Rodzina alkoholowa. Część 2. Jak skutecznie pomagać? Warsztat pracownika socjalnego

Spis treści:

O serii

Wprowadzenie
Rodzina z problemem alkoholowym potrzebuje  
przewodnika

Rozdział I. Pomagać w drodze po zmianę

Kilka uwag o „dobrym przewodniku”
Drogowskazy w pracy socjalnej, czyli podstawy aksjologiczne
Pytania i wątpliwości w związku z wartościami i zasadami

Rozdział II. Rola i zadania pracownika socjalnego i asystenta rodziny

Misja i cele
Dawać rybę czy wędkę i kiedy?
Co trzeba wiedzieć?
Zapoznać rodzinę ze swoimi zadaniami i kompetencjami
Kilka różnych ról

Rozdział III. Budowanie dobrego kontaktu i dobrych relacji z rodziną

Warunki tworzenia i utrzymywania dobrych stosunków
Sprawy fundamentalne
Nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktu
Jak poprawić swoje nastawienie do alkoholików i ich rodzin
Co warto dodać na temat komunikacji?

Garść rekomendacji
Przygotowanie do spotkania
Postępowanie podczas spotkania

Rozdział IV. Jak wzmacniać motywację?

Jak to robić, czyli sposoby motywowania

Jak zwiększyć prawdopodobieństwo powodzenia?
Jasna wizja życia po zmianie i trzeźwy rachunek zasobów
Jakie zasoby ma rodzina?

Wywiad motywujący
Zmiana postawy w dialogu motywującym
Klient najlepiej zna własną sytuację

Co przeszkadza w pracy motywacyjnej?
Czym tak naprawdę jest opór?
Jak traktować opór?
Opór i szkodliwe przekonania

Rozdział V. Podążanie w kierunku zmiany

Zainicjowanie zmiany i warunki jej realizacji
Plan zmiany to plan działania

Etapy zmiany – przydatne modele

Wsparcie ze strony pracownika pomocy społecznej
Liczy się nawet drobna korzystna zmiana
Przyglądając się zmianie w czasie
Rekomendacje dla osób pomagających – przygotowanie rodziny  do zmiany

Rozdział VI. Motywowanie do zdrowienia

Decydujący trudny krok
Co może zachęcić do trzeźwienia?
Edukacja jako czynnik motywujący
Wobec manipulacji i podobnych zachowań
Czy konfrontacja to dobre narzędzie motywowania?
Przybliżyć dno, czyli o metodzie interwencji
Jeszcze dwie uwagi o motywowaniu do leczenia

Motywowanie osoby współuzależnionej do zmiany
Warunki wstępne
Jak prezentują się żony alkoholików w pierwszym kontakcie?
Dokąd warto kierować? Formy pomocy dla osób współuzależnionych
Rekomendacje dla pracownika socjalnego i asystenta rodziny

Rozdział VII. Pomoc dzieciom z rodzin alkoholowych

Podstawy prawne i dylematy pomagania

Korzystanie z pomocy instytucjonalnej

Wśród wielu innych problemów

Założenia i cele pomagania dzieciom

Porozumiewanie się z dziećmi
Nie pozwolić na odbieranie dzieciom głosu
Jak rozmawiać o piciu i uzależnieniu
Najważniejsze zadania pracownika socjalnego i asystenta rodziny

Rozdział VIII. Dla rodzin doświadczających przemocy

Podstawy prawne

Procedura Niebieskiej Karty
Co powinna o Niebieskiej Karcie wiedzieć rodzina?
Jeszcze trzy kwestie związane z pierwszym spotkaniem
Uwaga na sprawców

Klimat społeczny wokół przemocy domowej

Korzystanie z pomocy
Z przeszłości w przyszłość
Wtórna wiktymizacja

Przemoc i alkohol

Wychodzenie z kręgu bezsilności
Praktyczne sposoby samoobrony
Formy pracy socjalnej z osobami i rodzinami doświadczającymi przemocy

Rozdział IX. Współdziałanie z sojusznikami – korzystanie z lokalnych zasobów

Bezpośrednio dla alkoholików i ich rodzin
Gminne Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
Punkty konsultacyjne dla osób uzależnionych i ich rodzin
Grupy samopomocowe i kluby

W pomocy społecznej i w innych służbach
Działania PCPR, w tym poradnictwo rodzinne
W programach opieki nad dzieckiem i rodziną
Policja, prokuratura, sądy
Kuratorzy sądowi
Dla dzieci z rodzin z problemem alkoholowym

W całym obszarze wspierania i pomocy
Rekomendacje dla osób pomagających rodzinie alkoholowej
Przydatne telefony

Zakończenie. Pułapki i zagrożenia związane z pomaganiem rodzinom alkoholowym – jak nie zaszkodzić pomimo dobrych chęci

Problemy o charakterze profesjonalnym
Niedostatek wiedzy o uzależnieniu i o rodzinie z alkoholikiem
Z dobrocią, życzliwością i nie za ostro
Żona i dzieci to nie narzędzia do leczenia alkoholika
Bezsens „grubej kreski”
Splot uzależnienia i współuzależnienia
Czy to osobny problem czy fragment ogólnego obrazu?

Postawy i przekonania niesprzyjające pomaganiu
Temu, kto pomaga, bardziej zależy na zmianie niż samej rodzinie
Nastawienie na własny sukces i pozytywny wizerunek
„Wiem, czego wam potrzeba i co powinniście robić”

Osobiste uwikłania
Problemy wynikające z syndromu DDA
Pułapka empatii: po czyjej jestem stronie?

Reakcje na zachowania klientów
Nierealizowanie umowy przez rodzinę
Przypomnijmy, skąd bierze się opór
Klienci agresywni

Wypalenie zawodowe
Kilka rekomendacji w sprawie przeciwdziałania wypaleniu

Załączniki

Do rozdziału IV
Informacja o publikacjach na temat dialogu motywującego

Do rozdziału V
Proces zmiany wg Johna Fishera
Bezpieczne sposoby wyrażania złości

Do rozdziału VI
Wanda Sztander: Interwencja wobec osoby uzależnionej

Do rozdziału IX
Co to jest Al-Anon?
O Al-Ateenie – pytania i odpowiedzi

Literatura 

Badura-Madej  Wanda,  Dobrzyńska-Mesterhazy  Agnieszka:  Przemoc  w  rodzinie.  Inter-
wencje kryzysowe i psychoterapia. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
2007.
Bandler Richard, Grinder John, Satir Virginia: Zmieniamy się wraz z rodzinami. O zdrowej
komunikacji. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999.
Bąkiewicz  Małgorzata:  O  nawrotach  w  uzależnieniu.  Część  II.  Zapobieganie  nawrotom.
Dostępny  w  internecie:  http://www.psychotekst.pl/artykuly.php?nr=119  [dostęp:
20.10.2020]
Bukowska  Bogumiła:  Wywiad  motywujący.  Poradnia  narkotykowa  on-line.  Dostępny
w  internecie:  https://www.narkomania.org.pl/czytelnia/wywiad-motywujacy/
[dostęp: 30.03.2020].
Charakterystyka  zjawiska  przemocy  w  rodzinie.  Mity  i  stereotypy.  Dostępny  w  internecie:
http://www.parpa.pl/index.php/przeciwdzialanie-przemocy/charakterystyka-zja-
wiska-przemocy-w-rodzinie [dostęp: 19.06.2020].
Ćwiek Joanna: Praca socjalna z osobami doznającymi przemocy w rodzinie
 – poznaj 20 kroków postępowania. Warszawa 2018. Dostępny w internecie: https://pomoc-
spoleczna24.pl/nr-9-sierpien-2018/praca-socjalna-z-osobami-doznajacymi-przemocy-
w-rodzinie-poznaj-20-krokow-postepowania-198.html [dostęp: 5.05.2020].
Dialog motywujący w polskiej praktyce. Wzmacnianie motywacji do zmiany klienta pomocy społecznej
(red. Jaraczewska Jadwiga, Krasiejko Izabella). Wydawnictwo Akapit, Toruń 2012.
Dodziuk Anna: Trudna nadzieja. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alko-
holowych, Warszawa 2005.
Dodziuk Anna, Kamecki Włodzimierz: Wyjść z matni. Proste rozmowy o zgubnym nałogu.
Prószyński i Spółka, Warszawa 1994.
Dzieci  alkoholików.  Dostępny  w  internecie:  http://www.parpa.pl/index.php/rodzina-
-dzieci/dzieci-alkoholikow [dostęp: 4.04.2020].
Dziecko w rodzinie z problemem alkoholowym– oprac. Aleksandra Siłka. Dostępny w inter-
necie:  http://www.ddawolanieopomoc.fora.pl/dziecko-kontra-alkohol,7/dziecko-w-
-rodzinie-z-problemem-alkoholowym,22.html [dostęp: 4.04.2020].
Ginowicz Halina: Życzliwość i fachowość. „Świat Problemów”, wrzesień 1995. Literatura 190
Hill Robin: Emotional Resilience in the Helping Professions and how it can be enhanced. Dostępny
w internecie: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.11120/hsce.2014.00040 [dostęp:
19.06.2020].
Ilnicka Magdalena: „Mój tata pije”. „Świat Problemów”, styczeń 1995.
Ilnicka Magdalena: Zwinąć parasol? „Świat Problemów”, styczeń 1998.
Kadela Katarzyna, Kowalczyk Jacek: Standardy  pracy  socjalnej.  Rekomendacje  metodyczne
i  organizacyjne.  Wyd.  Wspólnota  Robocza  Organizacji  Socjalnych  WRZOS,  War-
szawa  2014.  Dostępny  w  internecie:  http://wrzos.org.pl/projekt1.18/download/
Standardy%20pracy%20socjalnej.%20Rekomendacje%20metodyczne%20i%20
organizacyje.pdf [dostęp: 2.11. 2020].
Kluczyńska Sylwia: Dlaczego kobiety zostają. Dostępny w internecie: https://www.niebie-
skalinia.pl/edukacja/materialy-edukacyjne/artykuly/4117-dlaczego-kobiety-zostaja
[dostęp: 2.11.2020].
Krzywicka Liliana: Pomoc osobom krzywdzonym przez najbliższych. W: Przemoc w rodzinie
wobec osób starszych i niepełnosprawnych. Poradnik dla pracowników pierwszego kontaktu.
(red. Jaszczak-Kuźmińska Dorota, Michalska Katarzyna). Ministerstwo Pracy i Poli-
tyki Społecznej, Warszawa 2010, s. 93-144.
Lipowska-Teutsch Anna: Rodzina a przemoc. PARPA, Warszawa 1995.
Ławniczak  Dorota,  Marszałkowska  Magdalena,  Mierzejewska  Beata,  Polczyk  Danuta,
Zeller  Lidia:  Standard  pracy  socjalnej  z  rodziną  z  dziećmi.  Dostępny  w  internecie:
http://docplayer.pl/16243205-Dorota-lawniczak-magdalena-marszalkowska-beata-
mierzejewska-danuta-polczyk-lidia-zeller-standard-pracy-socjalnej-z-rodzina-z-
dziecmi.html [dostęp: 17.06.2020].
Mellibruda Jerzy: Charakterystyka zjawiska przemocy w rodzinie. Dostępny w internecie:
http://www.niebieskalinia.pl/przewodnik_ustawa/poradnik_-_eksperci_radza/01._
Jerzy_Mellibruda.pdf [dostęp: 2.04.2020].
Mellibruda Jerzy: Praca nad uznaniem bezsilności wobec alkoholu. Dostępny w internecie:
http://www.terapiarubikon.net.pl/html/1999/Bezsiln_d.htm [dostęp: 2.04.2020]
Mellibruda Jerzy: Psychologiczna koncepcja mechanizmów uzależnienia. Dostępny w internecie:
http://www.psychologia.edu.pl/czytelnia/50-artykuly/675-psychologiczna-koncepcja-
mechanizmow-uzaleznie%20nia.html  [dostęp: 2.11.2020].
Mellibruda Jerzy, Sobolewska-Mellibruda Zofia: Integracyjna psychoterapia uzależnień. Teo-
ria i praktyka. Instytut Psychologii Zdrowia, Warszawa 2006.
Michalska Katarzyna: Czy ruszamy do przodu? „Niebieska Linia” R. 2002, nr 52. Dostępny
w  internecie:  https://www.niebieskalinia.pl/pismo/wydania/dostepne-artykuly/4267-
-czy-ruszamy-do-przodu [dostęp: 17.05.2020].
Michalska  Katarzyna,  Juszczak-Kuźmińska  Dorota:  ABC  przeciwdziałania  przemocy
w rodzinie – diagnoza, interwencja, pomoc. PARPAmedia, Warszawa 2014.
Miller William R., Rollnick Stephen: Wywiad motywujący. Jak przygotować ludzi do zmiany.
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010.
Miturska Ewa: Mechanizmy psychologiczne motywacji człowieka. Przegląd koncepcji teoretycz-
nych. „Świat Problemów”, kwiecień 2015.Literatura 191
Nowak Czesława: Jakie słowa i zachowania miały dla nich znaczenie? „Świat Problemów”,
luty 2004.
Peele Stanton: Doświadczenie uzależnienia. [W:] Wybrane spojrzenia na alkoholizm i jego leczenie
(red. Anna Dodziuk). Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości, Warszawa 1993, s. 64-81.
Pierwsze kroki w trzeźwość. „Świat Problemów”, wrzesień 1995.
Płachcińska Grażyna: Przychodzi żona do terapeuty, „Świat Problemów”, kwiecień 2004.
Płachcińska Grażyna: Trzy problemy w jednej osobie. „Świat Problemów”, styczeń 1998.
Płachcińska Grażyna: Zostanie czy nie zostanie? „Świat Problemów”, wrzesień 1995.
Problemy alkoholowe w rodzinie. Dostępny w internecie: http://www.parpa.pl/download/
rozdzial06.pdf [dostęp: 17.05.2020].
Prochaska James O., Norcross John C., DiClemente Carlo C.: Zmiana na dobre. Rewolu-
cyjny program zmiany w sześciu stadiach, który pomoże ci przezwyciężyć złe nawyki i nada
twojemu życiu właściwy kierunek. Instytut Amity, Warszawa 2008.
Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych. Poradnik dla pracowników pierw-
szego kontaktu (red. Dorota Jaszczak-Kuźmińska, Katarzyna Michalska). Ministerstwo
Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2010.
Satir Virginia: Making Contact. Celestial Arts, Berkeley 1984.
Satir Virginia: Terapia rodziny. Teoria i praktyka, przeł. Olena Waśkiewicz. Gdańskie Wydaw-
nictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000.
Satir  Virginia:  Rodzina:  tu  powstaje  człowiek,  przeł.  Małgorzata  Trzebiatowska,  Łucja
Ochmańska. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000.
Stanek Katarzyna: Praca socjalna z osobą lub rodziną z problemem przemocy. Dostępny w inter-
necie: http://www.kpss.lublin.pl/upload/08_Praca%20socjalna%20z%20osoba%20do
tknieta%20problemem%20przemocy.pdf [dostep: 2.11.2020].  
Seligman Martin: Helplessness: On Depression, Development, and Death. San Francisco 1975.
Szczukiewicz Piotr: Motywacja do terapii – drogi i bezdroża. „Świat Problemów”, kwie-
cień 2015.
Thorne Brian: Carl Rogers, przeł. Ewa Wojtych. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Gdańsk 2006.
Turkowski Przemek: Czy psychoterapia  zmienia? Transteoretyczny model zmiany. Dostępny
w internecie: https://psychoterapiazmienia.pl/tag/transteoretyczny-model-zmiany/
[dostęp: 27.03.2020].
Wawerska-Kus Joanna: Podejście humanistyczno-egzystencjalne – co wnosi do leczenia uzależ-
nień? „Świat Problemów”, wrzesień 2012.
Włodawiec Bogusław: Koncepcja psychologicznych mechanizmów uzależnienia Jerzego Melli-
brudy. Dostępny w internecie: http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=342  
[dostęp: 17.06.2020].
Włodarczyk Joanna: Przemoc wobec dzieci. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka.
Fundacja „Dajemy Dzieciom Siłę”, Warszawa 2017. Dostępny w internecie:
https://dzieckokrzywdzone.fdds.pl/index.php/DK/article/view/625 [dostęp: 2.11.2020]. Literatura 192
Poradniki dla klientów, informatory, materiały edukacyjne
Informator dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie. Ministerstwo Sprawiedliwości, Zespół
ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, Warszawa 2013.
Miedzik Monika, Godlewska-Szurkowa Justyna: Badania porównawcze oraz diagnoza skali
występowania przemocy w rodzinie wśród osób dorosłych i dzieci, z podziałem na poszczególne
formy przemocy wraz z opisem charakterystyki ofiar przemocy i sprawców. Wyniki badań
dla  Ministerstwa  Rodziny,  Pracy  i  Polityki  Społecznej.  Warszawa  2014.  Dostępny
w  internecie:  https://www.gov.pl/web/rodzina/diagnozy-zjawiska-przemocy-w-
-rodzinie [dostęp: 4.04.2020].
Placówki lecznictwa uzależnień. Dostępny w internecie: http://www.parpa.pl/index.php/
placowki-lecznictwa [dostęp: 2.11.2020].
Poradnik dla osób doznających przemocy w rodzinie „Wyprawa PoMoc”. Stowarzyszenie Na
Rzecz Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”, Warszawa 2008.
Przemoc w rodzinie. Poradnik dla osób doznających przemocy w rodzinie. Informator opra-
cowany w ramach przyjętego przez Sejmik Województwa Małopolskiego Programu
Polityki Prorodzinnej na lata 2004-2007. Dostępny w internecie: https://www.rops.
krakow.pl › pobierz-plik. Należy wybrać plik 01238c23116.pdf [dostęp 11.05.2020].
Rekomendacje do realizowania i finansowania gminnych programów profilaktyki i rozwiązywa-
nia problemów alkoholowych w 2020 roku. Państwowa Agencja Rozwiązywania Proble-
mów Alkoholowych, Warszawa 2019. Dostępny w internecie: http://www.parpa.pl/
images/file/rekomendacje2020.pdf  [dostęp:2.11.2020].
Serwis internetowy Rzecznika Praw Dziecka. Dostępny w internecie: https://brpd.gov.
pl/ksiazki-informatory-poradniki/ [dostęp: 2.11.2020].
Serwis  internetowy  Fundacji  Dzieci  Niczyje  w  Warszawie.  Dostępny  w  internecie:
https://fdds.pl/baza_wiedzy/ [dostęp: 2.11.2020].
https://www.niebieskalinia.pl/edukacja [dostęp: 2.11.2020].
http://www.niebieskalinia.info/files/Artykuly/informator-dla-osob-dotknietych-
przemoca-w-rodzinie-2014.pdf  [dostęp 11.03.2020].
https://www.parpa.pl/index.php/przeciwdzialanie-przemocy/charakterystyka-zjawi-
ska-przemocy-w-rodzinie [dostęp: 11.03.2020].