Praca socjalna w środowisku lokalnym

Spis treści:

O serii
Wprowadzenie

Rozdział I. Praca socjalna w środowisku lokalnym – podstawowe informacje

1. Cele i wartości środowiskowej pracy socjalnej
2. Znaczenie pracy ze społecznością
3. Więź i spójność społeczna w kontekście pracy ze społecznością

Rozdział II. Diagnozowanie problemów społecznych – co warto wiedzieć przed rozpoczęciem pracy w społeczności lokalnej

1. Diagnozowanie problemów i potrzeb
1.1. Określenie problemu społeczności
1.2. Co diagnozować?
1.3. Nawiązanie kontaktu z mieszkańcami
1.4. Etapy diagnozy
1.5.  Określenie realnych możliwości przeprowadzenia diagnozy
1.6. Określenie zasobów
1.7. Opracowanie koncepcji diagnozy
1.8. Cele diagnozy
1.9. Przygotowanie planu realizacji diagnozy
1.10. Realizacja przyjętego planu diagnozy
1.11. Opracowanie i uporządkowanie wyników diagnozy
1.12. Formułowanie wyników diagnozy
1.13. Metody i sposoby pozyskiwania danych
2. Zasoby i możliwości osoby/rodziny oraz środowiska lokalnego
2.1. Miasto i gmina (dzielnica/osiedle/ulica)
2.2. Grupa społeczna

Rozdział III. Pracownik socjalny w działaniu

1. Role zawodowe
2. Zanim rozpoczniesz pracę
2.1. Zapoznanie się ze środowiskiem lokalnym
3. Rozpoczęcie działań w środowisku lokalnym
3.1. Jak zorganizować dobre spotkanie
3.1.1. Cel spotkania
3.1.2. Miejsce i czas spotkania
3.1.3. Goście zaproszeni i sojusznicy
3.1.4. Informacja o spotkaniu
3.1.5. Czas trwania spotkania
3.1.6. Przebieg spotkania
3.1.7. Porządek spotkania
3.1.8. Wybór obszarów pracy
3.1.9. Ustalenie celów pracy
4. Projekt socjalny
4.1. Od pomysłu do ewaluacji projektu
5. Realizacja działań, ewaluacja, mierzenie efektów, dokumentowanie pracy
6. Jak wykorzystać dostępne media (ich rola)
7. Rozwiązywanie problemów

Rozdział IV. Sens pracy socjalnej

1. Organizowanie społeczności lokalnej – zyski i straty pracownika socjalnego
2. Jak połączyć dwie metody pracy socjalnej – pracę z indywidualnym przypadkiem i ze środowiskiem lokalnym

Rozdział V. Dobre praktyki – przykłady pracy w środowisku lokalnym z wybranymi grupami klientów

Bibliografia
Noty o autorach

Rozdział II. Diagnozowanie problemów społecznych – co warto wiedzieć przed rozpoczęciem pracy w społeczności lokalnej

Dr Joanna Staręga-Piasek:

Środowiskową pracę socjalną, określaną jako trzecia metoda, można traktować jako trzeci stopień wtajemniczenia w metodykę pracy socjalnej. Znajomość dwóch pierwszych metod: pracy z osobą i pracy z jej rodziną, wymaga wewnętrznego imperatywu przy jej stosowaniu w codziennej pracy. Sama wiedza w tym przedmiocie nie wystarcza. Niezbędna jest także znajomość drogi i mechanizmów, które doprowadziły ją do trudnej sytuacji życiowej. Sytuacja społeczna – otoczenie – odgrywa znaczącą rolę zarówno wtedy, kiedy rodzina popada w trudności, jak i przy ich pokonywaniu. Aby pomóc rodzinie, trzeba sięgnąć do owego otoczenia. Tym właśnie zajmują się autorzy. Pokazują w sposób komunikatywny i bezpośredni, jak szukać wsparcia w środowisku, jak zaktywizować otoczenie ku wzmocnieniu tych, którzy sami sobie nie radzą. Autorzy nie wdają się w rozważania teoretyczne. Przygotowali cenny poradnik i, jak sądzę, bardzo pomocny pracownikom socjalnym w ich codziennej pracy w osiągnięciu trzeciego stopnia wtajemniczenia skuteczności pracy socjalnej.

3...2...1... (RE)START Poradnik w zakresie aktywnego poszukiwania pracy, oprac. M. Żukie-
wicz we współpracy z zespołem projektowym, Opole 2019.
Bachen M., Trzecia metoda pracy socjalnej, 2019 (referat niepubl., przedstawiony w trakcie
zajęć w Wyższej Szkole Zarządzania i Administracji w Opolu).
Bąbska  B.,  Dudkiewicz  M.,  Jordan  P.,  Kaźmierczak  T.,  Kozdrowicz  E.,  Mendel  M.,
Popłońska-Kowalska M., Rymsza M., Skrzypczak B., Model środowiskowej pracy socjal-
nej/organizowania społeczności lokalnej, Instytut Spraw Publicznych, Centrum Wspie-
rania Aktywności Lokalnej CAL, Warszawa 2014.
Bąbska B., Rymsza M., Organizowanie społeczności lokalnej – metodyka pracy środowiskowej.
Poradnik II, Instytut Spraw Publicznych, Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej
CAL,  Warszawa  2014.  Dostępny  w  internecie:  http://www.osl.org.pl/wp-content/
uploads/2014/09/Tryptyk-02_calosc-lekka.pdf [dostęp: 24.01.2020].
Bjørkøe J.A., Pomoc do samopomocy. Szkoła Kofoeda w Kopenhadze – Instytut Służby Społecz-
nej, tłum. B. Jagielska, J. Kaczorowski, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1997.
Bocheński J.M., Sens życia i inne eseje, Wydawnictwo Philed, Kraków 1993.
Burdzik T., Tradycja a kształt kultury w czasach globalizacji. Dostępny w internecie: https://
www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/4715 [dostęp: 7. 10. 2019].
Castells M., Galaktyka Internetu. Refleksje nad Internetem , biznesem i społeczeństwem, Rebis,
Poznań 2003.
Castells M., The Power of Identity. The Information Age Economy Society and Culture, Wiley-
-Blackwell, Oxford 2010.
Cechy grupy społecznej [w:] E-szkola, https://eszkola.pl/wos/cechy-grupy-spolecznej-3572.
html [dostęp: 28.10.2019].
Ciczkowska-Giedziun  M.,  Praca  socjalna  z  rodziną  oparta  na  zasobach.  „Dysfunkcje
Rodziny.  Roczniki  Socjologii  Rodziny”  2011,  t.  XXI,  UAM  Poznań.  Dostępny
w internecie: https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/4460/1/11_Malgo-
rzata_Ciczkowska_Giedziun_Praca%20socjalna%20z%20rodzina%20oparta%20
na%20zasobach_213-228.pdf [dostęp: 7.10.2019].
Covey S.R., Merrill A.R, Merril R.R., Najpierw rzeczy najważniejsze. Naucz się określać prio-
rytety i skutecznie zarządzać czasem, tłum. W. Grajkowska, wyd. 2 popr., Rebis, Poznań
2008 (2005).
Czy podejście aktywizujące ma szansę? Pracownicy socjalni i praca socjalna w Polsce 20 lat po
reformie systemu pomocy społecznej. Raport pod red. M. Rymszy, Warszawa 2011, s. 145. Bibliografia 154
Dostępny w internecie: https://www.efs.2007-2013.gov.pl/analizyraportypodsumo-
wania/baza_projektow_badawczych_efs/documents/czy_podejscie_aktywizujace_
ma_szanse_raport_mpips.pdf [dostęp: 25.01.2020].
Dane statystyczne Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych [w:] Strategia
Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Strzelce Opolskie na lata 2016–2020,
Strzelce Opolskie 2015.
Diagnoza problemów funkcjonowania organizacji pożytku publicznego. Raport badawczy dlaDe-
partamentu Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2008.
Dostępny w internecie: https://niw.gov.pl/wp-content/uploads/2018/07/PTS-Diag-
noza-problem%c3%b3w-funkcjonowania-organizacji-po%c5%bcytku-publicznego.
pdf [dostęp: 6.12.2019].
Dziewiecki M., Empatia i asertywność jako korelaty dojrzałości człowieka..., Centrum For-
macji Duchowej. Salwatorianie Kraków. Dostępny w internecie: http://www.cfd.sds.
pl/?d=more,554,175 [dostęp: 6.12.2019].
Esping-Andersen G.,Społeczne podstawy gospodarki postindustrialnej, Wydawnictwo Wyż-
szej Szkoły Pedagogicznej TWP w Warszawie, Warszawa 2010.
Godelier M., Zagadka daru, tłum. M. Höffner, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloń-
skiego, Kraków 2010.
M.J. Gorgievski-Duijvesteijn, J.R.B. Halbesleben, A.B. Bakker, Expanding the boundaries
of psychological resource theories, „Journal of Occupational and Organizational Psycho-
logy”  2011,84(1),  s.  1–7,  https://doi.org/10.1111/j.2044-8325.2010.02015  [dostęp:
6.12.2019].
Green M., Moore H., O’Brien J., Rozwój społeczeństw w oparciu o zasoby. Model ABCD
w praktyce, tłum. A. Unterschuetz, Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL,
Kraków  2014.  Dostępny  w  internecie:  osl.org.pl/wp-content/uploads/2014/03/
ABCA_w_praktyce.pdf [dostęp: 24.01.2020].
Hacking S., Secker J., Spandler H., Kent L., Shenton J., Evaluating the impact of participatory
art projects for people with mental health needs,“Health & Social Care in the Community”
2008, 16(6), s. 638–648.
Helliwell J., Putnam R. The social context of well-being, “Philosophical Transactions of the
Royal Society of London”. Series B: BiologicalSciences2004, 359(1449), s. 1435–1446.
Henderson P., Thomas D.N., Umiejętności pomocne w pracy ze społecznością, tłum. A. Unter-
schuetz,  Centrum  Wspierania  Aktywności  Lokalnej  CAL,  Warszawa  2013.  Dostępny
w internecie: osl.org.pl/wp-content/uploads/2013/12/Umiejetnosci_srodki_final_2.10.
pdf [dostęp: 24.01.2020].
Hennessey R., Umiejętności interpersonalne w pracy socjalnej, Centrum Rozwoju Zasobów
Ludzkich, Warszawa 2014.Dostępny w internecie: kpss.lublin.pl/upload/25_Umie-
jetnosci%20interpersonalne.pdf [dostęp: 24.01.2020].
Ignasiak A., Olber E., Maciejewska-Dłubała M., Kubiak-Horniatko M., Narzędzia pracy
socjalnej.  Kapitał  Ludzki,  Europejski  Fundusz  Społeczny.  Projekt  1.18  „Tworzenie
i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej”. Dostępny w interne-
cie: http://www.wrzos.org.pl/download/NPS_2701.pdf [dostęp: 20.01.2020].Bibliografia 155
International Federation of Social Workers, Statement of Ethical Principles and Professional
Integrity.  Dostępny  w  internecie:  https://www.ifsw.org/what-is-social-work/global-
-definition-of-social-work/ [dostęp: 5.12.2019].
Janoski T., Musick M., Wilson J.,Being Volunteered? The Impact of Social Participation and Pro-
-Social Attitudes on Volunteering, “Sociological Forum” 1998, 13(3), s. 495–513.Dostępny
w internecine: https://link.springer.com/article/10.1023/A:1022131525828 [dostęp:
5.12.2019].
Kasztelan-Skolik A., Trzecia metoda pracy socjalnej, jako metoda środowiskowa (referat nie-
publ., przedstawiony w trakcie zajęć w Wyższej Szkole Zarządzania i Administracji
w Opolu).
Kelly A., Sewell S., With head, heart and hand: Dimensions of community building, Boolarong
Press, Brisbane 1988.
Kofoed  H.Ch.,  Slaaetud  –  Nej!  [w:]  J.A.Bjørkøe,  Pomoc  do  samopomocy.  Szkoła  Kofo-
eda w Kopenhadze – Instytut Służby Społecznej (s. 177–178), tłum. i oprac. wersji pol.
B. Jagielska, J. Kaczorowski, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa; Kofoeds Skoles Forlag,
Koøbenhavn 1997.
KOOPERACJE 3D Model wielosektorowej współpracy na rzecz wsparcia osób i rodzin dla gmin
powyżej 20 tys. mieszkańców, Katowice, 12 lutego 2019. Materiał opracowały zespoły
eksperckie.  Dostępny  w  internecie:  https://rops-katowice.pl/wp-content/uplo-
ads/2019/02/MODEL-KOOPERACJE-3D.pdf [dostęp: 5.12.2019].
Kowalczyk B., Kowalczyk J., Karczewska A., Pracownik socjalny w perspektywie zarządzają-
cego procesem zmiany, „Nowa Praca Socjalna”, Warszawa 2014.
Lewenstein B., Nowe paradygmaty rozwoju układów lokalnych – w stronę obywatelskich wizji
społeczności lokalnych [w:] J. Kurczewska (red.), Oblicza lokalności – różnorodność miejsc
i czasu (s. 221–245), IFiS PAN Warszawa.
Lister R., Bieda, tłum. A. Stanaszek, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2007.
Łaguna M., Zasoby osobiste jako potencjał w realizacji celów, „Polskie Forum Psychologiczne”
2015,  20(1),  s.  5–15,  Katolicki  Uniwersytet  Lubelski  Jana  Pawła  II.  DOI:  10.14656/
PFP20150101. Dostępny w internecie: https://pfp.ukw.edu.pl/page/pl/archive/article-
-full/223/zasoby_osobiste_jako_potencjal_w_realizacji_celow/ [dostęp: 27.01.2020].
Łuczyńska M., Dylematy etyczne – różne spojrzenie. O realizacji pomagania w pracy socjalnej
[w:] M. Sokołowska (red.), Dylematy etyczne pracowników socjalnych. Koordynacja na rzecz
aktywnej integracji, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2013. Dostępny
w  internecie:  https://docplayer.pl/3650372-Dylematy-etyczne-pracownikow-socjal
nych-pod-redakcja-marty-sokolowskiej.html [dostęp: 20.01.2020].
Malinowski B., Argonauci Zachodniego Pacyfiku: relacje o  poczynaniach i przygodach krajow-
ców z Nowej Gwinei, tłum. B. Olszewska-Dyoniziak, S. Szynkiewicz, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2010; Mauss M., Socjologia i antropologia, tłum. M. Król,
K. Pomian, J. Szacki, Wydawnictwo KR, Warszawa 2001.
McQuail D., Teoria komunikowania masowego, tłum. M. Bucholc, A. Szulżycka, Wydaw-
nictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019.
Mendel M., Postanimacja w postdemokracji, „Pedagogika Społeczna” 2015, 2(56).Bibliografia 156
Mendel M., Rymsza M., Po co nam pracownicy socjalni – organizatorzy społeczności? Soli-
darność, partnerstwo, przymierze w środowiskowej pracy socjalnej[w:] M. Rymsza (red.),
Pracownicy socjalni w Polsce. Między służbą społeczną a urzędem, Instytut Spraw Publicz-
nych, Warszawa 2012, s. 321.
Młyński J., Praca socjalna: procedury działań instytucjonalnych, „Studia nad Rodziną” 2013,
17/2  (33).  Dostępny  w  internecie:  http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Studia_
nad_Rodzina/Studia_nad_Rodzina-r2013-t17-n2_(33)/Studia_nad_Rodzina-r2013-
t17-n2_(33)-s159-180/Studia_nad_Rodzina-r2013-t17-n2_(33)-s159-180.pdf [dostęp:
20.01.2020].
Model na rzecz Równego Traktowania. Załącznik nr 1 do Zarządzenia 807/18 Prezydenta
Miasta Gdańska z dnia 18 maja 2018, Urząd Miejski w Gdańsku, Wydział Rozwoju
Społecznego, Gdańsk 2018. Dostępny w internecie: https://bip.gdansk.pl/subpages/
akty_prawne/pliki/2018/PMG_2018_7_807_zal01.pdf [dostęp: 6.12.2019].
Model testowy – rodzinny program aktywizacji zawodowej, pomocy i integracji społecznej, opra-
cowany  przez  Marię  Sokołowską.  Projekt  „Schematom  STOP!  Wspólne  działania
instytucji pomocy społecznej i instytucji rynku pracy – pilotaż”, współfinansowany
ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. War-
szawa, kwiecień 2013.
Organizacja i warunki pracy pracowników socjalnych w gminach, Najwyższa Izba Kontroli.
Dostępny w internecie: https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/organizacja-i-warunki-
pracy-pracownikow-socjalnych-w-gminach.html [dostęp: 16.12.2019].
Panek J., Budżet projektu [w:] Encyklopedia Zarządzania. https://mfiles.pl/pl/index.php/
Bud%C5%BCet_projektu [dostęp: 16.12.2019].
Parkitny P., Ośrodek Pomocy Społecznej w Strzelcach Opolskich [w:] J. Wilczek (red.), Pokonać
bezdomność. Dobre praktyki w zakresie pomocy osobom bezdomnym, Zabrze 2018.
Pientka K., Trzecia metoda pracy socjalnej – metoda organizacji środowiska lokalnego (referat
niepubl.,   przedstawiony w trakcie zajęć w Wyższej Szkole Zarządzania i Administra-
cji w Opolu).
Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wydaw-
nictwo Akademickie Żak, Warszawa 2010.
Projekt Uchwały Rady Miasta Gdańska z dnia 20 czerwca 2018 r. w sprawie przyjęcia na
terenie Miasta Gdańska Modelu na rzecz Równego Traktowania. Dostępny w interne-
cie:  https://bip.gdansk.pl/subpages/akty_prawne/pliki/2018/PMG_2018_7_807_
zal01.pdf [dostęp: 6.12.2019].
Przygotowanie  Projektu.  Centrum  Projektów  Europejskich,  Punkt  Informacyjny  Naro-
dowa  Strategia  Spójności,  Unia  Europejska  Europejski  Fundusz  Rozwoju  Regio-
nalnego.  Dostępny  w  internecie:  http://old.cpe.gov.pl/pliki/2527-przygotowanie-
projektu-materialy-informacyjne.pdf [dostęp: 7.10.2019].
Rauziński R., Sołdra-Gwiżdż S., Szczygielski K., Grupy szczególnie zagrożone wykluczeniem
społecznym – aspekt demograficzny , „Studia Politicae Universitatis Silesiensis” 2002, t. 9.
Regulamin Monitoringu i Ewaluacji Projektu „Dzielnicowa Akademia Umiejętności”,
współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w  ramach Programu Operacyj-
nego Kapitał Ludzki, realizowanego w okresie 1września 2010 – 31 sierpnia 2012. Bibliografia 157
Dostępny  w  internecie:  https://cloud5t.edupage.org/cloud/regulamin_monitorin-
gu_i_ewaluacji.doc_.pdf?z%3A%2BD6G0eXQXxizvKDLowrYhC7PvzHwHveU6
XJ%2BQOUuvKod4iWVec0UZL3pdrzBSZJm [dostęp: 20.01.2020].
Regulamin Placówki Wsparcia Dziennego prowadzonej w formie pracy podwórkowej przez
Ośrodek Pomocy Społecznej w Dąbrowie/k Opola w ramach Projektu „Bliżej rodziny
i dziecka – wsparcie rodzin przeżywających problemy opiekuńczo-wychowawcze oraz
wsparcie pieczy zastępczej – II edycja”, realizowany w ramach Regionalnego Programu
Operacyjnego  Województwa  Opolskiego  na  lata  2014–2020,  Oś  priorytetowa  VIII
– Integracja Społeczna, współfinansowany z  Europejskiego Funduszu Społecznego.
Rekomendacje Ministra Pracy i Polityki Społecznej – standardy współpracy jednostek
samorządu  terytorialnego  ze  spółdzielniami  socjalnymi  w  zakresie  usług  społecz-
nych użyteczności publicznej (w interesie ogólnym), http://ozrss.pl/pobierz/stan-
dardy-wspolpracy-akceptacja-JD.pdf [dostęp: 6.11.2019].
Skrypt ABC tworzenia projektu. Praktyczny przewodnik. Materiał opracowany przez. Zespół
Centrum  PISOP,  https://caritaspoznan.pl/upload/skrypt-abc-tworzenia-projektu-
-nowy%20(1).pdf [dostęp: 15.12.2019].
Sowa  Z.,  Bobak  A.,  Zespół  projektowy.  Encyklopedia  Zarządzania  https://mfiles.pl/pl/
index.php/Zesp%C3%B3%C5%82_projektowy.
Stasiak M.K., Podmiotowy model pracy socjalnej, Wydawnictwo Akademii Humanistyczno-
-Ekonomicznej w Łodzi, Łódź 2009.
Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Strzelce Opolskie na lata 2016–
2020, Strzelce Opolskie 2015.Dostępny w internecie: http://bip.strzelceopolskie.pl/
zalaczniki/zalacznik137.pdf [dostęp: 15.12.2019].
Szachaj A., Kapitalizm drobnego druku, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa 2014.
Turowski J., Kierunki zmian więzi społecznej w rodzinie współczesnej, „Życie i Myśl” 1971, nr 11.
Shimanek T., Diagnozowanie problemów społecznych, FISE Fundacja Inicjatyw Społeczno-
-Ekonomicznych, Warszawa 2015.
Szmagalski J., Praca socjalna – teoria [w:] D. Lalak, T. Pilch (red. nauk.), Elementarne pojęcia
pedagogiki  społecznej  i  pracy  socjalnej,  Wydawnictwo  Akademickie  Żak,  Warszawa  1999,  
s. 203–204.
Twelvetrees A., Pracując  ze  społecznością, tłum. A. Konieczna-Purchała, Instytut Spraw
Publicznych, Warszawa 2014.
Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 (tekst jednolity Dz.U. 2019 poz. 1507
z późn. zm.).
Wilkinson R., Pickett K., Duch równości. Tam, gdzie panuje równość, wszystkim żyje się lepiej,
tłum. P. Listwan, Czarna Owca, Warszawa 2011.
Wolska-Prylińska D., Projekt socjalny w kształceniu i działaniu społecznym. Seria „Profesjo-
nalny Pracownik Socjalny”, nr 4, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 2010.
Zamorska K, Podmiotowość pracownika socjalnego a podmiotowość klienta pomocy społecznej
[w:] J. Kędzior, A. Ładyżyński (red.), Współczesne wyzwania pracy socjalnej, Wydawnic-
two Adam Marszałek, Toruń 2009.