Placówki opiekuńczo-wychowawcze. Historia i współczesność

Spis treści:

Wstęp

Placówki opiekuńcze dla dzieci – ciągłość i zmiana

Z historii opieki nad dziećmi opuszczonymi
Początki walki o prawa dzieci
Prawo dziecka do opieki w okresie międzywojennym
Domy dziecka po II wojnie światowej
W systemie opieki nad dziećmi resortu oświaty i wychowania/edukacji
Miejsce i funkcje placówek opiekuńczo-wychowawczych po 1989 r.
W systemie pomocy społecznej
Placówki w systemie pieczy zastępczej
Najlepiej pojęty interes dziecka i podmiotowość dziecka

Wychowawca, zespół i organizacja pracy

Wychowawca
Zespół – pracownik socjalny, opiekunka dziecięca, pedagog, psycholog,  
terapeuta, pielęgniarka
Grupa
Miejsce – dom
Kontakt z otoczeniem
Rodzice w placówce
Wolontariusze i sponsorzy
Procedury i dokumentacja
Sytuacje nadzwyczajne

Dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych

Przyczyny rozłąki z rodziną
Zadania placówki wobec dzieci
Przyjęcie dziecka
Adaptacja do nowego domu
Potrzeby i problemy dzieci
Wiek
Zdrowie
Płeć
Rodzeństwo
Małoletnie matki
Dzieci cudzoziemskie
Dynamika pobytu i ruch dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych
Usamodzielnienie i start w dorosłe życie
Powroty

Zakończenie
Bibliografia

Przeczytaj fragment

Abramowicz M., Strzałkowska A., Tobis T., Badanie ewaluacyjno-diagnostyczne. Sytuacja
psychospołeczna i materialna usamodzielnionych wychowanków placówek opiekuńczo-wy-
chowawczych, Gdańsk 2012.
Abramowicz R., Bartkowski S., Wójcik R., Mieliśmy kilkaset sióstr i braci, Książka i Wiedza,
Warszawa 1984.
Andrzejewski M., Ewolucja pieczy zastępczej przez pryzmat nowych regulacji prawnych, „Teo-
logia i Moralność” 2012, t. 7, nr 1.
Andrzejewski  M.,  Przeobrażenia  pieczy  zastępczej  i  przysposobienia  w  Polsce  na  przełomie
XX  i  XXI  wieku,  [w:]  Piecza  zastępcza  i  przysposobienie  w  polskim  systemie  prawa,
J.M. Łukasiewicz, R. Łukasiewicz (red.), Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2019.
Andrzejewski M., Rola sędziów rodzinnych w zreformowanym systemie opieki nad dziecmi
[w:] M. Racław-Markowska, Pomoc dziecku i rodzinie w środowisku lokalnym, Instytut
Spraw Publicznych, Warszawa 2005.
Andrzejewski M., Sytuacja prawna wychowanka pieczy zastępczej, [w:] M. Andrzejewski,
J. Zajączkowska-Burtowy, J. Gajda, Status osób małoletnich – piecza zastępcza, kontakty,
przysposobienie, Instytut Nauk Prawnych PAN, Warszawa 2020.
Arczewska M., Dobro dziecka jako przedmiot troski społecznej, Nomos, Kraków 2017.
Arczewska M., Historia i organizacja sądów rodzinnych w Polsce, „Problemy opiekuńczo-
-wychowawcze” nr 1, 2007, s. 49–56.
Arczewska M., Zaniedbanie jako forma krzywdzenia dzieci i młodzieży, „Dziecko Krzyw-
dzone. Teoria, Badania, Praktyka” 2019, nr 1(18).
Assorodobraj N., Początki klasy robotniczej. Problem rąk roboczych w przemyśle polskim epoki
stanisławowskiej, PWN, Warszawa 1966.
Babicki Cz., Wychowanie  dziecka  opuszczonego  w  placówkach  opiekuńczo-wychowawczych,
Polska Składnica Pomocy Szkolnych, Warszawa 1929.
Balcerek M., Rozwój opieki nad dzieckiem w Polsce w latach 1918–1939, PWN, Warszawa 1978.
Bejger H., Praca socjalna z rodzinami wychowanków domów dziecka, [w:] Opieka i wychowa-
nie w rodzinie, Cz. Kępski (red.), UMCS Lublin 2003, s. 80–88.
Baran B., Rola więzi społeczno-emocjonalnej w kształtowaniu osobowości dziecka. Studium po-
równawcze osobowości dzieci wychowywanych w państwowych domach dziecka i rodzi-
nach, PWN, Warszawa 1981.202  |  Bibliografia
Bielicka I., O chorobie sierocej, „Problemy Rodziny” 1965, nr 2(22).
Borucka A., Ostaszewski K., Czynniki i procesy resilience wśród dzieci krzywdzonych, „Dziec-
ko Krzywdzone” 2012, nr 3(40), s. 7–25.
Borucka A., Ostaszewski K., Koncepcja resilience. Kluczowe pojęcia i wybrane zagadnienia,
„Medycyna Wieku Rozwojowego”, tom XII, część I, s. 587–597.
Boswell J., Au bon coeur des inconnus. Les enfants abandonnées de l’Antiquité à la Renaissance,
nrf, Ed. Gallimard 1993.
Bowlby J., Przywiązanie, PWN, Warszawa 1994.
Bunio-Mroczek P., Warzywoda-Kruszyńska W. (red.), Wczesne rodzicielstwo jako zagrożenie
biedą i wykluczeniem społecznym, UŁ, FIIS, Łódź 2010.
Chmieleńska I., Dzieci wojenne, „Kuźnica”, 9.12.1945.
Czeredrecka B., Trudna sytuacja wychowanków, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”
1999, nr 8.
Danecka M., Kęska A., Pląsek R., Dylematy pieczy zastępczej, Instytut Studiów Politycz-
nych PAN, Warszawa 2018.
Dąbrowski K., Ogniska „Dziadka” Lisieckiego. „Przywrócić Dzieciństwo” Towarzystwo Przy-
jaciół Dzieci Ulicy, Wyd. Digipol, Warszawa 2007.
Domańska J., Przemiany organizacyjne domów dziecka w latach 1945–1989, „Zeszyty Na-
ukowe Akademii Marynarki Wojennej” 2009, rok XLX, nr 3.
Dowlasz G., Legenda domu przy ulicy Mącznej, Iskry, Warszawa 1965.
Działania organów administracji publicznej w sytuacji zagrożenia i odebrania dzieci rodzicom,
NIK o wynikach kontroli, Warszawa 2015.
Enfance abandonnée et societé en Europe XIV–XX siècle, Actes du colloque international,
Università di Firenze, 1991.
Falska M., Zrozumieć, porozumieć się, poznać. Materiały i źródła, wybór i oprac. M. Ciesiel-
ska, B. Puszkin, t. 1, 2, Zakład Wychowawczy Nasz Dom, Warszawa 2007.
Gajewska, G.G. (2021). Piecza zastępcza w pandemii w percepcji osób zaangażowanych w jej
sprawowanie. „Horyzonty Wychowania” 20(53), s. 49–60.
Gazeta Warszawska, 1776 nr 14, 13.01.1776 Suplement.
Geremek B., Litość i szubienica. Dzieje nędzy i miłosierdzia, Czytelnik, Warszawa 1989.
Giedroyć F., Zapiski do dziejów szpitalnictwa w dawnej Polsce, Warszawa 1908.
Giryńska R., Problemy jawności adopcji, [w:] Adopcja – teoria i praktyka, red K. Ostrowska,
E. Milewska, CMPPP MEN, Warszawa 1999.
Glensk U., Historia słabych. Reportaż i życie w dwudziestoleciu międzywojennym (1918–1939),
Universitas, Kraków 2014.
Głąbicka K., Gościniewicz M. (red.), Praca socjalna z młodzieżą opuszczającą placówki opie-
kuńczo-wychowawcze i ich rodziną, „Nowa Praca Socjalna” 2014, nr 18.
Golczyńska-Grondas A., Biografie dorosłych wychowanków domów dziecka – próba analizy
socjologicznej, „Acta Universitatis Lodziensis, Folia Sociologica” 2012, nr 41.
Golczyńska-Grondas A., Wychowało nas państwo. Rzecz o tożsamości dorosłych wychowan-
ków placówek opiekuńczo-wychowawczych, Nomos, Kraków 2014.Bibliografia  |  203
Gutowska A., Tajemnica i jawność adopcji, [w:] W świecie dziecka osieroconego i rodziny adop-
cyjnej, A. Kalus (red.), Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2003.
Holewińska-Łapińska E., Adopcja po nowelizacji, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”
2000, nr 2.
Hornowska  E.,  Jadczak-Szumiło  T.,  Głuszek  M.,  Rozwój  społeczno-moralny  młodzieży
z FAS i jego wybrane uwarunkowania – studium jakościowe, „Dziecko Krzywdzone.
Teoria, Badania, Praktyka” 2021, nr 3(20), s. 125–144.
Hrabal R., „Lebensborn”, czyli źródło życia, Wyd. Śląsk, Katowice 1975.
Jadczak-Szumiło T., Rozwój mowy u dzieci z FAS, [w:] K. Kaczorowska-Bray, S. Milewski
(red.), Wczesna interwencja logopedyczna, Harmonia Universalis, Gdańsk 2016.
Jaros  P.,  Prawo  dziecka  a  do  sądu,  [w:]  Konwencja  o  prawach  dziecka.  Wybór  zagadnień,
S.L. Stadniczeńko (red. nauk.), Biuro Rzecznika Praw Dziecka, Warszawa 2015.
Jarosz E. (red.), Dzieciństwo. Witraż bolesny, Katowice 2009.
Jarosz K., Wykorzystanie koncepcji profilaktyki pozytywnej w  pracy opiekuńczo-wychowawczej
domu dziecka, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 2021, nr 6.
Jasudowicz T. (red.), Prawa Rodziny – Prawa w Rodzinie w świetle standardów międzynaro-
dowych. Zbiór Dokumentów, Toruń 1999.
Jaźwińska Z., Placówki opiekuńczo-wychowawcze w systemie pomocy społecznej, „Problemy
Opiekuńczo-Wychowawcze” 2000, nr 3.
Jeżewski K., Program wychowawczy Towarzystwa Gniazd Sierocych na tle ogólnej działalności
Towarzystwa za czas pierwszych 10 lat pracy, Warszawa 1918.
Junik W., „Na przekór przeciwnościom losu”. Jak wzmacniać rezyliencję dzieci z rodzin z proble-
mem alkoholowym, „Chowanna” 2009, nr 1(34).
Junik W., Teoretyczne i empiryczne podstawy wzmacniania rezyliencji (resilience) u dzieci z ro-
dzin z problemem alkoholowym, „Dziecko krzywdzone” 2012, nr 3(40), s. 27–45.
Kacprzak M., Rudzińska E., Opieka społeczna w liczbach (Zakłady opiekuńcze – zamknięte
dla dzieci i młodzieży), „Praca i Opieka Społeczna” 1933, nr 4, s. 372–382.
Kamińska  A.,  Odnalezieni.  Prawdziwe  historie  adoptowanych,  Wydawnictwo  Literackie,
Kraków 2010.
Kaszyński H., Sens i istota pracy socjalnej, [w:] Praca socjalna. 30 wykładów, K. Frysztacki
(red.), WN PWN, Warszawa 2019.
Kelm A., Domy młodzieży. Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 1, Wydawnictwo Aka-
demickie Żak, Warszawa 2003, s. 764–767.
Kelm A., Formy opieki nad dzieckiem w Polsce Ludowej, Wydawnictwa Szkolne i Pedago-
giczne, Warszawa 1983.
Kelm A., Odzyskane domy rodzinne, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 1976.
Key E., Stulecie dziecka, tłum. Izabela Moszczeńska, wolnelektury.pl, Fundacja Nowocze-
sna Polska, s. 68.
Kępski Cz., Idea miłosierdzia a dobroczynność i opieka, Wydawnictwo UMCS, Lublin
2002.204  |  Bibliografia
Kolankiewicz  M.  (red.),  Zagrożone  dzieciństwo.  Rodzinne  i  instytucjonalne  formy  pomocy,
WSiP, Warszawa 1998.
Kolankiewicz M., Porzuceni i powierzeni trosce. Dom Małych Dzieci ks. G.P. Baudouina, Wy-
dawnictwo Śląsk, Katowice 2002.
Kolankiewicz M., Dzieci cudzoziemskie bez opieki, „Dziecko Krzywdzone” 2005, nr 3, s. 69–9.
Kolankiewicz  M.  Zmiany  funkcji  rodzin  zastępczych,  „Kwartalnik  Pedagogiczny”  2012,  
nr 3(225), s. 9–48.
Kolankiewicz M., Placówki wsparcia dziennego – ich formy i znaczenie, „Praca Socjalna”
2019, nr 6, s. 44–59.
Kolankiewicz M., Zasady systemu pieczy zastępczej – dylematy praktyki, „Problemy Opiekuń-
czo-Wychowawcze” 2020, nr 8, s. 29–43.
Kolankiewicz M., Iwański J., Wekselberg V., Raport, Proces usamodzielnienia wychowanków
pieczy zastępczej w Warszawie w latach 2012–2019, Wydział Pedagogiczny UW, Funda-
cja Robinson Crusoe, Warszawa 2020.
Kolankiewicz M., Poznać swoją historię – spotkania z adoptowanymi w domu dziecka, „Dziec-
ko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka” 2021, nr 20(4), s. 12–34.
Kolankiewicz M., Schronienie. Historia Domu Małych Dzieci ks. G.P. Baudouina, Wydaw-
nictwo KR, Warszawa 1997.
Kolankiewicz M., Zapiski  o  instytucjonalnej  opiece  nad  dziećmi, „Dziecko Krzywdzone”
2006, nr 4, s. 1–30.
Kołodziejczak L., Emocje dziecka w instytucjonalnej pieczy zastępczej, „Przegląd Pedagogicz-
ny” 2016, nr 2, s. 195–203.
Kołodziejczak L., Reaktywne zaburzenia więzi (RAD) u dzieci przebywających w placówkach
opiekuńczo-wychowawczych, „Wychowanie w Rodzinie” 2016, t. XIII, nr 1, s. 469–485.
Korczak J., Jak kochać dziecko. Momenty wychowawcze. Prawo dziecka do szacunku, Dzieła
tom 7, S. Wołoszyn (red.), Wyd. Latona, Warszawa 1993.
Korzeniewska  A.,  Prawo  rodzinne  w  Kodeksie  Napoleona,  Studia  Warmińskie  XXXIX,
2002, baz.hum.muzhp.pl (dostęp: 19.10.2021).
Kozak S., Sieroctwo społeczne: psychologiczna analiza zaburzeń w zachowaniu się wychowan-
ków domów dziecka, PWN, Warszawa1986.
Krajewska B., Zasady pieczy zastępczej jako podstawy funkcjonowania jej systemu. Katalog,
charakterystyka i znaczenie, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 2020, nr 6.
Krysowata J., Skrzydło anioła. Historia tajnego ośrodka dla koreańskich dzieci, Świat Książki,
Warszawa 2013.
Kudlińska I., Dobro dziecka a dobro rodziny – koncepcje obecne w dyskursie nad problemami
zaniedbywania dzieci, [w:] W. Warzywoda-Kruszyńska, Bieda, zaniedbanie, wyklucze-
nie społeczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012.
Kwak A. (red.) Z opieki zastępczej w dorosłe życie. Założenia a rzeczywistość. Instytut Spraw
Publicznych, Warszawa 2006.
Liciński M., Opis modelu usamodzielnienia, [w:] Z opieki w dorosłość. Model usamodzielnie-
nia, Towarzystwo Psychoprofilaktyczne, Warszawa 2014.Bibliografia  |  205
Lipkowski O., Zadanie najpilniejsze, „Dom Dziecka” 1957, nr 5.
Ładyżyński A., Tajemnica adopcji, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1996, nr 3.
Łukasiewicz J.M., Tajemnica adopcji wobec rodzeństwa biologicznego osoby adoptowanej, [w:]
Piecza zastępcza i przysposobienie w polskim systemie prawa, J.M. Łukasiewicz, Rafał
Łukasiewicz (red.), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2019.
Madajczyk P., Dzieci niemieckie w Polsce po 1945 r., „Dzieje Najnowsze” 1999, r. XXXI,  
s. 125–134.
Makaruk K., Bariery w zaspokajaniu potrzeb dzieci krzywdzonych. Perspektywa profesjonali-
stów, „Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka” 2021, nr 3(20), s. 73–74.
Mały rocznik statystyczny, GUS, Warszawa 1939.
Matyjas B., Losy życiowe usamodzielnionych wychowanków, „Problemy Opiekuńczo-Wy-
chowawcze” 1994, nr 2, s. 19–20.
Mendecka K., Klauzula dobra dziecka w Konwencji o prawach dziecka i prawie polskim (wy-
brane problemy), „Acta Universitatis Lodziensis, Folia Iuridica” 2016, nr 77.
Merżan I., Moja praca w domu dziecka, wyd. 3, PZWS, Warszawa 1954.
Michalak M. (red.), Standardy  ochrony  prawa  dziecka, Biuro Rzecznika Prawa Dziecka,
Warszawa 2018.
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. ICD-10. Rewi-
zja dziesiąta, t. 1, Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, 2008.
Niedbalska M., Poszukiwanie korzeni przez dorosłe osoby adoptowane, praca magisterska na-
pisana pod kierunkiem Marii Kolankiewicz, Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu
Warszawskiego, 2012.
Nieletni z niepełnosprawnością psychiczną i intelektualną w miejscach izolacji RAPORT KMPT,
Rzecznik Praw Obywatelskich, Warszawa 2020.
NIK, Funkcjonowanie placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz ich współdzia łanie z innymi
instytucjami na rzecz powrotu dzieci do wychowania w rodzinie, Warszawa 2012.
NIK, Funkcjonowanie placówek wsparcia dziennego dla dzieci. Informacja o wynikach kontroli,
Warszawa 2017.
NIK, Informacja o wynikach kontroli Opieka w pogotowiach opiekuńczych i rodzinnych, Depar-
tament Pracy Spraw Społecznych i Rodziny, Warszawa 2020.
Ogińska-Bulik N., Wsparcie społeczne a poczucie jakości życia nastolatków – wychowanków
domów dziecka, „Pedagogika Rodziny” 2015, nr 4(5).
Olechnowicz H., Choroba szpitalna (hospitalizm) u małego dziecka, „Pediatria Polska” 1957,
nr 7.
ONZ, Komitet Praw Dziecka (2009), Uwaga ogólna nr 12 (2009) dotycząca prawa dziec-
ka do bycia wysłuchanym, UN Doc. CRC/C/GC/12, 20 lipca 2009 r., pkt 97 za:
Podręcznik prawa europejskiego dotyczącego praw dziecka, Agencja Praw Podstawowych
Unii Europejskiej (FRA) i Rada Europy, 2019.
ONZ, Zgromadzenie Ogólne, Wytyczne ONZ dotyczące dzieci objętych opieką zastęp-
czą, 24 lutego 2010 r., A/RES/64/142, pkt 21 za: Podręcznik prawa europejskiego 206  |  Bibliografia
dotyczącego praw dziecka, Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA)
i Rada Europy, 2019.
Ostaszewski K., Zachowania ryzykowne młodzieży w  perspektywie mechanizmów resilince,
Instytut Psychologii i Neurologii, Warszawa 2014.
Owczaruk I., Odzyskać dziecko, Fundacja Korale, Warszawa 2010.
Papuziński S., Wychowanie w placówkach, „Dom Dziecka” 1958, nr 1.
Płotek  M.,  Losy  sierot  narodowości  niemieckiej  z  terenu  Warmii  i  Mazur  po  zakończeniu  
II wojny światowej, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2005, nr 3, s. 349–362.
Podgórska-Klawe  Z.,  Warszawski  Dom  Podrzutków  1732–1901,  „Rocznik  Warszawski”
1975, t. 12.
Podręcznik prawa europejskiego dotyczącego praw dziecka, Agencja Praw Podstawowych
Unii Europejskiej (FRA) i Rada Europy, 2019.
Polityka społeczna Państwa polskiego 1918–1935, Ministerstwo Opieki Społecznej, Warsza-
wa 1935.
Polska dla swych dzieci 1918–1927, akcja opiekuńcza, MPiOS, Warszawa 1927.
Pomoc społeczna i opieka nad dzieckiem i rodziną 2020 r., GUS, Warszawa 2021.
Pomoc społeczna i opieka nad dzieckiem i rodziną 2019, GUS, Warszawa 2020.
Privilegium legitimationis pupillorum in hospitali pro infantibus erecto reperabilium, Przywilej
uznania sierot ze szpitala podrzutków za dzieci zrodzone z prawego łoża, August III rex,
12 grudnia 1746, Metryka koronna sygn. 208 f 22v–23v, AGAD.
Projekt ustawy dla Szpitala Generalnego 1758, Zbiór Korotyńskich sygn. X 315, Archiwum
m.st. Warszawy.
Prusinowska-Marek A., Praktyka sądowa w zakresie realizacji zasady tymczasowości pieczy
zastępczej – raport z badań, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2018.
Przestrzeganie  praw  wychowanków  placówek  opieki  całodobowej  (wyniki  wizyt  Rzecznika
Praw  Obywatelskich  w  placówkach  opiekuńczo-wychowawczych  i  resocjalizacyj-
nych w latach 1994–1999), Biuletyn RPO materiały, nr 41, Warszawa 2000.
Przetacznikowa M., Rozwój psychiczny w pierwszym roku życia w przekroju trzech środowisk,
„Psychologia Wychowawcza” 1960, nr 1.
Racław M., Zinstrumentalizowane rodzicielstwo. Rodziny zastępcze – między usługą a odruchem
serca. Perspektywa socjologiczna, Akapit, Toruń 2017.
Racław-Markowska M., Pomoc dziecku i rodzinie w środowisku lokalnym, Instytut Spraw
Publicznych, Warszawa 2005.
Rakowska M., Kompensacja sieroctwa w Domu Dziecka dla Małych Dzieci – na przykładzie
Domowego Przedszkola, Pedagog Społeczny. Teoria i Praktyka, Wyd. Uniwersytetu
Łódzkiego, 2016, s. 125–138.
Raport MRPiPS Wsparcie rodziny i piecza zastępcza, NRR, Warszawa 25 listopada 2019.
Raport z oceny realizacji Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, wyniki ana-
liz i badań ilościowych i jakościowych, Koalicja na rzecz rodzinnej opieki zastępczej,
Warszawa 2015.Bibliografia  |  207
Rozpoznawanie spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych. Zalecenia opracowane przez inter-
dyscyplinarny zespół polskich ekspertów, „Medycyna Praktyczna – Pediatria” 2020, nr 1,
wydanie specjalne, PARPA.
RPO Adam Bodnar, List do p. Marleny Maląg Minister Rodziny, Pracy i Polityki społecznej,  
16 marca 2021, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/Do_MRiPS_24.05.2021.pdf
Ruszkowska, M. (2020). Funkcjonowanie placówek opiekuńczo-wychowawczych w czasie pan-
demii. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 10, s. 67–75.
Rutter M., Maternal Deprivation Reassessed, Penguin Modern Psychology, B.M. Foss, 1972.
Rymsza M., Polityka  rodzinna:  cele,  wartości,  rozwiązania, „Studia BAS” 2016, nr 1(45),
s. 55–76.
Safian M., Rezolucja Nr (77)33 w sprawie umieszczania dzieci poza rodziną a stan prawny
obowiązujący w Polsce, s. 169, [w:] Standardy prawne Rady Europy. Tekst i komentarze,  
t. 1, Prawo rodzinne, M. Safjan (red. nauk.), Warszawa 1994.
Sajkowska M., Stygmat instytucji, Społeczne postrzeganie wychowanków domów dziecka, ISNS
UW, Warszawa 1999.
Sajkowska  M.,  Wiktymizacja  wychowanków  domów  dziecka  –  raport  z  badań,  „Dziecko
Krzywdzone” 2006, nr 4.
Sala W., Praca w zakładach opiekuńczo-wychowawczych w okresie 1918–1939, PZWS, Warsza-
wa 1964.
Schaffer H.R., Psychologia dziecka, WN PWN, Warszawa 2005.
Schubert E., Analiza orzecznictwa sądów rodzinnych w kształtowaniu systemu opieki nad dzieć-
mi, [w:] Opieka zastępcza nad dziećmi i młodzieżą – od form instytucjonalnych do rodzin-
nych, M. Racław-Markowska, S. Legat (red.), Instytut Spraw Publicznych, Warszawa
2004, s. 65–68.
Słyk J., Odbieranie dzieci rodzicom na podstawie art. 12a ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciw-
działaniu przemocy w rodzinie, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Prawo w działa-
niu. Sprawy cywilne, 24/2015, s. 263–326.
Spionek H., Rozwój i wychowanie małego dziecka, Nasza Księgarnia, Warszawa 1963.
Spitz R. A., Hospitalism:  a  follow-up  report, “Psychoanalytic Study of the Child” 1946,
nr 2(1), s. 113–118.
Sprawozdania roczne Domu Baudouina, 1928–1939, rękopisy, Archiwum Domu Baudouina.
Stadniczeńko S.L., Prawo dziecka do wychowania w rodzinie, [w:] Konwencja o prawach dziec-
ka. Wybór zagadnień, S.L. Stadniczeńko (red. nauk.), Biuro Rzecznika Praw Dziecka,
Warszawa 2015.
Stencel E., Grupa „Ucho” – program opieki nad małoletnimi cudzoziemcami ubiegającymi się
o status uchodźcy przy Domu Dziecka nr 11 W Warszawie, „Dziecko Krzywdzone” 2005,
nr 3, s. 113–115.
Stojanowska W., Dobro dziecka w aspekcie sprawowanej nad nim władzy rodzicielskiej, „Stu-
dia nad Rodziną, UKSW” 2000, nr 1(6).
Stojanowska W., Rekomendacja nr (84) 4 w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej a stan
prawny obowiązujący w Polsce, [w:] Standardy prawne Rady Europy. Tekst i komentarze,  
t. 1, Prawo rodzinne, M. Safjan (red. nauk.), Warszawa 1994.208  |  Bibliografia
Stolarczyk P., Przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej w świetle badań własnych, „Pro-
bacja” 2017, nr 3 s. 19–46.
Sturis D., Nowe życie. Jak Polacy pomagali uchodźcom z Grecji, WAB, Warszawa 2017.
Surdacki M., Dzieci porzucone w Szpitalu św. Ducha w Rzymie w XVIII wieku, Wyd. Towa-
rzystwo Naukowe KUL, Lublin 1998.
Szarfenberg R., Interwencja rodzinna i piecza zastępcza – pomiędzy mediami, polityką i dowo-
dami (wersja 1.0, 20.01.11), http://rszarf.ips.uw.edu.pl/pdf/interwencja_rodzinna.pdf
Szczepański J. (red.), Raport o stanie oświaty w PRL, Warszawa 1973.
Szenajch W., Zasady organizacji opieki nad dziećmi, MZPiOS, Warszawa 1927.
Szymańczak J., Dzieci „odbierane” rodzicom – przyczyny umieszczania dzieci w pieczy zastęp-
czej, „Analizy BAS” 2016, nr 5.
Szymborska A., Sieroctwo społeczne, WP, Warszawa 1969.
Taylor Ch., Dzieci i młodzież ze zdezorganizowanym stylem przywiązania. Podejście menta-
lizowania w empatycznej opiece opartej na przywiązaniu i traumie, tłum., A. Sawicka-
-Chrapkowicz, GWP, Sopot 2020.
Teleszewska  M.,  Status  prawny  dzieci  nieślubnych  na  ziemiach  polskich  w  dobie  zaborów
w świetle Kodeksu Cywilnego Napoleona, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2014,  
t. LXVI, z. 1, s. 383–391.
Theiss W., Dzieci syberyjskie. Sytuacja polskich dzieci repatriowanych z Syberii i Mandżurii w la-
tach 1919–1923, Uniwersytet Warszawski, Wydział Pedagogiczny, Warszawa 1991.
Urządzenia i przepisy szczególne administracji miejscowej szpitalów i ich funduszów z 1817, Akta
ogólne szpitalów i ich funduszów, Wdział Policyjny, Komisja Województwa Mazowiec-
kiego, zespół 227, sygn. 10065, AGAD.
Wawrzyniak A., Hamułka J., Brenk M., Ocena sposobu żywienia dzieci i młodzieży z wybra-
nego domu dziecka, „Roczniki PZH” 2010, nr 2(61), s. 183–189.
Wąż K., Zjawisko (przed)wczesnego rodzicielstwa, [w:] Z. Izdebski, T. Niemiec, K. Wąż, (Zbyt)
młodzi rodzice, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2011.
Wieczorek L., Przystosowanie do życia pełnoletnich wychowanków rodzinnej i instytucjonalnej
pieczy zastępczej po jej opuszczeniu, „Humanistyczne Zeszyty Naukowe – Prawa Czło-
wieka” 2016, nr 19, s. 299–318.
Wilczyńska S., Słowo do dzieci i wychowawców, wybór i oprac. B. Puszkin, M. Ciesielska,
Korczakianum, Warszawa 2004.
Włodarczyk J., Problem ucieczek dzieci w systemie opieki zastępczej, „Dziecko Krzywdzone.
Teoria, Badania, Praktyka” 2014, nr 2(13).
 Wojtyniak J., Radlińska H., Sieroctwo. Zasięg i wyrównywanie, Polski Instytut Służby Spo-
łecznej, Łódź 1946.
Zamelski P., Prawo do ochrony życia prywatnego, [w:] Konwencja o prawach dziecka. Wybór
zagadnień, S.L. Stadniczeńko (red. nauk.), Biuro Rzecznika Praw Dziecka, Warszawa
2015, s. 130–131.
Zbyszewska Z., Kilka uwag o naszym systemie wychowawczym, „Dom Dziecka” 1958, nr 1.Bibliografia  |  209
Zbyszewska Z., Organizacja i wychowanie w domu dziecka, Państwowy Instytut Higieny
Psychicznej, Warszawa 1947.
Zermatten J., The Best Interest od the Child Principle: Literal Analysis and Function, [za:]
 I. Kudlińska, Dobro dziecka a dobro rodziny – koncepcje obecne w dyskursie nad pro-
blemami zaniedbywania dzieci, [w:] W. Warzywoda-Kruszyńska, Bieda, zaniedbanie,
wykluczenie społeczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012.
Źródła internetowe
Dom  dziecka  Bartoszyce  http://www.domdzieckabartoszyce.pl/historia  (dostęp:
25.08.2021).
Grupińska A., Żydowskie domy dziecka po wojnie, https://sztetl.org.pl/pl/slownik/zy-
dowskie-domy-dziecka-po-wojnie (dostęp: 20.09.2021).
https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/aktualnosci/131222,za-duzo-dzieci-w-
szpitalach-psychiatrycznych-twierdzi-rzecznik-praw-dziecka
https://www.rpo.gov.pl/pl/content/dzieci-piecza-zastepcza-niedostatki-systemu-rpo-
mrips (dostęp: 16 maja 2021).
https://www.senat.gov.pl/prace/komisje-senackie/przebieg; (dostęp: 25.08.2021).
Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej – z upoważnie-
nia ministra – na interpelację nr 6494 w sprawie procederu wysyłania do szpitali
psychiatrycznych  dzieci  z  domów  dziecka,  Warszawa,  16.12.2008,  https://orka2.
sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/586EAB48
Piecza  zastępcza  dla  dzieci  z  rodzin  w  kryzysie,  webinarium  RPO,  8  kwietnia  2021,
https://www.rpo.gov.pl/pl/content/piecza-zastepcza-dla-dzieci-z-rodzin-w-
kryzysie-webinarium-rpo (dostęp: 20.09.2021).
Rada Europy Komitet Ministrów, Zalecenie Rec(2005)5 Komitetu Ministrów dla państw
członkowskich  w  sprawie  praw  dzieci  przebywających  w  placówkach  opiekuń-
czo-wychowawczych (Przyjęte przez Komitet Ministrów w dniu 16 marca 2005 r.  
na 919. posiedzeniu Zastępców Ministrów) https://www.sos-childrensvillages.org/
quality4children.
Akty prawne
Kodeks Napoleona z przypisami. Ksiąg trzy, Warszawa 1810.
Ustawa z dnia 13/26 maja 1913 r. o zastosowaniu do Królestwa Polskiego zasad zdania
Rady Państwa z dnia 3 czerwca 1902 r. o polepszeniu losu dzieci nieślubnych.
Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1921.Nr 44,
poz. 267).
Ustawa z dnia 16 sierpnia 1923 r. o opiece społecznej (Dz.U. 1923. Nr 72, poz. 926).
Rozporządzenie  Prezydenta  Rzeczypospolitej  z  dnia  22  kwietnia  1927  r.  o  nadzorze
i kontroli nad działalnością instytucji opiekuńczych (Dz. U. 1927. Nr 40, poz. 354).210  |  Bibliografia
Rozporządzenie Ministra Pracy i Opieki Społecznej z dnia 23 listopada 1927 r. o spra-
wozdaniach z działalności i rachunkowości instytucyj opiekuńczych (Dz.U. 1928.
Nr 2, poz. 13).
Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 6 marca 1928 r. o opiekunach społecznych i komi-
sjach opieki społecznej (Dz.U. R. P. 1928. Nr 29, poz. 267).
Ustawa z dnia 13 lipca 1939 r. o ułatwieniu przysposobienia małoletnich (Dz.U. RP 1939.
Nr 63, poz. 416).
Dekret z dnia 22 stycznia 1946 r. − Prawo rodzinne (Dz.U. z 1946 r. Nr 6, poz. 52).
Dekret z dnia 22 stycznia 1946 r. − Przepisy wprowadzające prawo rodzinne (Dz.U.1946.5.53).
Ustawa z dnia 7 kwietnia 1949 r. o przekazaniu Ministrowi Oświaty zakresu działań
Ministra Pracy i Opieki Społecznej w przedmiocie opieki społecznej nad dziećmi
i młodzieżą. (Dz.U. RP 1949 r. Nr 25, poz. 175).
Ustawa z dnia 4 lutego 1950 r. o przekazaniu Ministrowi Zdrowia zakresu działań Mini-
stra Pracy i Opieki Społecznej nad dziećmi do lat trzech oraz nad kobietami ciężar-
nymi i karmiącymi (Dz.U. RP 1950 r. Nr 6, poz. 49).
Ustawa z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz.U. 1961.  
Nr 32, poz. 160).
Rozporządzenie  Ministra  Oświaty  z  dnia  12  kwietnia  1962  r.  w  sprawie  kwalifikacji
nauczycieli i wychowawców szkół i innych placówek oświatowo-wychowawczych
i opiekuńczo-wychowawczych podległych Ministrowi Oświaty (Dz.U. 1962. Nr 30,
poz. 141).
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. 1964. Nr 9,  
poz. 59 ze zm.).
Rezolucja (77) 33 w sprawie umieszczania dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowaw-
czych, Komitet Ministrów Rady Europy 3 listopada 1977 r.
Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U.
1982. Nr 35, poz. 228 ze zm.).
Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjedno-
czonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz.U. 1991. Nr 120, poz. 526).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 lutego 1993 r. w sprawie zasad i trybu prze-
kształcenia  domów  małych  dzieci  w  placówki  opiekuńczo-wychowawcze  (Dz.U.
1993. Nr 10, poz. 47).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 lutego 1994 r. w sprawie rodza-
jów,  organizacji  i  zasad  działanie  publicznych  placówek  opiekuńczo-wychowaw-
czych i resocjalizacyjnych (Dz.U. 1994. Nr 41, poz. 156).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1997. Nr 78, poz. 483).
Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje
organów administracji publicznej w związku z reformą ustrojową państwa (Dz.U.
1998. Nr 106, poz. 668).Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 lipca 2020 r. w spra-
wie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U.
2020, poz. 1359).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 września 2000 r. w sprawie
placówek opiekuńczo-wychowawczych (Dz.U. 2000. Nr 80, poz. 900).
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terenie Rzeczy-
pospolitej Polskiej (Dz.U. 2003.Nr 128, poz. 1176 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. 2004. Nr 64, poz. 593).
Dyrektywa Rady WE 2004/81/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie dokumentu
pobytowego wydawanego obywatelom państw trzecich, którzy są ofiarami handlu
ludźmi lub wcześniej byli przedmiotem działań ułatwiających nielegalną imigrację,
którzy współpracują z właściwymi organami (Dz. Urz. UE L 261 z 06.08.2004).
Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 14 lutego 2005 r. w sprawie placówek
opiekuńczo-wychowawczych (Dz.U. 2005. Nr 37, poz. 331).
Rada  Europy  Zalecenie  /2005/5  Komitetu  Ministrów  dla  państw  członkowskich
w sprawie przebywania dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych z dnia
16.03.2005.
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. 2005.
Nr 180, poz. 1493 ze zm.).
Rozporządzenie  Ministra  Pracy  i  Polityki  Społecznej  z  dnia  19  października  2007  r.
w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych (Dz.U. 2007. Nr 201, poz. 1455).
European Convention on the Adoption of Children (Revised) (CETS No. 202). Strasbo-
urg, 27.XI.2008
Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U.
2011. Nr 149, poz. 887 z późn. zm.).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 grudnia 2011 r. w sprawie
instytucjonalnej pieczy zastępczej (Dz. U. 2011. Nr 292–17050 – poz. 1720).
Oświadczenie Rządowe z dnia 27 marca 2013 r. w sprawie zmiany zakresu obowiązy-
wania Konwencji o prawach dziecka, przyjętej dnia 20 listopada 1989 r. w Nowym
Jorku (Dz.U. 2013.677).
Rozporządzenie Rady UE 2019/1111 z dnia 26.06.2019 r. w sprawie jurysdykcji, uzna-
wania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących
odpowiedzialności rodzicielskiej oraz w sprawie uprowadzenia dziecka zagranicę
(Dz. UE. 178 z 2.07.2019).
Zalecenia dla instytucji szeroko rozumianej pieczy zastępczej i ośrodków wychowaw-
czych dotyczące możliwości zapobiegania szerzeniu się koronawirusa, 24.05.2020 r.
opracowane przez Państwową Inspekcję Sanitarną, w konsultacji z Ministerstwem
Zdrowia, Ministerstwem Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej i Rzecznikiem Praw
Dziecka.