Zaangażowanie w naukę i klimat w szkole

Spis treści:

Wstęp

Rozdział 1. Zaangażowanie w naukę

1.1. Definicje i podstawy teoretyczne zaangażowania
1.1.1. Zaangażowanie behawioralne
1.1.2. Zaangażowanie emocjonalne
1.1.3. Zaangażowanie poznawcze
1.2. Czynniki wpływające na zaangażowanie w naukę
1.2.1. Oceny i ocenianie
1.2.2. Nauczyciele
1.2.3. Rodzina
1.2.4. Osiągnięcia szkolne
1.2.5. Rówieśnicy
1.2.6. Zaangażowanie w naukę a patologie społeczne
1.2.7. Zaangażowanie a osobowość i temperament
1.2.8. Motywacja do nauki
1.2.9. Zaangażowanie w modelach zdolności
1.3. Praktyczne wskazówki dla nauczycieli i rodziców dotyczące kształtowania zaangażowania w naukę u uczniów

Rozdział 2. Klimat w szkole

2.1. Definicje i podstawy teoretyczne klimatu w szkole
2.1.1. Pozytywna relacja ucznia z nauczycielem
2.1.2. Stosunek do szkoły
2.1.3. Wsparcie w nauce
2.1.4. Nakazy i dyscyplina
2.1.5. Środowisko szkolne
2.1.6. Środowisko społeczne szkoły
2.1.7. Przestrzeganie praw i obowiązków
2.1.8. Zadowolenie z nauki
2.1.9. Zaangażowanie rodziców
2.1.10. Możliwości i zaangażowanie w naukę
2.2. Inne czynniki wpływające na klimat w szkole
2.2.1. Klimat w szkole a osiągnięcia szkolne
2.2.2. Klimat w szkole a patologie
2.2.3. Klimat w szkole a wielokulturowość
2.2.4. Klimat w szkole a nauczyciele
2.2.5. Klimat w szkole w modelach zdolności
2.3. Praktyczne wskazówki dla nauczycieli i rodziców dotyczące kształtowania dobrego klimatu w szkole

Rozdział 3. Wyniki badań własnych

3.1. Problem badawczy i hipotezy
3.2. Zastosowane metody
3.3. Opis grupy badanej
3.4. Płeć ucznia a zaangażowanie w naukę i postrzeganie klimatu w szkole
3.5. Porównania uczniów uczęszczających do różnych typów szkół
3.6. Uczniowie z niską i wysoką średnią ocen a ich zaangażowanie w naukę i postrzeganie klimatu w szkole
3.7. Związek zaangażowania w naukę i klimatu w szkole z pozostałymi czynnikami
3.7.1. Zaangażowanie w naukę a klimat w szkole
3.7.2. Zaangażowanie w naukę a pozostałe zmienne
3.7.3. Klimat w szkole a pozostałe zmienne
3.8. Zaangażowanie w naukę przed pandemią i w czasie nauczania online
3.9. Skale klimatu w szkole wyjaśniające zaangażowanie w naukę
3.10. Weryfikacja hipotez i interpretacja wyników
3.10.1. Dziewczęta a chłopcy
3.10.2. Zaangażowanie i klimat a typ szkoły
3.10.3. Uczniowie z wysoką i niską średnią ocen
3.10.4. Charakterystyka zaangażowania i klimatu w szkole
3.10.4.1. Związki zaangażowania z klimatem w szkole
3.10.4.2. Związki zaangażowania z innymi zmiennymi
3.10.4.3. Związki klimatu w szkole z innymi zmiennymi
3.10.5. Zaangażowanie i klimat w szkole przed i w trakcie pandemii COVID-19
3.10.6. Jak klimat w szkole tłumaczy zaangażowanie
3.11. Ogólne wnioski, ograniczenia i perspektywy dalszych badań

Rozdział 4. Jak przełożyć wiedzę na praktykę – czyli program dla uczniów i szkół

4.1. Praca indywidualna z uczniem
4.1.1. Praca z psychologiem
4.1.2. Wsparcie nauczyciela
4.1.3. Pomoc rówieśnicza
4.2. Praca z klasą
4.2.1. Warsztaty w klasie
4.2.2. Wyjdźmy z klasą poza szkołę. Jak zaszczepić pasję do nauki?
4.2.3. Rozwiązywanie problemów grupowych
4.3. Praca z nauczycielami
4.3.1. Praca z psychologiem
4.3.2. Warsztaty grupowe
4.3.3. Współpraca nauczyciel – rodzic
4.4. Szkoła marzeń

Rozdział 5. Pytania i odpowiedzi

Zakończenie
Spis rysunków i tabel
Bibliografia

Alhadabi,  A.,  Aldhafri,  S.,  Alkharusi,  H.,  Al-Harthy,  I.,  Alrajhi,  M.,  AlBarashdi,  H. (2019). Modelling parenting styles, moral intelligence, academic self-efficacy and le arning motivation among adolescents in grades 7–11. Asia Pacific Journal of Education , 39(1), 133–153. https://doi.org/10.1080/02188791.2019.1575795.
Allport,  G.W.  (1927).  Concepts  of  trait  and  personality.  Psychological  Bulletin,  24(5), 284–293. https://doi.org/10.1037/h0073629.
Anthony, C.J., Ogg, J. (2019). Parent involvement, approaches to learning, and student achievement: Examining longitudinal mediation. School Psychology, 34 4, 376–385.
Appleton,  J.,  Christenson,  S.L.,  Furlong,  M.  (2008).  Student  engagement  with  school:  Critical conceptual and methodological issues of the construct. Psychology in the Schools, 45, 369–386.
Atroszko, B. (2019). Zaangażowanie studentów pedagogiki wczesnej edukacji w naukę na studiach. W: Reviewed Proceedings of the Interdisciplinary Scientific International Conference for PhD students and assistants QUAERE 2019, vol. IX, June 24–28, 2019, Magnanimitas: Hradec Králové, Czechy, s. 796–805.
Bae, C.L., Lai, M.H.C. (2020). Opportunities to participate in science learning and student  engagement:  A  mixed  methods  approach  to  examining  person  and  context factors. Journal of Educational Psychology, 112(6), 1128–1153. https://doi.org/10.1037/edu0000410.
Bear, G.G., Yang, C., Chen, D., He, X., Xie, J.S., Huang, X. (2018). Differences in school climate and student engagement in China and the United States. School psychology quarterly: the official journal of the Division of School Psychology, American Psychological Association, 33(2), 323–335. https://doi.org/10.1037/spq0000247.
Bedyńska, S., Dreszer, J. (2008). Czy zdolności gwarantują sukces szkolny? Wpływ stereotypów płciowych na osiągnięcia uczniów zdolnych. W: W. Limont, J. Cieślikowska,  J. Dreszer (red.), Zdolności. Talent. Twórczość, t. I (s. 39–52). Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Bempechat, J., Shernoff, D.J. (2012). Parental Inflences on Achievement Motivation and Student Engagement. W: S.L. Christenson, A.L. Reschly, C. Wylie (red.), Handbook  of Research on Student Engagement (s. 315–342). Springer.
Benner, A.D., Graham, S., Mistry, R.S. (2008). Discerning direct and mediated effects of ecological structures and processes on adolescents’ educational outcomes. Developmental psychology, 44(3), 840–854. https://doi.org/10.1037/0012-1649.44.3.840.
Berg, J.K., Cornell, D. (2016). Authoritative school climate, aggression toward teachers, and teacher distress in middle school. School psychology quarterly: the official journal of the Division of School Psychology, American Psychological Association, 31(1), 122–139. https://doi.org/10.1037/spq0000132.
Bloom, B.S., Sosniak, L.A. (1981). Talent development vs. Schooling. Educational Leadership, 38, 86–94.
Błeszyńska, K.M. (2010). Dzieci obcokrajowców w polskich placówkach oświatowych − perspektywa szkoły. Raport z badań. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.
Boon, J.H. (2007). Low and high achieving Australian Secondary school students: Their parenting, motivations and academic achievement. Australian Psychological Society,  42, 212–225.
Braun-Gałkowska, M. (1994). W tę samą stronę. Książka dla nauczycieli o wychowaniu i lekcjach wychowawczych. Warszawa: Wydawnictwo Krupski i S-ka.
Brazelton, T.B., Sparrow, J.D. (2013). Rozwój dziecka, 3–6. Sopot: GWP.
Bryan, J., Henry, L. (2012). A Model for Building School-Family-Community Partnerships: Principles and Process. Journal of Counseling & Development, 90, 408–420.
Brzezińska, A.I., Appelt, K., Ziółkowska, B. (2016). Psychologia rozwoju człowieka. Sopot: GWP.
Chang, J., Le, T.N. (2010). Multiculturalism as a dimension of school climate: the impact on the academic achievement of Asian American and Hispanic youth. Cultural diversity & ethnic minority psychology, 16(4), 485–492. https://doi.org/10.1037/a0020654.
Charbonneau, A.M., Mezulis, A.H., Hyde, J.S. (2009). Stress and emotional reactivity as explanations for gender differences in adolescents’ depressive symptoms. Journal  of Youth and Adolescence, 38, 1050–1058. DOI:10.1007/s10964-009-9398-8.
Chen, C., Yang, C., Chan, M., Jimerson, S.R. (2020). Association between school climate  and  bullying  victimization:  Advancing  integrated  perspectives  from  parents and cross-country comparisons. School Psychology (Washington, D.C.), 35(5), 311–320. https://doi.org/10.1037/spq0000405.
Chojak, M. (2011). Szkoła – instytucja wsparcia rodziny czy forma opieki zastępczej?  W: J. Jęczeń, M.Z. Stepulak (red.), Wartość i dobro rodziny (s. 431–440). Lublin: Wydawnictwo KUL.
Christenson, S.L., Reschly, A.L., Wylie, C. (red.). (2012). Handbook of research on student engagement.  Springer  Science  +  Business  Media.  https://doi.org/10.1007/978-1-4614-2018-7.
Clifford, M., Menon, R. Gangi, T., Condon, C., Hornung, K. (2012). Measuring school climate for gauging principal performance: A review of the validity and reliability of publicly accessible measures. American Insti tutes for Research, Washington.
Cohen, J., McCabe, L., Michelli, N.M., Pickeral, T. (2009). School climate: Research, policy, practice, & teacher education. Teachers College Record, 111, 180–213.
Collie, R.J., Shapka, J.D., Perry, N.E. (2012). School climate and social–emotional learning: Predicting teacher stress, job satisfaction, and teaching efficacy. Journal of Educational Psychology, 104(4), 1189–1204. https://doi.org/10.1037/a0029356.
Cross, T.L., Coleman, L.J. (2005). School-Based Conception of Giftedness W: R.J. Sternberg, J.E. Davidson (red.), Conceptions of Giftedness (s. 52–63). Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, São Paulo: Cambridge University Press.
Cywińska, M. (2012). Rozwijanie motywacji uczniów do nauki. Studia Edukacyjne, 20, 153–166.
Czerniawska, E. (2008). Poziom funkcjonowania intelektualnego a aktywność strategiczna i osiągnięcia w uczeniu się – doniesienia empiryczne. W: W. Limont, J. Cieślikowska, J. Dreszer (red.), Zdolności. Talent. Twórczość, t. I (s. 53–70). Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Dicke, T., Marsh, H.W., Parker, P.D., Guo, J., Riley, P., Waldeyer, J. (2020). Job satisfaction of teachers and their principals in relation to climate and student achievement. Journal of Educational Psychology, 112(5), 1061–1073. https://doi.org/10.1037/edu0000409
Dicke, T., Parker, P.D., Marsh, H.W., Kunter, M., Schmeck, A., Leutner, D. (2014). Self-efficacy in classroom management, classroom disturbances, and emotional exhaustion: A moderated mediation analysis of teacher candidates. Journal of Educational Psychology, 106, 569–583. http://dx.doi.org/10.1037/a0035504.
Dicke, T., Stebner, F., Linninger, C., Kunter, M., Leutner, D. (2018). A longitudinal study of teachers’ occupational well-being: Applying the job demands-resources model. Journal  of  Occupational  Health  Psychology,  23,  262–277.  http://dx.doi.org/10.1037/ocp0000070.
Ditta, A.S., Strickland-Hughes, C.M., Cheung, C., Wu, R. (2020). Exposure to information increases motivation to learn more. Learning and Motivation, 72. https://doi.org/10.1016/j.lmot.2020.101668.
Dubis, M. (2013). Świat wartości i plany życiowe licealistów. Lublin: Innovatio Press Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowacji w Lublinie.
Dunbar, M., Mirpuri, S., Yip, T. (2017). Ethnic/racial discrimination moderates the effect of sleep quality on school engagement across high school. Cultural diversity & ethnic minority psychology, 23(4), 527–540. https://doi.org/10.1037/cdp0000146.
Durlak, D. (2018). Satysfakcja z (zawodu) nauczyciela – korelaty i uwarunkowania. Pedagogika Przedszkolna i Wczesnoszkolna, 12/12, 393–405.
Dyrda, B. (2006). Motywowanie uczniów do nauki – zadanie współczesnego nauczyciela. Chowanna 1, 121–132.
Ejsmont, W., Łyko, J. (2013). Wpływ położenia szkoły na wyniki edukacyjne uczniów. Studia Ekonomiczne, 159, 28–38.
Espelage, D.L., Low, S.K., Jimerson, S.R. (2014). Understanding school climate, aggression,  peer  victimization,  and  bully  perpetration:  contemporary  science,  practice, and policy. School psychology quarterly: the official journal of the Division of School Psychology,  American  Psychological  Association,  29(3), 233–237. https://doi.org/10.1037/spq0000090.
Faber, A., Mazlish, E. (2017). Jak mówić, żeby dzieci się uczyły w domu i w szkole. Poznań: Media Rodzina.
Fall, A.M., Roberts, G. (2012). High school dropouts: interactions between social context, self-perceptions, school engagement, and student dropout. Journal of adolescence, 35(4), 787–798. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2011.11.004.
Frąckowiak, T. (2016). Rola i zadania psychologa szkolnego. Relacje. Studia z nauk społecznych, 1, 37–49.
Fredricks,  J.A.,  Blumenfeld,  P.C.,  Paris,  A.H.  (2004).  School  engagement:  Potential of  the  concept,  state  of  the  evidence.  Review  of  Educational  Research,  74,  59–109. doi:10.3102/00346543074001059.
Gagné, F. (2005). The DMGT as a Developmental Model. W: R.J. Sternberg, J.E. Davidson (red.), Conceptions of Giftedness (s. 98–119). Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, São Paulo: Cambridge University Press.
Garbacz,  S.A.,  Stormshak,  E.A.,  McIntyre,  L.L.,  Kosty,  D.  (2019).  Examining  family-school engagement in a randomized controlled trial of the family check-up. School Psychology (Washington, D.C.), 34(4), 433–443. https://doi.org/10.1037/spq0000284.
González-Sanguino, C., Ausín, B., Castellanos, M.Á., Saiz, J., López-Gómez, A., Ugidos, C., Muñoz, M. (2020). Mental health consequences during the initial stage of the 2020 Coronavirus pandemic (COVID-19) in Spain. Brain, behavior, and immunity, 87, 172–176. https://doi.org/10.1016/j.bbi.2020.05.040.
Green, J., Liem, G., Martin, A., Colmar, S., Marsh, H., McInerney, D. (2012). Academic motivation, self-concept, engagement, and performance in high school: key processes from a longitudinal perspective. Journal of Adolescence, 35(5), 1111–1122.
Gregory,  A.,  Cornell,  D.  (2009).  “Tolerating”  adolescent  needs:  Moving  beyond  zero tolerance  policies  in  high  school.  Theory  into  Practice,  48,  106–113.  http://dx.doi.org/10.1080/00405840902776327.
Guo, Y., Sun, S., Breit-Smith, A., Morrison, F.J., Connor, C.M. (2015). Behavioral engagement and reading achievement in elementary-school-age children: A longitudinal cross-lagged analysis. Journal of Educational Psychology, 107(2), 332–347. https://doi.org/10.1037/a0037638.
Gutiérrez, M., Tomás, J., Chireac, S.M., Sancho, P., Romero, I. (2016). Measuring School Engagement: Validation and Measurement Equivalence of the Student Engagement Scale on Angolan Male and Female Adolescents. British Journal of Education, Society & Behavioural Science, 15, 1–11.
Gwiazdowska, S. (2014). Cooperation between school and family as a key to student success. Polish Journal of Social Science, IX, 1, 225–234.
Gwiazdowska-Stańczak, S., Sękowski, A.E. (2018). Rodzina uczniów zdolnych. Warszawa: Difin.
Heatly, M., Votruba-Drzal, E. (2017). Parent – and Teacher-Child Relationships and Engagement  at  School  Entry:  Mediating,  Interactive,  and  Transactional  Associations Across Contexts. Developmental Psychology, 53, 1042–1062.
Heller, KA., Perleth, Ch., Lim, T.K. (2005). The Munich Model of Giftedness Designed to  Identify  and  Promote  Gifted  Students.  W:  R.J.  Sternberg,  J.E.  Davidson  (red.),  Conceptions  of  Giftedness  (s.  147–170).  Cambridge,  New  York,  Melbourne,  Madrid, Cape Town, Singapore, São Paulo: Cambridge University Press.
Hill, N.E., Wang, M.T. (2015). From middle school to college: developing aspirations, promoting engagement, and indirect pathways from parenting to post high school enrollment. Developmental Psychology, 51(2), 224–235. https://doi.org/10.1037/a0038367.
Høigaard, r., Kovač, V.B., Øverby, N.C., Haugen, T. (2015). Academic Self-Efficacy Mediates the Effects of School Psychological Climate on Academic Achievement. School Psychology Quarterly, 30(1), 64–74. DOI: 10.1037/spq0000056.
Jia, Y., Konold, T.R., Cornell, D. (2016). Authoritative school climate and high school dropout rates. School psychology quarterly: the official journal of the Division of School Psychology,  American  Psychological  Association,  31(2),  289–303.  https://doi.org/10.1037/spq0000139.
Judge, T.A., Locke, E.A., Durham, C.C., Kluger, A.N. (1998). Dispositional effects on job and life satisfaction: The role of core evaluations. Journal of Applied Psychology, 83(1), 17–34. https://doi.org/10.1037/0021-9010.83.1.17
Juczyński, Z. (2001). Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Juvonen, J., Espinoza G., Knifsend, C. (2012). The Role of Peer Relationships in Student Academic and Extracurricular Engagement. W: S.L. Christenson, A.L. Reschly, C. Wylie (red.), Handbook of Research on Student Engagement. Springer. 387–401.
Karcz-Tarnowicz, E. (2019). Praca domowa ucznia, konieczność versus zbędność. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Pedagogika, 20, 39–48.
Karwowski, M. (2005). Konstelacje zdolności, Typy inteligencji a kreatywność. Kraków: Impuls.
Kiedewicz-Nappi, H. (2004). Zaspokajanie potrzeb uczniów szczególnie uzdolnionych. W: W. Limont (red.), Teoria i praktyka edukacji uczniów zdolnych (s. 309–315). Kraków: Impuls.
Kindermann, T.A., McCollam, T., Gibson, E. (1996). Peer networks and student’s classroom engagement during childhood and adolescence. W: J. Juvonen, K. Wentzel (red.), Social motivation: Understanding children’s school adjustment (s. 279–312). Cambridge, UK: Cambridge University Press.
Korczyński, S. (2016). Poziom satysfakcji nauczycieli z pracy edukacyjnej. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Rocznik Polsko-Ukraiński, XVIII, 219–235.
Kowalewska, A., Bedyńska, S. (2012). Wagarowanie, postrzeganie osiągnięć i wymagań szkolnych a podejmowanie zachowań ryzykownych przez dziewczęta 18-letnie w Polsce. W: M. Walancik, D. Sarzała (red.), Człowiek z wielkiej sieci. Zjawisko – zagrożenia
– profilaktyka (s. 379–389). Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.
Kozłowska, A., Kožuh, B. (1999). Prognostyczna wartość osiągnięć szkolnych. Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie.
Ku, L., Dittmar, H., Banerjee, R. (2014). To have or to learn? The effects of materialism on British and Chinese children’s learning. Journal of Personality and Social Psychology, 106(5), 803–821.
Kupisiewicz, C. (2000). Dydaktyka ogólna. Warszawa: Graf-Punkt.
Ladd, G.W., Ettekal, I., Kochenderfer-Ladd, B. (2017). Peer victimization trajectories from kindergarten through high school: Differential pathways for children’s school engagement and achievement? Journal of Educational Psychology, 109(6), 826–841. https://doi.org/10.1037/edu0000177
Lam, S.-F., Jimerson, S., Wong, B.P.H., Kikas, E., Shin, H., Veiga, F.H., Hatzichristou, C., Polychroni, F., Cefai, C., Negovan, V., Stanculescu, E., Yang, H., Liu, Y., Basnett, J., Duck, R., Farrell, P., Nelson, B., Zollneritsch, J. (2014). Understanding and measuring student engagement in school: The results of an international study from 12 countries. School Psychology Quarterly, 29(2), 213–232.
Liang, C.T.H., Rocchino, G.H., Gutekunst, M.H.C., Paulvin, C., Melo Li, K., Elam-Snowden, T. (2020). Perspectives of respect, teacher–student relationships, and school climate among boys of color: A multifocus group study. Psychology of Men & Masculinities, 21(3), 345–356. https://doi.org/10.1037/men0000239.
Liem, G.A., Martin, A.J. (2012). The Motivation and Engagement Scale: Theoretical framework, psychometric properties, and applied yields. Australian Psychologist, 47, 3–13. DOI: 10.1111/J.1742-9544.2011.00049.x.
Lippman, L., Rivers, A. (2008). Assessing school engagement: A guide for out-of-school time program practitioners. Child Trends, 39, 1–5.
Łaguna,  M.,  Lachowicz-Tabaczek,  K.,  Dzwonkowska,  I.  (2007).  Skala  samooceny  SES Morrisa Rosenberga – polska adaptacja metody. Psychologia Społeczna, 2, 4, 164–176.
Łodygowska, E. (2017). Rozwój poczucia skuteczności u dzieci i młodzieży: czynniki ryzyka i zasoby. W: E. Łodygowska, E. Pieńkowska (red.), Psychologia wieku rozwojowego. Norma – nietypowość – patologia (s. 31–54). Szczecin: Volumina.
Madjar, N., Cohen-Malayev, M. (2016). Perceived school climate across the transition from elementary to middle school. School Psychology Quarterly: the official journal of the Division of School Psychology, American Psychological Association, 31(2), 270–288. https://doi.org/10.1037/spq0000129.
Makara-Studzińska,  M.  [b.d.].  Przyczyny  prób  samobójczych  u  młodzieży  w  wieku 14–18 lat. Psychiatria, 10(2), 76–83.
Malone, M., Cornell, D., Shukla, K. (2017). Association of grade configuration with school climate for 7th and 8th grade students. School Psychology Quarterly, 32(3), 350–366. DOI: 10.1037/spq0000174. Epub 2016 Aug 11. PMID: 27513002.
Mansour, M., Martin, A.J. (2009). Home, parents, and achievement motivation: A study of key home and parental factors that predict student motivation and engagement. Australian  Educational  and  Developmental  Psychologist,  26,  111–126.  DOI:  10.1375/aedp.26.2.111.
Marszał-Wiśniewska, M. (2001). Wychowawcze uwarunkowania orientacji na stan: jak można nie wykształcić silnej woli? Przegląd Psychologiczny, 44(4), 479–494.
Martin, A.J. (2010). Building classroom success: Eliminating academic fear and failure. London: Continuum.
Martin, A.J., Collie, R.J. (2019). Teacher – student relationships and students’ engagement in high school: Does the number of negative and positive relationships with teachers matter?  Journal  of  Educational  Psychology,  111(5),  861–876.  https://doi.org/10.1037/edu0000317.
McCrae, R.R., Costa, P.T. (1987). Validation of the five-factor model of personality across instruments and observers. Journal of Personality and Social Psychology, 52, 81–90.
Moreira, P.A.S., Inman, R.A., Cloninger, K., Cloninger, C.R. (2020). Student engagement with school and personality: A biopsychosocial and person-centred approach. British Journal of Educational Psychology. https://doi.org/10.1111/bjep.12388.
Nie, Q., Yang, C., Teng, Z., Furlong, M.J., Pan, Y., Guo, C., Zhang, D. (2020). Longitudinal association between school climate and depressive symptoms: The mediating role of  psychological  suzhi.  School  Psychology,  35(4),  267–276.  https://doi.org/10.1037/spq0000374.
Nowosad, I. (2018). Kultura szkoły versus klimat szkoły. Kultura i Edukacja, 1(119), 41–53.
O’Malley, M., Voight, A., Renshaw, T.L., Eklund, K. (2015). School climate, family structure, and academic achievement: a study of moderation effects. School Psychology Quarterly: the official journal of the Division of School Psychology, American Psychological Association, 30(1), 142–157. https://doi.org/10.1037/spq0000076.
Oszwa, U.I., Chmiel, G. (2016). Motywacja do uczenia się a lęk przed matematyką w klasach starszych szkoły podstawowej. Annales Universitatis Mariae curie-Skłodowska, Sectio J. XXIX, 3, 103–117. 10.17951/j.2016.29.3.103.
Patall,  E.A.,  Steingut,  R.R.,  Vasquez,  A.C.,  Trimble,  S.S.,  Pituch,  K.A.,  Freeman,  J.L. (2018). Daily autonomy supporting or thwarting and students’ motivation and engagement in the high school science classroom. Journal of Educational Psychology, 110(2),
269–288. https://doi.org/10.1037/edu0000214.
Pellerin,  L.A.  (2005).  Applying  Baumrind’s  parenting  typology  to  high  schools:  Toward a middle range theory of authoritative socialization. SocialScience Research, 34,  283–303. http://dx.doi.org/10.1016/j.ssresearch.2004.02.003.
Pervin, L.A., John, O.P. (2002). Osobowość teoria i badania. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Pieronkiewicz, B. (2013). Odkrywanie i rozwijanie uzdolnień matematycznych uczniów z Syndromem Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych. W:  M.  Jabłonkowska  (red.), Uczeń zdolny i jego edukacja. Koncepcje. Badania. Praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Universitas Rediviva.
Piotrowski, K., Brzezińska, A.I. (2015). Polska adaptacja kwestionariusza Identity Stage Resolution Index (ISRI) Jamesa Cote. Studia Psychologiczne, 53, 3, 33–45.
Poorthuis,  A.M.G.,  Juvonen,  J.,  Thomaes,  S.,  Denissen,  J.J.A.,  Orobio  de  Castro,  B.,  van Aken, M.A.G. (2015). Do grades shape students’ school engagement? The psychological consequences of report card grades at the beginning of secondary school. Journal  of Educational Psychology, 107(3), 842–854. https://doi.org/10.1037/edu0000002.
Przewłocka, J. (2015). Klimat szkoły i jego znaczenie dla funkcjonowania uczniów w szkole. Raport o stanie badań. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Rabczuk, W. (2002). Polityka edukacyjna Unii Europejskiej wobec imigrantów oraz mniejszości narodowych i etnicznych. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Reinke, W.M., Smith, T.E., Herman, K.C. (2019). Family-school engagement across child and adolescent development. School Psychology, 34(4), 346–349. https://doi.org/10.1037/spq0000322.
Reis,  S.M.  (2005).  Feminist  Perspectives  on  Talent  Development.  W:  R.J.  Sternberg, J.E. Davidson (red.), Conceptions of Giftedness (s. 217–245). Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, São Paulo: Cambridge University Press.
Renzulli, J.S. (2005). The Three-Ring Conception of Giftedness. A Developmental Model for Promoting Creative Productivity. W: R.J. Sternberg, J.E. Davidson (red.), Conceptions of Giftedness (s. 246–279). Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, São Paulo: Cambridge University Press.
Reschly, A.L., Christenson, S.L. (2012). Jingle, Jangle, 1 and Conceptual Haziness 2: Evolution and Future Directions of the Engagement Construct. W: S.L. Christenson,  A.L.  Reschly,  C.  Wylie  (red.),  Handbook  of  research  on  student  engagement.  Springer Science + Business Media. 3–19. https://doi.org/10.1007/978-1-4614-2018-7.
Reyes, M.R., Brackett, M.A., Rivers, S.E., White, M., Salovey, P. (2012). Classroom Emotional Climate, Student Engagement, and Academic Achievement. Journal of Educational Psychology. DOI: 10.1037/a0027268.
Sanderson,  W.C.,  Arunagiri,  V.,  Funk,  A.P.,  Ginsburg,  K.L.,  Krychiw,  J.K.,  Limowski, A.R., Olesnycky, O.S., Stout, Z. (2020). The Nature and Treatment of Pandemic-Related Psychological Distress. Journal of Contemporary Psychotherapy, 1–13. https://doi.org/10.1007/s10879-020-09463-7.
Sękowski, A.E., Gwiazdowska-Stańczak, S. (2019a). Postrzegana relacja z ojcem a osiągnięcia szkolne dziewcząt i chłopców. Przegląd Psychologiczny, 62, 4, 613–626.
Sękowski, A.E., Gwiazdowska-Stańczak, S. (2019b). Postrzeganie własnej rodziny przez uczniów z wysokimi osiągnięciami szkolnymi. Przegląd Psychologiczny, 62, 2, 249–265.
Sękowski,  A.E.,  Gwiazdowska-Stańczak,  S.  (2018).  Communication  in  the  families  of high-achieving students. Polish Psychological Bulletin, 49(4), 424–431.
Sękowski,  A.,  Gwiazdowska-Stańczak,  S.  (2017).  Postrzeganie  postaw  rodzicielskich przez uczniów z wysokimi osiągnięciami szkolnymi. Czasopismo Psychologiczne, 23, 1,  s. 121–135.
Shim, S., Ryan, A. (2005). Changes in self-efficacy, challenge avoidance, and intrinsic va lue in response to grades: The role of achievement goals. Journal of Experimental Education, 73, 333–349. DOI:10.3200/JEXE.73.4.333-349.
Shoshani, A., Nakash, O., Zubida, H., Harper, R.A. (2016). School engagement, acculturation, and mental health among migrant adolescents in Israel. School psychology quarterly: the official journal of the Division of School Psychology. American Psychological Association, 31(2), 181–197. https://doi.org/10.1037/spq0000133.
Schueler, B.E., Capotosto, L., Bahena, S., McIntyre, J., Gehlbach, H. (2014). Measuring parent perceptions of school climate. Psychological Assessment, 26(1), 314–320. https://doi.org/10.1037/a0034830.
Skinner,  E.A.,  Belmont,  M.J.  (1993).  Motivation  in  the  classroom:  Reciprocal  effects  of teacher behavior and student engagement across the school year. Journal of Educational Psychology, 85(4), 571–581. https://doi.org/10.1037/0022-0663.85.4.571.
Skinner, E., Furrer, C., Marchand, G., Kindermann, T. (2008). Engagement and disaffection in the classroom: Part of a larger motivational dynamic? Journal of Educational Psychology, 100, 765–781. DOI:10.1037/a0012840
Skinner, E., Kindermann, T., Furrer, C.J. (2009). A Motivational Perspective on engagement and Disaffection. Conceptualization and Assessment of Children’s Behavioral and Emotional participation in academic Activities in the Classroom. Educational and Psychological Measurement, 69, 3, 493–525.
Smith, T.E., Reinke, W.M., Herman, K.C., Huang, F. (2019). Understanding family-school engagement across and within elementary- and middle-school contexts. School psychology (Washington, D.C.), 34(4), 363–375. https://doi.org/10.1037/spq0000290.
Srisawasdi, N., Panjaburee, P. (2019). Implementation of game-transformed inquiry-based learning to promote the understanding of and motivation to learn chemistry. Journal of Science Education and Technology, 28(2), 152–164. https://doi.org/10.1007/s10956-018-9754-0.
Sternberg, R.J., Davidson, J.E. (2005). Conceptions  of  Giftedness.  Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, São Paulo: Cambridge University Press.
Strelau, J. (2009). Psychologia temperamentu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Szpitalak, M. (2012). Zależności między stylem przywiązania a zaangażowaniem w naukę młodzieży licealnej. Ruch Pedagogiczny, 1, 55–63.
Szymańska, J. (2003). Działania profilaktyczne a  klimat szkoły. Remedium, 2, 6–7.
Ścibisz, A. (2009). Spostrzegane wsparcie i sympatia rówieśników a style radzenia sobie ze stresem przez młodzież licealną. Sztuka Leczenia, 3–4, 73–91.
Śledzianowski, J. (2017). Rodzeństwo to więcej niż 500 plus. W: M. Parzyszek, M. Samorańska (red.), Pedagogika rodziny w teorii i praktyce. Rodzina – wsparcie i pomoc. Lublin: Wydawnictwo Episteme.
Śledzianowski, J., Bębas, S. (2013). Blaski i cienie współczesnej rodziny polskiej. Kielce: Wydawnictwo Jedność.
Tam, H., Kwok, S.Y.C.L., Hui, A.N.N., Chan, D.K., Leung, C., Leung, J., Lo, H., Lai, S. (2021). The significance of emotional intelligence to students’ learning motivation and academic achievement: A study in Hong Kong with a Confucian heritage. Children and Youth Services Review, 121. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2020.105847.
Teng, Z., Bear, G.G., Yang, C., Nie, Q., Guo, C. (2020). Moral disengagement and bullying perpetration: A longitudinal study of the moderating effect of school climate. School Psychology, 35(1), 99–109. https://doi.org/10.1037/spq0000348.
Turska,  D.  (2018).  Efekt  oczekiwań  interpersonalnych  w  edukacji.  Implikacje  dla  nauczycieli. Annales  Universitatis  Mariae  curie-Skłodowska,  Sectio  J.  XXIX, 3, 121–132. 10.17951/j.2018.31.3.121-132.
Tyszkowa, M. (1990). Zdolności, osobowość i działalność uczniów. Warszawa: PWN.
Virtanen, T.E., Räikkönen, E., Lerkkanen, M.-K., Määttä, S., Vasalampi, K. (2020). Development  of  Participation  in  and  Identification  With  School:  Associations  With Truancy. The Journal of Early Adolescence. https://doi.org/10.1177/0272431620919155.
Wentzel, K.R., Battle, A.A. (2001). School relationships and school adjustment. W: T. Urdan, F. Pajares (red.), Adolescence and Education: General Issues in the Education of Adolescence  (s. 93–118). Greenwich: Information Age Publishing.
Wang, M.T., Eccles, J.S. (2013). School context, achievement motivation, and academic engagement: A longitudinal study of school engagement using a multidimensional perspective. Learning and Instruction, 28, 12–23. http://dx.doi.org/10.1016/j.learninstruc.2013.04.002.
Wang, M., Fredricks, J.A., Ye, F., Hofkens, T.L., Linn, J.S. (2019). Conceptualization and Assessment  of  Adolescents’  Engagement  and  Disengagement  in  School.  European  Journal of Psychological Assessment, 35, 592–606.
Wang, C., La Salle, T., Wu, C., Do, K.A., Sullivan, K.E. (2018). School climate and parental involvement buffer the risk of peer victimization on suicidal thoughts and behaviors among Asian American middle school students. Asian American Journal of Psychology, 9(4), 296–307. https://doi.org/10.1037/aap0000138.
Welskop, W. (2013). Komunikacja w relacji nauczyciel – uczeń a występowanie sytuacji kryzysowych  w  szkole.  W:  P.  Potejko  (red.),  Komunikacja  w  sytuacjach  kryzysowych,  IV (s. 166–173). Gliwice–Katowice: Wydawnictwa i Szkolenia Opcjon.
Wong, R. (2020). When no one can go to school: does online learning meet students’ basic learning needs? Interactive Learning Environments. DOI:10.1080/10494820.2020.1789672.
Wyse, A.E., Stickney, E.M., Butz, D., Beckler, A., Close, C.N. (2020). The Potential Impact of COVID-19 on Student Learning and How Schools Can Respond, Educational Measurement: Issues and Practice, 39, 3, 60–64.
Yang, C., Sharkey, J.D., Reed, L.A., Chen, C., Dowdy, E. (2018). Bullying victimization and student engagement in elementary, middle, and high schools: Moderating role of school climate. School psychology quarterly: the official journal of the Division of School Psychology, American Psychological Association, 33(1), 54–64. https://doi.org/10.1037/spq0000250.
You, S., Sharkey, J. (2009). Testing a developmental – ecological model of student engagement: A multilevel latent growth curve analysis. Educational Psychology, 29, 659–684. DOI:10.1080/01443410903206815.
Zawadzka, D. (2014). Zadowolenie z życia. W: J. Mazur (red.), Zdrowie i zachowania zdrowotne młodzieży w Polsce na tle wybranych uwarunkowań socjodemograficznych. Wyniki badań HBSC 2014. Warszawa: Instytut Matki i Dziecka.Zawadzka, A.M., Iwanowska, M. (2016). Materializm jawny i utajony a samoocena i gotowość do samonaprawy u młodzieży. Roczniki Psychologiczne, XIX, 4, 701–721.
Ziegler, A., Vialle, W., Wimmer, B. (2013). The actiotope model of giftedness: An introduction to some central theoretical assumptions. W: S.N. Phillipson, H. Stoeger,  A. Ziegler (red.), Exceptionality in East Asia: Explorations in the actiotope model of giftedness (s. 1–17). London: Routledge.
Zullig, K.J., Collins, R., Ghani, N., Patton, J.M., Hunter, A.A., Scott Huebner, E. (2014). Preliminary Development of a Revised Version of the School Climate Measure. Psy-chological Assessment, 27(3), 1072–1081. http://dx.doi.org/10.1037/pas0000070.
Zyngier, D. (2008). (Re)conceptualising student engagement: Doing education not doing time. Teaching and Teacher Education, 24, 1765–1776.