego w wewnętrznym porządku prawnym Francji i Polski,
Materiały z polsko-francuskiej konferencji naukowej z 21–22 października 2005 r. w War-
szawie, Warszawa 2007.
Gierach E., Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 27 kwietnia 2005 r. (sygn. akt P 1/05),
„Przegląd Sejmowy” 2005, nr 5(70).
Giovanetti T., L’ultimo passo del „cammino comunitario” conduce la Corte a Lussemburgo, www.
associazionedeicostituzionalisti.it.
Górska M.A., Legat A., Stosowanie przepisów rozporządzeń wspólnotowych w świetle orzecznic-
twa Naczelnego Sądu Administracyjnego, „Przegląd Sądowy” 2009, nr 7–8.
Górski M., Glosa do wyroku TK z dnia 11 marca 2015 r., LEX/el. 2015.
Grabowski A., Naleziński B., Konstytucyjne prawo do niezawisłego i bezstronnego sądu w pań-
stwie pozornie praworządnym, „Państwo i Prawo” 2020, z. 10.
Granat M., O pojęciu tożsamości konstytucyjnej Rzeczypospolitej Polskiej w orzeczeniu Trybunału
Konstytucyjnego w sprawie Traktatu z Lizbony (K 32/09), [w:] Balicki R., Masternak-Kubiak
M. (red.), W służbie dobru wspólnemu. Księga jubileuszowa z okazji 70-lecia urodzin prof.
Janusza Trzcińskiego, Warszawa 2012.
Granat M., Ukryte bogactwo preambuły Konstytucji, „Państwo i Prawo” 2022, z. 3.
Grzegorczyk P., Weitz K., Komentarz do art. 45 [w:] Safjan M., Bosek L. (red.), Konstytucja RP.
Tom I. Komentarz do art. 1–86, Warszawa 2016.
Grzelak A., Trzeci filar Unii Europejskiej, Warszawa 2008.
Grzelak A., Europejski nakaz aresztowania – orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z punktu
widzenia prawa Unii Europejskiej, „Europejski Przegląd Sądowy” 2005, nr 2.
Grzelak A., Praworządność tematem wiodącym Konferencji w sprawie przyszłości Europy?,  
„Europejski Przegląd Sądowy” 2021, nr 9.
Grzelak A., Sakowicz A., Wymóg niezależności sądu krajowego jako element skutecznej ochrony
sądowej (uwagi na tle wyroku TS z 19.11.2019 r. dla polskiego wymiaru sprawiedliwości),
„Państwo i Prawo” 2020, z. 5.
 Grzelak A., Ramy prawne UE na rzecz umacniania praworządności. Uwagi na tle wniosku
Komisji Europejskiej z 20 grudnia 2017 r., „Sprawy Międzynarodowe” 2018, nr 2.
Grzelak A., Główne problemy naruszenia zasad praworządności w Polsce w okresie dialogu po-
litycznego 2015-2017. Ocena Komisji Europejskiej, [w:] Barcz J., Grzelak A., Szyndlauer R.
(red.), Problem praworządności w Polsce w świetle dokumentów Komisji Europejskiej. Okres
„dialogu politycznego” 2016-2017, Warszawa 2020.610 Bibliografia
Grzelak A., Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości w sprawach systemowych naruszeń prawo-
rządności w innych państwach członkowskich UE – kazusy Rumunii i Węgier, [w:] Barcz J.,
Grzelak A., Szyndlauer R. (red.), Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa
Trybunału Sprawiedliwości UE (2021). Księga I, Warszawa 2022.
Grzeszczak R., Terrett S., The EU’s role in policing the rule of law: reflections on recent Polish
experience, https://nilq.qub.ac.uk/index.php/nilq/issue693-article4.
Grzeszczak R., Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego sprzeczne z prawem unijnym. O zasadzie
pierwszeństwa prawa UE, wzorcach kontroli konstytucyjności aktów instytucji UE, „Prawo
Europejskie w Praktyce” 2012, nr 1(91).
Grzeszczak R., Wielość roszczeń do władzy konstytucyjnej – czyli o stosunku prawa UE do między-
narodowego porządku prawnego, http://robertgrzeszczak.bio.wpia.uw.edu.pl/files/2012/10/
Konstytucjonalizacja-UE_ksiega-dla-prof.-Dynii-Rzeszow-kopia.pdf.
Grzeszczak R., Pojęcie „sąd” w świetle przepisów art. 47 KPP oraz art. 267 TFUE, „Europejski
Przegląd Sądowy” 2014, nr 6.
Grzeszczak R., Zupełny i efektywny system ochrony praw podstawowych w Unii Europejskiej,
[w:] Kornobis-Romanowska D. (red.), Unia Europejska w roli gwaranta i promotora praw
podstawowych, Sopot 2016.
Grzeszczak R., Europeanisation of Polish Law Following Poland’s Accession to the European
Union, [w:] The Impact of European Law on Polish and Ukrainian legal systems, „Studia
Iuridica” 2017, tom 71.
Grzeszczak R., Skuteczność unijnych procedur ochrony praworządności w stosunku do państw
członkowskich, „Państwo i Prawo” 2019, z. 6 (LXXIV).
Grzybowski M., Prawo międzynarodowe i wspólnotowe jako wzorzec i przedmiot kontroli norm,
[w:] Zubik M. (red.), Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa
2006.
Gutowski M., Kardas P., Wykładnia i stosowanie prawa w procesie opartym na Konstytucji,
Warszawa 2017.
Haczkowska M., Zasada bezpośredniego stosowania konstytucji w działalności orzeczniczej są-
dów, „Przegląd Sejmowy” 2005, nr 1(66).
Haczkowska M., Konstytucyjna zasada niezawisłości sędziowskiej na tle zasady pierwszeństwa
prawa wspólnotowego, [w:] Jaskiernia J. (red.), Transformacja systemów wymiaru sprawie-
dliwości. Tom II – Proces transformacji i dylematy wymiaru sprawiedliwości, Toruń 2011.
Haczkowska M., Miejsce prawa unijnego w polskim porządku (systemie) prawnym, [w:] Bana-
szak B., Jabłoński M., Jarosz-Żukowska S. (red.), Prawo w służbie państwu i społeczeństwu.
Prace dedykowane Profesorowi Kazimierzowi Działosze z okazji osiemdziesiątych urodzin,
Wrocław 2012.
Haczkowska M., Komentarz do art. 79 Konstytucji RP, [w:] Haczkowska M. (red.), Konstytucja
Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2014.
Haczkowska M., Komentarz do art. 89 Konstytucji RP, [w:] Haczkowska M. (red.), Konstytucja
Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2014.
Haczkowska M., Komentarz do art. 91 Konstytucji RP, [w:] Haczkowska M. (red.), Konstytucja
Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2014.Bibliografia 611
Haczkowska M., Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa według Konstytucji RP, Warszawa
2007.
Haczkowska M., Od „otwartego” do „zamkniętego” systemu źródeł prawa, [w:] Duszka-Jakimko H.,
Kozerska E. (red.), 25 lat przemian ustrojowo-prawnych III Rzeczypospolitej, Warszawa 2015.
Haczkowska M., Jabłoński M., Proceduralno-prawne aspekty stanowienia ustaw przez polskiego
prawodawcę w świetle zasady pierwszeństwa prawa unijnego, [w:] Jabłoński M., Jarosz-
-Żukowska S. (red.), Zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej w praktyce działania
organów władzy publicznej RP, Wrocław 2015.
Haczkowska M., Jurysdykcja Trybunału Konstytucyjnego z perspektywy członkostwa Polski
w strukturach europejskich, [w:] Jaskiernia J., Spryszak K. (red.), Dwadzieścia lat obowią-
zywania Konstytucji RP. Polska myśl konstytucyjna a międzynarodowe standardy demokra-
tyczne, Toruń 2017.
Haczkowska M., Zawieszenie stosowania prawa jako zabezpieczenie postępowania w świetle
orzecznictwa TSUE – dopuszczalna procedura czy przekroczenie kompetencji sądu krajowego,
„Palestra” 2018 nr 11.
Haczkowska M., Konstytucjonalizm europejski, [w:] Granat M. (red.), Sądownictwo konstytu-
cyjne. Teoria i praktyka, Tom III, Warszawa 2020.
Halberstam D., Möllers Ch., The German Constitutional Court says ‘Ja zu Detschland’, „German
Law Journal” 2009, No. 10.
Harasimiuk D.E., Tożsamość narodowa i konstytucyjna V Republiki Francuskiej, [w:] Wróbel A.,  
Ziółkowski M. (red.), Tożsamość konstytucyjna w wybranych państwach członkowskich Unii
Europejskiej, Warszawa 2021.
Hendrych D., Svoboda C., Ústava České republiky: Komentář, Praha 1997.
Hofmański P., Glosa do wyroku TK z dnia 27 kwietnia 2005 r., P 1/05, „Państwo i Prawo” 2005, z. 9.
Ipsen H.P., Zehn Glossen zum Maastricht-Urteil, „Europarecht” 1994, nr 1.
Jabłoński M., Polskie referendum akcesyjne, Wrocław 2007.
Jabłoński M., Jarosz-Żukowska S., Kontrola konstytucyjności prawa pochodnego UE w trybie
skargi konstytucyjnej i pytań prawnych, [w:] Jabłoński M., Jarosz-Żukowska S. (red.), Zasada
pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej w praktyce działania organów władzy publicznej RP,
Wrocław 2015.
Jacobsohn G., Constitutional Identity, Cambridge, Mass. 2010.
Janko A., Gesamtänderung der Bundesverfassung, Wien 2004.
Jarosz M., Pierwszeństwo kontroli konstytucyjności a prawo UE – uwagi na tle wyroku TS w spra-
wach Melki i Abdeli, „Europejski Przegląd Sądowy” 2001, nr 8.
Jaroszyński T., Dopuszczalność kontroli zgodności unijnego prawa pochodnego z Konstytucją.
Glosa do wyroku TK z dnia 16 listopada 2011 r., SK 45/09, „Państwo i Prawo” 2012, z. 9.
Jaskiernia J., Komentarz do Konstytucji RP. art. 7, 8, 9, Warszawa 2021.
Jedliczka U., The Austrian Constitutional Court and the Europan Court of Justice , „Journal of
International Constitutional Law” vol 2 2008, nr 4, www.icl-journal.com.
Jóźwicki W., Ochrona wyższego niż unijny konstytucyjnego standardu prawa jednostki i tożsamo-
ści konstytucyjnej RP. Trybunał Konstytucyjny a Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
ku sekwencji a nie hierarchii orzekania, Poznań 2019.612 Bibliografia
Kabat-Rudnicka D., Tożsamość narodowa jako czynnik kształtujący relacje pomiędzy Unią Eu-
ropejską a państwami członkowskimi, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis”
Studia Politologica XVII, 2016.
Kabat-Rudnicka D., Konstytucjonalizacja Unii Europejskiej a sądownictwo konstytucyjne. Wie-
lopoziomowa współpraca czy rywalizacja?, Warszawa 2016.
Kaiser K., Schübel-Pfister I., Der ungeschriebene Verfassungsgrundsatz der Europafreundlichkeit:
Trick oder Treat, [w:] Emmenegger S., Wiedemann A. (red.), Linien der Rechtsprechung des
Bundesverfassungsgerichts, t. 2, Berlin 2011.
Kalisz A., Wykładnia i stosowanie prawa wspólnotowego, Warszawa 2007.
Kappes A., Skrzydło J., Czy wyroki Trybunału Konstytucyjnego są ważne? – rozważania na
tle uchwały trzech połączonych Izb Sądu Najwyższego z 22.01.2020 r. (BSA I-4110-1/20),
„Palestra” 2020, nr 5.
Kastelik-Smaza A., Spór o prymat prawa europejskiego po wejściu w życie Traktatu z Lizbony,
„Przegląd Sejmowy” 2010, nr 4(99).
Kastelik-Smaza A., Pytania prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
a ochrona praw jednostki, Warszawa 2010.
Kastelik-Smaza A., Skutki stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z Konstytu-
cją unijnego prawa pochodnego z punktu widzenia skarżącego, [w:] Dudzik S., Półtorak N.
(red.), Prawo Unii Europejskiej a prawo konstytucyjne państw członkowskich, Warszawa 2013.
Kastelik-Smaza A., Procedura prejudycjalna w kontekście prawa do sądu, „Rocznik Administracji
Publicznej” 2021, nr 7.
Kawczyńska M., Procedura pytań prejudycjalnych w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego,
[w:] Biernat S., Dudzik S. (red.), Doświadczenia prawne pierwszych lat członkostwa Polski
w Unii Europejskiej, Warszawa 2011.
Kawczyńska M., Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa w związku z naruszeniem obo-
wiązku notyfikacji przepisów technicznych – z perspektywy prawa UE , [w:] Taborowski M.
(red.), Skutki braku notyfikacji przepisów technicznych ustawy o grach hazardowych dla
wymiaru sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2016.
Kawczyńska M., Środki tymczasowe stosowane w postępowaniach przed Trybunałem Sprawie-
dliwości ze szczególnym uwzględnieniem środków podjętych w sprawach dotyczących Polski,
[w:] Barcz J., Grzelak A., Szyndlauer R. (red.), Problem praworządności w Polsce w świetle
orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (2018–2020), Warszawa 2021.
Kawka I., Problem pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej w orzecznictwie francuskiej Rady
Konstytucyjnej, [w:] Dudzik S., Półtorak N. (red.), Prawo Unii Europejskiej a prawo kon-
stytucyjne państw członkowskich, Warszawa 2013.
Kelsen H., Allgemeine Staatslehre, Berlin 1925.
Klamert M., Judicial Implementation of Directives and Anticipatory Indirect Effect: Connecting
the Dots, „Common Market Law Rewiev” 2006, Vol. 43, No. 5.
Klokočka V., Ústavni zřizeni České republiky, Praha 1997.
Kmieciak Z., Rozłączność kompetencji organów władzy w świetle orzecznictwa sądowego w przed-
miocie ochrony praworządności, „Państwo i Prawo” 2020, z. 10.Bibliografia 613
Koncewicz T.T., Wspólnotowe dialogi sądowe i compétence de la compénce Trybunału Spra-
wiedliwości. W poszukiwaniu równowagi w multicentrycznym świecie prawnym, „Palestra”
2005, nr 1–2.
Koncewicz T.T., Zasada jurysdykcji powierzonej Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Euro-
pejskich. Dynamiczna koncepcja wspólnotowego wymiaru sprawiedliwości, Warszawa 2006.
Koncewicz T.T., Forum Europeum, [w:] Brodecki Z. (red.), Europa sędziów, LexisNexis, War-
szawa 2007.
Koncewicz T.T., Trybunał Konstytucyjny wobec prawa europejskiego cz. I, „Przegląd Sejmowy”
2012, nr 2(109).
Koncewicz T.T., Trybunał Konstytucyjny wobec prawa europejskiego cz. II, „Przegląd Sejmowy”
2012, nr 3(110).
Koncewicz T.T., Postępowanie prejudycjalne w prawie europejskim. O sądach, procedurach, duchu
integracji i Polexit, [w:] Bojarski Ł., Grajewski K., Kremer J., Ott G., Żurek W. (red.), Kon-
stytucja. Praworządność. Władza sądownicza. Aktualne problemy trzeciej władzy w Polsce,
Warszawa 2019.
Koncewicz T.T., The Supranational Rule of Law as first principle of the European Public Space –
on the journey in ever closer union among the Peoples of Europe in Flux (Ponadnarodowa
Rule of Law jako metazasada europejskiej przestrzeni publicznej – esej o ewoluującej podróży
w kierunku najściślejszej Unii pomiędzy Narodami Europy, „Palestra” 2020, nr 5.
Koncewicz T.T., Filozofia europejskiego wymiaru sprawiedliwości. O ewolucji fundamentów unij-
nego porządku prawnego, Warszawa 2020.
Kordela M., Zasady prawa jako normatywna postać wartości, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny
i Socjologiczny”, 2006, z. 1.
Kornobis-Romanowska D., Prawne aspekty stosowania decyzji ramowej o europejskim nakazie
aresztowania w prawie polskim „Przegląd Sejmowy” 2006, nr 4(75).
Kornobis-Romanowska D., Sąd krajowy w prawie wspólnotowym, Warszawa 2007.
Kornobis-Romanowska D., Wpływ zasady państwa prawnego na tworzenie prawa Unii Euro-
pejskiej, [w:] Krzan B. (red.), Ubi ius, ibi remedium: księga dedykowana pamięci Profesora
Jana Kolasy, Warszawa 2016.
Kornobis-Romanowska D., Prawa podstawowe w orzecznictwie TSUE jako czynnik konstytucjo-
nalizacji czy umiędzynarodowienia prawa UE?, [w:] Kornobis-Romanowska D. (red.), Unia
Europejska w roli gwaranta i promotora praw podstawowych, Sopot 2016.
Koszowski M., Wykładnia prawa krajowego w zgodzie z prawem Unii Europejskiej po uwzględ-
nieniu zmian spowodowanych wejściem w życie Traktatu z Lizbony, „Studia Prawa Prywat-
nego” 2012, z. 2
Kowalik-Bańczyk K., Tożsamość narodowa – dopuszczalny wyjątek od zasady prymatu?, [w:]
Dudzik S., Półtorak N. (red.), Prawo Unii Europejskiej a prawo konstytucyjne państw człon-
kowskich, Warszawa 2013.
Kowalik-Bańczyk K., Prowspólnotowa wykładnia prawa krajowego, „Europejski Przegląd Sądowy”
2005, nr 12.
Kowalik-Bończyk K., Orzeczenia polskiego Trybunału Konstytucyjnego dotyczące integracji  
europejskiej, „Przegląd Prawa Europejskiego” 2005, nr 6.614 Bibliografia
Kowalik-Bańczyk K., Wykładnia prowspólnotowa (tzw. pośredni skutek), [w:] Wróbel A. (red.),
Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Tom II, Zasady – Orzecznictwo – Piśmien-
nictwo, Szwarc-Kuczer M., Kowalik-Bańczyk K. (red.), Warszawa 2007.
Kowalik-Bańczyk K., Moment powstania obowiązku stosowania prowspólnotowej wykładni
prawa krajowego – glosa do wyroku ETS z 4.07.2006 r. w sprawie C-212/04 Adeneler i in.
przeciwko ELOG, „Europejski Przegląd Sądowy” 2007, nr 5.
Kozieł T., Rozstrzyganie sprzeczności ustawy ze wspólnotowym prawem pierwotnym. Glosa do po-
stanowienia TK z dnia 19 grudnia 2006 r., P 37/05, „Europejski Przegląd Sądowy” 2009, nr 5.
Kozłowski A., Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie niezależności
polskich sądów (sprawy połączone C-585/18, C-624/18, C-625/18) a konstytucyjny wymóg
przestrzegania przez Rzeczpospolitą Polską wiążącego ją prawa międzynarodowego – impli-
kacje, Acta Universitatis Wratislaviensis. „Przegląd Prawa i Administracji” 2020, t. 120, nr 1.
Krajewski M., Ziółkowski M., Court of Justice EU judicial independence decentralized: A.K,
„Common Market Law Review” 2020, Vol. 57.
Kranz J., Wyrozumska A., Powierzenie Unii Europejskiej niektórych kompetencji a Traktat fi-
skalny, „Państwo i Prawo” 2012, z. 7.
Kranz J., Kilka uwag o federalizmie i suwerenności w kontekście Unii Europejskiej, „Sprawy
Międzynarodowe” 2012, nr 1.
Kranz J., Barcz J., Powierzenie kompetencji na rzecz Unii Europejskiej a Traktat o Europejskim
Mechanizmie Stabilności i Traktat o unii fiskalnej. Uwagi w świetle orzecznictwa Federalnego
Trybunału Konstytucyjnego i wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-370/12,
„Przegląd Sejmowy” 2013, nr 4(117)
Kranz J., Unia Europejska – kilka uwag o fundamentach prawnych, „Krytyka Prawa. Niezależne
Studia nad Prawem” 2018, t. 10, nr 1.
Kranz J., Polska pod rządami hybrydowej praworządności, „Europejski Przegląd Sądowy” 2021,
nr 9.
Kranz J., W sprawie zasady pierwszeństwa stosowania prawa Unii Europejskiej, [w:] Barcz J.,
Grzelak A., Szyndlauer R. (red.), Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa
Trybunału Sprawiedliwości UE (2021). Księga I, Warszawa 2022.
Krisch N., The Open Architecture of Human Rights Law , „The Modern Law Review” 2008, No. 71,  
https://www.lse.ac.uk/law/working-paper-series/2007-08/WPS11-2007Krisch.pdf.
Kruk M., Tryb przystąpienia Polski do Unii Europejskiej i konsekwencje członkostwa dla funk-
cjonowania organów państwa, [w:] Wójtowicz K. (red.), Otwarcie konstytucji RP na prawo
międzynarodowe i procesy integracyjne, Warszawa 2006.
Kruk M., Kształtowanie konstytucyjnych zasad członkostwa państwa w Unii Europejskiej (wy-
brane problemy), „Przegląd Sejmowy” 2010, nr 4.
Kruk M., Zasada państwa prawa w Konstytucji Republiki Czeskiej (kilka uwag z punktu widze-
nia doświadczenia polskiego), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica” 2018, nr 84.
Kruszyński P., Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 27 kwietnia 2005 r. (P 1/05),
„Palestra” 2005, nr 7–8.
Kubuj K., Implementacja prawa wspólnotowego na tle doświadczeń Francji, Warszawa 2006.Bibliografia 615
Kubuj K., Europeizacja konstytucji w świetle zmian Konstytucji V Republiki Francuskiej, [w:]
Kubuj K., Wawrzyniak J. (red.), Europeizacja konstytucji państw Unii Europejskiej, War-
szawa 2011.
Kurcz B., Dyrektywy Wspólnoty Europejskiej i ich implementacja do prawa krajowego, Kraków
2004.
Kustra A., Koncepcje pluralizmu prawnego a problem ustalenia ostatecznego strażnika legalności
prawa Unii Europejskiej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” t. LXX, 2008, z. 1.
Kustra A., Kelsenowski model kontroli konstytucyjności prawa a integracja europejska. Studium
wpływu, Toruń 2015.
Kustra A., Sądy konstytucyjne a ochrona tożsamości narodowej i konstytucyjnej państw członkow-
skich Unii Europejskiej, [w:] Dudzik S., Półtorak N. (red.), Prawo Unii Europejskiej a prawo
konstytucyjne państw członkowskich, Warszawa 2013.
Kustra A., Glosa do postanowienia niemieckiego Federalnego Trybunału Konstytucyjnego z dnia
14 stycznia 2014 r. (sygn. 2BvR 2728/13), „Przegląd Sejmowy” 2014, nr 4(123).
Kustra A., Wyroki zakresowe Trybunału Konstytucyjnego, „Przegląd Sejmowy” 2011, nr 4(105).
Kustra A., Wznowienie postępowania w następstwie stwierdzenia niekonstytucyjności pominię-
cia prawodawczego, [w:] Bernatt M., Królikowski J., Ziółkowski M. (red.), Skutki wyroków
Trybunału Konstytucyjnego w sferze stosowania prawa, „Studia i Materiały Trybunału Kon-
stytucyjnego”, t. XLVIII, Warszawa 2013.
Kustra-Rogatka A., Pytania prejudycjalne włoskiego Sądu Konstytucyjnego do Trybunału Spra-
wiedliwości Unii Europejskiej. Historia trudnego dialogu, [w:] Serowaniec M., Bień-Kacała
A., Kustra-Rogatka A. (red.), Potentia non ets nisi da bonum. Księga jubileuszowa dedyko-
wana Profesorowi Zbigniewowi Witkowskiemu, red., Toruń 2018.
Kustra-Rogatka A., Kontrola konstytucyjności aktu prawa pierwotnego Unii Europejskiej w wy-
roku Trybunału Konstytucyjnego z 7.10.2021 r., K 3/21, „Europejski Przegląd Sądowy” 2021,
nr 11.
Kustra-Rogatka A., Kontrola konstytucyjności aktu prawa pierwotnego UE w wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z 7.10.2021 r. w sprawie K 3/21, LEX/el. 2021.
Kwiecień R., Zgodność traktatu akcesyjnego z Konstytucją. Glosa do wyroku TK z dnia 11 maja
2005 r., K 18/04, „Europejski Przegląd Sądowy” 2005, nr 1.
La Torre M., A Weberian Moment for Europe? Constitutionalism and the crises of European
Integration, „European Public Law” 2014, nr 20.
Lang W., Wróblewski J., Zawadzki S., Teoria państwa i prawa, Warszawa 1979.
Laskowska M., Taborowski M., Obowiązek wykładni przyjaznej prawu Unii Europejskiej – mię-
dzy otwartością na proces integracji a ochroną tożsamości konstytucyjnej, [w:] Dudzik S.,
Półtorak N. (red.), Prawo Unii Europejskiej a prawo konstytucyjne państw członkowskich,
Warszawa 2013.
Laskowska M., Podstawa prawna stosowania wykładni przyjaznej prawu UE przez Trybunał
Konstytucyjny, „Zagadnienia Sądownictwa Konstytucyjnego” 2012, nr 2(4).
Laskowska M., Notyfikacja – Konstytucja – Trybunał Konstytucyjny , [w:] Taborowski M. (red.),
Skutki braku notyfikacji przepisów technicznych ustawy o grach hazardowych dla wymiaru
sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2016.616 Bibliografia
Leczykiewicz D., The ‘national identity clause’ in the UE Treaty: A Blow to Supremacy of Union
Law?, https://ukconstitutionallaw.org/2012/06/21/dorota-leczykiewicz-the-national-iden-
tity-clause-in-the-eu-treaty-a-blow-to-supremacy-of-union-law/.
Legat A., Stosowanie przepisów rozporządzeń wspólnotowych w świetle orzecznictwa Naczelnego
Sądu Administracyjnego, „Przegląd Sądowy”, 2009, nr 7–8.
Lenaerts K., EU Values and Constitutional Pluralism: The EU System of Fundamental Rights
Protection, „Polish Yearbook of International Law” 2014, Vol. XXXIV.
Lis-Staranowicz D., Dobrowolski M., Podstawowe zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej w eu-
ropejskich orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego, „Przegląd Sejmowy” 2007, nr 1(78).
Lis-Staranowicz D., Galster J., O zjawisku europeizacji polskiego prawa konstytucyjnego, „Prze-
gląd Sejmowy” 2010, nr 2(97).
Lis-Staranowicz D., Spór sądów o słowackie emerytury, czyli Trybunał Sprawiedliwości UE versus
Sąd Konstytucyjny Czeskiej Republiki, „Journal of Modern Science” 2012, No. 3/14.
Lisiecka A., Prawo wspólnotowe w porządku prawnym państw członkowskich, [w:] Piontek E.
(red.), Szkice z prawa Unii Europejskiej. Tom III. Problemy konstytucyjne, Kraków 2005.
Lohse E.J., The German Constitutional Court and Preliminary References — Still a Match not
Made in Heaven?, „German Law Journal” 2015, Vol. 16, No. 6.
Łacny J., Skuteczna, proporcjonalna o odstraszająca sankcja za naruszenie prawa unijnego, [w:]
Wróbel A. (red.), Zapewnienie efektywności orzeczeń sądów międzynarodowych w polskim
porządku prawnym, Warszawa 2011.
Łacny J., Pieniądze nerwem wojny? – czyli o możliwych skutkach finansowych wyroku Trybunału
Konstytucyjnego w sprawie K 3/21 z 7.10.2021 r., „Europejski Przegląd Sądowy” 2021, nr 12.
Łacny J., Pieniądze przemówią? Komentarz do wyroków TSUE z 16 lutego 2022 r. w sprawach
C-156/21 Węgry przeciwko Parlamentowi Europejskiemu i Radzie i C-157/21 Polska przeciw-
ko Parlamentowi Europejskiemu i Radzie dotyczących mechanizmu warunkowości, [w:] Barcz
J., Grzelak A., Szyndlauer R. (red.), Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa
Trybunału Sprawiedliwości UE (2021). Księga II, Warszawa 2022.
Łazowski A., Proeuropejska wykładnia prawa przez polskie sądu i organy administracji jako me-
chanizm dostosowania systemu prawnego do acquis communautaire, [w:] Piontek E. (red.),
Prawo polskie a prawo Unii Europejskiej, Warszawa 2003.
Łazowski A., Procedura orzeczeń wstępnych, [w:] Łazowski A. (red.), Unia Europejska. Prawo
instytucjonalne i gospodarcze, Warszawa 2005.
Łętowska E., „Multicentryczność” współczesnego systemu prawa i jej konsekwencje, „Państwo
i Prawo” 2005, z. 4.
Łętowska E., Dialog i metody. Interpretacja w multicentrycznym systemie prawa (cz. I), „Euro-
pejski Przegląd Sądowy” 2008, nr 11.
Łętowska E., Dialog i metody. Interpretacja w multicentrycznym systemie prawa (cz. II), „Euro-
pejski Przegląd Sądowy” 2008, nr 12.
Łętowska E., Prawo europejskie wobec trybunałów konstytucyjnych państw członkowskich: moż-
liwość rewizji implicite konstytucji?, [w:] Granat M. (red.), Stosowanie prawa międzynaro-
dowego i wspólnotowego w wewnętrznym porządku prawnym Francji i Polski, Materiały
z polsko-francuskiej konferencji naukowej z 21–22 października 2005 r. w Warszawie,
Warszawa 2007.Bibliografia 617
Łętowska E., Interpretacja a subsumpcja zwrotów niedookreślonych i nieostrych, „Państwo i Pra-
wo” 2011, z. 7–8.
Łętowska E., „Multicentryczność” systemu prawa i wykładnia jej przyjazna, [w:] Ogiegło L.,
Popiołek W., Szpunar M. (red.), Rozprawy prawnicze, Kraków 2005
Łętowska E., Bariery naszego myślenia o prawie w perspektywie integracji z Europą, „Państwo
i Prawo” 1996, z. 4–5.
Łętowska E., Czego uczą odpowiedzi na pytania prejudycjalne dotyczące polskiego wymiaru
sprawiedliwości, „Palestra” 2020, nr 5.
MacCormick N., Questioning post-sovereignty, „European Law Review” 2004, nr 6.
Madeja A., Wykładnia prounijna w orzecznictwie Polskiego Trybunału Konstytucyjnego (1997-
2005), „Studia Iuridica Toruniensia” 2011, nr 8.
Maduro M.P., Interpreting European Law: Judical adjudication in a context of constitutional
pluralism, „European Journal Legal Studies” 2007, No. 2, www.ejls.eu.
Maniewska E., Prowspólnotowa wykładnia prawa polskiego w poakcesyjnym orzecznictwie Sądu
Najwyższego, „Europejski Przegląd Sądowy” 2005, nr 10.
Marcisz P., Orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości jako źródło prawa powszechnie obowiązu-
jącego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Giaro T. (red.), Źródła prawa. Teoria
i praktyka, Warszawa 2016.
di Marco R., The „Path Towards European Integration” of the Italian Constitutional Court:
The Primacy of EU Law in the Light of the Judgment No. 269/17 , „European Papers” 2018,  
Vol. 3, No. 2.
Markiewicz K., Problem sententia non existens na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego, „Rejent”
2002, nr 11(139).
Martin S., L’identité l’état dans l’Union Europénne. Entre „identité nationale” et „identité consti-
tutionnelle”, „Revue française de droit constitutionnel” 2012, n o  3(91), https://www.cairn.
info/revue-francaise-de-droit-constitutionnel-2012-3-page-13.htm.
Masternak-Kubiak M., Zasada autonomii prawa wspólnotowego i praktyka jej stosowania w Pol-
sce, [w:] Granat M. (red.), Stosowanie prawa międzynarodowego i wspólnotowego w we-
wnętrznym porządku prawnym Francji i Polski, Materiały z polsko-francuskiej konferencji
naukowej z 21–22 października 2005 r. w Warszawie, Warszawa 2007.
Masternat–Kubiak M., Garlicki L., Władza sądownicza RP a stosowanie prawa międzynarodo-
wego i prawa Unii Europejskiej, [w:] Wójtowicz K. (red.), Otwarcie Konstytucji RP na prawo
międzynarodowe i procesy integracyjne, Warszawa 2006.
Masternak–Kubiak M., Przestrzeganie prawa międzynarodowego w świetle Konstytucji Rzeczy-
pospolitej Polskiej, Kraków 2003.
Masternak-Kubiak M., Glosa do wyroku TK z dnia 11 marca 2015 r., P 4/14, „Zeszyty Naukowe
Sądownictwa Administracyjnego” 2015, nr 5.
Mataczyński M., Kto jest ostatecznym arbitrem konstytucyjności w Europie? Problemy konfliktu
kompetencji między Trybunałem Sprawiedliwości a krajowymi sądami konstytucyjnymi (na
podstawie orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Wspólnoty Europejskiej i niemieckiego
sądu konstytucyjnego), [w:] Mik C. (red.) Wymiar sprawiedliwości w Unii Europejskiej. VI
Ogólnopolska konferencja prawnicza, Toruń 16-17 listopada 2000 roku, Toruń 2001.618 Bibliografia
Mathieu B., Les rapports normatifs entre le droit Communautaire et le droit national. Bilan et
incertitudes relatifs aux évolutions récentes de la jurisprudence des juges constitutionnel et
administrative français, „Revue française de droit onstitutionnel” 2007, n o  4(72), https://
www.cairn.info/revue-francaise-de-droit-constitutionnel-2007-4.htm.
Matthias R., Das OMT-Urteil des BVerfG: Europa rechtlich überzeugend, verfassungs prozess-
rechtlich fragwürdig, VerfBlog, 2016/6/22, https://verfassungsblog.de/ruffert-omt-bverfg/.
Mayer F.C., Rashomon in Karlsruhe: A Reflection on democracy and identity in the European
Union; The German Constitutional Court’s Lisbon decision and the changing landscape of
European constitutionalism, „International Journal of Constitutional Law” 2011, Vol. 9,  
No. 3–4, https://academic.oup.com/icon/article/9/3-4/757/657631.
Mayer F.C., The European Constitution and the Courts Adjudicating European constitutional law
in a multilevel system, Max Planck Institute for Comparative Public Law and Internation-
al Law Heidelberg, 24–27 February 2003, No. 9, https://jeanmonnetprogram.org/archive/
papers/03/030901-03.pdf.
Mazzoni M., Appunti sulla sentenza della Corte costituzionale riguardante la legge istitutiva
dell’ENEL, „Giurisprudenza Costituzionale” 1964, nr 1.
Mączyński A., Bezpośrednie stosowanie konstytucji przez sądy, „Państwo i Prawo” 2000 z. 5.
Mączyński A., O tak zwanych wyrokach interpretacyjnych Trybunału Konstytucyjnego, [w:]  
P. Winczorek (red.), Teoria i praktyka wykładni prawa, Warszawa 2005.
Mączyński A., Podkowik J., Komentarz do art. 188 Konstytucji, [w:] Safjan M., Bosek L. (red.),
Konstytucja RP. Tom II. Komentarz do art. 87–243, Warszawa 2016.
Mączyński A., Podkowik J., Komentarz do art. 190 Konstytucji, [w:] Safjan M., Bosek L. (red.),
Konstytucja RP. Tom II. Komentarz do art. 87–243, Warszawa 2016.
Menkes J., Polska przeciwko „wspólnym europejskim wartościom”, [w:] Cała-Wacinkiewicz E.,
Menkes J. (red.), Wspólne wartości prawa międzynarodowego, europejskiego i krajowego,
Warszawa 2018.
Miąsik D., Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed prawem krajowym, „Europejski
Przegląd Sądowy” 2006, nr 1.
Miąsik D., Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed prawem krajowym, „Europejski
Przegląd Sądowy” 2006, nr 2.
Miąsik D., Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed prawem krajowym, „Europejski
Przegląd Sądowy” 2006, nr 3.
Miąsik D., Zasada efektywności prawa wspólnotowego, [w:] Wróbel A. (red.), Stosowanie prawa
Unii Europejskiej przez sądy, Kraków 2005.
Miąsik D., Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed prawem krajowym – wprowadze-
nie i wyrok ETS z 17.12.1970 r. w sprawie 11/70 Internationnale – Handelgesselschaft v. Ein -
fuhr und Vorratstelle fur Getreide und Futtermittel, „Europejski Przegląd Sądowy” 2005, nr 2.
Miąsik D., Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed prawem krajowym – wprowa-
dzenie i wyrok Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich z 9.03.1978 r. w sprawie
106/77 Amministrazione delle Finanze dello Stato v. Simmenthal S.p.A, „Europejski Przegląd
Sądowy” 2005, nr 3.Bibliografia 619
Miąsik D., Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed prawem krajowym – wprowa-
dzenie i wyrok Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich z 29.04.1999 r. w sprawie
C-224/97 Erich Ciola przeciwko Land Voralberg, „Europejski Przegląd Sądowy” 2006, nr 1.
Miąsik D., Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed prawem krajowym – wprowa-
dzenie i wyrok ETS z 8.06.2000 r. w sprawie C-258/98 Giovanni Carra i in., „Europejski
Przegląd Sądowy” 2006, nr 3–4.
Miąsik D., Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed prawem krajowym – wprowadze-
nie i wyrok ETS z 29.09.2001 r. w sprawie C-453/99 Courage Ltd. v. Bernard Crehan oraz
Berdard Crehan v. Courage Ltd i in., „Europejski Przegląd Sądowy” 2006, nr 2.
Miąsik D., Sprawa wspólnotowa przed sądem krajowym, „Europejski Przegląd Sądowy” 2008,
nr 9.
Mik C., Sądy polskie wobec perspektywy przystąpienia Polski do UE (przyczynek do dyskusji),
„Przegląd Prawa Europejskiego” 1997, nr 1(2).
Mik C., Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki, t. I, Warszawa 2000.
Mik C., Wykładnia zgodna prawa krajowego z prawem Unii Europejskiej, [w:] Wronkowska S.
(red.), Polska kultura prawna a proces integracji europejskiej, Kraków 2005.
Mik C., Uwagi do art. 6 TUE, [w:] Mik C., Czapliński W. (red.), Traktat o Unii Europejskiej.
Komentarz, Warszawa 2005.
Mik C., Powierzenie Unii Europejskiej władzy przez państwa członkowskie i jego podstawowe
konsekwencje prawne, [w:] Kranz J. (red.), Suwerenność i ponadnarodowość a integracja
europejska, Warszawa 2005.
Mikłaszewicz P., Pytanie prejudycjalne do TS oparte na wadliwej wykładni prawa krajowego
dokonanej przez sąd pytający (w kontekście wpływu odroczenia przez TK terminu utraty
mocy obowiązującej niekonstytucyjnych przepisów krajowych na skuteczność prawa UE),
„Europejski Przegląd Sądowy” 2011, nr 10.
Millet F.-X., How much Leniecne for how much Cooperation? On the First Preliminary Reference
of the French Constitutional Council to the Court of Justice, „Common Market Law Review”
2014, nr 5.
Monaco R., Diritto comunitario e diritto interno davanti la Corte Costituzionale, „Giurispru-
denza Costituzionale” 1964, nr 1.
Muszyński M., Anatomia „spisku”. Analiza prawna procesu wyboru sędziów Trybunału Kons-
tytucyjnego jesienią 2015 roku, „Przegląd Sejmowy” 2017, nr 2(139).
Muszyński M., Pytanie prejudycjalne jako instrument wykładni prawa UE: istota, granice i moż-
liwości kontroli, „Prokuratura i Prawo” 2020, nr 7–8.
Nabli B., L’identité (constitutionnelle) nationale: limite á l’Union européenne?, „Revue de l’Union
européenne” 2012, n o  556.
Nowicki D., Miejsce orzeczeń interpretacyjnych w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego,
„Państwo i Prawo” 2012, z. 10.
Nowicki M.A., Poważne nieprawidłowości przy wyborze sędziego Trybunału Konstytucyjnego
biorącego następnie udział w składzie rozpatrującym skargę konstytucyjną – wyrok Xero
Flor w Polsce sp. z o.o. v. Polska z 7.05.2021 r., Izba (Sekcja I), skarga nr 4907/18, „Palestra”
2021, nr 6.620 Bibliografia
Orator A., The Decision of the Austrian Verfassungsgerichtshof on the EU Charter of Fundamental
Rights: An Instrument of Leverage or Rearguard Action?, „German Law Journal” 2015, Vol.
16, No. 6.
Osajda K., Koncepcja orzeczenia zakresowego a wątpliwości na tle skutków orzeczeń TK, [w:]
Bernatt M., Królikowski J., Ziółkowski M. (red.), Skutki wyroków Trybunału Konstytucyj-
nego w sferze stosowania prawa, „Studia i Materiały Trybunału Konstytucyjnego”, t. XLVIII,
Warszawa 2013.
Ostrihansky R., Kompetencje sądów i trybunałów państw członkowskich Unii Europejskiej do
zwracania się do Trybunału Sprawiedliwości o wydanie orzeczeń wstępnych, [w:] Piontek E.,
Zawidzka A. (red.), Szkice z prawa Unii Europejskiej, t. I, Prawo instytucjonalne, Kraków
2003.
Ostrihansky R., Polskie sądy uprawnione do wnoszenia o wydanie orzeczenia wstępnego, [w:]
Piontek E. (red.), Prawo polskie a prawo Unii Europejskiej, Warszawa 2003
Ostrihansky R., Współpraca sądów krajowych z Trybunałem Sprawiedliwości, [w:] Kenig-Wit-
kowska M.M. (red.), Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej, Warszawa 2004.
Öhlinger T., Komentarz do Bundesverfassungsgesetz über den Beitritt Österreichs zur Europäi-
schen Union, [w:] Korinek K., Holoubek M. (red.) Österreichsches Bundesverfassungsrecht,
Band III/I, Hrsg., Wien 2016.
Paladin L., Il sindicato della Corte Costituzionale sull’ „utilitá delle leggi”, „Giurisprudenza Co-
stituzionale” 1964, nr 1.
Pawłowski S., Tożsamość konstytucyjna Republiki Federalnej Niemiec, [w:] Wróbel A., Ziół-
kowski M. (red.), Tożsamość konstytucyjna w wybranych państwach członkowskich Unii
Europejskiej, Warszawa 2021.
Pawłowski S., Tożsamość konstytucyjna Republiki Austrii, [w:] Wróbel A., Ziółkowski M. (red.),
Tożsamość konstytucyjna w wybranych państwach członkowskich Unii Europejskiej, War-
szawa 2021.
Peers S., Salvation outside the church: Judicial protection in the Third Pillar after the Pupino and
Segi judgments, „Common Market Law Review” 2007, No. 44.
Pérez A.T., Spanish Constitutional Court. Constitutional Dialogue on the European Arrest War-
rant: The Spanish Constitutional Court Knocking on Luxembourg’s Door; Spanish Constitu -
tional Court, Order of 9 June 2011, ATC 86/2011, „European Constitutional Law Review”
2012, No. 8.
Pernice I., Multilevel Constitutionalism in the European Union, „European Law Review” 2002,
No. 27.
Pernice I., Karlsruhe wagt den Schritt nach Luxemburg, VerfBlog, 2014/2/10, https://verfassun-
gsblog.de/karlsruhe-wagt-schritt-nach-luxemburg-2/.
Pernthaler P., Entscheidungsbesprechung, „Juristische Blätter” 2002.
Pesole L., La Corte Costituzionale ricorre per la prima volta al rinvio pregiudiziale. Spunti di
riflessione sull’ordinanza n. 103 del 2008 , https://www.federalismi.it/nv14/articolo-docu-
mento.cfm?artid=10639.
Piechowiak M., Komentarz do preambuły, [w:] Safjan M., Bosek L. (red.), Konstytucja RP. Tom
I. Komentarz – Art. 1–86, Warszawa 2016.Bibliografia 621
Piontek E., Orzecznictwo konstytucyjne państw członkowskich wobec zasady pierwszeństwa pra-
wa wspólnotowego – wnioski dla Polski, [w:] Piontek E., Karasiewicz K. (red.), Quo vadis
Europo III?, Warszawa 2009.
Piotrowski R., Zamiast zakończenia. Preambuła i zagadnienia granic zmian w Konstytucji RP,
[w:] Preambuła Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2009.
Platon S., Le respect de l’indentité nationale des États members: frein ou recomposition de la
gouvernance?, „Revue de l’Union européenne” 2012, nr 556.
Płachta A., Zasada ochrony praw podstawowych, [w:] A. Wróbel (red.), Stosowanie prawa Unii
Europejskiej przez sądy, Kraków 2005.
Polimeni S., L’identitá costituzionale come controlimite, „Ianus. Diritto e finanza. Rivista di Studi
giuridici dell’Universitá di Siena” 2017, nr 15–16.
Popławska E., Zmiany konstytucji a integracja europejska: czy nowelizacje konstytucji są rzeczy-
wiście konieczne?, [w:] Granat M. (red.), Stosowanie prawa międzynarodowego i wspólno-
towego w wewnętrznym porządku prawnym Francji i Polski. Materiały z polsko-francuskiej
konferencji naukowej, Warszawa 21–22 października 2005 r., Warszawa 2007.
Postulski W., Sądy państw członkowskich jako sądy wspólnotowe, [w:] Wróbel A. (red.), Stoso-
wanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Kraków 2005.
Pöschl M., Verfassungsgerichtsbarkeit nach Lissabon. Anmerkungen zum Charta-Erkenntnis,
„Zeitschrift für öffentliches Recht” 2012, Issue 3, https://elibrary.verlagoesterreich.at/article/
99.105005/zoer201203058701.
Półtorak N., Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa w prawie wspólnot europejskich, Kra-
ków 2002.
Półtorak N., Skuteczność orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości UE a skuteczność orzeczeń TK
w świetle zasad równoważności i efektywności ochrony, [w:] Wróbel A. (red.), Zapewnienie
efektywności sądów międzynarodowych w polskim porządku prawnym, Warszawa 2011.
Półtorak N., Komentarz do art. 226 TWE, [w:] Kornobis-Romanowska D., Łacny J., Wróbel A.
(red.), Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komentarz. Tom III, Warszawa 2012.
Półtorak N., Komentarz do art. 47 KPP, [w:] Wróbel A. (red.), Karta Praw Podstawowych Unii
Europejskiej. Komentarz, wyd. 2, Warszawa 2020.
Półtorak N., Zmiany w postepowaniu przed sadami polskimi jako konsekwencja przystąpienia
Polski do Unii Europejskiej, [w:] C. Mik (red.), Polska w Unii Europejskiej. Perspektywy,
warunki, szanse, zagrożenia, Toruń 1997.
Półtorak N., Kilka uwag o skutkach wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 3/21 dla
stosowania prawa unijnego przez polskie sądy, „Europejski Przegląd Sądowy” 2021, nr 12.
Prechal S., Directives in EC Law, Oxford 2005.
Prechal S., Direct Effect, Indirect Effect, Supremacy and the Evolving Constitution of the European
Union, [w:] Barnard C. (red.), The Fundamentals of UE Law Revisited , Oxford 2007.
Pudło A., Problemy wynikające z orzecznictwa ETPCz i TSUE oraz krajowych sądów konstytu-
cyjnych, „Zagadnienia Sądownictwa Konstytucyjnego” 2013, nr 1(5).
Pułło A., Badanie konstytucyjności aktów prawnych przez sądy powszechne, [w:] Zwierzchowski
A. (red.), Prawo i kontrola jego zgodności z konstytucją, Warszawa 1997.
Pułło A., Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki, Warszawa 2002.622 Bibliografia
Pyziak -Szafnicka M., Trybunał Konstytucyjny á rebours, „Państwo i Prawo” 2020, z. 5.
Quesnel M., La protection de l’identité constitutionnelle de la France, Paris 2015.
Radziewicz P., Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 maja 2003 r. (sygn. akt K
11/03), „Przegląd Sejmowy” 2004, nr 2(61).
Radziewicz P., Kontrola obowiązku notyfikowania ustawy w postępowaniu przed Trybunałem
konstytucyjnym, „Przegląd Sejmowy” 2014, nr 5(124).
Radziewicz P., Kryzys konstytucyjny i paradygmatyczna zmiana konstytucji, „Państwo i Prawo”
2020, z. 10.
Rams M., Orzeczenie w sprawie M. Pupino jako pierwszy krok w procesie uwspólnotowienia
dawnego III filara Unii Europejskiej poprzez orzecznictwo  [w:] Specyfika wykładni prawa
karnego w kontekście brzmienia i celu prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2016.
Rasmussen H., The European Court’s Acte clair Strategy in C.I.F.I.T , „European Law Review”
1984, No. 4.
Reestman J.-H., The Franco-German Constitutional Divide. Reflections on National and Consti-
tutional Identity, „European Constitutional Law Review” 2009, No. 5.
Relacje między prawem konstytucyjnym a prawem wspólnotowym w orzecznictwie sądów kon-
stytucyjnych państw Unii Europejskiej, Zespół Orzecznictwa i Studiów, Biuro Trybunału
Konstytucyjnego, Warszawa 2006.
Reestman J.H., The Franco-German Constitutional Divide. Reflections on National and Consti-
tutional Identity, „European Constitutional Law Review” 2009, No. 5.
Repetto G., Pouring New Wine into New Bottles? The Preliminary Reference to the CJEU by the
Italian Constitutional Court, „German Law Journal” 2015, Vol. 16, No. 6.
Roblot-Troizier A., Le Conseil constitutionnel et les sources du droit constitutionnel, „Jus Po-
liticum. Revue de droit politique” 2018, nr 21, http://juspoliticum.com/uploads/jp20-21_
ebook.pdf.
Rodrigez-Izquierdo Serrano M., The Spanish Constitutional Court and Fundamental Rights Ad -
judication After the First Preliminary Reference , „German Law Journal” 2015, Vol. 16, No. 6.
Romboli R., Corte di giustizia e giudici nazionali: il rinvio pregiudiziale come strumento del
dialogo, https://www.rivistaaic.it/images/rivista/pdf/3_2014_Romboli.pdf.
Rosenfeld M., The Identity of the Constitutional Subject, London–New York 2009.
Rossi L.S., Recent pro-European trends of the Italian Constitutional Court, „Common Market
Law Review” 2009, No. 46.
Roszkiewicz J., Spór o Trybunał Konstytucyjny – geneza i istota problemu, skutki, scenariusze na
przyszłość, „Studia Iuridica” Miscellanea 2018, Vol. 77 LXXVII.
Roux A., Konstytucje narodowe a konstytucja europejska – czy zmiany konstytucji są naprawdę
konieczne? Francuski punk widzenia, [w:] Granat M. (red.), Stosowanie prawa międzynaro-
dowego i wspólnotowego w wewnętrznym porządku prawnym Francji i Polski. Materiały z pol-
sko-francuskiej konferencji naukowej, Warszawa 21– 22 października 2005 r., Warszawa 2007.
Rozmaryn S., Konstytucja jako ustawa zasadnicza PRL, Warszawa 1967.
Ruggeri A., Dopo Taricco: identitá costituzionale e primate della costituzione o della Corte
corte costituzionale?, https://www.osservatoriosullefonti.it/archivi/archivio-saggi/fasci-
coli/3-2018/1349-dopo-taricco-identita-costituzionale-e-primato-della-costituzione-o-del-
la-corte-costituzionale.Bibliografia 623
Sadowski W., Granice odpowiedzialności odszkodowawczej państw członkowskich za orzeczenia
sądów – glosa do wyroku ETS z 13.06.2006 r. w sprawie C-173/03 Traghetti del Mediterraneo,
„Europejski Przegląd Sądowy” 2006, nr 11.
Sadurski W., „Solange, chapter 3”: Constitutional Courts in Central Europe – Democracy Euro-
pean Union, „EUJ Working Paper” 2006, No. 40.
Sadurski W., Polski kryzys konstytucyjny, Fundacja Liberté, Łódź 2020.
Safjan M., Konstytucja a członkostwo Polski w Unii Europejskiej, „Państwo i Prawo” 2001, z. 3.
Safjan M., Ewolucja odpowiedzialności władzy publicznej – od winy funkcjonowania do bezpraw-
ności normatywnej, „Zeszyty Prawnicze Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego”
2003, nr 3(2).
Safjan M., Wprowadzenie, [w:] Safjan M., Bosek L. (red.), Konstytucja RP. Tom I. Komentarz –
Art. 1–86, Warszawa 2016.
Safjan M., Dlaczego dialog między sądami bywa trudny? O barierach pytań prejudycjalnych,
„Prawo w Działaniu. Sprawy Cywilne” 2014, nr 20.
Safjan M., Trybunał Konstytucyjny po trzydziestu latach – doświadczenie i przyszłość, „Przegląd
Konstytucyjny” 2017, nr 1.
Safjan M., Niezależność Trybunału Konstytucyjnego i suwerenność konstytucyjna RP, „Państwo
i Prawo” 2006, z. 6.
Safjan M., Prawo do skutecznej ochronny sądowej – refleksje dotyczące wyroku TSUE z 19.11.2019
r. w sprawach połączonych C-585/18, C-624/18 i C-625/18, „Palestra” 2020, nr 5.
Safjan M., Rządy prawa a przyszłość Europy, „Europejski Przegląd Sądowy” 2019, nr 8.
Saganek P., Orzecznictwo sądów krajowych państw członkowskich dotyczące Wspólnot Europej-
skich, [w:] Mik C. (red.), Wymiar sprawiedliwości w Unii Europejskiej, Toruń 2001.
Sanetra W., Za jakie naruszenia prawa wspólnotowego przez sąd najwyższego szczebla należy się
odszkodowanie. Uwagi na marginesie wyroku ETS w sprawie Traghetti, „Europejski Przegląd
Sądowy” 2006, nr 9.
Sarnecki P., Komentarz do art. 126, [w:] Garlicki L. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.
Komentarz. Tom I, Warszawa 1999.
Schäder G., [w:] 4. Seminar Report. The Preliminary Reference Procedure: Reflections Based
On Practical Experiences Of The Highest National Courts In Administrative Matters, Trier,
22–23 marca 2004.
Schäffer H., Constitutional Court of the Republic of Austria, [w:] The position of Constitutional
Courts following integration into The European Union , Bled, Slovenia 30 September–2 Octo-
ber 2004, http://www.us-rs.si/media/zbornik.pdf.
Schermers H.G., Waelbroeck D.F., Judical Protection in the European Communities, Deven-
ter–Boston 1992.
Schermers H.G., Waelbroeck D.F., Judical Protection in the European Union, Kluwer Law  
International, Hague–London–New York 2000, 6 th  ed.
Schermers H.G., Waelbroeck D.F., Judical Protection in the European Union, Den Haag 2001.
Schöbener B., Das Verhältnis des EU-Rechts zum nationalen Recht der Bundesrepublik Deutsch-
land, „Juristische Arbeitsblätter”, Monachium 2011, Vol. 12.
Schönberger Ch., Lisbon in Karlsruhe: Maastricht’s Epigones at Sea, „German Law Journal”
2009, No. 10.624 Bibliografia
Sciarabba V., Tra fonti e Corti. Diritti e principi fondamentali in Europa: profili costituzionali e
comparati degli svilupi sovranazionali, Pubblicazioni della Universitá di Pavia. „Studi nelle
Scienze Giuridiche e Sociali”, Vol. 131, CEDAM 2008.
Skomerska-Muchowska I., The Dialogue of CEE Constitutional Courts in the Era of Constitution -
al Pluralism, [w:] Wyrozumska A. (red.), Transnational Judicial Dialogue on International
Law in Central and Eastern Europe, Łódź 2017.
Skrzydło J., Doktryna acte éclairé w orzecznictwie Trybunału Wspólnot Europejskich i sądów
krajów członkowskich Unii Europejskiej, „Studia Prawno-Europejskie” 1997, t. 2.
Skrzydło J., Doktryna acte clair w orzecznictwie Trybunału Wspólnot Europejskich i sądów
państw członkowskich Unii Europejskiej, „Państwo i Prawo” 1998, z. 1.
Sobczak J., Tożsamość narodowa jako zagadnienie konstytucyjne, [w:] Balicki R., Jabłoński M.
(red.), Dookoła Wojtek… Księga pamiątkowa poświęcona Doktorowi Arturowi Wojciechowi
Preisnerowi, Wrocław 2018.
Sołtys A., Wykładnia contra legem jako kryterium wyznaczania granicy obowiązku wykład-
ni prawa krajowego zgodnie z prawem UE w polskim porządku prawnym, [w:] Biernat S.,  
Dudzik S. (red.), Doświadczenia prawne pierwszych lat członkostwa Polski w Unii Europej-
skiej, Warszawa 2011.
Sołtys A., Obowiązek wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem unijnym jako instrument
zapewnienia efektywności prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2015.
Sorrentino F., Svolta della Corte sul rinvio pregiudiziale. La decisioni 102 e 103 del 2008,
„Giurisprudenza Costituzionale” 2008, nr 1.
Steinborn S., Glosa do wyroku TK z dnia 27 IV 2005 r. (sygn. akt P 1/05), „Przegląd Sejmowy”
2005, nr 5(70).
Stępkowski Ł., Naruszenie prawa UE przez sąd krajowy w odpowiedzialności odszkodowawczej
państwa członkowskiego, „Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europej-
skiego i Porównawczego”, Vol. XIII, A.D. MMXV.
Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Tom 1, Wróbel A. (red.), Kraków 2010.
Sulikowski A., Ewolucja kompetencji francuskiej Rady Konstytucyjnej, [w:] Kompetencja ze sta-
nowiska teorii i filozofii prawa , „Z Zagadnień Teorii i Filozofii Prawa. Acta Universitatis
Wratislaviensis” nr 2627, Wrocław 2004.
Sulikowski A., Tworzenie prawa przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości: wybrane proble-
my, [w:] Kaczor J. (red.), Teoria prawa europejskiego, „Acta Universitatis Wratislaviensis”  
nr 2760, Wrocław 2005.
Sułkowski J., Tożsamość narodowa i konstytucyjna Republiki Czeskiej, [w:] Wróbel A., Ziół-
kowski M. (red.), Tożsamość konstytucyjna w wybranych państwach członkowskich Unii
Europejskiej, Warszawa 2021.
Szacki W., Doktryna „acte clair” a interpretacja i stosowanie prawa wspólnotowego w państwach
Unii Europejskiej, [w:] Piontek E., Zawidzka A. (red.), Szkice z prawa Unii Europejskiej, t. I,
Prawo instytucjonalne, Kraków 2003.
Szmyt A., O współpracy rządu z parlamentem w sprawach związanych z członkostwem Polski
w Unii Europejskiej, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2011, t. XXV.
Szmyt A., Geneza sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, [w:] Piotrowski R., Szmyt A. (red.),
Trybunał Konstytucyjny na straży wartości konstytucyjnych 1986–2016, Warszawa 2017.Bibliografia 625
Szmyt A., Destrukcja Trybunału Konstytucyjnego w Polsce w świetle opinii Komisji Weneckiej,
„Gdańskie Studia Prawnicze” 2018, nr 4(40).
Szmyt A., Okoliczności zastosowania art. 7 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej w sprawie prawo-
rządności w Polsce, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2020, nr 4(48).
Szpunar M., Organy uprawnione do składania wniosku o wydanie orzeczenia wstępnego w trybie
art. 177 traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, „Państwo i Prawo” 1997, z. 7.
Szpunar M., Wpływ członkostwa Polski w Unii Europejskiej na sądownictwo – zagadnienia
wybrane, [w:] Biernat S., Dudzik S., Niedźwiedź M. (red.), Przystąpienie Polski do Unii
Europejskiej. Traktat Akcesyjny i jego skutki, Kraków 2003.
Szpunar M., Procedura prejudycjalna z perspektywy unormowań kodeksu postępowania cywil-
nego oraz prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, [w:] Mik C. (red.), Pyta-
nie prejudycjalne w orzecznictwie ETS. Funkcjonowanie procedury prejudycjalnej w Polsce,
Toruń 2006.
Szpunar M., Odpowiedzialność podmiotu prywatnego z tytułu naruszenia prawa wspólnotowego,
Warszawa 2008.
Szpunar M., komentarz do art. 234 TWE, [w:] Kornobis-Romanowska D., Łacny J., Wróbel A.
(red.), Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komentarz. Tom III, Warszawa 2012.
Szumiło-Kulczycka D., Kozub-Ciembroniewicz K., Konsekwencje uchybień w obsadzie TK (uwa-
gi na tle orzeczenia w sprawie K 1/20), „Państwo i Prawo” 2021, z. 8.
Szyszkowski W., Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych (Studium prawa konstytucyjnego), War-
szawa 1969.
Śledzińska-Simon A., Constitutional identity in 3D: A model of individual, relational, and col-
lective self and its application in Poland, „International Journal of Constitutional Law”,
2015/13/1.
Śledzińska-Simon A., Lojalność konstytucyjna czy lojalność unijna? – znaczenie zasady pierw-
szeństwa prawa Unii Europejskiej dla sądów krajowych, [w:] Jabłoński M., Jarosz-Żukow-
ska S. (red.), Zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej w praktyce działania organów
władzy publicznej RP, Wrocław 2015.
Śledzińska-Simon A., Koncepcja tożsamości konstytucyjnej: wymiar indywidualny, relatywny
oraz zbiorowy, Acta Universitatis Wratislaviensis, No. 3744, „Przegląd Prawa i Admini-
stracji” CVII, Wrocław 2016.
Śledzińska-Simon A., Ziółkowski M., Pojęcie „tożsamość konstytucyjna” w orzecznictwie Trybu-
nału Konstytucyjnego, [w:] Baranowska G., Gliszczyńska-Grabias A., Hermandez-Połczyń-
ska A., Sekowska-Kozłowska K. (red.), O prawach człowieka. Księga jubileuszowa Profesora
Romana Wieruszewskiego, Warszawa 2017.
Taborowski M., Pojęcie „sąd” lub „trybunał” w rozumieniu art. 234/177 Traktatu ustanawiają-
cego Wspólnotę Europejską, [w:] Piontek E., Zawidzka A. (red.), Szkice z prawa Unii Euro-
pejskiej, t. I, Prawo instytucjonalne, Kraków 2003.
Taborowski M., Dostęp do ochrony sądowej (prawo do sądu), [w:] Wróbel A. (red.), Stosowa-
nie prawa Unii Europejskiej przez sądy. Tom II – Zasady – Piśmiennictwo – Orzecznictwo,
Warszawa 2007.
Taborowski M., Polskie sądy zobowiązane do zwrócenia się z pytaniem prejudycjalnym do ETS
w świetle wyroku Lyckeskog, „Europejski Przegląd Sądowy” 2008, nr 8.626 Bibliografia
Taborowski M., Konsekwencje naruszenia prawa UE przez sądy krajowe, LEX/el. 2012.
Taborowski M., Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczące skuteczno-
ści systemu prawa unijnego jako podstawy prawnej dla rozstrzygnięć sądów krajowych, [w:]
Giaro T. (red.), Rola orzecznictwa w systemie prawa, Warszawa 2016.
Taborowski M., Mechanizmy ochrony praworządności państw członkowskich w prawie Unii Eu-
ropejskiej. Studium przebudzenia systemu ponadnarodowego, Warszawa 2019.
Tomoszek, M., Role podstatných náležitostí demokratického právního státu v ústavní praxi České
republiky, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica” 2018, nr 84.
Trubalski A., Wybrane aspekty implementacji dyrektyw Unii Europejskiej do systemu prawnego
Rzeczypospolitej Polskiej, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2013, nr 1(13).
Trzciński J., Orzeczenia interpretacyjne Trybunału Konstytucyjnego, „Państwo i Prawo” 2002,
z. 1.
Tuleja P., Komentarz do art. 8 Konstytucji RP, [w:] Safjan M., Bosek L. (red.), Konstytucja RP.
Tom I. Komentarz – Art. 1–86, Warszawa 2016.
Tuleja P., Komentarz do preambuły, [w:] Tuleja P. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.
Komentarz, Warszawa 2019.
Tuleja P., Ustrojowe znaczenie uchwały SN z 23.01.2020 r., „Państwo i Prawo” 2020, z. 10.
Vandamme T., Prochain Arrêt: La Belgique! Explaining Recent Preliminary References of the
Belgian Constitutional Court, „European Constitutional Law Review” 2008, Vol. 4.
Vašek M., Unabänderliches Verfassungsrecht und Revisionsschranken in der õsterreichischen
Bundesverfassung. Darstellung am demokratischen, republikanischen und bundesstaatlichen
Prinzip, Wien 2013.
Villani U., I controlimiti nei rapporti tra diritto comunitario e diritto italiano, [w:] Diritto co-
munitario e diritto interno. Atti del seminario svoltosi in Roma, Palazzo della Consulta, 20
aprile 2007, Milano 2008.
Viță V., The Romanian Constitutional Court and the Principle of Primacy: To Refer or Not to
Refer?, „German Law Journal” 2015, Vol. 16, No. 6, https://www.academia.edu/20072393/
The_German_Constitutional_Court_and_Preliminary_References_Still_a_Match_not_
Made_in_Heaven?email_work_card=view-paper.
Walker N, The Idea of Constitutional Pluralism , „Modern Law Review” 2002, Vol. 65, No. 3.
Walker N., Late Sovereignty in the European Union, [w:] Sovereignty in Transition, Hart Pub-
lishing 2003, https://www.bloomsburycollections.com/book/sovereignty-in-transition/
ch1-late-sovereignty-in-the-european-union.
Walker N., Shaw J., Tierney S. (red.), Europe’s Constitutoional Mosaic, Oxford 2011.
Wasilewski A., Władza sądownicza w Konstytucji RP, „Państwo i Prawo” 1998, z. 7.
Wasilewski A., Pojęcie „sądu” w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości
(ETS), „Przegląd Sądowy” 2002, nr 11–12.
Wąsek-Wiaderek M., Wystąpienie sądu krajowego z pytaniem prejudycjalnym w sprawach kar-
nych, [w:] Wąsek-Wiaderek M., Wojtaszek-Mik E. (red.), Pytanie prejudycjalne do Trybu-
nału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, Warszawa 2007.
Weiler J.H.H., On the Power of the Word: Europe’s Constitutional Iconography, „Internation-
al Journal of Constitutional Law” 2005, No. 2–3, https://heinonline.org/HOL/Landing-
Page?handle=hein.journals/injcl3&div=19&id=&page=.Bibliografia 627
Weiler J.H.H., Federalism without Constitutionalism: Europe’s Sonderweg, [w:] K. Nicolaidis, R.
Howse (eds.), The Federal Vision, Legitimacy and Levels of Governance in the United States
and the European Union, Oxford 2001.
Weiler J.H.H., Horovitz H., The Accidental Constitution , [w:] Benjamin D. (red.), Europe 2030,
Washington 2010.
Wendel M., Lisbon before the Courts, „European Constitutional Law Review” 2011, No. 7.
Wilk A., Dialog TSUE z sądami międzynarodowymi o zakresie jego jurysdykcji w świetle art. 344
TFUE, [w:] Wyrozumska A. (red.), Granice swobody orzekania sądów międzynarodowych,
Łódź 2014.
Wilkinson M.A., Constitutional Pluralism. Chronicle of a Death Foretold?, „Arena Working
Paper” 2017, No. 7, https://www.sv.uio.no/arena/english/research/publications/arena-work-
ing-papers/2017/wp-7-17.pdf.
Winczorek P., Konstytucja i wartości, [w:] Trzciński J. (red.), Charakter i struktura norm kon-
stytucji, Warszawa 1997.
Winkelmann I., Das Maastricht-Urteil des Bundesverfassungsgerichts vom 2. Oktober 1993,
Berlin 1994.
Witkowski Z., Witkowska-Chrzczonowicz K., Konstytucje narodowe a zasada prymatu na tle
orzecznictwa Sądu Konstytucyjnego Republiki Włoskiej i Trybunału Konstytucyjnego, [w:]
Wawrzyniak J. (red.), Tworzenie prawa w Polsce i we Włoszech (wybrane problemy), „Koz-
minski Academy Law School Papers” 2008, No. 1.
Witkowska-Chrzczonowicz K., Konstytucyjne aspekty członkostwa Republiki Czeskiej w Unii
Europejskiej w świetle orzecznictwa czeskiego Sądu Konstytucyjnego, „Przegląd Sejmowy”
2008, nr 5(88).
Witkowska-Chrzczonowicz K., Wyrok Sądu Konstytucyjnego z dnia 26 listopada 2008 r. w spra-
wie zgodności z porządkiem konstytucyjnym Republiki Czeskiej Traktatu z Lizbony (sygn.  
PL ÚS 19/08), „Przegląd Sejmowy” 2009, nr 2(91).
De Witte B., Direct Effect. Primacy and the Nature of the Legal Order, [w:] Craig P., de Burca G.
(red.), The Evolution of EU Law , Oxford University Press (3 nd  ed.) 2021.
Wojciechowski M., Zdania odrębne do uchwały SN z 23.01.2020 r., „Państwo i Prawo” 2020, z. 10.
Wojtyczek K. Przekazywanie kompetencji państwa organizacjom międzynarodowym, Kraków
2007.
Wojtyczek K., Europeizacja konstytucji V Republiki Francuskiej, „Przegląd Sejmowy” 2008,  
nr 6(89).
Wojtyczek K., Trybunał Konstytucyjny w europejskim systemie konstytucyjnym, „Przegląd Sej-
mowy” 2009, nr 4(93).
Wojtyczek K., Sądownictwo konstytucyjne w Polsce. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2013.
Woś T., Wyroki interpretacyjne i zakresowe w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, „Studia
Iuridica Lublinensia” 2016, Vol. XXV, No. 3.
Wójtowicz K., Uwagi do art. 90, [w:] Boć J. (red.), Konstytucje Rzeczypospolitej oraz komentarz
do Konstytucji RP z 1997 roku, Wrocław 1998.
Wójtowicz K., Konstytucja RP z 1997 r. a członkostwo Polski w Unii Europejskiej, [w:] Barcz J.
(red.), Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2006.628 Bibliografia
Wójtowicz K., Konstytucyjne granice pierwszeństwa prawa wspólnotowego w świetle orzecznictwa
krajowych sądów konstytucyjnych, [w:] Czapliński W. (red.), Prawo w XXI wieku. Księga
pamiątkowa 50-lecia Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2006.
Wójtowicz K., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej a członkostwo w Unii Europejskiej, [w:]
Popławska E. (red.), Konstytucja dla rozszerzającej się Europy, Warszawa 2000.
Wójtowicz K., Pozycja ustawy w polskim porządku konstytucyjnym po akcesji (tezy referatu), [w:]
Banaszak B. (red.), Parlament Europejski i parlamenty narodowe, Wrocław 2004.
Wójtowicz K., Glosa do orzeczenia francuskiej Rady Konstytucyjnej z dnia 10 czerwca 2004 r.
(sygn. 2004-496 DC), „Przegląd Sejmowy” 2005, nr 1(66).
Wójtowicz K., Glosa do wyroku TK z dnia 11 maja 2005 r., K 18/04, „Przegląd Sejmowy” 2005,
nr 6(71).
Wójtowicz K., Otwarcie systemu konstytucyjnego Niemiec na sprawy jedności Europy, „Przegląd
Sejmowy” 2009, nr 6(95).
Wójtowicz K., „…świadomi potrzeby współpracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny Ludz-
kiej…”, [w:] Preambuła Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2009.
Wójtowicz K., Poszanowanie tożsamości konstytucyjnej państw członkowskich Unii Europejskiej,
„Przegląd Sejmowy” 2010, nr 4(99).
Wójtowicz K., Francuski model kontroli konstytucyjności prawa krajowego implementującego
prawo wspólnotowe, [w:] Tuleja P., Florczak-Wątor M., Kubas S. (red.), Prawa człowieka.
Społeczeństwo obywatelskie. Państwo demokratyczne. Księga jubileuszowa dedykowana Pro-
fesorowi Pawłowi Sarneckiemu, Warszawa 2010.
Wójtowicz K., Sądy konstytucyjne wobec prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2012.
Wójtowicz K., Zachowanie tożsamości konstytucyjnej państwa polskiego w ramach UE – uwagi
na tle wyroku TK z 24.11.2010 r. (K 32/09), „Europejski Przegląd Sądowy” 2011, nr 11.
Wójtowicz K., Wspólnota wartości w Unii Europejskiej z perspektywy art. 90 ust. 1 Konstytucji
RP, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2018, t. LXXX 2018, z. 1.
Wronkowska-Jaśkiewicz S., Kilka uwag o sporze kompetencyjnym między Sejmem RP i Sądem
Najwyższym oraz Prezydentem RP i Sądem Najwyższym, „Palestra” 2020, nr 5.
Wróbel A., Zasady ogólne (podstawowe) prawa Unii Europejskiej. Zasada bezpośredniego skutku
prawa wspólnotowego, [w:] Wróbel A. (red.), Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy,
Kraków 2005.
Wróbel A., Komentarz do art. 47 KPP, [w:] Wróbel A. (red.), Karta Praw Podstawowych Unii
Europejskiej. Komentarz, wyd. 2, Warszawa 2020.
Wróbel A., Prawo do sądu, [w:] Konstytucja RP w praktyce. Konferencja naukowa, Warszawa
1999.
Wróbel A., Tożsamość konstytucyjna, czyli o zapędzaniu pszczół do ula, „Europejski Przegląd
Sądowy” 2011, nr 8.
Wróbel W., Skutki rozstrzygnięcia w sprawie K 3/21 w perspektywie Sądu Najwyższego i sądów
powszechnych, „Europejski Przegląd Sądowy” 2021, nr 12.
Wyrozumska A., Glosa do wyroku TK z dnia 11 maja 2005 r., K 18/04, „Kwartalnik Prawa
Publicznego” 2005, nr 4.Bibliografia 629
Wyrozumska A., Stosowanie prawa wspólnotowego a art. 91, 188 ust. 2 i 193 Konstytucji RP.
Glosa do postanowienia TK z dnia 19 grudnia 2006 r., P 37/05, „Europejski Przegląd Są-
dowy” 2007, nr 3.
Wyrozumska A., Prawo międzynarodowe oraz prawo Unii Europejskiej a konstytucyjny system
źródeł prawa, [w:] Wójtowicz K. (red.), Otwarcie Konstytucji RP na prawo międzynarodowe
i procesy integracyjne, Warszawa 2006.
Wyrozumska A., The Central and Eastern European Judiciary and Transnational Judicial Dia -
logue on International Law, [w:] Wyrozumska A. (red.), Transnational Judicial Dialogue on
International Law in Central and Eastern Europe, Łódź 2017.
Wyrozumska A., Prawotwórcza działalność sądów międzynarodowych i jej granice, [w:] Wyro-
zumska A. (red.), Granice swobody orzekania sądów międzynarodowych, Łódź 2014.
Wyrozumska A., Odwracanie kota ogonem bez żadnego trybu, czyli o orzeczeniach Trybunału
Konstytucyjnego w sprawach Kpt 1/20 i U 2/20, [w:] Barcz J., Grzelak A., Szyndlauer R.
(red.), Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości
UE (2018–2020), Warszawa 2021.
Wyrozumska A., Wyrok FTK z 5.05.2020 r. w świetle podobnych orzeczeń sądów unijnych państw
członkowskich Unii Europejskiej, „Państwo i Prawo” 2020, z. 9.
Zajadło J., Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 października 2010 r. (sygn.
akt K 10/08), „Przegląd Sejmowy” 2011, nr 2(103).
Wyrozumska A., Wet za wet, czyli wyroki „Trybunału Konstytucyjnego” w sprawach P 7/20
i K 3/21, [w:] Barcz J., Grzelak A., Szyndlauer R. (red.), Problem praworządności w Polsce
w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (2021). Księga I, Warszawa 2022.
Zawidzka-Łojek A., Zasada niezawisłości sędziowskiej i nieusuwalności sędziów w świetle
zasad skuteczności i pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej oraz art. 19 ust. 1 akapit drugi
TFUE – wyrok w sprawie C-487/19 W.Ż., [w:] Barcz J., Grzelak A., Szyndlauer R. (red.),
Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE
(2021). Księga I, Warszawa 2022.
Zemánek J., Eurozatykač prošel u Ústavního soudu, „Jurisprudence” 2007, nr 2.
Zemánek J., The Emerging Czech Constitutional Doctrine of European Law , „European Con-
stitutional Law Review” 2007, No. 3.
Zieliński M., Wykładnia prawa. Zasady. Reguły. Wskazówki, Warszawa 2002.
Ziembiński Z., Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa 1980.
Ziółkowski M., Konstytucyjna kompetencja sądu do ochrony własnej niezależności (uwagi na
marginesie uchwały SN z 23.01.2020 r.), „Państwo i Prawo” 2020, z. 10.
Ziółkowski M., Przesłanki wyznaczania sędziów do składu orzekającego Trybunału Konstytu-
cyjnego i konsekwencje ich naruszenia, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”
2020, nr 3.
Ziółkowski M., Mozaika tożsamości konstytucyjnych, [w:] Wróbel A., Ziółkowski M. (red.),
Tożsamość konstytucyjna w wybranych państwach członkowskich Unii Europejskiej, War-
szawa 2021.
Ziółkowski M., Dwie płaszczyzny dyskusji o tożsamości konstytucyjnej (teoria versus dog-
matyka), [w:] Wróbel A., Ziółkowski M. (red.), Tożsamość konstytucyjna w wybranych
państwach członkowskich Unii Europejskiej, Warszawa 2021.630 Bibliografia
Zirk-Sadowski M., Tożsamość konstytucyjna a prawo europejskie, „Analizy Natolińskie” 2012, nr 1.
Zirk-Sadowski M., Wykładnia i hermeneutyka prawa a udział Polski w prawie unijnym, [w:]
Leszczyński L. (red.), Rozdział I – Wykładnia prawa UE – Zagadnienia podstawowe. Sys-
tem Prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2019.
Żółtek S., Kontrola konstytucyjności przepisu o treści ustalonej uchwałą Sądu Najwyższego.
Komentarz, [w:] Derlatka M., Garlicki L., Wiącek M. (red.), Na straży państwa prawa.
Trzydzieści lat orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2016.
Sprawozdania, raporty, komunikaty i opinie
Copenhagen European Council 21–22 June 1993, Conclusions of the Presidency, SN 180/1/93.
REV.1.
ELSA, Glosa krytyczna do orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o sygn. K 3/21, https://
www.adwokatura.pl/admin/wgrane_pliki/file-glosa-krytyczna-do-orzeczenia-trybuna -
lu-konstytucyjnego-o-sygn-k-321-32138.pdf.
Komunikat Komisji Europejskiej z 11 grudnia 2002 r. dotyczący lepszej kontroli stosowania
prawa unijnego, COM(2002) 725 final, s. 11.
Komunikat Komisji Europejskiej z 15 października 2003 r.: Poszanowanie i promocja war-
tości, na których opiera się Unia, COM(2003) 606 final, s. 6.
Komunikat Komisji – Prawo Unii: lepsze wyniki dzięki lepszemu stosowaniu, C/2016/8600
(Dz. Urz. UE C z 19 stycznia 2017 r., s. 10).
Komunikat KE z 15 lutego 2023 r. w sprawie decyzji o skierowaniu sprawy przeciwko Pol-
sce do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w związku z naruszeniem prawa
UE przez polski Trybunał Konstytucyjny, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/
detail/pl/ip_23_842.
Komunika prasowy z 15 grudnia 2022 r. nr 204/22 TS UE – Opinia rzecznika generalnego
w sprawie C-204/21 (Komisja p. Polska), https://curia.europa.eu/jcms/jcms/Jo2_7052/
pl/?annee=2022.
Zalecenia Komisji Europejskiej z 27 lipca 2016 r. w sprawie praworządności w Polsce (Dz. Urz.  
C z 2016 r. poz. 5703 final).
Zalecenia Komisji Europejskiej wobec Polski z 20 grudnia 2017 r. w sprawie praworządno-
ści w Polsce – uzupełniające zalecenia Komisji (UE) 2016/1374, (UE) 2017/146 i (UE)
2017/1520 (Dz. Urz. UE C z 2017 r., poz. 9050 final).
Opinia z 11 marca 2016 r., nr 833/2015 w sprawie nowelizacji ustawy z dnia 25 czerwca 2015
roku o Trybunale Konstytucyjnym; opinia z 11 grudnia 2017 r., nr 904/2017 dotycząca
projektów ustaw o Krajowej Radzie Sądownictwa, Sądzie Najwyższym i ustawy o ustroju
sądów powszechnych; opinia z 11 grudnia 2017 r., nr 892/2017 dotycząca ustawy – Prawo
o prokuraturze, http://trybunal.gov.pl/uploads/media/Opinia_Komisji_Weneckiej_z_11_
marca_2016_r..pdf.
Opinie ekspertów zewnętrznych do projektu sejmowego nr 2003: dr hab. Sławomir Patyra
(UMCS w Lublinie), dr hab. Anna Rakowska – Trela (UŁ), prof. dr hab. Marek Chmaj,
dr hab. Marcin Matczak (UW), prof. dr hab. Bogusław Banaszak (UZ), dr hab. Marek
Dobrowolski (KUL).Bibliografia 631
Biernat S., Łętowska E., Komentarz do oświadczenia sędziów Trybunału Konstytucyjnego
w stanie spoczynku z 10 października 2021 r., https://konstytucyjny.pl/s-biernat-e-letow-
ska-komentarz-do-oswiadczenia-sedziow-trybunalu-konstytucyjnego-w-stanie-spoczyn-
ku-z-10-pazdziernika-2021-r/.
Bogdanowicz P., Opinia prawna na temat skutków prawnych orzeczenia Trybunału Konstytu-
cyjnego w sprawie o sygn. akt K 3/21 dotyczącego niezgodności przepisów Traktatu o Unii
Europejskiej z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej w świetle prawa Unii Europejskiej,
Fundacja im. Stefana Batorego, https://www.batory.org.pl/publikacja/opinia-prawna-na-
-temat-skutkow-prawnych-orzeczenia-tk-dotyczacego-niezgodnosci-przepisow-trakta-
tu-o-ue-z-konstytucja-rp/.
Grzeszczak R., Praworządność jako zasada ustrojowa Unii Europejskiej i jej państw członkow-
skich, Raport, Archiwum Osiatyńskiego, 19.12.2017.
Grzeszczak R., Mechanizm z „nuklearnego” art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej, Raport, Archi-
wum Osiatyńskiego, 19.12.2017.
Kozłowski A., Opinia w sprawie ratyfikacji decyzji Rady Europejskiej nr 2011/199 z dnia 25
marca 2011 r. dotyczącej zmiany art. 136 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej
w odniesieniu do mechanizmu stabilności dla państw członkowskich, których walutą jest
euro, „Przegląd Sejmowy” 2012, nr 3(110).
Pismo procesowe RPO z dnia 22 kwietnia 2017 r., znak VII.715.11.2014.AG dostępne na stro-
nie TK, https://ipo.trybunal.gov.pl/ipo/Sprawa?cid=1&dokument=15619&sprawa=12593.
Pismo procesowe Rzecznika Praw Obywatelskich z 13 lipca 2021 r., znak VII.510.23.2021.PF,  
Wniosek uczestnika postępowania o wyłączenie w sprawie przez Trybunałem Konstytu-
cyjnym sygn. akt K 3/21, https://ipo.trybunal.gov.pl/ipo/Sprawa?&pokaz=dokumenty&
sygnatura=K%203/21.
Pismo procesowe Rzecznika Praw Obywatelskich z 14 kwietnia 2021 r., nr VII.510.63.2020.
PF, https://monitorkonstytucyjny.eu/archiwa/18807.
Pismo procesowe Rzecznika Praw Obywatelskich z 13 lipca 2021 r., w sprawie K 3/21,  
nr VII.510.23.2021.PF, https://ipo.trybunal.gov.pl/ipo/Sprawa?&pokaz=dokumenty&
sygnatura=K%203/21.
Raport Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka „Narzędzie w rękach władzy. Funkcjonowanie
Trybunału Konstytucyjnego w latach 2016–2021” (sierpień 2021), https://hfhr.pl/publi-
kacje/narzedzie-w-rekach-wladzy-raport-o-funkcjonowaniu-trybunalu-konstytucyjne-
go-w-latach-2016-2021.
Raport Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka „Kryzys konstytucyjny w Polsce 2015–2016”
(sierpień 2016), https://hfhr.pl/publikacje,7792:152111385,964166344:323067518 .
Raport Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka „Czas próby. Polscy sędziowie wobec zmian
w wymiarze sprawiedliwości” (lipiec 2019), https://hfhr.pl/publikacje/czas-proby-polscy-
sedziowie-wobec-zmian-w-wymiarze-sprawiedliwosci.
Raport Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka „Konstytucyjne granice zmian ustroju są-
downictwa i statusu prawnego sędziów. (Nad?)użycie art. 180 ust. 5 Konstytucji RP)”
(wrzesień 2021), https://hfhr.pl/publikacje/czas-proby-polscy-sedziowie-wobec-zmian-w-
wymiarze-sprawiedliwosci.632 Bibliografia
Uchwała nr 04/2021 Komitetu Nauk Prawnych PAN z 12 października 2021 r., w związku
z rozstrzygnięciem Trybunału Konstytucyjnego z 7 października 2021 r., https://knp.
pan.pl/index.php/strona-gowna?view=article&id=241:uchwala-nr-04-2021-komite-
tu-nauk-prawnych-pan-z-12-pazdziernika-2021-r-w-zwiazku-z-rozstrzygnieciem-try-
bunalu-konstytucyjnego-z-7-pazdziernika-2021-r&catid=43.
Wniosek  uczestnika  postępowania  o  wyłączenie  sędziego  Trybunału  Konstytucyjnego  
z 30 sierpnia 2021 r., nr VII.510.23.2021.PF/MAW/MW, w sprawie K 3/21, https://bip.brpo.
gov.pl/sites/default/files/Wniosek_wylaczenie_St_Piotrowicza_30.08.2021.pdf.
Zabłocki S., O konsekwencjach wyroku TSUE w sprawie C-824/18, portal Forum Współpracy
Sędziów (2.03.2021), https://forumfws.eu/publikacje/o-konsekwencjach-tsue/.
Źródła prawa (wybór)
Konstytucja z Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997 Nr 78, poz. 486).
Ustawa Konstytucyjna z 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą
ustawodawczą wykonawczą Rzeczypospolitej polskiej oraz o samorządzie terytorialnym
(Dz. U. 1992 Nr 84, poz. 426).
Układ Europejski ustanawiający stowarzyszenie między Rzecząpospolitą Polską, z jednej
strony, a Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami Członkowskimi, z drugiej strony,
sporządzony w Brukseli dnia 16 grudnia 1991 r. (Dz. U. 1994 Nr 11, poz. 38).
Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U.
2006 Nr 200, poz. 1471).
Ustawa z dnia 8 października 2010 r. o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem
w sprawach związanych z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej
(Dz. U. 2010 Nr 213, poz. 1395).
Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w sprawach
związanych z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej (Dz. U. 2004  
Nr 52, poz. 515; zm. ustawy Dz. U. 2005 Nr 160, poz. 1342).
Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4 listopada
1950 r. (Dz. U. 1993 Nr 61, poz. 284).
Konwencja wiedeńska o prawie traktatów, sporządzona w Wiedniu 23 maja 1969 r. (Dz. U.
1990 Nr 74, poz. 439).
Traktat o Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 202 z 7 czerwca 2016 r., s. 13 - wersja skonsoli-
dowana 2016).
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 202 z 7 czerwca 2016 r., s. 47 –
wersja skonsolidowana 2016 r.).
Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Dz. Urz. UE C 203 z 7
czerwca 2016 r. – wersja skonsolidowana 2016 r.).
Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę
Europejską podpisany w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r. (Dz. Urz. UE C 306 z 17 grudnia
2007 r., s. 1 oraz Dz. U. 2009 Nr 203, poz. 1569).
Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy (Dz. Urz. UE C 310 z 16 grudnia 2004 r.).Bibliografia 633
Traktat z Nicei, zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, traktaty ustanawiające Wspólnoty
Europejskie i niektóre związane z nimi akty (Dz. Urz. UE C 80 z 10 marca 2001 r., s. 1).
Traktat o Unii Europejskiej (z Maastricht) (Dz. Urz. UE C 191 z 29 lipca 1992 r., s. 1).
Traktat z Amsterdamu zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, traktaty ustanawiające
Wspólnoty Europejskie i niektóre związane z nimi akty (Dz. Urz. UE C 340 z 10 listo-
pada 1997 r., s. 1).
Jednolity akt europejski (Dz. Urz. WE L 169 z 29 czerwca 1987 r.).
Traktat między Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką Federalną Niemiec, Repu-
bliką Grecką, Królestwem Hiszpanii, Republiką Francuską, Irlandią, Republiką Włoską,
Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, Republiką Austrii, Repu-
bliką Portugalską, Republiką Finlandii, Królestwem Szwecji, Zjednoczonym Królestwem
Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej)
a Republiką Czeską, Republiką Estońską, Republiką Cypryjską, Republiką Łotewską,
Republiką Litewską, Republiką Węgierską, Republiką Malty, Rzecząpospolitą Polską,
Republiką Słowenii, Republiką Słowacką dotyczący przystąpienia Republiki Czeskiej,
Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej,
Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii
i Republiki Słowackiej do Unii Europejskiej, podpisany w Atenach w dniu 16 kwietnia
2003 r. (Dz. U. 2004 Nr 90, poz. 864).
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 202 z 7 czerwca 2016 r., s. 389).
Orzecznictwo
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
Wyrok TK z 23 listopada 1993 r., K 5/93 (OTK ZU 1993, cz. 2, poz. 38).
Wyrok TK z 21 stycznia 1997 r., K 18/96 (OTK ZU 1997, nr 1, poz. 2).
Wyrok TK z 29 września 1997 r., K 15/97 (OTK ZU 1997, nr 3–4, poz. 37).
Wyrok TK z 23 marca 1999 r., K 2/98 (OTK ZU 1999, nr 3, poz. 38).
Wyrok TK z 21 czerwca 1999 r., U 5/98 (OTK ZU 1999, nr 5, poz. 99).
Wyrok TK z 28 marca 2000 r., K 27/99 (OTK ZU 2000, nr 2, poz. 62).
Wyrok TK z 13 czerwca 2000 r., K 15/99 (OTK ZU 2000, nr 5, poz. 137).
Wyrok TK z 5 grudnia 2000 r., K 35/99 (OTK ZU 2000, nr 8, poz. 295).
Wyrok TK z 24 października 2000 r., K 12/00 (OTK ZU 2000, nr 7, poz. 255).
Wyrok TK z 7 lipca 2003 r., SK 38/01 (OTK ZU-A 2003, nr 6, poz. 61).
Wyrok TK z 28 stycznia 2003 r., K 2/02 (OTK ZU-A 2003, nr 1, poz. 4).
Wyrok TK z 24 czerwca 2002 r., K 14/02 (OTK ZU-A 2002, nr 4, poz. 45).
Wyrok TK z 27 maja 2003 r., K 11/03 (OTK ZU-A 2003, nr 5, poz. 43).
Postanowienie TK z 22 października 2003 r., P 21/02 (OTK ZU-A 2003, nr 8, poz. 90).
Wyrok TK z 21 kwietnia 2004 r., K 33/03 (OTK ZU-A 2004, nr 4, poz. 31).
Wyrok TK z 31 maja 2004 r., K 15/04 (OTK ZU-A 2004, nr 5, poz. 47).
Wyrok TK z 21 września 2004 r., K 34/03 (OTK ZU-A 2004, nr 8, poz. 84).
Wyrok TK z 12 stycznia 2005 r., K 24/04 (OTK ZU-A 2005, nr 1, poz. 3).634 Bibliografia
Wyrok TK z 27 kwietnia 2005 r., P 1/05 (OTK ZU-A 2005, nr 4, poz. 42).
Wyrok TK z 11 maja 2005 r., K 18/04 (OTK ZU-A 2005, nr 5, poz. 49).
Wyrok TK z 20 lutego 2006 r., K 9/05 (OTK ZU-A 2006, nr 2, poz. 17).
Postanowienie TK z 19 grudnia 2006 r., P 37/05 (OTK ZU-A 2006, nr 11, poz. 177).
Wyrok TK z 2 lipca 2007 r., K 41/05 (OTK ZU-A 2007, nr 7, poz. 72).
Wyrok TK z 17 lipca 2007 r., P 16/06 (OTK ZU-A 2007, nr 7, poz. 79).
Wyrok TK 23 marca 2006 r., K 4/06 (OTK ZU-A 2006, nr 3, poz. 32).
Wyrok TK z 19 kwietnia 2006 r., K 6/06 (OTK ZU-A 2006, nr 4, poz. 45).
Wyrok TK z 7 listopada 2007 r., K 18/06 (OTK ZU-A 2007, nr 10, poz. 122).
Wyrok TK z 18 lutego 2009 r., Kp 3/08 (OTK ZU-A 2009, nr 2, poz. 9).
Postanowienie TK 20 maja 2009 r., Kpt 2/08 (OTK ZU-A 2009, nr 5, poz. 78).
Wyrok TK z 16 lipca 2009 r., Kp 4/08 (OTK ZU-A 2009, nr 7, poz. 112).
Postanowienie TK z 17 grudnia 2009 r., U 6/08 (OTK ZU-A 2009, nr 11, poz. 178).
Wyrok TK z 27 października 2010 r., K 10/08 (OTK ZA 2010, nr 8, poz. 81).
Wyrok TK z 5 października 2010 r., SK 26/08 (OTK ZU-A 2010, nr 8, poz. 73).
Wyrok TK z 24 listopada 2010 r., K 32/09 (OTK ZU-A 2010, nr 9, poz. 108).
Wyrok TK z 16 listopada 2011 r., SK 45/09 (OTK ZU-A 2011, nr 9, poz.97).
Wyrok TK z 12 grudnia 2011 r., P 1/11 (OTK ZU-A 2011, nr 10, poz. 115).
Wyrok TK z 18 czerwca 2013 r., K 37/12 (OTK ZU-A 2013, nr 5, poz. 60).
Wyrok TK z 26 czerwca 2013 r., K 33/12 (OTK ZU-A 2013, nr 5, poz. 63).
Wyrok TK z 23 lipca 2013 r., P 4/11 (OTK ZU-A 2013, nr 6, poz. 82).
Wyrok TK z 11 marca 2015 r., P 4/14 (OTK ZU-A 2015, nr 3, poz. 30).
Postanowienie TK z 26 maja 2015 r., P 30/14 (OTK ZU-A 2015, nr 5, poz. 74).
Wyrok TK z 17 marca 2015 r., K 31/13 (OTK ZU-A 2015, nr 3, poz. 31).
Postanowienie TK z 7 lipca 2015 r., K 61/13 (OTK ZU-A 2015, nr 7, poz. 103).
Wyrok TK z 21 września 2015 r., K 23/13 (OTK ZU-A 2015, nr 8, poz. 120).
Wyrok TK z 3 grudnia 2015 r., K 34/15 (OTK ZU-A 2015, nr 11, poz. 185).
Wyrok TK z 9 grudnia 2015 r., K 35/15 (OTK ZU-A 2015, nr 11, poz.186).
Wyrok TK z 9 marca 2016 r., K 47/15 (OTK ZU-A 2018, poz. 31).
Wyrok TK z 20 kwietnia 2020 r., U 2/20 (OTK ZU-A 2020, poz. 61).
Postanowienie TK z 21 kwietnia 2020 r., Kpt 1/20 (OTK ZU-A 2020, poz. 60).
Postanowienie TK z 15 czerwca 2021 r., P 7/20 (OTK ZU-A 2021, poz. 30).
Wyrok TK z 14 lipca 2021 r., P 7/20 (OTK ZU-A 2021, poz. 49).
Wyrok TK z 7 października 2021 r., K 3/21 (OTK ZU-A 2022, poz. 65).
Wyrok TK z 24 listopada 2021 r., K 6/21 (OTK ZU-A 2022, poz. 9).
Wyrok TK z 10 marca 2022 r., K 7/21 (OTK ZU-A 2022, poz. 24).
Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (wybór)
Wyrok TS z 16 grudnia 1960 r. w sprawie 6/60, Humblet p. przeciwko Królestwo Belgii (Zb. Orz.  
1960, s. 01125).
Wyrok TS z 5 lutego 1963 r. w sprawie 26/62, Van Gend en Loos v. Nederlandese Administratie
der Belastingen (ECR [1963], s. 1).Bibliografia 635
Wyrok TS z 27 marca 1963 r. w sprawach połączonych 28-30/62, Da Costa (Zb. Orz. 1963,
s. 31).
Wyrok TS z 15 lipca 1964 r. w sprawie 6/64, Costa v. E.N.E.L. (ECR [1964], s. 585)
Wyrok TS z 1 grudnia 1965 r. w sprawie 16/65, Firma G. Schwarze przeciwko Einfuhr- und
Vorratsstelle für Getreide und Futtermittel (ECR [1965], s. 877).
Wyrok z 9 grudnia 1965 r. w sprawie 44/65, Hessische Knappschaft przeciwko Maison Singer
et fils (Zb. Orz. 1965, s. 965).
Wyrok TS z 30 czerwca 1966 r. w sprawie 61/65 G. Vaasen (née Gobbels) v. Management of
the Beambtenfonds voor het Mijnbedriff (Zb. Orz. 1966, s. 261).
Wyrok TS z 17 grudnia 1970 r. w sprawie 11/70, Internationnale – Handelgesselschaft v. Einfuhr
und Vorratstelle fur Getreide und Futtermittel (ECR [1970], s. 1125).
Wyrok TS z 31 marca 1971 r. w sprawie 22/70, Komisja Wspólnot Europejskich v. Rada Wspól-
not Europejskich (sprawa ERTA) (Zb. Orz. 1971, s. 263).
Wyrok TS z 17 grudnia 1970 r. w sprawie 25/70, Einfuhr – Und Vorratsstelle fürGetreide Und
Futtermittel v. Koster, Berodt & Co. (Zb. Orz. 1970, s. 1161).
Wyrok TS z 14 grudnia 1971 r. w sprawie 43/71, Politi s.a.s. przeciwko Ministero delle Finanze
della Repubblica Italiana (ECLI:EU:C:1971:122).
Wyrok TS z 12 lipca 1973 r. w sprawie 8/73, Główny Urząd Celny Bremerhaven v. Massey-Fer-
guson GmbH (Zb. Orz. 1975, s. 897).
Wyrok TS z 11 lipca 1974 r. w sprawie 8/74, Procureur du Roi v. Benoit i Gustave Dassonville
(ECR [1974], nr 5, s. 837).
Wyrok TS z 27 listopada 1973 r. w sprawie 36/73, Nederlandse Spoorwegen v. Minister van
Verkeer en Waterstaat (Zb. Orz. 1973, s. 1299).
Wyrok TS z 21 lutego 1974 r. w sprawie 162/73, Birra Dreher SpA przeciwko Amministrazione
delle Finanze dello Stato (ECLI:EU:C:1974:17).
Wyrok TS z 16 stycznia 1974 r. w sprawie 166/73, Rheinmühlen-Düsseldorf przeciwko Einfuhr-
und Vorratsstelle für Getreide und Futtermittel (Zb. Orz. 1974, s. I-33).
Wyrok TS z 23 listopada 1977 r. w sprawie 38/77, Enka BV v. Inspecteur der invoerrechten en
accijnzen (ECR [1977], s. 2203).
Wyrok TS z dnia 9 marca 1978 r. w sprawie 106/77, Amministrazione delle Finanze dello Stato
v. Simmenthal S.p.A. (ECR [1978], s. 629).
Wyrok TS z 11 marca 1980 r. w sprawie 104/79, Pasquale Foglia v. Mariella Novello (tzw. Foglia I)  
(Zb. Orz. 1980, s. 745).
Postanowienie TS z 18 czerwca 1980 r. w sprawie 138/80, Jules Borker (ECLI:EU:C:1980:162).
Wyrok TS z 6 lipca 1982 r. w sprawach połączonych 188-190/80, Republika Francuska, Repu-
blika Włoska oraz Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej v. Komisja
Wspólnot Europejskich (Zb. Orz. 1982, s. 2545).
Wyrok TS w wyroku z 16 grudnia 1981 r. w sprawie 244/80, Pasquale Foglia v. Mariella Novello
(tzw. Foglia II) (Zb. Orz. 1981, s. 3045).
Wyrok TS z 6 października 1981 r. w sprawie 246/80, Broekmeulen v. Committee for Registra-
tion of Medical Practitioners r. (Zb. Orz. 1981, s. 2311).
Wyrok TS z 23 marca 1982 r. w sprawie 102/81, Nordsee v. Nordstern (Zb. Orz. 1982, s. 1059)636 Bibliografia
Wyrok TS z 6 października 1982 r. w sprawie 283/81, Cilfit i in przeciwko Ministero della
Sanità (EU:C:1982:335).
Wyrok TS z 10 kwietnia 1984 r. w sprawie 14/83, S. Von Colson i E. Kamann v. Kraj federalny
Północna Nadrebua – Westfalia (Zb. Orz. 1984, s. 1891)
Wyrok TS z 10 kwietnia 1984 r. w sprawie 79/83, Dorit Harz przeciwko Deutsche Tradax
GmbH (ECLI:EU:C:1984:155).
Wyrok TS z 23 kwietnia 1986 r. w sprawie 294/83, Les Verts p. Parlamentowi Europejskiemu
(ECLI:EU:C:1986:166).
Wyrok TS z 26 lutego 1986 r. w sprawie 152/84, M.H. Marshall v. Southampton and West
Hampshire Area Health Authority (Zb. Orz. 1986, s. 723).
Wyrok TS z 26 lutego 1986 r. w sprawie 262/84, Vera Mia Beets - proper v. F. van Lanschot
Bankiers n. V. (Zb. Orz. 1986, s. 773)
Postanowienie  TS  z  5  marca  1986  r.  w  sprawie  318/85,  Regina  Greis  Unterweger
(ECLI:EU:C:1986:106).
Wyrok TS z 21 kwietnia 1988 r. w sprawie 388/85, Fratelli Pardini SpA przeciwko Ministero
del commercio con l’estero i Banca Toscana (filiale di Lucca) (ECLI:EU:C:1988:194).
Wyrok TS z 11 czerwca 1987 r. w sprawie 4/86, Pretore di Salò przeciwko X. (ECLI:EU:C:1987:275).
Wyrok TS z 8 października 1987 r. w sprawie 80/86, Kolpinghuis Nijmegen BV (Zb. Orz. 1987,
s. I-3969).
Postanowienie TS z 13 lipca 1990 r. w sprawie C-2/88, J.J. Zwartveld i inni (ECR [1990] I-3365).
Wyrok TS z 22 czerwca 1989 r. w sprawie C-103/88, Fratelli Costanzo (ECLI:EU:C:1989:256).
Wyrok TS z 13 listopada 1990 r. w sprawie C-106/89, Marleasing SA przeciwko La Comercial
Internacional de Alimentacion SA. (ECLI:EU:C:1990:395).
Wyrok TS z 27 czerwca 1991 r. w sprawie C-348/89, Mecanarte – Metalúrgica da Lagoa Ldª
przeciwko Chefe do Serviço da Conferência Final da Alfândega do Porto (Zb. Orz. 1991,
s. I-03277).
Wyrok TS z 19 listopada 1990 r. w połączonych sprawach C-6/90 i C-9/90, Andrea Francovich
i Danila Bonifaci (Zb. Orz. 1991, s. I-5357).
Wyrok TS z 28 listopada 1991 r. w sprawie C-186/90, Giacomo Durighello przeciwko Istituto
nazionale della previdenza socjale (Zb. Orz. 1991, s. I-5773).
Wyrok TS z 16 stycznia 1992 r. w sprawie C-373/90, Postępowanie karne v. X. (Zb. Orz. 1992,
s. I-131).
Wyrok TS z 14 lipca 1994 r. w sprawie C-91/92, Paola Faccini Dori.v. Recreb Srl. (Zb. Orz.
1994, s. I-03325).
Wyrok TS z 27 kwietnia 1994 r. w sprawie C-393/92, Commune d’Almelo i inni przeciwko NV
Energiebedrijf Ijsselmij (ECLI:EU:C:1994:171).
Wyrok TS z 5 marca 1996 r. w sprawach połączonych C-46/93 i C-48/93, Brasserie du Pêcheur
v. Niemcy i The Queen v. Secretary of State for Transport ex parte Factortame Ltd. i in.  
(Zb. Orz. 1996, s. I-1029).
Wyrok TS z 17 maja 1994 r. w sprawie C-18/93, Corsica Ferries Italia Srl przeciwko Corpo dei
piloti del porto di Genova (ECLI:EU:C:1994:195).Bibliografia 637
Wyrok TS z 2 lipca 1996 r. w sprawie C-473/93, Komisja przeciwko Luksemburgowi (ECR
[1996] I-03207).
Wyrok TS z 23 maja 1996 r. w sprawie C-5/94, The Queen v. Ministry of Agriculture Fisheries
and Food ex parte: Hedley Lomas (Ireland) Ltd. (Zb. Orz. 1996, s. I-2553).
Orzeczenie TS z 30 kwietnia 1996 r. w sprawie C-194/94, CIA Securities International SA  
(Zb. Orz. 1996, s. I-2201).
Wyrok TS z 17 września 1997 r. w sprawie C-54/96, Dorsch Consult Ingenieurgesellschaft mbH
and Bundesbaugesellschaft Berlin mbH  (Zb. Orz. 1997, s. I-4961)
Wyrok TS z 16 października 1996 r. w sprawach połączonych C-69/96 do C-79/06, Maria
Antonella Garofalo (ECLI:EU:C:1997:492).
Wyrok TS z 18 grudnia 1997 r. w sprawie C-129/96, Inter-Environnement Wallonie ASBL
przeciwko Région wallonne (ECLI:EU:C:1997:628).
Wyrok TS z 16 lipca 1998 r. w sprawie C-93/97, Fédération belge des chambres syndicales de
médecins (Zb. Orz. s. I-4837).
Wyrok TS z 4 lutego 1999 r. w sprawie C-103/97, Köllensperger i Atzwanger (ECLI:EU:C:1999:52).
Wyrok TS z 1 czerwca 1999 r. w sprawie C-126/97, Eco Swiss China Time Ltd. P. Benetton
International NV (Zb. Orz. 1999, s. I-3055).
Wyrok z 19 kwietnia 1999 r. w sprawie C-224/97, Erich Ciola v. Land Voralberg (ECR [1999]
I-02517).
Wyrok TS z 4 lipca 2000 r. w sprawie C-424/97, S. Haim v. Kassenzahnärztliche Vereinigung
Nordrhein (Zb. Orz. 2000, s. I-5123).
Wyrok TS z 8 czerwca 2000 r. w sprawie C-258/98, Giovanni Carra i in. (Zb. Orz. 2000,  
s. I-04217).
Wyrok TS z 11 stycznia 2000 r. w sprawie C-285/98, Tanja Kreil przeciwko Bundesrepublik
Deutschland (Zb. Orz. 2000, s. I-00069).
Wyrok TS z 6 lipca 2000 r. w sprawie C-407/98, Katarina Abrahamsson p. Elisabet Fogelquist
(ECLI:EU:C:2000:367).
Wyrok TS z 21 marca 2000 r. w sprawie C-110/98, Gabalfrisa SL i in. przeciwko Agencia Estatal
de Administración Tributaria (AEAT) (ECLI:EU:C:2000:145).
Wyrok TS z 8 listopada 2001 r. w sprawie C-143/99, Adria – Wien Pipeline GmbH p. Wieters-
dorfer & Peggauer Zementwerke GmbH (Zb. Orz. 2001, s. I-8356).
Wyrok TS z 29 września 2001 r. w sprawie C-453/99, Courage Ltd. v. Bernard Crehan oraz
Berdard Crehan v. Courage Ltd i in. (ECR [2001] I-06297).
Wyrok TS z 4 czerwca 2002 r. w sprawie C-99/00, Lyckeskog (Zb. Orz. 2002 I-04839).
Wyrok  TS  z  28  czerwca  2001  r.  w  sprawie  C-118/00,  Larsy  v.  INASTI,  ECR-I  [2001],
(ECLI:EU:C:2001:368).
Wyrok TS z 13 stycznia 2004 r. w sprawie C-453/00, Kühne & Heitz NV przeciwko Produkt-
schap voor Pluimvee en Eieren (ECLI:EU:C:2004:17).
Wyrok TS z 20 maja 2003 r. w sprawach połączonych C-465/00, C-138/01 i C-139/01, Öster-
reichischer Rundfunk i in. (Zb. Orz. s. I-4989).638 Bibliografia
Wyrok TS z 4 grudnia 2003 r. w sprawie C-63/01, Samuel Sidney Evans przeciwko The Secre -
tary of State for the Environment, Transport and the Regions i The Motor Insurers’ Bureau
(MIB) (ECLI:EU:C:2003:650).
Wyrok TS z 8 maja 2003 r. w sprawie C-171/01, Wählergruppe „Gemeinsam Zajedno/Bir-
likte Alternative und Grüne GewerkschafterInnen/UG”, przy udziale Bundesminister für
Wirtschaft und Arbeit i inni (Zb. Orz. s. I-4301).
Wyrok TS z 30 września 2003 r. w sprawie C-224/01, G. Köbler v. Austria (ECLI:EU:C:2003:513).
Wyrok TS z 5 października 2004 r. w sprawach połączonych C-397/01 do C-403/01, Bernhard
Pfeiffer przeciwko Deutsches Rotes Kreuz, Kreisverband Waldshut eV. (ECLI:EU:C:2004:584).
Wyrok  TS  z  14  października  2004  r.  w  sprawie  C-36/02,  Omega  Spielhallen-  und  Au-
tomatenaufstellungs-GmbH  przeciwko  Oberbürgermeisterin  der  Bundesstadt  Bonn
(ECLI:EU:C:2004:614).
Postanowienie TS z 31 maja 2005 r. w sprawie C-53/03, Synetairismos Farmakopoion Aitolias &
Akarnanias (Syfait) i in., Panellinios syllogos farmakapothikario, Interfarm — A. Agelakos
& Sia OE i in., K.P. Marinopoulos Anonymos Etairia emporias kai dianomis farmakeftikon
proïonton i in. v. GlaxoSmithKIine pic (Zb. Orz. 2005, s. I-4609).
Wyrok TS z 16 czerwca 2005 r. w sprawie C-105/03, Maria Pupino (Zb. Orz. 2005, s. 386)
Wyrok TS z 13 czerwca 2006 r. w sprawie C-173/03, Traghetti del Mediterraneo SpA przeciwko
Repubblica italiana (ECLI:EU:C:2006:391).
Wyrok TS z 15 września 2005 r., w sprawie C-495/03, Intermodal Transports BV przeciwko
Staatssecretaris van Financiën (Zb. Orz. 2005, s. I-8151).
Wyrok TS z 22 listopada 2005 r. w sprawie C-144/04, Werner Mangold przeciwko Rüdiger
Helm (ECLI:EU:C:2005:709).
Wyrok TS z 4 lipca 2006 r. w sprawie C-212/04, Konstantinos Adeneler i inni przeciwko Elli-
nikos Organismos Galaktos (ELOG) (ECLI:EU:C:2006:443).
Wyrok TS z 19 września 2006 r. w sprawie C-506/04, Wilson (EU:C:2006:587).
Wyrok TS z 26 czerwca 2007 r. w sprawie C-305/05, Ordre des barreaux francophones et
germanophone i in. (Zb. Orz. s. I-5305).
Wyrok TS z 10 stycznia 2008 r. w sprawie C-70/06, Komisja p. Portugali (ECLI:EU:C:2008:3).
Wyrok TS z 16 grudnia 2008 r. w sprawie C-210/06, Cartesio Oktató és Szolgáltató bt.
(ECLI:EU:C:2008:723).
Wyrok TS z 8 września 2010 r. w sprawie C-409/06, Winner Wetten GmbH przeciwko Bür-
germeisterin der Stadt Bergheim (ECLI:EU:C:2010:503).
Postanowienie TS z 14 maja 2008 r. w sprawie C-109/07, Pilato (Zb. Orz. 2008, s. I-3503).
Wyrok TS z 16 grudnia 2008 r. w sprawie C-213/07, Michaniki AE przeciwko Ethniko Symvo-
ulio Radiotileorasis i Ypourgos Epikrateias (ECLI:EU:C:2008:731).
Wyrok TS z 9 października 2008 r. w sprawie C-239/07, Julius Sabatauskas i in. (Zb. Orz.
2008, s. 7523).
Wyrok TS z 19 stycznia 2009 r. w sprawie C-555/07, Seda Kücükdeveci przeciwko Swedex
GmbH & Co. KG. (ECLI:EU:C:2010:21).
Wyrok TS z 13 kwietnia 2010 r. w sprawie C-73/08, Bressol i in. (Zb. Orz. 2010, s. 181).Bibliografia 639
Wyrok TS z 17 listopada 2009 r. sprawa C-169/08, Presidente del Consiglio dei Ministri prze-
ciwko Regione Sardegna (Zb. Orz. 2009, s. 10821).
Wyrok TS z 19 listopada 2009 r. w sprawie C-314/08, Krzysztof Filipiak przeciwko Dyrektorowi
Izby Skarbowej w Poznaniu (ECLI:EU:C:2009:719).
Wyrok TS z 9 marca 2010 r. w sprawie C-378/08, ERG i in. - Raffinerie Mediterranee (ERG)
SpA, Polimeri Europa SpA i Syndial SpA przeciwko Ministero dello Sviluppo economico
i in. (ECLI:EU:C:2010:126).
Wyrok TS z 24 czerwca 2010 r. w sprawie C-98/09, Francesca Sorge p. Poste Italiane SpA.
(Zb. Orz. 2010, s. I-05837).
Wyrok TS z 22 grudnia 2010 r. w sprawie C-208/09, Ilonka Sayn-Wittgenstein przeciwko
Landeshauptmann von Wien (ECLI:EU:C:2010:806).
Wyrok TS z 12 maja 2011 r. sprawie C-391/09, Malgožata Runevič-Vardyn i Łukasz Paweł War-
dyn przeciwko Vilniaus miesto savivaldybės administracija i inni (ECLI:EU:C:2011:291)
Wyrok TS z 22 czerwca 2011 r. w sprawie C-399/09, Marie Landtová przeciwko Česká správa
socialního zabezpečení (ECLI:EU:C:2011:415).
Wyrok TS z 22 czerwca 2010 r. w sprawach połączonych C-188/10 i C-189/10, Aziz Melki
i Sélim Abdeli (Zb. Orz. 2010, s. 363).
Wyrok TS z 24 listopada 2011 r. sprawie C-379/10, Komisja Europejska przeciwko Republice
Włoskiej (ECLI:EU:C:2011:775).
Wyrok TS z 1 marca 2012 r. w sprawie C-393/10, Dermod Patrick O’Brien przeciwko Ministry
of Justice, dawniej Department for Constitutional Affairs (ECLI:EU:C:2012:110).
Wyrok TS z 31 stycznia 2013 r. w sprawie C-175/11, H.I.D. i B.A. przeciwko Refugee Applica-
tions Commissioner i in. (Zb. Orz. 2013, s. I-45).
Wyrok  TS  z  16  kwietnia  2013  r.  w  sprawie  C-202/11,  Anton  Las  p.  PSA  Antwerp  NV
(ECLI:EU:C:2013:239).
Orzeczenie TS z 19 lipca 2012 r. w sprawach połączonych nr 213/11, 214/11 oraz 217/11, For-
tuna sp. z o.o. v. Dyrektor Izby Celnej w Gdyni (Zb. Orz. 2012, s. I-495).
Wyrok TS z 26 lutego 2013 r. w sprawie C-399/11, Melloni (EU:C:2013:107, pkt 59).
Wyrok TS z 13 grudnia 2012 r. w sprawie C-465/11, Forposta SA i ABC Direct Contact  
sp. z o.o. przeciwko Poczcie Polskiej S.A. (ECLI:EU:C:2012:801).
Wyrok TS z 15 stycznia 2014 r. w sprawie C-176/12, Association de médiation socjale (EU:C:2014:2).
Wyrok TS z 27 listopada 2012 r. w sprawie C-370/12, Thomas Pringle przeciwko Governement
of Ireland i in. (ECLI:EU:C:2012:756).
Opinia TS z 18 grudnia 2014 r., nr 2/13 (ECLI:EU:C:2014:2454).
Postanowienie TS z 14 listopada 2013 r. w sprawie C-49/13, MF 7 s.a. v. MAFRA a.s. (Zb. Orz.  
2013, s. 767).
Wyrok TS z 11 września 2014 r. w sprawie C-112/13, A przeciwko B i in. (ECLI:EU:C:2014:2195).
Wyrok TS z 5 kwietnia 2016 r. w sprawie C-689/13, PFE (ECLI:EU:C:2016:199).
Wyrok TS z 4 czerwca 2015 r. w sprawie C-5/14, Kernkraftwerke Lippe-Ems GmbH przeciwko
Hauptzollamt Osnabrück (ECLI:EU:C:2015:354).
Wyrok TS z 16 czerwca 2015 r. w sprawie C-62/14, P. Gauweiler i inni przeciwko Bundestagowi
(ECLI:EU:C:2015:400).640 Bibliografia
Wyrok TS z 8 września 2015 r. w sprawie C-105/14, Taricco i in. (ECLI:EU:C:2015:555).
Wyrok TS z 2 czerwca 2016 r. w sprawie C-438/14, Bogendorff von Wolffersdorff (EU:C:2016:401).
Wyrok TS z 10 listopada 2016 r. w sprawie C-452/16, Poltorak (ECLI:EU:C:2016:782).
Wyrok TS z 27 lutego 2018 r. w sprawie C-64/16, Associação Sindical dos Juízes Portugueses
(EU:C:2018:117).
Wyrok TS 5 czerwca 2018 r. w sprawie C-673/16, Relu Adrian Coman i in. przeciwko Inspec-
toratul General pentru Imigrări i Ministerul Afacerilor Interne (ECLI:EU:C:2018:385).
Wyrok TS z 5 grudnia 2017 r., w sprawie C-42/17 M.A.S. i M.B. (ECLI:EU:C:2017:936).
Wyrok TS z 11 grudnia 2018 r. w sprawie C-493/17, Heinrich Weiss i in. (ECLI:EU:C:2018:1000).
Wyrok  TS  z  24  czerwca  2019  r.  w  sprawie  C-573/17,  Daniel  Adam  Popławski
(ECLI:EU:C:2019:530).
Wyrok  TS  z  25  lipca  2018  r.  w  sprawie  C-216/18,  Minister  for  Justice  and  Equality
(EU:C:2018:586).
Wyrok TS z 24 kwietnia 2019 r. w sprawie C-619/18, Komisja p. Polsce (ECLI:EU:C:2019:531).
Wyrok TS z 5 listopada 2019 r. w sprawie C-192/18, Komisja p. Polsce (ECLI:EU:C:2019:924).
Wyrok TS z 19 listopada 2019 r. w sprawach połączonych C-585/18, C-624/18 i C-625/18,
A.K. i in. p. Krajowej Radzie Sądownictwa i CP i DO przeciwko Sądowi Najwyższemu
(ECLI:EU:C:2019:982).
Wyrok TS z 26 marca 2020 r. w sprawach połączonych C-558/18 i C-563/18, Miasto Łowicz
i Prokurator Generalny (ECLI:EU:C:2020:234).
Wyrok TS z 2 marca 2021 r. w sprawie C-824/18, A.B. i in. przeciwko Krajowa Rada Sądow-
nictwa (ECLI:EU:C:2021:153).
Wyrok TS z 18 maja 2021 r. w sprawach połączonych C-83/19, C-127/19, C-195/19, C-291/19,
C-355/19 i C-397/19, Asociaţia „Forumul Judecătorilor din România” i in. (EU:C:2021:393).
Wyrok TS z 6 października 2021 r. w sprawach połączonych C-487/19 i C-508/19, W. Ż. i Sąd
Najwyższy (ECLI:EU:C:2021:798).
Wyrok TS z 16 listopada 2021 r. w sprawach połączonych C-748/19 i C-754/19, W.B. i in.
(ECLI:EU:C:2021:403).
Wyrok TS z 15 lipca 2021 r. w sprawie C-791/19, Komisja p. Polsce (ECLI:EU:C:2021:596).
Wyrok TS z 21 stycznia 2020 r. w sprawie C-274/14, Banco de Santander (EU:C:2020:17).
Wyrok TS z 24 listopada 2020 r. w sprawie C-510/19, Openbaar Ministerie (EU:C:2020:953).
Wyrok TS z 23 listopada 2021 r. w sprawie C-564/19, IS (ECLI:EU:C:2021:949).
Wyrok TS z 21 grudnia 2021 r. w sprawach połączonych C-357/19, C-379/19, C-547/19,
C-811/19 i C-840/19, Euro Box Promotion i in. (ECLI:EU:C:2021:1034).
Wyrok TS z 13 stycznia 2022 r. w sprawie C-55/20, Minister Sprawiedliwości przeciwko Pro-
kuratorowi Krajowemu – Pierwszemu Zastępcy Prokuratora Generalnego i Rzecznikowi
Dyscyplinarnemu Izby Adwokackiej w Warszawie (ECLI:EU:C:2022:6).
Wyrok TS z 18 stycznia 2022 r. w sprawie C-261/20, Thelen Technopark Berlin GmbH przeciwko
MN (ECLI:EU:C:2022:33).
Postanowienie TS z 14 lipca 2021 r. w sprawie C-204/21, KE p. Polsce (ECLI:EU:C:2021:593).
Wyrok TS z 16 lutego 2022 r. w sprawie C-157/21, Polska przeciwko Parlamentowi i Radzie
(ECLI:EU:C:2022:98).Bibliografia 641
Wyrok TS z 16 lutego 2022 r. w sprawie C-156/21, Węgry przeciwko Parlamentowi i Radzie
(ECLI:EU:C:2022:97).
Wyrok TS z 22 lutego 2022 r. w sprawie C-430/21, RS (ECLI:EU:C:2022:99).
Opinie Rzeczników Generalnych
Opinia Rzecznika Generalnego Miguela Poiaresa Maduro z 16 grudnia 2004 r. w sprawie
C-160/03, Hiszpania v. Eurojust (ECLI:EU:C:2004:817).
Opinia Rzecznika Generalnego Miguela Poiaresa Maduro z 20 września 2005 r. w sprawie
C-53/04, Cristiano Marrosu i Gianluca Sardino przeciwko Azienda Ospedaliera Ospedale
San Martino di Genova e Cliniche Universitarie Convenzionate (ECLI:EU:C:2005:569).
Opinia Rzecznik Generalnej Juliane Kokott z 4 września 2008 r. w sprawie C-222/07, Unión
de Televisiones Comerciales Asociadas (UTECA) przeciwko Administración General del
Estado (ECLI:EU:C:2008:468).
Opinia Rzecznik Generalnej Juliane Kokott z 8 maja 2008 r. w sprawach połączonych C-428/06
do C-434/06, Unión General de Trabajadores de La Rioja (UGT-RIOJA) i inni przeciwko
Juntas Generales del Territorio Histórico de Vizcaya i inni (ECLI:EU:C:2008:262).
Opinia Rzecznika Generalnego Miguela Poiaresa Maduro z 8 października 2008 r. w sprawie
C-213/07, Michaniki AE przeciwko Ethniko Symvoulio Radiotileorasis i Ypourgos Epikra-
teias (ECLI:EU:C:2008:544).
Opinia Rzecznik Generalnej Juliane Kokott z 31 maja 2016 r. w sprawie C-157/15, G4S Secure
Solutions NV (ECLI:EU:C:2016:382).
Opinia Rzecznika Generalnego Yves’a Bota z 18 lipca 2017 r. w sprawie C-42/17, M.A.S. i M.B
(ECLI:EU:C:2017:564).
Opinia Rzecznika Generalnego M. Campos Sànchez-Bordona z 4 grudnia 2018 r. w sprawie
C-621/18, Andy Wightman i in. przeciwko Secretary of State for Exiting the European
Union (ECLI:EU:C:2018:978).
Opinia Rzecznik Generalnej Juliane Kokott z 15 kwietnia 2021 r. w sprawie C-490/20, V.М.А.
przeciwko Stolichna obshtina, rayon „Pancharevo” (ECLI:EU:C:2021:296).
Opinia Rzecznika Generalnego Manela Camposa Sáncheza-Bordony z 2 grudnia 2021 r.
w sprawie C-156/21, Węgry przeciwko PE i Radzie oraz C-157/21 Polska przeciwko PE
i Radzie (ECLI:EU:C:2021:978).
Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (wybór)
Wyrok ETPCz z 25 lutego 1997 r. w sprawie Findley przeciwko Zjednoczone Królestwo, skarga
nr 22107/93.
Wyrok ETPCz z 18 maja 1999 r. w sprawie Ninn-Hansen przeciwko Danii, skarga nr 28972/95
(CE:ECHR:1999:0518DEC002897295).
Wyrok ETPCz z 14 października 1999 r. w sprawie Radaj przeciwko Polsce i Szwecji, skarga
nr 29537/95.
Wyrok ETPCz w z 8 stycznia 2004 r., w sprawie Voggenreiter przeciwko Niemcom, skarga  
nr 47169/99.
Wyrok ETPCz z 21 czerwca 2011 r. w sprawie Fruni przeciwko Słowacji, skarga nr 8014/07
(CE:ECHR:2011:0621JUD000801407).642 Bibliografia
Wyrok  ETPCz  z  25  października  2011  r.  w  sprawie  Richert  przeciwko  Polsce,  skarga  
nr 54809/07 (CE:ECHR:2011:1025JUD005480907).
Wyrok ETPCz z 20 marca 2012 r. w sprawie Dryzek przeciwko Polsce, skarga nr 12285/09  
(CE:ECHR:2012:0320DEC001228509).
Wyrok ETPCz z 24 lipca 2012 r. w sprawie Toziczka przeciwko Polsce, skarga nr 29995/08.
Wyrok ETPCz z 6 listopada 2018 r. w sprawie Ramos Nunes de Carvalho e Sá przeciwko
Portugalii, skarga nr 55391/13, 57728/13 i 74041/13 (CE:ECHR:2018:1106JUD005539113).
Wyrok ETPCz z 1 grudnia 2020 r. w sprawie Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii
skarga nr 26374/18 (HUDOC VII.510.150.2019).
Wyrok ETPC z 7 maja 2021 r., w sprawie Xero Flor sp. z o.o. przeciwko Polsce, skarga nr 4907/18
(HUDOC VII.510.147.2019).
Wyrok ETPCz z 19 maja 2021 r. w sprawie Grzęda przeciwko Polsce, skarga nr 43572/19
(HUDOC VII.511.51.2019).
Wyrok ETPCz z 29 czerwca 2021 r. w sprawie Broda i Bojara przeciwko Polsce, skarga  
nr 26691/18 i 27367/18 (HUDOC VII.150).
Wyrok ETPCz z 22 lipca 2021 r. w sprawie Reczkowicz przeciwko Polsce, skarga nr 43447/19
(HUDOC VII.510.103.2020).
Wyrok ETPCz z 8 listopada 2021 r., w sprawie Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce,
skarga nr 49868/19 i 57511/19.
Wyrok ETPCz z 3 lutego 2022 r., w sprawie Advance PHARMA sp. z o.o. przeciwko Polsce,
skarga nr 1469/20.
Orzecznictwo sądów konstytucyjnych (wybór)
Orzecznictwo niemieckiego Federalnego Trybunału Konstytucyjnego
Orzeczenie Drugiego Senatu FSK z 29 maja 1974 r., sygn. FSK BvL 52/71, Solange I (BverfGE,
t. 37, s. 271).
Orzeczenie Drugiego Senatu FSK z 22 października 1986 r., sygn. 2 BvR 197/83, Solange II
(BverfGE, t. 73, s. 339).
Orzeczenie Drugiego Senatu FSK z 8 kwietnia 1987 r., sygn. 2 BvR 687/85, Kloppenburg
(BVerfGE, t. 75, s. 223).
Wyrok Drugiego Senatu FSK z 12 października 1993 r., sygn. 2 BvR 2134, 2159/92, Maastricht
(BverfGE, t. 89, s. 155).
Orzeczenie Drugiego Senatu FSK z 31 marca 1998 r., sygn. FSK 2 BvR 1877/97 i 2 BvR 50/98,
Euro (BverfGE, t. 97, s. 350).
Postanowienie Drugiej Izby Pierwszego Senatu FSK, sygn. 1 BvR 1036/99, https://www.
bundesverfassungsgericht.de/SharedDocs/Entscheidungen/DE/2001/01/rk20010109_1b-
vr103699.html.
Wyrok Drugiego Senatu FTK z 18 lipca 2005 r., sygn. 2 BvR 2236/04 ENA (BVerfGE, t. 113,  
s. 273).
Wyrok Drugiego Senatu FSK z 30 czerwca 2009, sygn. 2 BvE 2, 5/08, 2 BvR 1010, 1022, 1259/08,
182/09, Lizbona (BVerfGE, t. 123, s. 276).Bibliografia 643
Postanowienie Drugiej Izby Pierwszego Senatu FSK z 6 lipca 2010 r., sygn. 2 BvR 2661/106,
Honeywell (BVerfGE, t. 126, s. 286).
Wyrok Drugiego Senatu Federalnego Trybunału Konstytucyjnego z 21 czerwca 2016 r., sy-
gn. 2 BvR 2728/13, 2 BvR 2729/13, 2 BvR 2730/13, 2 BvR 2731/13 oraz 2 BvE 13/13, OMT
(BVerfGE, t. 142, s. 123) (ECLI:DE:BVerfG:2016:rs20160621.2bvr272813).
Wyrok FTK z 5 maja 2020 r., sygn. 2 BvR 859/15, 2 BvR 1651/15, 2 BvR 2006/15, 2 BvR 980/16,
EBC (ECLI:DE:BVerfG:2020:rs20200505.2bvr085915).
Orzecznictwo włoskiego Trybunału Konstytucyjnego
Wyrok CC z 7 marca 1964 r., nr 14/1964 Costa p. E.N.E.L. (G.U. z 14 marca 1964 r., nr 67).
Wyrok CC z 27 grudnia 1965 r., nr 98/1965 San Michele (G.C. 1965, s. 198).
Wyrok CC z 27 grudnia 1973 r., nr 183/1973 F. Frontini (G.C. 1973, s. 2401 lub FI 1974, I, s. 31).
Wyrok CC z 8 czerwca 1984 r., nr 170/1984 Granital (G.C. 1984, s. 1098).
Wyroku CC z 19 kwietnia 1985 r., nr 113/1985 B.E.C.A. (G.C. 1985, s. 694).
Wyrok CC z 13 kwietnia 1989 r., nr 232/1989 Fragd (G.C. 1989, s. 1001).
Wyrok CC z 8 kwietnia 1991 r., nr 168/1991 Giampaoli (G.C. 1991, s. 1412).
Postanowienie CC z 29 grudnia 1995 r., nr 536/1995 Messagero Servizi (G.C. 1995, s. 4459).
Postanowienie CC z 12 lipca 2001 r., nr 249/2001 Cover (G.U. z 18 lipca 2001 r., nr 28).
Wyrok CC z 13 lutego 2008 r., nr 102/2008, https://www.cortecostituzionale.it/actionPro-
nuncia.do.
Postanowienie CC z 13 lutego 2008 r., nr 103/2008, https://www.cortecostituzionale.it/action
Pronuncia.do.
Wyrok CC z 7 listopada 2017 r., nr 269/2017 (G.U. z 20 grudnia 2017 r., nr 51).
Wyrok CC z 31 maja 2018 r., nr 115/2018 (G.U. z 16 czerwca 2018 r., nr 23).
Wyrok CC z 23 stycznia 2019 r., nr 20/2019 (G.U. z 27 lutego 2019 r., nr 9).
Wyrok CC z 21 marca 2019 r., nr 63/2019 (G.U. z 27 marca 2019 r., nr 13).
Orzecznictwo francuskiej Rady Konstytucyjnej i Rady Stanu
Decyzja RK z 15 stycznia 1975 r., nr 54 DC Interruption volontaire de grossesse, https://www.
conseil-constitutionnel.fr/en/decision/1975/7454DC.htm.
Orzeczenie RS z 30 października 1998 r., w sprawie Sarran (GAJA, wyd. 12, nr 117).
Decyzja RK z 9 kwietnia 1992 r., nr 92-308 DC w sprawie Maastricht I (JO z 11 kwietnia
1992 r., s. 5354).
Decyzja RK z 2 września 1992 r., nr 92-312 DC w sprawie Maastricht II (JO z 3 września
1992 r., s. 12095).
Decyzja RK z 23 września 1992 r., nr 92-313 DC Maastricht III (JO z 25 września 1992 r.,  
s. 13337).
Decyzja RK z 31 grudnia 1997 r., nr 97-394 DC Traktatu Amsterdamskiego (JO z 3 stycznia
1998 r., s. 165).
Decyzja RK z 20 maja 1998 r., sygn. 98-400 DC (JO z 26 maja 1998 r., s. 8003).
Decyzja RK z 19 listopada 2004 r., nr 2004-505 DC Traktat Konstytucyjny (JO z 24 listopada
2004 r., s. 19885).644 Bibliografia
Decyzja RK z 27 lipca 2006 r., nr 2006-540 DC Hadopi, https://www.conseil-constitutionnel.
fr/decision/2006/2006540DC.htm.
Decyzja RK z 30 listopada 2006 r., nr 2006-453 DC, https://www.conseil-constitutionnel.fr/
decision/2006/2006543DC.htm.
Decyzja RK z 20 grudnia 2007 r., nr 2007-560 DC Traktat z Lizbony, https://www.conseil-
-constitutionnel.fr/decision/2007/2007560DC.htm.
Decyzja RK z 9 sierpnia 2012 r., nr 2012-653 DC Pakt fiskalny, https://www.conseil-consti-
tutionnel.fr/decision/2012/2012653DC.htm.
Decyzja RK z 12 czerwca 2018 r., nr 2018-765 DC RODO, https://www.conseil-constitutionnel.
fr/decision/2018/2018765DC.htm.
Orzecznictwo hiszpańskiego Trybunału Konstytucyjnego
Oświadczenie (Deklaracja) TC z 1 lipca 1992 r., DTC 1/1992 (BOE z 24 lipca 1992 r., nr 177).
Wyrok TC z 18 września 1992 r., sygn. STC 119/1992 (BOE z 14 października 1992 r., nr 247).
Wyrok TC z 31 maja 1993 r., nr 180/1993 (BOE z 5 lipca 1993, nr 159).
Wyrok TC z 13 grudnia 1993 r., sygn. STC 372/1993 (BOE z 19 stycznia 1994 r., nr 16).
Wyrok TC z 22 kwietnia 1993 r., sygn. STC 141/1993 (BOE z 28 maja 1993 r., nr 127).
Deklaracja TC z 13 grudnia 2004 r., nr DTC 1/2004 (BOE z 4 stycznia 2005 r., nr 3).
Wyrok TC z 13 stycznia 2012 r., sygn. STC 1/2012 (BOE z 11 lutego 2012 r., nr 36).
Wyrok TC z 18 grudnia 2014 r., sygn. STC 215/2014 (BOE z 3 lutego 2015 r., nr 29).
Wyrok TC z 5 listopada 2015 r., sygn. STC 232/2015 (BOE z 11 grudnia 2015 r., nr 296).
Orzecznictwo austriackiego Trybunału Konstytucyjnego
Wyrok VfGH z 26 czerwca 1997 r., sygn. B 877/96, https://www.ris.bka.gv.at/Vfgh/.
Wyrok VfGH z 11 grudnia 1998 r., sygn. G 57/98, https://www.ris.bka.gv.at/Vfgh/.
Wyrok VfGH z 5 marca 1999 r., sygn. B 3073/96, https://www.ris.bka.gv.at/Vfgh/.
Wyrok VfGH z 28 listopada 2003 r., sygn. KR 1/00, https://www.ris.bka.gv.at/Vfgh/.
Wyrok VfGH z 13 grudnia 2001 r., sygn. B 2251/97, Adria-Wien Pipeline, https://www.ris.
bka.gv.at/Vfgh/.
Wyrok VfGH z 3 grudnia 2003 r., sygn. WI-14/99, Wählergruppe, https://www.ris.bka.gv.at/
Vfgh/.
Postanowienie VfGH z 12 czerwca 2010 r., sygn. SV 1/10, Traktat z Lizbony, https://www.ris.
bka.gv.at/Vfgh/.
Wyrok VfGH z 14 marca 2012 r., sygn. U 466/11-18; U 1836/11-13, https://www.vfgh.gv.at/
downloads/VfGH_U_466-11__U_1836-11_EU-Grundrechte-Charta.pdf.
Wyrok VfGH z 3 października 2013 r., sygn. SV 1/2013, TEMS, https://www.vfgh.gv.at/down-
loads/VfGH_SV_1-2013_Fiskalpakt_EN_4.4.2017.pdf.
Orzecznictwo czeskiego Sądu Konstytucyjnego
Wyrok SK z 21 grudnia 1993 r., sygn. Pl. ÚS 19/93 (Sbírka Zákonů 1994 nr 14).
Wyrok SK z 1 lutego 1994 r., sygn. III. ÚS 23/93 (Sbírka nálezů a usneseni ÚS N 5/1 SbNU 42).
Wyrok SK z 11 czerwca 2003 r., sygn. Pl. ÚS 11/02 (Sbírka Zákonů 2003 nr 198).Bibliografia 645
Wyroku SK z 3 maja 2005 r., sygn. Pl. ÚS 66/04, https://nalus.usoud.cz:443/Search/GetText.
aspx?sz=Pl-66-04.
Wyrok SK z 8 marca 2006 r., sygn. Pl. ÚS 50/04 (Sbírka Zákonů 2006 nr 154).
Wyrok SK z 26 listopada 2008 r., sygn. PI ÚS 19/08 (Sbírka Zákonů 2008 nr 446).
Wyrok SK z 10 września 2009 r., sygn. Pl. ÚS 27/09 (Sbírka Zákonů 2009 nr 318).
Wyrok SK z 3 listopada 2009 r., sygn. Pl. ÚS 29/09 (Sbírka Zákonů 2009 nr 387).
Wyrok SK z 31 stycznia 2012 r., sygn. Pl. ÚS 5/12 (Sbírka nálezů a usneseni ÚS N 24/64  
SbNU 237).
Orzecznictwo rumuńskiego Trybunału Konstytucyjnego
Wyrok rumuńskiego TK nr 59/2007 (Monitorul Oficial al României z 8 lutego 2007 r., nr 98).
Wyrok TK z 18 maja 2011 r., nr 668 (Monitorul Oficial al României z 8 lipca 2011 r., cz. I,
nr 487).
Wyrok TK z 11 stycznia 2012 r., nr 2 (Monitorul Oficial al României z 23 lutego 2012 r.,  
cz. I, nr 131).
Wyrok TK z 27 czerwca 2012 r., nr 683 (Monitorul Oficial al României z 12 lipca 2012 r.,  
cz. I, nr 479).
Wyrok TK z 16 lutego 2014 r., nr 80 (Monitorul Oficial al României z 7 kwietnia 2014 r.,  
cz. I, nr 246).
Wyrok TK z 24 lutego 2015 r., nr 64 (Monitorul Oficial al României z 28 kwietnia 2015 r.,  
cz. I, nr 286).
Wyrok TK z 6 marca 2018 r., nr 104, https://www.ccr.ro/wp-content/uploads/2020/07/Deci-
zie_104_2018.pdf.
Orzecznictwo słoweńskiego Sądu Konstytucyjnego
Postanowienie SK z 8 lipca 2004 r., sygn. U-I-113/04 (UL z 29 lipca 2004 r., nr 83).
Orzeczenie SK z 8 lipca 2004 r., sygn. Up-328/04, U-I-186/04 (OdlUS XIII z 8 lipca 2004 r.,
nr 82).
Orzecznictwo Sądu Najwyższego (wybór)
Wyrok SN z 17 stycznia 2001 r., sygn. III CZP 49/00 (OSNC 2001, nr 4, poz. 53).
Wyrok SN z 8 stycznia 2003 r., III RN 239/01 i III RN 240/01 (OSNP 2004, nr 3, poz. 42).
Wyrok SN z 17 lutego 2004 r., I PK 386/03 (OSNP 2005, nr 5, poz. 1).
Wyrok SN z 4 kwietnia 2004 r., I CKN 308/01 (Lex nr 80243).
Wyrok SN z 13 maja 2004 r., V CKN 452/03 (niepublikowany).
Wyrok SN z 12 sierpnia 2004 r., III PK 40/04 (OSNP 2005, nr 6, poz. 76).
Wyrok SN z 12 sierpnia 2004 r., III PK 38/04 (OSNP 2005, nr 4, poz. 55).
Wyrok SN z 19 sierpnia 2004 r., I PK 489/03 (OSNP 2005, nr 6, poz. 78).
Wyrok SN z 10 września 2004 r., I PK 449/03 (OSNP 2005, nr 9, poz. 127).
Wyrok SN z 27 października 2004 r., III CK 410/03 (niepublikowany).
Wyrok SN z 9 lutego 2005 r., III CK 235/04 (niepublikowany).
Wyrok SN z 17 marca 2005 r., III PK 83/04 (niepublikowany).646 Bibliografia
Postanowienie SN z 28 listopada 2013 r., I KZP 15/13 (OSNKW 2013, nr 12, poz. 101).
Postanowienie SN z 27 listopada 2014 r., II KK 55/14 (OSNKW 2015, nr 4, poz. 37).
Uchwała składu połączonych Izb SN: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r., sygn. akt BSA I-4110-1/20 (OSNKW 2020,  
nr 2, poz. 7).
Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego (wybór)
Wyrok NSA z 13 marca 2007 r., I OSK 627/06.
Wyrok NSA z 13 marca 2007 r., I OSK 652/06.
Wyrok NSA z 27 marca 2007 r., I OSK 697/06.