Pedagogiczne aspekty pracy asystenta rodziny. Między wsparciem rodziny a ochroną dziecka przed krzywdzeniem

Spis treści:

Wstęp

Rozdział 1. Pedagogiczne inspiracje w pracy asystentów rodziny z dzieckiem i z rodzinami

1.1. Teoretyczne przesłanki do pracy socjalno-wychowawczej asystenta z rodziną
1.2. Kategorie pedagogiczne w pracy asystenta z dzieckiem i z rodziną
1.2.1. Wychowanie
1.2.2. Opieka
1.2.3. Wsparcie społeczne
1.2.4. Podmiotowość
1.3. Diagnoza pedagogiczna w praktyce asystenta rodziny
1.4. Pedagogizacja rodziców

Rozdział 2. Rozwój, opieka, wychowanie i edukacja dzieci w różnym wieku

2.1. Wczesne dzieciństwo (0–3 lata)
2.2. Wiek przedszkolny (3–6 lat)
2.3. Wczesny wiek szkolny (7–9 lat)
2.4. Środkowy wiek szkolny (9–12 lat)
2.5. Wczesna faza dorastania (12–15 lat)
2.6. Późna faza dorastania (15–20 lat)

Rozdział 3. Wsparcie rodziców w tworzeniu bezpiecznego stylu przywiązania

3.1. Tworzenie więzi z niemowlęciem
3.2. Sposoby wzmacniania samoregulacji dziecka w wieku przedszkolnym oraz udział w tym jego rodziców
3.3. Metody wzmacniania więzi w rodzinie z dzieckiem w wieku szkoły podstawowej
3.4. Wsparcie nastolatka w pracy nad samoregulacją

Rozdział 4. Dziecko krzywdzone – symptomy i ochrona

4.1. Czynniki ryzyka wystąpienia krzywdzenia dziecka
4.2. Formy przemocy wobec dzieci i ich objawy
4.3. Standard ochrony małoletnich

Rozdział 5. Współczesne wybrane koncepcje opieki i terapii dziecka z traumą rozwojową

5.1. Przyczyny i objawy zaburzeń posttraumatycznych u dzieci i młodzieży
5.2. Podstawowe warunki opieki nad dzieckiem z zaburzeniami posttraumatycznymi
5.3. Schemat postępowania z dzieckiem z traumą rozwojową według koncepcji PACE Dana Hughesa
5.4. Podejście mentalizowania w empatycznej opiece nad dzieckiem według Chrisa Taylora
5.5. Formy pomocy dopasowane do różnych stylów przywiązania
5.6. Schemat postępowania z dzieckiem z traumą rozwojową według modelu neurosekwencyjnego Bruce’a Perry’ego

Współpraca zawodów pomocowych i interwencyjnych – zakończenie
Bibliografia

Adams, R. (2008). Empowerment, Participation and Social Work, Wyd. 4, Hampshire:
Palgrave.
Albański, L., Gola, S. (2013). Wybrane zagadnienia z pedagogiki opiekuńczej. Jelenia
Góra: Wydawnictwo Karkonoskiej Państwowej Szkoły Wyższej w Jeleniej Górze.
Appelt, K. i Jabłoński, S. (2004/2007). Osiągnięcia i zagrożenia dla rozwoju dziecka
w wieku szkolnym. W: A. Brzezińska i E. Hornowska (red.), Dzieci i młodzież
wobec agresji i przemocy (s. 75–90). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Appelt, K., Mielcarek, M. (2014). Opieka i wychowanie. Wczesne dzieciństwo. Seria
II: Opieka i wychowanie w okresie dzieciństwa i dorastania tom 1. Niezbędnik
Dobrego Nauczyciela, red. nauk. Anna I. Brzezińska. Warszawa: Instytut Badań
Edukacyjnych.
Aszkiełowicz, A. (2018). Błędy wychowawcze popełniane przez rodziców i ich rola
w kształtowaniu rozwoju dziecka. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas.
Pedagogika, 16, s. 158–167.
Babska, Z., Shugar, G.W. (1986). Idea dwupodmiotowości i interakcji dorosły – dziec-
ko w procesie wychowania w pierwszych latach życia. Lublin: Wydawnictwo
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Badora, S. (2002). O badawczo-metodologicznych problemach pedagogiki opiekuń-
czej. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 10, s. 3–14.
Badora, S. (2008). Opieka w wymiarze kulturowym. W: E. Jundziłł, R. Pawłowska (red.),
Pedagogika  opiekuńcza.  Przeszłość  –  teraźniejszość  –  przyszłość  (s.  107–137).
Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Bardziejewska, M. (2005). Okres dorastania. Jak rozpoznać potencjał nastolatków?
W: A. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psycho-
logia rozwojowa (s. 345–377). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Bartnikowska, U., Dufner H. (2021). Dziecko – trauma, wsparcie i rozwój. Drogo-
wskaz. Poznań: Wydawnictwo Naukowe FNCE.
Bereźnicka, M. (2014). Wychowanie dziecka we współczesnej rodzinie. Kraków: Wydaw-
nictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Bilbao, A. (2022). Mózg dziecka. Poradnik dla rodziców. Wrocław: Wyd. Bukowy Las.186 Bibliografia
Bjørkøe, J.A. (1997). Pomoc do samopomocy. Szkoła Kofoeda w Kopenhadze – Insty-
tut Służby Społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Błasiak, A., Dybowska, E. (2010). Rodzicielstwo i jego znaczenie dla procesu wycho-
wania dziecka. W: A. Błasiak, E. Dybowska (red.), Wybrane zagadnienia peda-
gogiki rodziny (s. 105–127). Kraków: Wydawnictwo Wyższa Szkoła Filozoficzno -
-Pedagogiczna „Ignatianum”.
Brady, E., Holt, S., Whelan, S. (2018). Measuring success in family support services.
Child Care in Practice, 24(4), s. 351–368.
Brandenburg, D. (2016). Implicit attitudes and the social capacity for free will. Philo-
sophical Psychology, 29(8), s. 1215–1228.
Braun-Gałkowska, M. (2007). Poznawanie systemu rodzinnego. Lublin: Wydawnic-
two Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Caselman T, Hilli, K. (2014). Praca terapeutyczna z rodzinami. Kreatywne zajęcia
dla  różnorodnych  struktur  rodziny,  Warszawa:  Centrum  Rozwoju  Zasobów
Ludzkich.
Ciczkowska-Giedziun,  M.  (2020).  Podmiotowość  w  pracy  socjalno-wychowawczej.
Studium fenomenograficzne doświadczeń asystentów rodziny. Kraków: Oficyna
Wydawnicza „Impuls”.
Ciczkowska-Giedziun,  M.,  Dymowska,  M.  (2019).  Diagnoza  w  pracy  socjalnej.  W:
A. Weissbrot-Koziarska, I. Dąbrowska-Jabłońska (red.), Słownik metod, technik
i form pracy socjalnej, opiekuńczej i terapeutycznej, Tom 5, (s. 16–20). Opole:
Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Ciczkowska-Giedziun, M., Zmysłowska, M. (2018). Wolność i odpowiedzialność jako
istotne wartości w pracy socjalnej z rodziną. Studia Pedagogiczne. Problemy Spo-
łeczne, Edukacyjne i Artystyczne, 31, s. 11–23.
Connolly, M., Harms, L. (2012). Social work. From theory to practice. New York:
Cambridge University Press.
Cori J.L. (2020). Matka niedostępna emocjonalnie. Jak rozpoznać i wyleczyć niewi-
dzialne skutki zaniedbania w dzieciństwie. Warszawa: Wyd. Zwierciadło.
Czub, M. (2014). Rozwój dziecka. Wczesne dzieciństwo. Seria I: Rozwój w okresie
dzieciństwa  dorastania,  tom  1,  Niezbędnik  Dobrego  Nauczyciela,  red.  nauk.
Anna I. Brzezińska, Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Czub M., Stawicka, M. (2005). Ukryty uraz. Krzywdzenie emocjonalne dziecka – cz. I.,
Remedium, nr 11–12. (153–154), s. 12–13
Czyżkowska, A., Kłym, M., Cieciuch, J. (2019). Polska adaptacja Kwestionariusza  
Interpersonalnego Kontekstu Rodzicielstwa (PASCQ). Próba syntezy konstruk-
tów opisujących relacje wychowawcze i rodzicielskie. Psychologia Wychowaw-
cza, 16, s. 98–115.
Ćwirynkało, K., Włodarczyk-Dudka, M., Arciszewska, A. (2015). Postawy rodziców
wobec dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego. Przegląd Badań
Edukacyjnych, 21(2), s. 35–59.187 Bibliografia
Dana D. (2021). Teoria poliwagalna w praktyce. Kraków: Wyd. Uniwersytetu Jagiel-
lońskiego.
Dąbrowski, Z. (2006). Pedagogika opiekuńcza w zarysie, t. 1. Olsztyn: Wydawnictwo
Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.
Dąbrowski, Z. (2008a). Podstawowe elementy metodologii pedagogiki opiekuńczej (pe-
dagogiki opieki) jako dyscypliny naukowej. W: E. Jundziłł, R. Pawłowska (red.),
Pedagogika  opiekuńcza.  Przeszłość  –  teraźniejszość  –  przyszłość  (s.  191–211).
Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Dąbrowski, Z. (2008b). Terminologia pedagogiki opiekuńczej. W: E. Jundziłł, R. Paw-
łowska (red.), Pedagogika opiekuńcza. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość
(s. 423–473). Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Dąbrowski, Z., Kulpiński, F. (2000). Pedagogia opiekuńcza. Historia, teoria, termi-
nologia. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsz-
tynie.
Devaney, C., Dolan, P. (2014). Voice and meaning. The wisdom of family support
veterans. Child and Family Social Work, 22(S3), s. 10–20.
Dolan P., Pinkerton J., Canavan J. (2006). Family support. From description to reflec -
tion. W: P. Dolan, J. Pinkerton, J. Canavan (red.), Family support as reflective
practice (s. 11–26). London and Philadelphia: Jessica Kingsley Publishers.
Drozdowski L. (2001). „T” Dziecko – dziecko z doświadczeniem kompleksowej trau-
my. [w:] L. Drozdowski, B. Weigl (red.). Rodzinne domy dziecka – opieka, wy-
chowanie, terapia. s. 91–143. Warszawa: Wyd. AR-PRESS.
Drozdowski L., Dufner H., Mazurska M. (2011). Jak pomóc dziecku, które przeżyło
zbyt wiele. Broszura, Jarosławiec.
Drozdowski L., Szlajter M. (2011). Wiem, reaguję, pomagam. Zaburzenia regulacji emo-
cji i inne zaburzenia posttraumatyczne występujące u dzieci i młodzieży. Poradnik
dla profesjonalistów pracujących z dziećmi i młodzieżą. Broszura. Jarosław.
Dubois, B., Miley, K.K. (1999). Praca socjalna. Zawód, który dodaje sił, t. 1. przeł.  
K. Czekaj, Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”.
Faber A., Mazlish E. (2013). Jak mówić, żeby dzieci słuchały i jak słuchać, żeby dzie-
ci mówiły. Warszawa: Media Rodzina.
Filipiak,  E.,  Lemańska-Lewandowska  E.  (2014a).  Opieka  i  wychowanie.  Wczesna
faza dorastania. Seria II: Opieka i wychowanie w okresie dzieciństwa i dora-
stania, tom 5. Niezbędnik Dobrego Nauczyciela, red. nauk. Anna I. Brzezińska.
Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Filipiak, E., Lemańska-Lewandowska, E. (2014b). Opieka i wychowanie. Środkowy
wiek szkolny. Seria II: Opieka i wychowanie w okresie dzieciństwa i dorastania,
tom 4. Niezbędnik Dobrego Nauczyciela, red. nauk. Anna I. Brzezińska. Warsza-
wa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Filipiak,  E.,  Mroczkowski  A.  (2014).  Edukacja  szkolna  i  pozaszkolna.  Wczesna
faza dorastania. Seria III: Edukacja w okresie dzieciństwa i dorastania, tom 5.  188 Bibliografia
Niezbędnik  Dobrego  Nauczyciela,  red.  nauk.  Anna  I.  Brzezińska.  Warszawa:  
Instytut Badań Edukacyjnych.
Filipiak, E., Siadak, G. (2014). Edukacja szkolna i pozaszkolna. Późna faza dorasta-
nia. Seria III:, Edukacja w okresie dzieciństwa i dorastania, tom 6. Niezbędnik
Dobrego Nauczyciela, red. nauk. Anna I. Brzezińska. Warszawa: Instytut Badań
Edukacyjnych.
Filipiak, E., Szymczak, J. (2014). Edukacja szkolna. Środkowy wiek szkolny. Seria
III: Edukacja w okresie dzieciństwa i dorastania, tom 4. Niezbędnik Dobrego
Nauczyciela, red. nauk. Anna I. Brzezińska. Warszawa: Instytut Badań Eduka-
cyjnych.
Filipiak, E., Wiśniewska, M. (2014). Opieka i wychowanie. Późna faza dorastania.
Seria II: Opieka i wychowanie w okresie dzieciństwa i dorastania, tom 6. Nie-
zbędnik Dobrego Nauczyciela, red. nauk. Anna I. Brzezińska. Warszawa: Insty-
tut Badań Edukacyjnych.
Frost, N., Dolan, P. (2012). The theoretical foundations of family support work. W:
M. Davis (red.), Social work with children and families (s. 40–90). Basingstoke:
Red Globe Press.
Gibson, L. (2015). Dorosłe dzieci niedojrzałych emocjonalnie rodziców. Jak uwolnić
się od przeszłości i zacząć nowe życie. Kraków: Wyd. UJ.
Gilligan, R. (2000). Family support: issues and prospects. W: J. Canavan, Dolan P.,
Pinkerton J. (red.), Family support: Diversion from diversity (s. 13–33). London
and Philadelphia: Jessica Kingsley Publishers.
Goldenberg, H., Goldenberg, I. (2006). Terapia rodzin. Kraków: Wydawnictwo Uni-
wersytetu Jagiellońskiego.
Gordon, T. (1991). Wychowanie bez porażek. Rozwiązywanie konfliktów między ro -
dzicami a dziećmi. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Górecki, M. (2005). Pomoc dzieciom krzywdzonym emocjonalnie i zaniedbywanym
oraz  ich  rodzinom.  W  poszukiwaniu  modelu.  W:  D.  Iwaniec,  J.  Szmagalski
(red.), Zaburzenia rozwojowe dzieci krzywdzonych emocjonalnie (s. 180–185).
Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Górnicka, B. (2015). Metodyka pracy opiekuńczo-wychowawczej – wybrane zagad-
nienia. Podręcznik akademicki. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Granosik,  M.,  Gulczyńska  A.  (2014).  Empowerment  i  badania  w  pracy  socjalnej.  
W: A. Gulczyńska, M. Granosik (red.), Empowerment w pracy socjalnej: prakty-
ka i badania partycypacyjne (s. 15–24). Warszawa: Centrum Rozwoju Zasobów
Ludzkich.
Gray, D. (2019). Adopcja i przywiązanie. Sopot: Wyd. GWP.
Greszta, E., Ryś, M., Trębicka, P. (2020). Typy par rodzicielskich – współzależność
postaw rodzicielskich w diadzie. Fides Et Ratio, 1(41), s. 186–205.
Grotowska-Leder,  J.  (2008).  Wsparcie  społeczne  w  perspektywie  teorii  socjolo-
gicznych  –  kontekst  więzi  społecznej,  sieci  społecznych,  sieci  wymiany.  W:  189 Bibliografia
J. Grotowska-Leder (red.), Sieci wsparcia społecznego jako przejaw integracji i dez-
intergracji społecznej, (s. 9–27). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Gurycka, A. (1979). Struktura i dynamika procesu wychowawczego. Analiza psycho-
logiczna. Warszawa: PWN.
Gurycka, A. (1990). Błąd w wychowaniu. Warszawa: WSiP.
Habib, N. (2022). Jak właściwie stymulować nerw błędny. Białystok: Wyd. Vital.
Hajnicz,  W.  (1995).  Dwupodmiotowość  i  dwuzadaniowość  sytuacji  edukacyjnych:
w świetle ogólnej teorii regulacyjnej Tadeusza Tomaszewskiego. Olsztyn: Wydaw-
nictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Helios  J.,  Jedlecka  W.  (2019).  Diagnoza  i  ochrona  dziecka  z  traumą  rozwojową
w polskim systemie prawa. Warszawa: Wyd. Difin,
Heller L., LaPierre A. (2018). Leczenie traumy rozwojowej. Wpływ wczesnej traumy
na samoregulację, obraz samego siebie i zdolność tworzenia związków. Wrocław:
Wyd. Instytutu Terapii Psychosomatycznej.
Hołtyń, B. (2009). Małżeństwo i wsparcie. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu
Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.
Iwaniec, D., Seddon, H. (2005). Interwencja w przypadkach emocjonalnego krzyw-
dzenia dzieci i nieorganicznego zaburzenia rozwoju. W: D. Iwaniec, J. Szmagalski
(red.), Zaburzenia rozwojowe dzieci krzywdzonych emocjonalnie, (s. 115–141).
Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Iwaniec D., Sneddon H., Monteih M. (2005). Definicja i przejawy emocjonalnego
krzywdzenia dzieci, [w:] Zaburzenia rozwojowe dzieci krzywdzonych emocjonal-
nie, D. Iwaniec, J. Szmagalski (red.). Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszaw-
skiego.
Jabłoński, S., Ratajczyk, A. (2014). Opieka i wychowanie. Wczesny wiek szkolny.  
Seria  II:  Opieka  i  wychowanie  w  okresie  dzieciństwa  i  dorastania,  tom  3.
Niezbędnik Dobrego Nauczyciela, red. nauk. Anna I. Brzezińska. Warszawa:  
Instytut Badań Edukacyjnych.
Jadczak-Szumiło, T. (2016). Teoria przywiązania i jej zastosowanie w pracy z rodzi-
ną, [w:] I. Krasiejko, M. Ciczkowska-Giedziun (red.). Praca socjalno-wychowaw-
cza z rodziną w ujęciu wybranych koncepcji. Analiza metodycznego działania
z osobami potrzebującymi pomocy. (s. 20–23). Warszawa 2016.
Jadczak-Szumiło, T. (2022). System przywiązania, trauma relacyjna a uzależnienia.
Terapia osób uzależnionych i ich bliskich, Nr 2, s. 13–17.
Janke, A.W. (2008). Wychowanie w rodzinie. W: T. Pilch (red.), Encyklopedia Pedago-
giczna XXI wieku, Tom VII (V-Ż) (s. 488–490). Warszawa: Wydawnictwo Akade-
mickie „Żak”.
Jarczyńska, J. (2017). Empowerment w pracy socjalnej jako skuteczne podejście sto-
sowane  w  rozwiązywaniu  problemów  społecznych.  Acta  Universitatis  Nicolai
Copernici, Pedagogika, 34, s. 121–137.190 Bibliografia
Jarosz, E. (2007). Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego. Katowice: Wydaw-
nictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Jarosz, E., Wysocka, E. (2012). Diagnoza psychopedagogiczna: podstawowe problemy
i rozwiązania. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Jarosz, E., Wysocka, E. (2006). Diagnoza psychopedagogiczna. Warszawa: Wydaw-
nictwo Akademickie „Żak”.
Jarosz, E., Nowak, A. (2012). Dzieci ofiary przemocy w rodzinie. Raport Rzecznika
Praw Dziecka. Funkcjonowanie znowelizowanej ustawy o przeciwdziałaniu prze-
mocy w rodzinie. https://brpd.gov.pl/sites/default/files/dzieci_ofiary_przemocy_w_
rodzinie.pdf [dostęp dnia 06.07.2023].
Juul, J. (2020). O granicach. Kompetentne relacje z dzieckiem. Podkowa Leśna: Wyd.
MiND.
Jundziłł, I. (2008). Poszukiwanie tożsamości pedagogiki opiekuńczej. W: I. Jundziłł,
R. Pawłowska (red.), Pedagogika opiekuńcza. Przeszłość – teraźniejszość – przy-
szłość, (s. 31–41). Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Lisowska, E. (2005). Przemoc wobec dzieci: rozpoznawanie i przeciwdziałanie. Kiel-
ce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.
Kamza, A. (2014). Rozwój dziecka. Wczesny wiek szkolny. Seria I: Rozwój w okresie
dzieciństwa i dorastania, tom 3. Niezbędnik Dobrego Nauczyciela, red. nauk.
Anna I. Brzezińska. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Kantowicz, E. (2012). Pedagogika (w) pracy socjalnej. Olsztyn: Wydawnictwo Uni-
wersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Kawula, S. (1993). Pedagogizacja rodziców, [w:] W. Pomykało (red.), Encyklopedia
pedagogiczna (s. 580–582). Warszawa: Wyd. Fundacja Innowacja.
Kawula, S. (1996). Spirala życzliwości: od wsparcia do samodzielności. Wychowanie
na co dzień, 10–11, s. 14–17.
Kawula, S. (2002). Pomocniczość i wsparcie. Kategorie pedagogiki społecznej. Olsz-
tyn: Oficyna Wydawnicza „Kastalia”.
Kawula, S., Brągiel, J., Janke, A.W. (2004). Pedagogika rodziny. Obszary i panorama
problematyki. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Keck, G.C., Kupecky R. (2010). Wychowanie zranionego dziecka. Warszawa: Wyd.
MRaciniewski Serwices.
Kelm, A. (2008). Pedagogika opiekuńcza. W: E. Jundziłł, R. Pawłowska (red.), Peda-
gogika opiekuńcza. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość, (s. 19–30). Gdańsk:
Wydawnictwo Harmonia.
Kita, B. (2016). Dialog motywujący w pracy z rodziną w ośrodku pomocy społecznej.
W: I. Kołakowski, A., Siwek, K., Ambroziak, K. (2021). Nastolatek, a depresja.
Praktyczny poradnik dla rodziców i młodzieży. Gdańsk: GWP.
Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10  (1998). Kraków,
Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne191 Bibliografia
Kirkilionis E. (2021). Więź daje siłę. Emocjonalne bezpieczeństwo na dobry początek.
Warszawa: Wyd. Mamania.
Kirkilions, E. (2022). Wieź daje siłę. Warszawa: Wyd. Mamania.
Kotlarska-Michalska, A. (2002). Więź w rodzinach wielodzietnych, Roczniki Socjolo-
gii Rodziny”, t. XIV, 2002, s. 58–65.
Kowalczyk,  B.,  Kowalczyk,  J.,  Karczewska,  A.  (2014).  Pracownik  socjalny  w  per-
spektywie zarządzającego procesem zmiany. Wykorzystanie teorii zarządzania
do rozwoju kompetencji pracownika socjalnego. Warszawa: Centrum Rozwoju  
Zasobów Ludzkich.
Kram,  A.,  Mielcarek,  M.  (2014).  Wczesna  edukacja  dziecka.  Seria  III:  Edukacja
w  okresie  dzieciństwa  i  dorastania,  tom  1.  Niezbędnik  Dobrego  Nauczyciela,
red. nauk. Anna I. Brzezińska. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Krasiejko, I. (2010). Metodyka działania asystenta rodziny. Podejście Skoncentrowane
na Rozwiązaniach w pracy socjalnej. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
Krasiejko, I. (2011). Praca socjalna w praktyce asystenta rodziny. Katowice: Wydaw-
nictwo Naukowe „Śląsk”.
Krasiejko,  I.  (2015a),  Diagnoza  pedagogiczna  w  metodycznym  działaniu  asystenta
rodziny, Przegląd Pedagogiczny, 1, s. 184–190.
Krasiejko,  I.  (2015b).  Pedagogiczne  aspekty  pracy  asystenta  rodziny.  W:  E.  Kan-
towicz,  M.  Ciczkowska-Giedziun,  L.  Willan-Horla  (red.),  Wielowymiarowość
wsparcia we współczesnej rodzinie polskiej (s. 63–83). Olsztyn: Wydawnictwo
Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.
Krasiejko, I. (2016). Asystentura rodziny – rekomendacje metodyczne i organizacyj-
ne. Warszawa: Wyd. MRiPS.
Krasiejko, I. (2019). Rodzina z dziećmi. Rodzina dysfunkcyjna. Pedagogika. Praca
socjalna. Terapia. Warszawa: Wydawnictwo Difin.
Krasiejko, I., Ciczkowska-Giedziun, M. (red.) (2016). Praca socjalno-wychowawcza
z rodziną w ujęciu wybranych koncepcji. Analiza metodycznego działania z oso-
bami  potrzebującymi  pomocy,  (s.  37–54).  Warszawa:  Instytut  Rozwoju  Służb
Społecznych.
Krawczyk, R. (2020).”Dla ciebie poświęcę siebie”. O zjawisku parentyfikacji w rodzi-
nie, Praca Socjalna, nr 5, s. 113–116.
Krzysiek,  M.  i  Srebrna,  K.  (2014).  Pomoc  dzieciom  w  nauce.  W:  A.I.  Brzezińska,  
K. Appelt, S. Jabłoński, J. Wojciechowska i B. Ziółkowska (red.), 6-latki w szko-
le: edukacja i pomoc (s. 181–198). Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Ławniczak, D., Marszałkowska, M., Mierzejewska, B., Polaczyk, D., Zeller, L. (2014).
Standard pracy socjalnej z rodziną z dziećmi. Warszawa: Wydawnictwo WRZOS,
Warszawa.
Lewko, G. (2001). Obraz kliniczny dziecka trafiającego do rodzinnej pieczy zastęp -
czej, [w:] Rodzinne domy dziecka – opieka, wychowanie, terapia, L. Drozdowski,
B. Weigl (red.), Warszawa: Wyd. AR-PRESS192 Bibliografia
Levine, P.A. (2017a). Trauma i pamięć. Warszawa: Wyd. Czarna Owca.
Levine, P. (2017b). Uleczyć traumę. Warszawa: Wyd. Czarna Owca.
Levine, P. (2017c). Głos wnętrza. Jak ciało uwalnia się od traumy i odzyskuje zdro-
wie. Warszawa: Wyd. Czarna Owca.
Liciński, M. (2013). Asysta rodzinna. W: Aneks książki: I. Krasiejko, Zawód asystenta
rodziny w procesie profesjonalizacji (s. 456–461). Toruń: Wydawnictwo Eduka-
cyjne „Akapit”.
Maciaszkowa, J. (1991). Z teorii i praktyki opiekuńczej. Opieka rodzinna nad dziec-
kiem i kompensacja jej niedostatków. Warszawa: WSiP.
McKay M., Fanning P., Paleg K., Landis D. (2013). Kiedy twoja złość krzywdzi dziec-
ko. Kraków: Wyd. MiND
Martowska,  K.  (2012).  Psychologiczne  uwarunkowania  kompetencji  społecznych.
Warszawa: LiberiLibri.
Marynowicz-Hetka,  E.  (1985).  Praca  socjalno-wychowawcza  z  rodziną  niepełną.
Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych.
Marynowicz-Hetka, E. (1987). Narzędzie oceny progu zagrożenia rozwoju biosocjo-
kulturalnego dziecka w rodzinie. W: I. Lepalczyk, J. Badura (red.), Elementy
diagnostyki pedagogicznej (s. 145–168). Warszawa: PWN.
Marynowicz-Hetka,  E.  (2007)  Pedagogika  społeczna.  Podręcznik  akademicki,  t.  I.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Marynowicz-Hetka,  E.  (2019).  Pedagogika  społeczna.  Pojmowanie  aktywności
w polu praktyki. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Matejczuk, J. (2014a). Rozwój dziecka. Wiek przedszkolny. Seria I: Rozwój w okresie
dzieciństwa i dorastania, tom 2. Niezbędnik Dobrego Nauczyciela, red. nauk.
Anna I. Brzezińska. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Matejczuk, J. (2014b). Opieka i wychowanie. Wiek przedszkolny. Seria II: Opieka i wy-
chowanie w okresie dzieciństwa i dorastania, tom 2. Niezbędnik Dobrego Nauczy-
ciela, red. nauk. Anna I. Brzezińska. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Mik, J., Temil-Jetter, S. (2022). Mamo, nie krzycz. Jak nie ulegać złości w relacjach
z dzieckiem. Warszawa: Wyd. Muza SA.
Molińska, M., Ratajczyk, A. (2014). Zadania rozwojowe wieku przedszkolnego: Edu-
kacja przedszkolna. Seria III: Edukacja w okresie dzieciństwa i dorastania, tom 2.  
Niezbędnik  Dobrego  Nauczyciela,  red.  nauk.  Anna  I.  Brzezińska.  Warszawa:  
Instytut Badań Edukacyjnych..
Murawska, B. (2014). Edukacja wczesnoszkolna. Seria III:, Edukacja w okresie dzie-
ciństwa i dorastania tom 3. Niezbędnik Dobrego Nauczyciela, red. nauk. Anna  
I. Brzezińska. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Muszyńska, E. (2012). Miejsce opieki we współczesnej pedagogice. Rocznik Lubuski,
38(2), s. 91–104.193 Bibliografia
Muszyński, H. (2008). Opieka w systemie pojęć. W: E. Jundziłł, R. Pawłowska (red.),
Pedagogika  opiekuńcza.  Przeszłość  –  teraźniejszość  –  przyszłość  (s.  89–106).
Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Naumburg, C. (2022). Jak nie krzyczeć na własne dziecko. Wychowanie bez złych
emocji. Warszawa: Wyd. Muza SA
Nelsen, J. (2020). Pozytywna dyscyplina. Warszawa: Wyd. CoTyNaTo.
Namysłowska, I. (2014). Zaburzenia przywiązania, Psychiatria po Dyplomie, nr 4.
Ogieńska-Bulik, N., Juczyński, Z. (2020). Kiedy trauma innych taje się własną. Nega-
tywne i pozytywne konsekwencje pomagania osobom po doświadczeniach trau-
matycznych. Warszawa: PWN.
Olechnowicz, H. (1995). Dziecko własnym terapeutą. Warszawa: Wyd. PWN.
Olechnowicz, H. (1999). Jaskiniowcy zagubieni w XXI wieku. Praca terapeutyczna
z małymi dziećmi, Warszawa: Wyd. Szkolne i Pedagogiczne.
Olubiński, A. (2004). Praca socjalna. Aspekty humanistyczne i pedagogiczne. Toruń:
Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”.
Olubiński, A. (2007). Praca socjalno-opiekuńcza i pedagogika społeczna. W: E. Maryno-
wicz-Hetka (red.), Pedagogika społeczna. Podręcznik akademicki, t. II (s. 254–268).
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Park, K. (2010). Assessing Child Safety Through an Integrated Practice Model: The
Structured Decision Making System and Signs of Safety. SDM News, nr 22.
Perry, B.D., Hambrick, E.P. (2008). Neurosekwencyjny Model Terapii, Reclaiming
Children and Youth, nr 17/3 s. 39–43.
Perry, B.D., Winfrey, O. (2022). Co ci się przydarzyło? Rozmowy o traumie, odporno-
ści psychicznej i zdrowieniu. Warszawa: Wyd. Agora.
Piekarski,  J.  (1987).  Diagnoza  typologiczna  rodziny  jako  środowiska  wychowaw-
czego. W: I. Lepalczyk, J. Badura (red.), Elementy diagnostyki pedagogicznej  
(s. 101–103), Warszawa: PWN.
Piotrowski, K., Wojciechowska, J., Ziółkowska, B. (2014). Rozwój nastolatka. Późna
faza dorastania. Seria I: Rozwój w okresie dzieciństwa i dorastania, tom 6. Nie-
zbędnik Dobrego Nauczyciela, red. nauk. Anna I. Brzezińska. Instytut Badań
Edukacyjnych: Warszawa.
Piotrowski, K., Ziółkowska, B., Wojciechowska, J. (2014). Rozwój nastolatka Wcze-
sna faza dorastania. Seria I: Rozwój w okresie dzieciństwa i dorastania, tom
5. Niezbędnik Dobrego Nauczyciela, red. nauk. Anna I. Brzezińska. Warszawa:
Instytut Badań Edukacyjnych.
Pisula, E. (2015). Autyzm. Od badań mózgu do praktyki psychologicznej. Gdańsk:
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Pisula, E. (2021). Autyzm, przyczyny, objawy, terapia. Gdańsk: Wyd. Harmonia.
Plopa, M. (2008). Psychologia rodziny: teoria i badania. Kraków: Oficyna Wydawni-
cza „Impuls”.194 Bibliografia
Pomykało, W. (1993). Wychowanie. W: W. Pomykało (red.), Encyklopedia pedago-
giczna (s. 917–926). Warszawa: Wydawnictwo Fundacja Innowacja.
Porges, S.W. (2020). Teoria poliwagalna. Przewodnik. Kraków: Wydawnictwo Uni-
wersytetu Jagiellońskiego.
Prusinowska-Marek, A. (2013). Interwencja w środowisku wobec rodziny dotkniętej
przemocą, Warszawa: Mazowieckie Centrum Polityki Społeczne.
Racław, M. (2012). Zmiany w pracy socjalnej z rodziną – w stronę kontroli stylu życia
i zarządzania marginalizacją. W: M. Rymsza (red.), Pracownicy socjalni i praca
socjalna w Polsce. Między służbą społeczną a urzędem (s. 227–244). Warszawa:
Instytut Spraw Publicznych.
Radlińska, H. (1961). Pedagogika społeczna. Wrocław: Zakład Narodowy im. Osso-
lińskich.
Rembowski, J. (1972). Więzi uczuciowe w rodzinie. Warszawa: PWN.
Rękosiewicz, M., Jankowski, P. (2014). Rozwój dziecka. Środkowy wiek szkolny. Seria
I: Rozwój w okresie dzieciństwa i dorastania, tom 4. Niezbędnik Dobrego Nauczy-
ciela, red. nauk. Anna I. Brzezińska. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Rękosiewicz, M., Molińska, M. (2014). Rozpoznanie zasobów dziecka i środowiska
rozwoju. Seria IV: Monitorowanie rozwoju w okresie dzieciństwa i dorastania,
tom 4. Niezbędnik Dobrego Nauczyciela, red. nauk. Anna I. Brzezińska. Warsza-
wa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Robertis, C. (1998). Metodyczne działanie w pracy socjalnej. Katowice: Wyd. Naukowe
Śląsk.
Ruupert, F. (2016). Wczesna trauma. Warszawa: Wyd. Virgo.
Ryś,  M.  (2001).  Systemy  rodzinne.  Metody  badań  struktury  rodziny  pochodzenia
i rodziny własnej. Warszawa: CMPPP MEN.
Ryś, M. (2006). Psychologia rodziny. W: J. Stala, E. Osewska (red.), Rodzina. Bezcen-
ny dar i zadanie, (s. 328–379). Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne.
Sakowska, J. (2010). Szkoła dla Rodziców i Wychowawców. Cz. I. Warszawa: Ośro-
dek Rozwoju Edukacji.
Schaffer, H.R. (2006). Rozwój społeczny. Dzieciństwo i młodość. Kraków: Wydawnic-
two Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Schooler, J.E., Smalley, B.K., Callahan, T.J. (2012). Zranione dzieci, uzdrawiające
domy. Wychowanie dzieci dotkniętych traumą w rodzinach adopcyjnych i za-
stępczych, Warszawa: Wyd. MRaciniewski Serwices.
Sears, W., Sears, M. (2022). Księga rodzicielstwa bliskości. Warszawa: Wyd. Mamania.
Seweryńska, A.M. (2004). Uczeń z rodziny dysfunkcyjnej. Przewodnik dla wycho-
wawców i nauczycieli. Warszawa: WSiP.
Sęk, H. (2004). Wsparcie społeczne – sposoby definiowania, rodzaje i źródła wspar-
cia, wybrane koncepcje teoretyczne. W: H. Sęk, R. Cieślak (red.), Wsparcie spo-
łeczne, stres i zdrowie (s. 11–28). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.195 Bibliografia
Shanker, S. (2016). Metoda samoregulacji. Self-reg. Jak pomóc dziecku (i sobie) nie
dać się stresowi i żyć pełnią możliwości. Warszawa: Wyd. Mamania.
Siegiel, D.J., Bryson, T.P. (2018). Zintegrowany mózg – zintegrowane dziecko. 12 re-
wolucyjnych strategii kształtujących umysł twojego dziecka. Poznań: Wyd. Rebis.
Siegiel, D.J., Bryson, T.P. (2020). Potęga obecności. Jak obecność rodziców wpływa na
to, kim stają się nasze dzieci, i kształtuje rozwój ich mózgów. Warszawa: Wyd.
Mamania.
Siegiel, D.J., Bryson, T.P. (2018). Mózg na tak. Warszawa: Wyd. HarperCollins
Sierankiewicz, E. (1999). Opieka, wychowanie, terapia w domach dziecka. Kraków:
Wydawnictwo Naukowe WSP.
Skałbania, B. (2013). Diagnostyka pedagogiczna: wybrane obszary badawcze i roz-
wiązania praktyczne (Wyd. III). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Skreczko, A. (2000). Znaczenie dwupodmiotowej relacji w wychowaniu dziecka. Stu-
dia nad Rodziną, 4/1 (6), s. 123–129.
Stążka-Gawrysiak A. (2019). Self-reg. Opowieści dla dzieci. O tym, jak działać, gdy
emocje biorą górę. Kraków: Wyd. Znak Emoticon.
Stążka-Gawrysiak, A. (2020) Self-regulation. Szkolne wyzwania. Opowieści dla dzie-
ci. O tym, jak działać, gdy emocje biorą górę. Kraków: Wyd. Znak Emoticon.
Stążka-Gawrysiak, A. (2021). Self-regulation. Nie ma niegrzecznych dzieci. Opowie-
ści dla dzieci. O tym, jak działać, gdy emocje biorą górę. Kraków: Wyd. Znak
Emoticon.
Steinke-Kalembka, J. (2021). Emocjonalna góra. Strefy regulacji emocji dla dzieci,
młodzieży i dorosłych; edukowisko.pl.
Stelmaszuk, W., Kolankiewicz, M. (2004). Opieka nad dzieckiem. W: T. Pilch (red.),
Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, t. III (M-O) (s. 835–839). Warszawa:
Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Stemplewska-Żakowicz,  K.  (2016).  Diagnoza  psychologiczna:  diagnozowanie  jako
kompetencja profesjonalna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Suchodolski, B. (1976). Kim jest człowiek? Warszawa: Wiedza Powszechna.
Sunderland, M. (2019). Odwrócona relacja. Kiedy problemy rodziców zabierają dzie-
ciństwo. Sopot: Wyd. GWP.
Szatkowska, M. (2022). Postawy wychowawcze rodziców a radzenie sobie w sytuacjach
trudnych  i  z  negatywnymi  emocjami  –  ocena  z  perspektywy  dorosłego  życia.  
Zeszyty  Naukowe  WSG,  seria:  Edukacja  –  Rodzina  –  Społeczeństwo,  t.  40(7),  
s. 103–140.
Szatmari, P. (2007). Uwięziony umysł. Opowieść o ludziach z autyzmem. Kraków:
Wyd. Znak.
Szluz, B. (2007). Wsparcie społeczne rodziny osoby niepełnosprawnej. Roczniki Teo-
logiczne, LIV(10), s. 201–214.
Sztander, W. (1999). Rozmowy, które pomagają. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu
Psychologii Zdrowia.196 Bibliografia
Szymańska, A., Aranowska, E., Torebko, K. (2017). Błędy wychowawcze popełniane
przez rodziców a rozwój kompetencji emocjonalnych dzieci w wieku wczesnosz-
kolnym. Studia z Teorii Wychowania, 4(21), s. 161–193.
Śliwerski, B. (2015). Współczesne teorie i nurty wychowania. Kraków: Oficyna Wydaw -
nicza „Impuls”.
Taylor, Ch. (2022). Dzieci i młodzież ze zdezorganizowanym stylem przywiązania.
Podejście mentalizowania w empatycznej opiece opartej na wiedzy o przywią-
zaniu i traumie. Sopot: GWP.
Taylor, Ch., (2016). Zaburzenia przywiązania u dzieci i młodzieży. Sopot: GWP.
Tchorzewski, A. (2008). Wychowanie i jego właściwości. W: T. Pilch (red.), Encyklo-
pedia Pedagogiczna XXI wieku, Tom VII (V-Ż) (s. 315–322). Warszawa: Wydaw-
nictwo Akademickie „Żak”.
Turnell, A., Edwards, S. (1999). Signs of Safety: a solution and safety oriented ap-
proach to child protection. New York: Norton.
Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz
niektórych innych ustaw, http://orka.sejm.gov.pl/proc9.nsf/ustawy/3309_u.htm;
[dostęp dnia 21.09.2023].
Wasilewska-Ostrowska, K. (2021). Pedagogika opiekuńcza w ujęciu Zdzisława Dąbrow-
skiego (1930–2020). W: W. Szulakiewicz (red.), Opieka i wychowanie. Dziedzic-
two idei teoretycznych i ich praktyczne implikacje (s. 93–109). Toruń: Wydawnic-
two Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Wiliński, P. (2005). Wiek szkolny. Jak rozpoznać ryzyko i jak pomagać? W: A.I. Brze-
zińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka: praktyczna psychologia roz-
wojowa (s. 303–343). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Wilk, J. (2002). Pedagogika rodziny. Zagadnienia wybrane. Lublin: Wydawnictwo
Poligrafia Salezjańska.
Winiarski, M. (1997). Wsparcie społeczne – pomoc – opieka w kontekście pedagogi-
ki społecznej. W: E. Kantowicz (red.), Wsparcie społeczne w różnych układach
ludzkiego życia (s. 35–45). Olsztyn: Wyd. „GLOB”.
Winiarski, M. (2008). Geneza i rozwój pedagogiki opiekuńczej. W: E. Jundziłł, R. Paw-
łowska  (red.),  Pedagogika  opiekuńcza.  Przeszłość  –  teraźniejszość  –  przyszłość  
(s. 43–72). Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Winiarski, M. (2014). Opieka, pomoc i wsparcie społeczne jako wymiary pracy so-
cjalnej z dziećmi, młodzieżą i rodziną. W: M. Ruszkowska, M. Winiarski (red.),
Praca socjalna z dziećmi, młodzieżą i rodziną (s. 19–50). Warszawa: Centrum
Rozwoju Zasobów Ludzkich.
Winiarski, M. (2015). Dylemat relacji pojęć „wsparcie” i „pomoc” w przestrzeni działań
prorodzinnych – wewnętrznych i zewnętrznych. W: E. Kantowicz, M. Ciczkow-
ska-Giedziun, L. Willan-Horla (red.), Wielowymiarowość wsparcia współczesnej
rodziny polskiej (s. 24–47). Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Ma-
zurskiego.197 Bibliografia
Winiarski,  M.  (2017).  W  kręgu  pedagogiki  społecznej.  Studia  –  szkice  –  refleksje.
Łódź: Społeczna Akademia Nauk.
Witkowski, L. (2010). O dwoistościach autorytetu pracownika socjalnego (w kształce-
niu profesjonalnym i jako wyzwania praktycznego). W: A. Kanios, M. Czechow-
ska-Bieluga (red.), Praca socjalna. Kształcenie – działanie – konteksty (s. 21–44).
Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Wolynn M. (2019). Nie zaczęło się od Ciebie. Jak dziedziczona trauma wpływa na to,
kim jesteśmy i jak zakończyć ten proces. Warszawa: Wyd. Czarna Owca.
Wysocka,  E.,  Ostafińska-Molik,  B.  (2015).  Zaburzenia  przystosowania  młodzieży
a style wychowania w rodzinie. Pedagogika Społeczna, 4, s. 55–79.
Wysocka, E. (2009). Człowiek a środowisko życia – podstawy teoretyczno-metodolo-
giczne diagnozy, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Van der Kolk B. (2019). Strach ucieleśniony. Mózg, umysł i ciało w terapii traumy.
Warszawa: Wyd. Czarna Owca.
Vetulani, M. Mazurek, M. Wierzchowski (2022). Sen Alicji, jak działa mózg? Kraków:
Wyd. Mando.
Ziemska, M. (1973). Postawy rodzicielskie. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Strony internetowe
Pozycja ta i inne materiały znajduje się jako rekomendowana do wdrażania na stronie
Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej
https://archiwum.mrips.gov.pl/wsparcie-dla-rodzin-z-dziecmi/opieka-zastepcza-nad-
-dzieckiem/materialy-pokonferencyjne-ze-szkolenia-asystentow-rodziny-w-
dniach-13-1503-2017-r---/