Ksenotransplantacje. Aspekty prawne i etyczne

Spis treści:

Wykaz skrótów
Wstęp

Rozdział 1. Ogólna charakterystyka ksenotransplantacji

1.1. Pojęcie ksenotransplantacji
1.2. Ksenotransplantacje w rozwoju nauk medycznych
1.3. Filozoficzny kontekst ksenotransplantacji
1.4. Ksenotransplantacje w świetle standardów międzynarodowych
1.4.1. Standardy uniwersalne Światowej Organizacji Zdrowia
1.4.2. Standardy regionalne
1.4.2.1. Rada Europy
1.4.2.2. Unia Europejska
1.4.2.3. OECD
1.5. Ksenotransplantacje w świetle Konstytucji RP i ustawodawstwa
1.5.1. Konstytucja RP
1.5.2. Ustawodawstwo
1.5.3. Akty wykonawcze

Rozdział 2. Prawne zasady wykonywania zabiegu ksenotransplantacji

2.1. Dopuszczalność zabiegu
2.2. Warunki podmiotowe
2.3. Informacja o zabiegu
2.4. Zgoda na zabieg
2.5. Ksenotransplantacje jako eksperyment medyczny
2.5.1. Specyfika ksenotransplantacji jako eksperymentu medycznego
2.5.2. Korzyść terapeutyczna. Ocena ryzyka i korzyści
2.5.3. Opinia Krajowej Rady Transplantacyjnej

Rozdział 3. Zasada poszanowania godności człowieka w odniesieniu do zabiegu ksenotransplantacji

3.1. Zasada poszanowania godności człowieka w świetle Konstytucji RP
3.1.1. Treść zasady
3.1.2. Zastosowanie zasady do zabiegu ksenotransplantacji
3.2. Godność człowieka jako standard międzynarodowy a ksenotransplantacje
3.3. Etyczny kontekst ksenotransplantacji

Rozdział 4. Zasada poszanowania godności człowieka w odniesieniu do środków stosowanych po zabiegu ksenotransplantacji

4.1. Wprowadzenie
4.2. Detencja pacjenta a jego prawo do wolności na przykładzie ksenotransplantacji
4.3. Zbieranie danych osobowych oraz danych medycznych a prawo do prywatności na przykładzie ksenotransplantacji
4.4. Ochrona życia prywatnego po zabiegu ksenotransplantacji

Zakończenie
Bibliografia

Bibliografia

1. Dokumenty i inne opracowania źródłowe:

Animal Tissue into Humans – wydany przez Advisory Group of Ethics of Xeno-transplantation, styczeń 1996.
Animal-to-Human Transplants: the ethics of xenotransplantation, Nuffield Council on Bioethics, Londyn, marzec 1996.
Commission communication on the community marketing authorization procedures for medicinal products (98/C 229/03).
Drugie Światowe Konsultacje WHO dotyczące wymagań dla klinicznych zabiegów ksenotransplantacji z 17–19 października 2011 w Genewie.
Explanatory Report to Recommendation Rec (2003)10 of the Committee of Ministers to member states on xenotransplantation z 19 stycznia 2003 r., CDBI/INF (2003)12, bioethics/textes publics/CDB-INF/2003/INF (2003)12e xenoEX.
Guidance for Industry. Source Animal, Product, Preclinical, and Clinical Issues Concerning the Use of Xenotransplantation Products in Humans. Final Guidance, U.S. Department of Health and Human Services Food and Drug Administration Center for Biologics Evaluation and Research (CBER), 4/2003.
Informed Consent in Clinical Research Involving Xenotransplantation, U.S. Departa-ment of Health of Human Services Secretary’s Advisory Committee on Xeno-transplantation, styczeń 2004 r.
Information document concerning the DH-BIO, Committee on Bioethics (DH-BIO), Strasburg 6 października 2014 r., DH-BIO/INF (2014) 4 REV.
Kodeks Etyki Lekarskiej – uchwała Nadzwyczajnego II Krajowego Zjazdu Lekarzy z 14 grudnia 1991 r. ze zm.
Kodeks norymberski z 1947 r.
Komunikat z Changsha (Changsha Communiqué) z 19–21 listopada 2008 r. (pierwsze światowe Konsultacje WHO dotyczące ksenotransplantacji).
Odpowiedź Komitetu Ministrów Rady Europy z 25 marca 1999 r. na rekomendacje Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy nr 1399(1999) z 29 stycznia 1999 r. (doc. 8363).
OECD/WHO Consultation on Xenotransplantation Surveillance: Summary Report; DSTI/STP/BIO(2001)11/FINAL.
OECD Xenotransplantation Policies and Public Participation, Erich Griessler, Institut for Advanced Studies, Vienna, 2012.
Opinia Komitetu Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy ds. Społecznych, Zdrowia i Rodziny z 24 listopada 1998 r. (doc. 8264).
Opinion on the State of the Art concerning Xenotransplantation, European Union, European Commission, Health & Consumer Protection Directorate-General, 1 października 2001.
Poltransplant Biuletyn Informacyjny Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego ds. Transplantacji „Poltransplant” maj 2016, nr 1(24).
Position Paper of the Ethics Committee of the International Xenotransplantation Association, „Xenotransplantation” 2003, nr 10.
Prospects for Xenotransplantation: Scientific Aspects and Ethical Consideration, Pontifical Academy for Life, Watykan, 26 września 2001.
Raport Komitetu Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy ds. Nauki i Techno-logii z 15 października 1998 r. (doc. 8166).
Rekomendacje Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) z 23 września 1980 r. w sprawie wytycznych dotyczących ochrony prywatności i przekazywania danych osobowych pomiędzy krajami.
Report on the state of the art in the field of xenotransplantation z 21 lutego 2003 r., CDBI/CDSP-XENO (2003) 1, cdbi/cdbi-cdsp-xeno/doc/divers/ XENO(2003)1E state of art final.
Report of WHO consultation on xenotransplantation, Genewa, Szwajcaria 28–30 październik 1997, WHO/ECM/ZOO/98.2.
Rezolucja Światowego Zgromadzenia Zdrowia nr WHA57.18 Human organ tissue and transplantation z 22 maja 2004 r.
Rezolucja nr 45/95 z 26 czerwca 1985 r. Zgromadzenia Ogólnego ONZ ogłoszona 14 grudnia 1990 r. odnosząca się do elektronicznych banków danych zawierających m.in. dane osobowe.
Statement from xenotransplantation advisory consultation. Xenotransplantation: hopes and concerns. Geneva, 18–20 kwietnia 2005 r.
Texts of the Council of Europe on bioethical matters, Volume I, Strasburg, kwiecień 2014, DH-BIO/INF (2014) 5.
Texts of the Council of Europe on bioethical matters, Volume II, Strasburg, kwiecień 2014, DH-BIO/INF (2014) 5.
U.S. Public Health Service Guideline on Infectious Disease Issues in Xenotransplan-tation, pkt 4.1.2, 24 sierpnia 2001, http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmw-rhtml/rr5015a1.htm (dostęp: 7.04.2017).
Wniosek grupy członków Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy z 24 marca 1998 r. (doc. 8050).
Wyjaśnienia dotyczące Karty praw podstawowych (Dz.Urz. UE C 303/17 z 14 grudnia 2007 r.).
Xenotransplantation Advisory Consultation, Genewa 18–20 kwietnia 2005 r. Meeting Report.
Xenotransplantation: Guidance on Infectious Disease Prevention and Management; Genewa, Szwajcaria 1998. WHO/ECM/ZOO/98.1.
Xenotransplantation, International Policy Issues; OECD, Paris, France 1999.
WHO Guidance on Xenogeneic Infection/Disease Surveillance and Response: A Strategy for International Cooperation and Coordination. WHO/CDS/CSR/EPH/2001.2.

2. Akty normatywne:

ONZ
Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia, Porozumienie zawarte przez Rządy
reprezentowane na Międzynarodowej Konferencji Zdrowia i Protokół dotyczący Międzynarodowego Urzędu Higieny Publicznej, podpisane w Nowym Jorku 22 lipca 1946 r. (Dz.U. z 1948 r. Nr 61, poz. 477).
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 16 grudnia 1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167).
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 16 grudnia 1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169).
Protokół Kartageński sporządzony w Montrealu 29 stycznia 2000 r. o bezpieczeń-stwie biologicznym do Konwencji o różnorodności biologicznej (Dz.U. z 2004 r. Nr 216, poz. 2201).
Powszechna Deklaracja w sprawie Bioetyki i Praw Człowieka przyjęta 19 paź-dziernika 2005 r. przez UNESCO.
Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 23 maja 1969 r. (Dz.U. z 1990 r. Nr 74, poz. 439).

Rada Europy
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284).
Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny: Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie z 4 kwietnia 1997 r.
Europejska Konwencja o ochronie zwierząt kręgowych używanych do celów do-świadczalnych oraz do innych celów naukowych z 18 marca 1986 r.
Konwencja nr 108 Rady Europy z 29 stycznia 1981 r. o ochronie osób w związku z automatycznym przetwarzaniem danych osobowych.
Statut Rady Europy przyjęty w Londynie 5 maja 1949 r. (Dz.U. z 1994 r. Nr 118, poz. 565.).
Protokół dodatkowy do Konwencji Bioetycznej o zakazie klonowania istot ludzkich, otwarty do podpisu w Paryżu 12 stycznia 1998 r.
Protokół dodatkowy do Konwencji Bioetycznej dotyczący transplantacji organów i tkanek pochodzenia ludzkiego, otwarty do podpisu w Strasburgu 24 stycznia 2002 r.
Protokół dodatkowy do Konwencji Bioetycznej dotyczący badań biomedycznych, otwarty do podpisu w Budapeszcie 25 stycznia 2005 r.
Protokół dodatkowy do Konwencji Bioetycznej dotyczący testów genetycznych dla celów zdrowotnych, otwarty do podpisu w Strasburgu 27 listopada 2008 r.
Rezolucja z 28 stycznia 1976 r. nr 613 (1976)1 of the Committee of Ministers to member States on the rights of the sick and dying.
Rezolucja z 11 maja 1978 r. nr (78) 29 of the Committee of Ministers on harmoni-sation of legislations of member states relating to removal, grafting and trans-plantation of human substances.
Rekomendacja z 14 marca 1979 r. nr R (79) 5 of the Committee of Ministers to member States concerning international exchange and transportation of human substances.
Rekomendacja z 6 lutego 1980 r. nr R (90) 3 of the Committee of Ministers to member States concerning medical research on human beings.
Rekomendacja Komitetu Ministrów Rady Europy nr R (81) 1 z 23 stycznia 1981 r. dotycząca zautomatyzowanych banków danych medycznych.
Rekomendacja z 14 marca 1994 r. nr R (94) 1 of the Committee of Ministers to member States on human tissue banks.
Rekomendacja Komitetu Ministrów Rady Europy nr R(97) 5 z 13 lutego 1997 r. dotycząca ochrony danych medycznych.
Rekomendacja Komitetu Ministrów Rady Europy nr (97) 15 z 30 września 1997 r. dotycząca ksenotransplantacji.
Rekomendacje Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy nr 1399(1999) z 29 stycznia 1999 r.
Rekomendacja z 7 marca 2001 r. nr REC(2001)5 of the Committee of Ministers to member States on the management of organ transplant waiting lists and waiting times.
Rekomendacja Komitetu Ministrów Rady Europy z 19 czerwca 2003 r. dotycząca ksenotransplantacji, Rec (2003) 10.
Rekomendacja z 19 czerwca 2003 r. nr REC(2003)12 of the Committee of Ministers to member States on organ donor registers.
Rekomendacja z 19 maja 2004 r. nr REC(2004)7 of the Committee of Ministers to member States on organ trafficking.
Rekomendacja z 22 września 2004 r. nr REC(2004)10 of the Committee of Ministers to member States concerning the protection of the human rights and dignity of persons with mental disorder.
Rekomendacja z 15 marca 2006 r. nr REC(2006)4 of the Committee of Ministers to member States on research on biological materials of human origin.
Rezolucja z 12 marca 2008 r. CM/RES(2008)4 of the Committee of Ministers to member States on adult-to-adult living donor liver transplantation.
Rezolucja z 26 marca 2008 r. CM/RES(2008)6 of the Committee of Ministers to member States on transplantation of kidneys from living donors who are not genetically related to the recipient.

OECD
Konwencja o organizacji współpracy gospodarczej i rozwoju, wraz z protokołami dodatkowymi nr 1 i 2 do tej konwencji, stanowiącymi jej integralną część, sporządzone w Paryżu 14 grudnia 1960 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 76, poz. 490).

Unia Europejska
Traktat o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana) (Dz.Urz. UE C 202 z 7 czerwca 2016 r.).
Karta praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C 202 z 7 czerwca 2016 r.).
Dyrektywa 2001/20/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 4 kwietnia 2001 r.
w sprawie zbliżania przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich, odnoszących się do wdrożenia zasady dobrej praktyki klinicznej w prowadzeniu badań klinicznych produktów leczniczych prze-znaczonych do stosowania przez człowieka (Dz.Urz. UE L 121/34 z 1 maja 2001 r.).
Dyrektywa Komisji 2003/63/WE z 25 czerwca 2003 r. zmieniająca dyrektywę 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi (Dz.Urz. L 159 z 27.6.2003).
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z 31 marca 2004 r. w sprawie ustalenia norm jakości i bezpiecznego oddawania, pobierania, testowania, przetwarzania, konserwowania, przechowywania i dystrybucji tkanek i komórek ludzkich (Dz.Urz. UE L 102 z 7 kwietnia 2004).
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/45/UE z 7 lipca 2010 r. w sprawie norm jakości i bezpieczeństwa narządów ludzkich przeznaczonych do przeszczepienia (Dz.Urz. L 207 z 6.8.2010).
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/63/UE z 22 września 2010 r. w sprawie ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych (Dz.Urz. L 276 z 20.10.2010).
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/680 z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych przez właściwe organy do celów zapobiegania przestępczości, prowadzenia postępowań przygotowawczych, wykrywania i ścigania czynów zabronionych i wykonywania kar, w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylająca decyzję ramową Rady 2008/977/WSiSW (Dz.Urz. L 119/89 z 4 maja 2016 r.).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 45/2001 z 18 grudnia 2000 r. o ochronie osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych przez instytucje i organy wspólnotowe i o swobodnym przepływie ta-kich danych (Dz.Urz. L 8 z 12 stycznia 2001 r.).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych
i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz. Urz. UE L 119 z 4 maja 2016) .
Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 12 grudnia 2013 r. w sprawie pobierania narządów w Chinach (2013/2981(RSP)) (Dz.Urz. C 468 z 15.12.2016).
Dawstwo i przeszczepianie narządów: działania polityczne na poziomie UE Rezo-lucja legislacyjna Parlamentu Europejskiego z 22 kwietnia 2008 r. w sprawie dawstwa i przeszczepiania narządów: działania polityczne na poziomie UE (2007/
2210(INI)) (Dz.Urz. C 259E z 29.10.2009).
Plan działania dotyczący dawstwa i przeszczepiania narządów (2009–2015) Rezo-lucja Parlamentu Europejskiego z 19 maja 2010 r. w sprawie komunikatu Komisji zatytułowanego: Plan działania dotyczący dawstwa i przeszczepiania narządów (2009–2015): zacieśnianie współpracy między państwami członkowskimi (2009/2104(INI)) (Dz.Urz. C 161E z 31.05.2011).

Polska
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 ze zm.).
Ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 599, 868, 1010).
Ustawa z 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1412).
Ustawa z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634 ze zm.).
Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz.U. z 2013 r. poz. 856 ze zm.).
Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 922).
Ustawa z 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2004 r. Nr 162, poz. 1692).
Ustawa z 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz.U. Nr 169, poz. 1411 ze zm.).
Ustawa z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 159 ze zm.).
Ustawa z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 947 ze zm.).
Ustawa z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U. z 2011 r. Nr 112, poz. 654 ze zm.).
Ustawa z 28 kwietnia 2011 r. o systemie informacji w ochronie zdrowia (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1535).
Ustawa z 15 stycznia 2015 r. o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 266).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 22 marca 1928 r. o zakładach leczniczych (Dz.U. Nr 38, poz. 382) (nieobowiązujące).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 11 maja 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad powoływania i finansowania oraz trybu działania komisji bioetycznych (Dz.U. z 1999 r. Nr 47, poz. 48).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 25 kwietnia 2006 r. w sprawie prowadzenia krajowego rejestru przeszczepień (Dz.U. z 2006 r. Nr 76, poz. 542).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 10 maja 2006 r. w sprawie nadania statutu Krajowej Radzie Transplantacyjnej (Dz.U. z 2006 r. Nr 84, poz. 584 ze zm.).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 20 listopada 2006 r. w sprawie wymagań fachowych i sanitarnych dla banków tkanek i komórek (Dz.U. z 2006 r. Nr 218, poz. 1598).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 23 kwietnia 2007 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od osób zatrudnionych w bankach tkanek i komórek (Dz.U. z 2007 r. Nr 81, poz. 553).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 9 października 2008 r. w sprawie wymagań, jakie powinien spełniać system zapewnienia jakości w bankach tkanek i komórek (Dz.U. z 2008 r. Nr 190, poz. 1169 ze zm.).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 4 grudnia 2009 r. w sprawie krajowej listy osób oczekujących na przeszczepienie (Dz.U. z 2009 r. Nr 213, poz. 1655).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 4 grudnia 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków pobierania, przechowywania i przeszczepiania komórek, tkanek i narządów (Dz.U. z 2009 r. Nr 213, poz. 1656).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 12 marca 2010 r. w sprawie sposobu działania ośrodków kwalifikujących do przeszczepienia oraz sposobu kwalifikacji potencjalnego biorcy (Dz.U. z 2010 r. Nr 54, poz. 331).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 12 marca 2010 r. w sprawie trybu przeprowadzania kontroli w podmiotach wykonujących czynności związane z pobieraniem, przechowywaniem i przeszczepianiem komórek, tkanek i narządów (Dz.U. z 2010 r. Nr 45, poz. 273).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 22 marca 2010 r. w sprawie szczegółowego sposobu ustalania kosztów czynności związanych z pobieraniem, przechowywaniem, przetwarzaniem, sterylizacją i dystrybucją komórek, tkanek i narządów (Dz.U. z 2010 r. Nr 53, poz. 319 ze zm.).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 30 marca 2010 r. w sprawie szkoleń osób, których czynności bezpośrednio wpływają na jakość komórek, tkanek lub na-rządów, a także bezpieczeństwo dawców i biorców (Dz.U. z 2010 r. Nr 64, poz. 403).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2 kwietnia 2010 r. w sprawie niepowtarzalnego oznakowania i monitorowania komórek, tkanek i narządów (Dz.U. z 2010 r. Nr 75, poz. 486).
Obwieszczenie Ministra Zdrowia z 17 lipca 2007 r. w sprawie kryteriów i sposobu stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu (M.P. Nr 46, poz. 547.).
Obwieszczenie Ministra Zdrowia z 9 sierpnia 2010 r. w sprawie kryteriów i sposobu stwierdzenia nieodwracalnego zatrzymania krążenia (M.P. Nr 59, poz. 784).
Wytyczne Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 9 października 1975 r. w sprawie dokonywania zabiegu przeszczepiania nerek (Dz.Urz. MZiOS Nr 21, poz. 79) (nieobowiązujący).
Zarządzenie Ministra Zdrowia z 2 lipca 2010 r. w sprawie Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego ds. Transplantacji „Poltransplant” (Dz.Urz. MZ 2010, Nr 9, poz. 58 ze zm.).

3. Orzecznictwo

Europejski Trybunał Praw Człowieka
Wyrok ETPC z 13 czerwca 1979 r. w sprawie Marckx vs. Belgii, skarga 6833/74.
Wyrok ETPC z 24 października 1979 r. w sprawie Winterwerp vs. Holandii, skarga nr 6301/73.
Decyzja Komisji z 13 grudnia 1979 r. w sprawie X. vs. Austrii, skarga nr 8278/78.
Wyrok ETPC z 6 listopada 1980 r. w sprawie Guzzardi vs. Włochom, nr skargi 7367/76.
Wyrok ETPC z 6 lutego 1981 r. w sprawie Airey vs. Irlandii, skarga 6289/73.
Wyrok ETPC z 26 marca 1985 r. w sprawie X i Y vs. Holandii, skarga 8978/80.
Decyzja ETPC z 9 lipca 1991 r. w sprawie Chave née Julliene vs. Francji, skarga nr 14461/88.
Wyrok ETPC z 23 czerwca 1993 r. w sprawie Hoffmann vs. Austrii, skarga nr 12875/87.
Wyrok ETPC z 9 grudnia 1994 r. w sprawie Lopez vs. Hiszpanii, skarga 16798/90.
Decyzja ETPC z 15 maja 1996 r. w sprawie Kinnunen vs. Finlandii, skarga 24950/95.
Wyrok ETPC z 15 listopada 1996 r. w sprawie Chahal v. the Wielkiej Brytanii, skarga nr 22414/93.
Wyrok ETPC z 25 lutego 1997 r. w sprawie Z. vs. Finlandii, skarga nr 22009/93.
Wyrok ETPC z 27 sierpnia 1997 r. w sprawie Anne-Marie Andersson vs. Szwecji, skarga 72/1996/691/883.
Wyrok ETPC z 27 sierpnia 1997 r. w sprawie M.S. vs. Szwecji, skarga nr 74/1996/693/885.
Wyrok ETPC z 24 października 1997 r. w sprawie Johnson vs. Wielkiej Brytanii, skarga nr 22520/93.
Wyrok ETPC z 25 stycznia 2000 r. w sprawie Ignaccolo-Zenide vs. Rumunii, skarga nr 31679/96.
Wyrok ETPC z 4 kwietnia 2000 r. w sprawie Witold Litwa vs. Polsce, skarga nr 26629/95.
Wyrok ETPC z 5 października 2000 r., w sprawie Varbanov vs. Bułgarii, skarga 31365/96.
Wyrok ETPC z 9 stycznia 2001 r. w sprawie Kawka vs. Polsce, skarga nr 25874/94.
Wyrok ETPC z 24 lipca 2001 r. w sprawie Valasinas vs. Litwie, skarga nr 44558/98.
Wyrok ETPC z 29 kwietnia 2002 r. w sprawie Pretty vs. Zjednoczonemu Królestwu, skarga nr 2346/02.
Wyrok ETPC z 28 października 2003 r. w sprawie Rakevich vs. Rosii, skarga nr 58973/00.
Wyrok ETPC z 9 marca 2004 r. w sprawie Glass vs. Zjednoczonemu Królestwu, skarga nr 61827/00.
Wyrok ETPC z 8 lipca 2004 r. w sprawie V.O. vs. Francji, skarga nr 53924/00.
Wyrok ETPC z 8 września 2004 r. w sprawie Hilda Hafsteinsdóttir vs. Islandii, skar-ga nr 40905/98.
Wyrok ETPC z 25 stycznia 2005 r. w sprawie Enhorn vs. Szwecji, skarga nr 56529/00.
Wyrok ETPC z 16 czerwca 2005 r. w sprawie Storck vs. Niemcom, skarga nr 61603/00.
Wyrok ETPC z 10 października 2006 r. w sprawie L.L. vs. Francji, skarga nr 7508/02.
Decyzja ETPC z 7 grudnia 2006 r. w sprawie Van der Velden vs. Holandii, skarga 29514/05.
Wyrok ETPC z 17 lipca 2008 r. w sprawie I. vs. Finlandii, skarga nr 20511/03.
Wyrok ETPC z 25 listopada 2008 r. w sprawie Armoniené vs. Litwie, skarga nr 36919/02.
Wyrok ETPC z 4 grudnia 2008 r. w sprawie S. and Marper vs. Wielkiej Brytanii, skarga nr 30562/04 i 30566/04.
Decyzja ETPC z 20 stycznia 2009 r. w sprawie W. vs. Holandii, skarga nr 20689/08.
Wyrok ETPC z 19 kwietnia 2012 r. w sprawie M. vs. Ukrainie, skarga nr 2452/04.
Wyrok ETPC z 3 października 2013 r. w sprawie I.B. vs. Grecji, skarga 552/10.
Wyrok ETPC z 12 stycznia 2016 w sprawie Szabó i Vissy vs. Węgrom, skarga nr 37138/14.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Wyrok TS UE z 8 kwietnia 1976 r. w sprawie Gabrielle Defrenne vs. Société anonyme belge de navigation aérienne (SABENA), 43/75.
Wyrok TS UE z 15 czerwca 1978 w sprawie Gabrielle Defrenne vs. Société anonyme belge de navigation aérienne (SABENA), 149/77.
Wyrok TS UE z 7 lutego 1984 r. w sprawie Duphar BV i inni vs. Holandii, C-238/82.
Wyrok TS UE z 4 października 1991 r. w sprawie Society for the Protection of Unborn Children Ireland Ltd v. Stephenowi Groganowi i innym, C-159/90.
Wyrok TS UE z 28 kwietnia 1998 r. Raymond Kohll vs. Union des caisses de maladie, C-158/96.
Wyrok TS UE z 9 października 2001 r. w sprawie Niderlandy vs. Parlamentowi Europejskiemu i Radzie, C-377/98.
Wyrok TS UE z 20 kwietna 1996 r. w sprawie P. vs. Cornwall County Council, C-13/94.
Wyrok TS UE z 12 czerwca 2003 r. w sprawie Eugen Schmidberger, Internationale Transporte und Planzüge, C-112/00.
Wyrok TS UE z 14 października 2004 r. w sprawie Omega Spielhallen  und Automa-tenaufstellungs GmbH vs. Oberbürgermeisterin der Bundesstadt Bonn, C-36/02.
Wyrok Trybunału z 11 czerwca 2015 r. Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospo-litej Polskiej, C 29/14.

Trybunał Konstytucyjny
Orzeczenie TK z 19 czerwca 1992 r., U 6/92.
Postanowienie TK z 7 października 1992 r., U 1/92.
Uchwała TK z 17 marca 1993 r., W 16/92.
Wyrok TK z 6 maja 1996 r., K 37/97.
Orzeczenie TK z 3 grudnia 1996 r., K 25/95.
Orzeczenie TK z 28 maja 1997 r., K 26/96.
Orzeczenie TK z 24 czerwca 1997 r., K 21/96.
Postanowienie TK z 27 stycznia 1998 r., Ts 1/98.
Wyrok TK z 6 maja 1998 r., K 37/97.
Wyrok TK z 19 maja 1998 r., U 5/97.
Postanowienie TK z 30 czerwca 1998 r., Ts 83/98.
Postanowienie TK z 7 sierpnia 1998 r., Ts 83/98.
Wyrok TK z 23 marca 1999 r., K 2/98.
Wyrok TK z 30 maja 2000 r., K 37/98.
Postanowienie TK z 4 lipca 2000 r., Ts 148/99.
Wyrok TK z 24 października 2000 r., SK 7/00.
Postanowienie TK z 18 grudnia 2000 r., Ts 100/00.
Wyrok TK z 4 kwietnia 2001 r., K 11/00.
Wyrok TK z 24 października 2001 r., SK 22/01.
Wyrok TK z 30 października 2001 r., K 33/00.
Wyrok TK z 4 grudnia 2001 r., SK 18/00.
Wyrok TK z 19 lutego 2002 r., U 3/01.
Wyrok TK z 12 czerwca 2002 r., P 13/01.
Wyrok TK z 25 czerwca 2002 r., K 45/01.
Wyrok TK z 2 lipca 2002 r., U 7/01.
Wyrok TK z 15 października 2002 r., SK 6/02.
Wyrok TK z 12 listopada 2002 r., SK 40/01.
Wyrok TK z 18 grudnia 2002 r., K 43/01.
Wyrok TK z 19 grudnia 2002 r., K 33/02.
Postanowienie TK z 21 stycznia 2003, Ts 76/02.
Wyrok TK z 5 marca 2003 r., K 7/01.
Wyrok TK z 13 maja 2003 r., SK 21/02.
Wyrok TK z 7 lutego 2005 r., SK 49/03.
Wyrok TK z 11 maja 2005 r., K 18/04.
Wyrok TK z 1 września 2006 r., SK 14/05.
Wyrok TK z 7 marca 2007 r., K 28/05.
Wyrok TK z 30 września 2008 r., K 44/07.
Postanowienie TK z 6 listopada 2008 r., P 5/07.
Wyrok TK z 23 listopada 2009 r., P 61/08.
Wyrok TK z 9 lipca 2010 r., SK 48/05.
Wyrok TK z 16 marca 2011 r., K 35/08.
Wyrok TK z 15 lipca 2014 r., K 33/13.
Wyrok TK z 7 października 2015 r., K 12/14.

Sąd Najwyższy
Wyrok SN z 29 grudnia 1969 r., II CR 564/69.
Wyrok SN z 28 sierpnia 1973 r., I CR 441/73.
Wyrok SN z 8 kwietnia 1994 r., III ARN 18/94.
Wyrok SN z 6 stycznia 1999 r., III RN 108/98.
Wyrok SN z 28 września 1999 r., II CKN 511/96.
Wyrok SN z 5 stycznia 2001 r., III RN 38/00.
Uchwała SN z 18 stycznia 2001 r., III ZP 28/00.
Wyrok SN z 24 września 2003 r., I CK 143/03.
Wyrok SN z 21 listopada 2003 r., I CK 323/02.
Wyrok SN z 30 czerwca 2004 r., IV CK 491/03.
Wyrok SN z 6 października 2004 r., I CK 447/03.
Wyrok SN z 20 października 2004 r., IV CK 115/04.
Wyrok SN z 17 grudnia 2004 r., II CK 303/04.
Wyrok SN z 9 lutego 2005 r., III CK 345/04.
Wyrok SN z 27 października 2005 r., III CK 155/05.
Wyrok SN z 11 kwietnia 2006 r., I CSK 191/05.
Wyrok SN z 14 września 2006 r., III CSK 102/06.
Wyrok SN z 28 lutego 2007 r., V CSK 431/06.
Wyrok SN z 26 kwietnia 2007 r., II CSK 2/07.
Wyrok SN z 23 listopada 2007 r., IV CSK 240/07.
Wyrok SN z 28 listopada 2007 r., V KK 81/07.
Wyrok SN z 7 listopada 2008 r., II CSK 259/08.
Wyrok SN z 14 października 2009 r., V CSK 103/09.
Wyrok SN z 7 marca 2013 r., IV CSK 435/12.
Wyrok SN z 19 kwietnia 2013 r., III PK 45/12.
Postanowienie SN z 10 kwietnia 2015 r., III KK 14/15.
Wyrok SN z 8 stycznia 2016 r., V KK 306/15.

Sądy administracyjne
Uchwała NSA z 12 czerwca 2000 r., OPS 6/00.
Wyrok NSA z 24 października 2000 r., V SA 613/00.
Wyrok NSA z 5 lutego 2003 r., IV SA 2854/01.
Wyrok NSA z 31 grudnia 2003 r., V SAB 147/99.
Postanowienie NSA z 18 kwietnia 2007 r., II OSK 1112/06.
Wyrok WSA w Warszawie z 28 kwietnia 2009 r., VII SA/Wa 420/09.
Wyrok NSA z 1 grudnia 2009 r., I OSK 249/09.
Wyrok NSA z 6 kwietnia 2011 r., II OSK 32/11.
Wyrok NSA z 1 sierpnia 2013 r., II OSK 745/12.
Wyrok WSA w Bydgoszczy z 4 listopada 2015 r., II SA/Bd 871/15.
Wyrok WSA w Krakowie z 21 czerwca 2016 r., III SA/Kr 77/16.

Sądy powszechne
Wyrok SA w Poznaniu z 9 maja 2002 r., ACa 221/02.
Wyrok SA w Lublinie z 2 października 2003 r., I ACa 368/03.
Wyrok SO w Krakowie z 30 grudnia 2003 r., I C 110/02.
Wyrok SA w Poznaniu z 29 września 2005 r., I ACa 236/05.
Wyrok SA w Warszawie z 10 stycznia 2007 r., VI ACa 753/06.
Wyrok SA w Warszawie z 11 marca 2008 r., I ACa 846/07.
Wyrok SA w Katowicach z 7 listopada 2012 r., I ACa 702/12.
Wyrok SA w Gdańsku z 28 listopada 2012 r., V ACa 826/12.
Wyrok SA w Łodzi z 3 grudnia 2012 r., I ACa 880/12.
Wyrok SA w Białymstoku z 24 stycznia 2013 r., I ACa 771/12.
Wyrok SA w Łodzi z 21 lutego 2013 r., I ACa 1184/12.
Wyrok SA w Białymstoku z 17 kwietnia 2014 r., I ACa 34/14.
Wyrok SA w Łodzi z 23 maja 2014 r.; I ACa 1523/13.
Wyrok SO w Poznaniu z 6 listopada 2014 r., IV Ka 452/12.
Wyrok SA w Krakowie z 3 września 2015 r., I ACa 679/15.
Wyrok SA w Katowicach z 9 lutego 2016 r., I ACa 949/15.

Sądy zagraniczne
Decyzja Rady Konstytucyjnej Francji z 27 lipca 1994 r., nr 94-343/344 DC.
Orzeczenie Rady Stanu z 27 października 1995 r., sprawa miasta Aix-en-Provence, nr 143578.
Decyzja Rady Konstytucyjnej Francji z 27 czerwca 2001, nr 2001-446 DC.

4. Pozycje zwarte

A System of Health Accounts, OECD, Paryż 2000.
Alexy R., Teoria praw podstawowych, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2010.
Appelbaum P.S., Inormed Consent [w:] Law and Mental Health. International Per-spective, Volume 1, (red.) D. N. Weisstub, Pergamon Press, Nowy York 1984.
Arber W., Brauchbar M., Biotechnology for the 21st Century [w:] 21st Century Tech-nologies. Promises and Perils of a Dynamic Future, OECD, Paryż 1998.
Arystoteles, O duszy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.
Aszyk P., Etyczne oblicza starożytnej medycyny, Rhetos, Warszawa 2010.
Azmi I. M., Bioinformatic abd Genetic Privacy: Ihe Impact of the Personal Data Pro-tection Act 2010, [w:] Private Law. Rights, Duties & Conflicts, (red.) S, Kierke-gaard, Dania 2010.
Baertschi B., Emouvoir pour persuader, est-ce moralement acceptable? Le point de vue éthique, [w:] Emouvoir et persuader pour promouvoir le don d’organes?, (red.) A. Flückinmg, Schultess, Genewa 2010.
Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2012.
Banaszczyk Z., Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej, C.H. Beck, Warszawa 2012.
Barciak J., Prawo do prywatności, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2004.
Barta J., Fajgielski P., Markiewicz R., Ochrona danych osobowych. Komentarz, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2011.
Beauchamp L., Childress J., Principles of Biomedical Ethics, Oxford University Press, Oxford–New York 2009.
Beauchamp L., Childress J., Zasady etyki medycznej, Książka i Wiedza, Warszawa 1996.
Beaulieu L.H., L’Union Européenne. Introduction à l’étude de l’ordre juridique et des institutions communautaires, Presses Universitaires de Namur, Namur 1998.
Belanger M., Le droit international de la santé, Presses Universitaires de France, Paryż 1997.
Bentham J., Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa, Państwowe Wy-dawnictwo Naukowe, Kraków 1958.
Beyleveld D., Brownsword R., Human Dignity in Bioethics and Biolaw, Oxford Uni-versity Press, Oxford 2012.
Biały S., Bioetyczne aspekty przeszczepiania organów pojedynczych i ich pamięci, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2011.
Bieniek G., [w:] Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania. Tom I–II, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2011.
Binet J. R., Droit et progres scientifique. Science du droit, valeur et biomédicine, Presses Universitaires de France, Paryż 2002.
Bino M.A., Hospitalisation forcée et droits du malade mental, Schulthess, Genève 2006.
Bloch E., Droit naturel et dignité humaine, Payot, Paryż 1976.
Bloch E., Natural Law and Human Dignity, MIT Press, Cambridge 1986.
Bodnar A., Karta praw podstawowych: zróżnicowany charakter prawny postanowień Karty i ich skutki dla jednostek, sądów oraz ustawodawcy [w:] Ochrona praw podstawowych w Unii Europejskiej, (red.) J. Barcz, C.H. Beck, Warszawa 2008.
Bohatyrowicz R., Makowski A., Kępiński S., Rozpoznawanie śmierci mózgu, [w:] Transplantologia kliniczna, (red.) W. Rowiński, J. Wałaszewski, L. Pączek, Wy-dawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.
Bond M., The Council of Europe. Structure, history and issues in European politics. Routledge, Nowy York 2012.
Boratyńska M., Wolny wybór. Gwarancje i granice prawa pacjenta do samodecydo-wania, Instytut Problemów Ochrony Zdrowia, Warszawa 2012.
Borysiak W., [w:] Konstytucja III RP w tezach orzeczniczych Trybunału Konstytucyj-nego i wybranych sądów, (red.) M. Zubik, C.H. Beck, Warszawa 2011.
Bosek L., Bezprawie legislacyjne, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2007.
Bosek L., Gwarancje godności ludzkiej i ich wpływ na polskie prawo cywilne, Wy-dawnictwo Sejmowe, Warszawa 2012.
Bosek L. [w:] Konstytucja RP. Komentarz Art. 1–86, tom I, (red.) M. Safjan, L. Bosek, C.H. Beck, Warszawa 2016.
Bosek L., Prawo podstawowe do godności ludzkiej w Konstytucji RP, [w:] Państwo prawa i prawo karne. Księga Jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, tom I, (red.) P. Kardas, T. Sroka, W. Wróbel, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2012.
Boudain J.L., Labrusse-Riou C., Produire l’homme, de quel droit?: étude juridique et éthique des procréations artificielles, Presses Universitaire de France, Paryż 1987.
Braham R.L., Human Rights: An Introductory Overview, [w:] Human Rights Contem-porary Domestic and International Issues and Conflicts, Irvington Publishers, Nowy York 1980.
Breczko A., Podmiotowość prawna człowieka w warunkach postępu biotechnolo-gicznego, Temida 2, Białystok 2011.
Bribosia E., La protection des droits fondamentaux [w:] La constitution de l’Europe, (red.) P. Magnette, l’Institut d’Études Européenne, Bruksela 2000.
Broadie S., Ethics with Aristotle, Oxford University Press, New York 1991.
Brown G., Benefits of Biodiversity Evaluation: Why Biodiversity Valuation Is Impera-tive [w:] Investing in Biological Diversity. The Cairns Conference, OECD Procee-dings, Paryż 1997.
Brown J., Darwin. O powstawaniu gatunków. Biografia, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza, Warszawa 2008.
Buchanan A., Better than human, Oxford Univeristy Press, Oxford 2011.
Bujny J., Prawa pacjenta między autonomią a paternalizmem, C.H. Beck, Warszawa 2007.
Byk Ch., G. Meméteau, Le droit des comités d’ethique, Paryż 1996.
Cerexhe É., Le droit europeen. Les objectifs et les institutions, Bruylant & Nauwe-laerts, Bruksela 1989.
Chańska W., Nieszczęsny dar życia. Filozofia i etyka jakości życia w medycynie współczesnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009.
Chańska W., Pacjenci niezdolni do wyrażenia zgody, [w:] Bioetyka, (red.) J. Ró-żyńska, W. Chańska, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2013.
Childress J.F., Practical Reasoning in Bioethics, Indiana University Press, USA 1997.
Chmaj M., Wolności i prawa człowieka w Konstytucji RP, (red.) M. Chmaj, Wolters Kluwer SA, Warszawa 2016.
Chruściak R. (red.), Projekty Konstytucji 1993–1997. Część 2, Wydawnictwo Sej-mowe, Warszawa 1997.
Cierpka L., Historia ksenotransplantacji, [w:] Biotechnologiczne i medyczne podsta-wy ksenotransplantacji, (red.) Smorąg Z., Słomski R., Cierpka L., Ośrodek Wy-dawnictw Naukowych, Poznań 2006.
Cierpka L., Historia transplantacji, [w:] Biotechnologiczne i medyczne podstawy ksenotransplantacji, (red.) Smorąg Z., Słomski R., Cierpka L., Ośrodek Wydaw-nictw Naukowych, Poznań 2006.
Cierpka L., Budziński G., Ograniczenia i wyzwania ksenotransplantacji, [w:] Bio-technologiczne i medyczne podstawy ksenotransplantacji, (red.) Smorąg Z., Słomski R., Cierpka L., Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań 2006.
Ciszewski J., Prawa pacjenta w aspekcie odpowiedzialności lekarza za niektóre szkody medyczne, Arche, Gdańsk 2002.
Colb S., Dorf M., Beating Hearts. Abortion and Animal Rights, Columbia University Press, Nowy York 2016.
Complak K., Normy pierwszego rozdziału Konstytucji RP, Wydawnictwo Uniwersy-tetu Wrocławskiego, Wrocław 2007.
Czarkowski M., Zasady prowadzenia badań naukowych z udziałem ludzi, [w:] Bioetyka, (red.) J. Różyńska, W. Chańska, Wolters Kluwer, Warszawa 2013.
Czarnecki P., Naleziński B., Bezpośrednie stosowanie konstytucji; normy samowyko-nalne w konstytucji, [w:] Charakter i struktura norm konstytucji, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1997.
Czepek J., Zobowiązania pozytywne państwa w sferze praw człowieka pierwszej generacji na tle Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Wydawnictwo Uniwer-sytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2014.
Czubik A., Prawo do prywatności. Wpływ amerykańskich koncepcji i rozwiązań prawnych na prawo międzynarodowe, Instytut Multimedialny, Kraków 2013.
Debet A., L’influence de la Convention européenne des droits de l’homme sur le droit civil, Dalloz, Paryż 2002.
DeGrazia D., O byciu osobą poza gatunkiem Homo sapiens, [w:] W obronie zwierząt, (red.) P. Singer, Czarna Owca, Warszawa 2011.
Descartes R., Namiętności duszy, ANTYK – Marek Derewiecki, Kęty 2001.
Descartes R., Oeuvres et Lettres, Gallimard, Bruge 1970.
Descartes R., Człowiek. Opis ciała ludzkiego, Warszawa 1989.
Descartes R., Listy do Regiusa Uwagi o pewnym pisemku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996.
Descartes R., Rozprawa o metodzie, De Agostini Polska & Altaya, Warszawa 2002.
Descartes R., Zasady filozofii, ANTYK – Marek Derewiecki, Kęty 2001.
Devroey-Zoller J. P. [w:] Les sciences humaines et les droits de l’homme, (red.) R. Bruyer, Pierra Mardaga, Bruksela 1984.
Dinechin O., Bioéthique et droit, (red.) R. Draї, M. Harichaux, Presses Universitaire de France, Fontenay-sous-Bois 1988.
Druesne G., Droit matériel et politiques de la Communauté européenne, PUF, Paryż 1986
Duda J., Cywilnoprawna problematyka transplantacji medycznej, LEX, Warszawa 2011.
Duda J., Transplantacja w prawie polskim. Aspekty karnoprawne, Zakamycze, Kra-ków 2004.
Dukiet-Nagórska T., Autonomia pacjenta a polskie prawo karne, Wolters Kluwer business, Warszawa 2009.
Dupré C., The Age of Dignity Human Rights and Constitutionalism in Europe, Hart Publishing, Oxford 2015.
Dybowski M., Prawa fundamentalne w orzecznictwie ETS, C.H. Beck, Warszawa 2007.
Fawcett J., The Application of the European Convention on Human Rights, Clarendon Press, Oxford 1987.
Feinberg J., Rights, Justice, and the Bounds of Liberty. Essays in Social Philosophy, Princeton University Press, New Jersey 1980.
Filar M., Lekarskie prawo karne, Zakamycze, Kraków 2000.
Florczak-Wątor M., Applying the Constitution of the Republic of Poland in Horizontal Relations, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2015.
Florczak-Wątor M., Horyzontalny wymiar praw człowieka, Wydawnictwo Uniwer-sytetu Jagiellońskiego, Kraków 2015.
Florczak-Wątor M., Obowiązek zapewnienia przez państwo poszanowania prywat-ności w stosunkach horyzontalnych w świetle orzecznictwa Europejskiego Try-bunału Praw Człowieka, [w:] Horyzontalne oddziaływanie Konstytucji Rzeczy-pospolitej Polskiej oraz Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, (red.) A. Młynarska-Sobaczewska, P. Radziewicz, Wydawnictwa Try-bunału Konstytucyjnego, Warszawa 2015.
Foster N., Foster on EU Law, Oxford University Press, Oxford 2009.
Fovargue S., Xenotransplantation and Risk. Regulating a Developing Biotechnology, Cambridge University Press, Cambridge 2012.
Freyhofer H.H., The Nuremberg Medical Trial. The Holocaust and the Origin of the Nuremberg Medical Code, Nowy York 2004.
Fukuyama F., Koniec człowieka. Konsekwencje rewolucji biotechnologicznej, Znak, Kraków 2004.
Gable L., Gamharter K., Gostin L.O., Hodge, Jr. J.G., Van Puymbroeck R.V., Legal As-pects of HIV/AIDS. A Guide for Policy and Law Reform, The World Bank, Waszyngton 2007.
Gardocka T., Jagiełło D. (red.) Medyczne prawo karne, C.H. Beck, Warszawa 2016.
Garlicki L. [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 3, (red.) L. Gar-licki, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2003.
Garlicki L. [w:] Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Komentarz do artykułów 1–18, tom I, (red.) L. Garlicki, C.H. Beck, Warszawa 2010.
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Liber, Warszawa 1998.
Genetic Testing. Policy Issues for The New Millennium, OECD, Paryż 2000.
Gerkrath J., L’Emergence d’un droit constitutionnel pour l’Europe, Etudes Europeenne, Bruksela 1997.
Gerson L.P., Aristotle and Other Platonists, Corell University Press, Cornell 2005.
Gervais R., Le retour de droit, [w:] Éthique et droits fondamentaux, (red.) G. Lafrance, Les Presses de l’Université de l’Ottawa, Ottawa 1989.
Goodall J., Przez dziurkę od klucza. 30 lat obserwacji szympansów nad potokiem Gombe, Prószyński i S-ka, Warszawa 1997.
Goodwin M., Black markets : the supply and demand of body parts, Cambridge Uni-versity Press, Nowy York 2013.
Górny G., Zbrodnia i medycyna, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2013.
Griffin J., On Human Rights, Oxford University Press, Oxford 2008.
Griswold Ch., Self-Knowledge in Plato’s Phaedrus, Yale University Press, Yale 1986.
Grzelak A., Ochrona danych osobowych we współpracy państw członkowskich UE
w zwalczaniu przestępczości. W stronę standardu europejskiego, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie – Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2015.
Grzymkowska M., Standardy bioetyczne w prawie europejskim, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2009.
Guzik-Makaruk E.M., Transplantacja narządów, tkanek i komórek. Wybrane aspekty kryminologiczne i prawnokarne, Temida 2, Białystok 2016.
Guzik-Makaruk E.M., Transplantacja organów, tkanek i komórek w ujęciu prawnym
i kryminologicznym, Temida 2, Białystok 2008.
Haberko J., Uhrynowska-Tyszkiewicz I., Ustawa o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. Komentarz, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2014.
Hamilton D., A History of Organ Transplantation Ancient Legends to Modern Prac-tice, University of Pittsburgh Press, Pittsburgh 2012.
Handbook for Legislators on HIV/AIDS, Law and Human Rights, UNAIDS-Inter-Parliamentary Union, Genewa 1997.
Handbook of Biodiversity Valuation. A Guide for Policy Makers, OECD, Paryż 2002.
Handbook of Incentive Measures for Biodiversity. Design and Implementation, OECD, Paryż 1999.
Hanlon J., European Community Law, Sweet & Maxwell, Londyn 2000.
Hofmański P. [w:] Standardy prawne Rady Europy. Teksty i komentarze, t. III, Prawo karne, (red.) E. Zielińska, Oficyna Naukowa, Warszawa 1997.
Ignaczewski J., Zgoda pacjenta na leczenie, Twoje Zdrowie – Agencja Reklamowo Wydawnicza, Warszawa 2003.
Jackowski M., Ochrona danych medycznych, Wolters Kluwer, Warszawa 2011.
Jacqué J.P., Droit institutionnel de l’Union Européenne, Dalloz, Paryż 2004.
Jagielski M., Pojęcie danych medycznych i zasady ich ochrony, [w:] Ochrona danych osobowych medycznych, C.H. Beck, Warszawa 2016.
Janik C., Status zwierzęcia w głównych systemach religijnych, [w:] Status zwierzęcia. Zagadnienia filozoficzne i prawne, (red.) T. Gardocka, A. Gruszczyńska, Adam Marszałek, Toruń 2012.
Janik M., Policja sanitarna, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2012.
Jańczuk A., Krzemińska-Vamvaka J. [w:] Fundamental Rights and Private Law in the European Union, vol. I: A Comparative Overview, (red.) G. Brüggemeier, A.C. Ciacchi, G. Comandé, Cambridge University Press, Cambridge 2010.
Jaskiernia J., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz Encyklopedycz-ny, (red.) W. Skrzydło, S. Grabowska, R. Grabowski, Oficyna Wolters Kluwer bu-siness, Warszawa 2009.
Jaskiernia J., Wpływ orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na ustawodawstwo w państwach członkowskich Rady Europy ze szczególnym uwzględnieniem Polski [w:] Zapewnienie efektywności orzeczeń sądów Między-narodowych w polskim porządku prawnym, (red.) A. Wróbel, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2011.
Jasudowicz T., Czepek J., Kapelańska-Pręgowska J., Międzynarodowe standardy bioetyczne. Dokumenty i orzecznictwo, Wolters Kluwer, Warszawa 2014.
Johnson M.G., Symonides J., The Universal Declaration of Human Rights: a History of its Creation and Implementation 1948–1998, UNESCO Publishing, Paryż 1998.
Jura J., Smorąg Z., Gajda B., Wieczorek J., Lipiński D., Słomski R., Uzyskiwanie trans-genicznych świń metodą mikroiniekcji egzogennego DNA [w:] Biotechnologiczne
i medyczne podstawy ksenotransplantacji, (red.) Z. Smorąg, R. Słomski, L. Cierpka, Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań 2006.
Juś M., Spór o redukcjonizm w medycynie. Studium filozoficzne i metodologiczne, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Warszawa–Toruń 2014.
Kamm F.M., Bioethical Prescriptions. To Create, Choose, and Improve Lives, Oxford University Press, Oxford 2013.
Karkowska D., Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, LEX Wolters Kluwer business, Warszawa 2012.
Kędziora R., Odpowiedzialność karna lekarzy w związku z wykonywaniem czynności medycznych, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2009.
Kidyba A. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Część ogólna, tom I, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2012.
Kierul J., Darwin, czyli pochwała faktów, Państwowy Instytut Wydawniczy, War-szawa 2015.
Klafowski A., Zasady norymberskie a rozwój prawa międzynarodowego, Zachodnia Agencja Prasowa, Warszawa 1966.
Koch I.E., Human Rights as Indivisible Rights. The Protection of Socio-Economic Demands under the European Convention on Human Rights, Martinus Nijhoff Publishers, Leiden–Boston 2009.
Konieczniak P., Eksperyment naukowy i techniczny a porządek prawny, Stowarzy-szenie Absolwentów Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszaw-skiego, Warszawa 2013.
Kooijmans L., Niebezpieczna wiedza. Wizje i lęki w czasach Jana Swammerdama, Aletheia, Warszawa 2010.
Kopania J., Etyczny wymiar cielesności, Aureus, Kraków 2002.
Kopania J., Szkice kartezjańskie, Aureus, Kraków 2009.
Kortko D., Watoła J., Na szczycie stromej góry. Opowieści o transplantacjach, Znak, Kraków 2008.
Kozłowski T., Wyzwolenie prawa – prawność i prawna ochrona zwierząt, [w:] Status zwierzęcia. Zagadnienia filozoficzne i prawne, (red.) T. Gardocka, A. Gruszczyń-ska, Adam Marszałek, Toruń 2012.
Krege J.H., An Experiment-Based Classification of Blood Pressure Genes, [w:] Novel Systems for the Study of Human Disease. From Basic Research to Applications, OECD Proceedings, Paryż 1998.
Krekora-Zając D., Prawo do materiału genetycznego człowieka, LexisNexis Polska, Warszawa 2014.
Krzysztofek M., Ochrona danych osobowych w Unii Europejskiej. Transfer danych osobowych z Unii Europejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem transferu do Sta-nów Zjednoczonych, w obecnym i nadchodzącym porządku prawnym, Wolters Kluwer, Warszawa 2014.
Księga Rodzaju, Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, Pallottinum, Poznań–Warszawa 1990.
Księżak P. (red.), Pyziak-Szafnicka M. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Część ogólna, LEX, Warszawa 2014.
Kubiak R., Prawo medyczne, C.H. Beck, Warszawa 2010.
Kubicka J., International Organisations – The United Nations Organisation – its avtivity and reforms, Academy of Business in Dąbrowa Górnicza, Dąbrowa Gór-nicza 2007.
Kurpisz M., Grygielska B., Kamieniczna M., Odpowiedź immunologiczna w reakcjach allogenicznego i ksenogenicznego przeszczepu, [w:] Biotechnologiczne i medyczne podstawy ksenotransplantacji, (red.) Smorąg Z., Słomski R., Cierpka L., Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań 2006.
Lem S., Czy Pan Istnieje, Mr. Johns?, [w:] Przekładaniec, Dzieła, tom XXXIII, Biblioteka Gazety Wyborczej, Warszawa 2010.
Lem S., Dialogi, [w:] Dzieła, tom XXXII, Biblioteki Gazety Wyborczej, Warszawa 2010.
Lem S., Przekładaniec, [w:] Przekładaniec, Dzieła, tom XXXIII, Biblioteka Gazety Wyborczej, Warszawa 2010.
Lenaerts K., Nuffel P.V., European Union Law, Sweet & Maxwell, Londyn 2011.
Levine A., Human Rights and Freedom, [w:] The Philosophy of Human Rights. Inter-national Perspectives, (red.) A. Rosenbaum, Greenwood Press, Westport 1980.
Locke J., Myśli o wychowaniu, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2002.
Lustig B.A., Brody H., Engelhardt T., McCullough L.B., Bioethics Yearbook: Regional Developments in Bioethics: 1989–1991, Springer, USA 1992.
Łagan S., Niemczewska-Wójcik M., Sztuczne narządy w zarysie, Politechnika Kra-kowska, Kraków 2010.
Łuków P., Zgoda na świadczenia zdrowotne i autonomia pacjenta, [w:] Bioetyka, (red.) J. Różyńska, W. Chańska, Wolters Kluwer, Warszawa 2013.
Madsen W., Handbook of Personal Data Protection, Stockton Press, New York 1992.
Marcel G., La dignité humaine et ses assises existentielles, Aubier Éditions Mon-taigne, Paryż 1964.
Mazurek F., Godność osoby ludzkiej podstawą praw człowieka, Redakcja Wydaw-nictw KUL, Lublin 2001.
Mazurek U., Wilczok T., Zakażenie wirusowe w ksenotransplantacjach, [w:] Biotech-nologiczne i medyczne podstawy ksenotransplantacji, (red.) Z. Smorąg, R. Słom-ski, L. Cierpka, Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań 2006.
McDougal M.S., Lasswell H.D., Lung-Chu Chen, Human Rights and World Public Order, Yale University Press, Yale 1980.
McLean S.A.M., Williamson L., Xenotransplantation. Law and Ethics, Ashgate Pub-lishing Limited, Cornwall 2005.
Mednis A., Prawo do prywatności a interes publiczny, Wolters Kluwer Polska, Kra-ków 2006.
Mertus J., The United Nations and Human Rights, Routledge, Nowy York 2005.
Mettrie J.O., Człowiek-maszyna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Kraków 1953.
Morciniec P., Etyczne aspekty transplantacyjnej terapii chorób neurozwyrodnienio-wych. Studium teologicznomoralne, Drukarnia Wydawnictwa Świętego Krzyża, Opole 2000.
Morris P., Ethical eye. Transplants, Rada Europy, Strasburg 2003.
Moussis N., Access to European Union. Law, economics, policies, Euroconfidentiel, Genewa 1997.
Myser C., Bioethics Around The Globe, Oxford University Press, Oxford 2011.
Naylor C.D., Iron K., Handa K., Measuring Health System Performance: Problem and Opportunities in the Era of Assessment andAccountability, [w:] Measuring Up. Improving Health System Peformance in OECD Countries, OECD, Paryż 2002.
Nesterowicz M., Prawo medyczne, Dom Organizatora, Toruń 2005.
Nesterowicz M., Prawo medyczne. Komentarze i glosy do orzeczeń sądowych, Lexi-sNexis, Warszawa 2012.
Nowacka M., Etyka a transplantacje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.
Nowacka M., Filozoficzne aspekty terapii transplantacyjnej, Trans Humana, Biały-stok 2002.
Nowacka M., Filozoficzne konteksty medycyny. Ujęcie historyczne od starożytności do końca XVIII wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2012.
Nowacka M., Selected Bioethical Questions. The Polish Perspective, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2004.
Nowaczyk M., Górski A., Podstawy immunologii transplantacyjnej, [w:] Transplan-tologia kliniczna, (red.) W. Rowiński, J. Wałaszewski, L. Pączka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.
Nowicki M., Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2013.
Nyszli M., Byłem asystentem doktora Mengele. Wspomnienie lekarza z Oświęcimia, Trio, Warszawa 1996.
O’Byrne D.J., Human Rights. An Introduction; Longman, Edynburg 2003.
Obadia A., Xénotransplantaion. Le brevet sur l’animal, Presses de l’Université du Québec, Québec 2001.
Ogiegło L. (red.), [w:] Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2010.
Olszewski W.L., Międzygatunkowe przeszczepianie tkanek i narządów (ksenotrans-plantacje). Problemy biotechnologiczne i kliniczne, [w:] Transplantologia kli-niczna, (red.) W. Rowiński, J. Wałaszewski, L. Pączek, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.
Ostrowski K., Infections transferred by transplants, Advancement of Sciences – Education „UN-O”, Warszawa 2000.
Palmer L.J., Organ transplants from executed prisoners: an argument for the creation of death sentence organ removal statutes, McFarland, USA 2014.
Paprocka A., Ochrona przed dyskryminacją ze strony podmiotów prywatnych jako pozytywny obowiązek państwa – uwagi na tle orzecznictwa Europejskiego Try-bunału Praw Człowieka, [w:] Horyzontalne oddziaływanie Konstytucji Rzeczypo-spolitej Polskiej oraz Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, (red.) A. Młynarska-Sobaczewska, P. Radziewicz, Wydawnictwa Try-bunału Konstytucyjnego, Warszawa 2015.
Parol A. [w:] Introduction to European Union Institutional Law, (red.) A. Kuś, KUL, Lublin 2013.
Perelman Ch., Ethique et Droit, Édition de l’Université de Bruxelle, Bruksela 1990.
Pietrzykowski T., Etyka prowadzenia doświadczeń na zwierzętach, [w:] Bioetyka, (red.) J. Różynska, W. Chańska, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2013.
Platon, Fedon, [w:] Dialogi, t. I, ANTYK – Marek Derewiecki, Kęty 2001.
Platon, Państwo, ANTYK – Marek Derewiecki, Kęty 2001.
Platon, Tinaios, [w:] Dialogi, t. II, ANTYK – Marek Derewiecki, Kęty 1999.
Płachta A., Stosowanie Prawa Unii Europejskiej przez sądy, (red.) A. Wróbel, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2010.
Polok M., Bezpieczeństwo danych osobowych, C.H. Beck, Warszawa 2008.
Pratchett L., Lowndes V., Deweloping Demochracy in Europe: An Analytical Summary of The Council of Europe, Rada Europy, Strasburg 2004.
Price D., Human Tissue in Transplantation and Research. A Model Legal and Ethical Donation Framework, Cambridge University Press, Cambridge 2009.
Price D., Legal and Ethical Aspects of Organ Transplantation, Cambridge University Press, Cambridge 2000.
Pyziak-Szafnicka M., [w:] System prawa prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, (red.) M. Safjan, C.H. Beck Instytut Nauk Prawnych PAN, Warszawa 2012.
Rack R., Lausegger S., The Role of the Eropean Parliament: Past and Future [w:] The EU and Human Rights, (red.) P. Alston, Oxford University Press, Oxford 1999.
Radcliffe Richards J., A World of Transferable Parts [w:] A Companion to Bioethics, (red.) H. Kuhse, P. Singer, Wiley-Blackwell, Oxford 2009.
Radziewicz P., Pojęcie horyzontalnego skutku norm konstytucyjnych – uwagi wpro-wadzające z perspektywy prawa konstytucyjnego, [w:] Horyzontalne oddziały-wanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, (red.) A. Młynarska-Sobaczewska, P. Ra-dziewicz, Wydawnictwa Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2015.
Redelbach A., Natura praw człowieka. Strasburskie standardy ich ochrony, TNOiK „Dom Organizatora”, Toruń 2001.
Richards J.R., The ethics of transplants. Why careless thought costs live, Oxford Uni-versity Press, Oxford 2012.
Rogers A., Bousingen D.D., Une bioéthique pour l’Europe, Les éditions de Conseil de l’Europe, Strasburg 1995.
Rohmer S., Spécificité des données génétiques et protection de la sphère privée. Les exemples des profils d’ADN dans la procédure pénale et du diagnostic génétiqque, Schulthess, Genewa 2006.
Rorty A.O., Descartes on thinking with the body, [w:] The Cambridge Companion to Descartes, (red.) J. Cottingham, Cambridge University Press, Cambridge 1992.
Rothblatt M., Your Life or Mine: How Geoethics Can Resolve the Conflict Between Public and Private Interests in Xenotransplantation, Ashgate, Cornwall 2004.
Safjan M., Odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004.
Safjan M., Prawo i medycyna. Ochrona praw jednostki a dylematy współczesnej me-dycyny, Oficyna Naukowa, Warszawa 1998.
Safjan M. (red.), Prawo wobec medycyny i biotechnologii. Zbiór orzeczeń z komenta-rzami, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2011.
Sakowicz A., Prawnokarne gwarancje prywatności, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2006.
Sands P., Galizzi P., Documents in International Environmental Law, Cambridge University Press, Cambridge 2004.
Sands P., Peel J., Principles of International Environmental Law, Cambridge Univer-sity Press, Cambridge 2012.
Sanetra W., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP w orzecznictwie Sądu Najwyż-szego, [w:] Bezpośrednie stosowanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, (red.) K. Działocha, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005.
Sandorski J., Dochodzenie praw osób z HIV/AIDS, Wydawnictwo Poznańskie 2003, Poznań 2003.
Sandorski J., Międzynarodowa ochrona praw człowieka a HIV/AIDS, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2002.
Sawicki J., Przymus leczenia, eksperyment, udzielenie pomocy i przeszczep w świetle prawa, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1966.
Schreiber H.L., The European Ethical Convention: Legal Aspects, [w:] Ethics in Medi-cine, (red.) A.J. Schauer, H.L. Schreiber, Z. Ryn, J. Andres, Vandenhoeck & Ruprecht in Gӧttingen, Gӧttingen 2001.
Sibiga G., Postępowanie w sprawach ochrony danych osobowych, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2003.
Sieghart P., The International Law of Human Rights, Clarendon Press, Oxford 1983.
Simon D., Le système juridique communautaire, PUF, Paryż 2001.
Singer P., Etyka praktyczna, Książka i Wiedza, Warszawa 2003.
Singer P., Wyzwolenie zwierząt, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2004.
Skoczylas J., Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez władzę publiczną, Wy-dawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2005.
Skrzydło W., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2013.
Skrzyszowska M., Samiec M., Modliński J.A., Smorąg Z., Technologiczne i molekular-ne aspekty klonowania somatycznego świń oraz jego znaczenie dla transgenezy [w:] Biotechnologiczne i medyczne podstawy ksenotransplantacji, (red.) Smorąg Z., Słomski R., Cierpka L., Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań 2006.
Skwara B., Horyzontalne obowiązywanie praw człowieka. Rozważania teoretyczno-prawne, [w:] Efektywność europejskiego systemu ochrony praw człowieka. Ob-szary analizy skuteczności europejskiego systemu ochrony praw człowieka, (red.) J. Jaskiernia, Adam Marszałek, Toruń 2012.
Skwara B., Kategoryzacja horyzontalnego obowiązywania praw podstawowych w świetle aksjologicznych założeń systemu prawa, [w:] Horyzontalne oddziaływanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, (red.) A. Młynarska-Sobaczewska, P. Radziewicz, Wydawnictwa Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2015.
Słomski R., Juzwa W., Zeyland J., Mały E., Lipiński D., Szalata M., Jura J., Smorąg Z., Transgeneza świń na potrzeby ksenotransplantacji, [w:] Od genomu tura po kse-notransplantacje, (red.) Smorąg Z., Słomski R., Modliński J.A., Ośrodek Wydaw-nictw Naukowych, Poznań 2008.
Smith M.A., Human Dignity and the Common Good in the Aristotelian-Thomistic Tradition, Mellen University Press, USA 1995.
Smorąg Z., Słomski R., Hodowlane, organizacyjne oraz sanitarno-weterenayjne uwarunkowania produkcji świń na potrzeby ksenotrasnplantacji, [w:] Biotechnologiczne i medyczne podstawy ksenotransplantacji, (red.) Z. Smorąg, R. Słomski, L. Cierpka, Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań 2006.
Sobczak W., Europejski Trybunał Praw Człowieka wobec zatrzymań w izbach wy-trzeźwień, [w:] Izby wytrzeźwień a prawa człowieka, (red.) T. Gardocka, J. Sob-czak, Adam Marszałek, Toruń 2013.
Sośniak M., Funkcje i skuteczność zgody osoby uprawnionej w zakresie ochrony dóbr osobistych, [w:] Prace z prawa cywilnego, (red.) B. Kordasiewicz, E. Łętowska, Wrocław–Warszawa 1985.
Spinoza B. de, Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, Wydawnictwo Nau-kowe PWN, Warszawa 2008.
Sroka T., Odpowiedzialność karna za niewłaściwe leczenie. Problematyka obiektyw-nego przypisania skutku, LEX Wolters Kluwer business, Warszawa 2013.
Stelmach J. [w:], Paradoksy bioetyki prawniczej, (red.) J. Stelmach, B. Brożek, M. Soniewicka, W. Załuski, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2010.
Storkebaum S., Dar życia. Wszystko o przeszczepach narządów, Świat Książki, War-szawa 1999.
Such J., Sugalska I., Granice transplantacji a problem tożsamości osoby ludzkiej, [w:] Z filozoficznych, etycznych i prawnych zagadnień transplantacji, (red.) J. Such,
J. Wiśniewski, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2011.
Sudre F., Droit international et européen des droits de l’homme, Presses Universi-taires de France, Paryż 1999.
Swanson K.W., Banking on the Body. The Market in Blood, Milk, and Sperm in Mod-ern America, Harvard University Press, USA 2014.
Syska M., Medyczne oświadczenia pro futuro na tle porównawczym, LEX Wolters Kluwer business, Warszawa 2013.
Szalata M., Lipiński D., Gronek P., Smorąg Z., Słomski R., Główne kierunki transgene-zy zwierząt, [w:] Biotechnologiczne i medyczne podstawy ksenotransplantacji, (red.) Smorąg Z., Słomski R., Cierpka L., Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań 2006.
Szalata M., Lipiński D., Michalak E., Skrzyszowska M., Jura J., Gronek P., Smorąg Z., Słomski R., Wprowadzanie konstrukcji genowych do komórek zwierzęcych, [w:] Biotechnologiczne i medyczne podstawy ksenotransplantacji, (red.) Z. Smorąg, R. Słomski, L. Cierpka, Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań 2006.
Szewczyk K., Bioetyka. Pacjent w systemie opieki zdrowotnej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
Szewczyk K., Komisje etyczne i konsultanci etyczni, [w:] Bioetyka, (red.) J. Różynska, W. Chańska, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2013.
Świderska M., Zgoda pacjenta na zabieg medyczny, Dom Organizatora, Toruń 2007.
Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. I, Filozofia starożytna i średniowiecza, t. I, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
Tatarkiewicz W., Historia filozofii, Filozofia nowożytna do roku 1830, t. II, Wydaw-nictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
The United Nations and Human Rights 1945–1995, Departament of Public Infor-mation United Nations, Nowy York 1995.
Tokarczyk R., Biojurysprudencja. Podstawy prawa dla XXI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2008.
Tokarczyk R., Filozofia prawa, LexisNexis, Warszawa 2009.
Tokarczyk R., Medycyna a normy, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2011.
Tokarczyk R., Prawa narodzin, życia i śmierci, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2012.
Tridimas T., Competence after Lisbon. The elusive search for bright lines, [w:] The European Union after the Treaty of Lisbon, (red.) D. Ashiagbor, N. Countouris, I. Lianos, Cambridge University Press, Cambridge 2012.
Tuleja P., Stosowanie Konstytucji RP w świetle zasady jej nadrzędności (wybrane problemy), Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2003.
Une histoire européenne. Le Conseil de l’Europe et le Parlement européen à Stras-burg, Édition de Perron, Rada Europy, Liège 1986.
Varga C., Law and Philosophy. Selected Papers in Legal Theory, Akaprint, Budapeszt 1994.
Vasak K., The Council of Europe [w:] The International Dimensions of Human Rights, t. II, Greenwood Press, UNESCO, Paryż 1982.
Veatch R, Definition Death Anew: Technical and Ethical Problems, [w:] In Ethical Issues in Death and Dying, (red.) R. Weir, Columbia University Press, New York 1986.
Virally M., Gerbet P., Salomon J., Les missions permanentes auprès des organisations internationales, Établissement Èmile Bruylant, Bruksela 1971.
Walkila S., Horizontal Effect of Fundamental Rights. Contributing to the „Primacy, Unity and Effectivness of European Union Law”, Tammerprint, Helsinki 2015.
Wasak A., Transplantacje. Dar życia, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Ra-dom 2007.
Woleński J., Podmiotowość zwierząt w aspekcie filozoficznym, [w:] Status zwierzę-cia. Zagadnienia filozoficzne i prawne, (red.) T. Gardocka, A. Gruszczyńska, Ad-am Marszałek, Toruń 2012.
Wolniewicz B., Filozofia i wartości, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1998, t. I.
Wnukiewicz-Kozłowska A., Eksperyment medyczny na organizmie ludzkim w prawie międzynarodowym i europejskim, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2004.
Wnukiewicz-Kozłowska A., Karta praw podstawowych a Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej w odniesieniu do zastosowań biologii i medycyny (konwencja bioetyczna), [w:] Karta praw podstawowych w europejskim i krajowym porządku prawnym, (red.) A. Wróbel, Wolters Kluwer, Warszawa 2009.
Woodruff M., The transplantation of tissues and organs, Springfield, Oxford 1960.
Wójcik B., Bioetyka i tożsamość człowieka, Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos, Tarnów 2007.
Wójcik B., Definicje i kryteria śmierci, [w:] Bioetyka, (red.) J. Różanska, W. Chańska, Wolters Kluwer, Warszawa 2013.
Wróbel A., [w:] Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Komentarz, (red.) A. Wróbel, C.H. Beck, Warszawa 2013.
Yearbook of the United Nations 1982, tom 36, Narody Zjednoczone, Nowy York 1982.
Zakolska J., Zasada proporcjonalności w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2008.
Zielińska E., Odpowiedzialność zawodowa lekarza i jej stosunek do odpowiedzialno-ści karnej, Liber, Warszawa 2001.
Zielińska E., Polska ustawa transplantacyjna w świetle uregulowań międzynarodo-wych, [w:] Transplantologia kliniczna, (red.) W. Rowiński, J. Wałaszewski, L. Pą-czek, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.
Zielińska E. (red.), [w:] Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz, LEX, Warszawa 2014.
Zimny T., Komercjalizacja ciała ludzkiego, [w:] Bioetyka, (red.) Różyńska J., Chańska W., Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2013.
Zoll A. (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do art. 117–277 k.k., tom II, wyd. II, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2006.
Zorgbibe Ch., Histoire de l’Union Européenne, Fondation Robert Schuman Albin Michel, Paryż 2005.

5. Studia i artykuły naukowe

Aluwihare A.P.R., Xenotransplantation. Ethics and Rights:an Interaction, „Annales of Transplantation” 1998, nr 3(3).
Anderson M., Xenotransplantation: a bioethical evaluation, „Journal of Medical Ethics” 2006, nr 4.
Andorno R., The Oviedo Convention: A European Legal Framework at the Intersec-tion of Human Rights and Health Law, „Journal of International Biotechnology Law” 2005, t. 2, nr 4.
Augustynowicz A., Czerw A., Stosowanie środków przymusu bezpośredniego przez personel medyczny w procesie diagnostyczno-terapeutycznym w podmiotach leczniczych innych niż szpitale psychiatryczne – zagadnienia wybrane, PiM 2013, nr 1/2.
Bajic P, Selman SH., Rees MA. Voronoff to virion: 1920s testis transplantation and AIDS, „Xenotransplantation” 2012, nr 19.
Bartz R., Remembering the Hippocratics: Knowledge, Practice, ane Ethos of Ancient Greek Physician-Healers [w:] Bioethics Ancient Themes in Contemporary Issues, (red.) M. Kuczewski, R. Polansky, Bradford Book, Massachusetts 2000.
Bisztyga A., Godność człowieka jako wartość konstytucyjna. Interpretacja artykułu 30 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku, „Zeszyty Naukowe. Górnośląska Wyż-sza Szkoła Handlowa im. Wojciecha Korfantego” 2003, nr 17.
Borowiec T., Godność człowieka a zabieg ksenotransplantacji – zagadnienia wybra-ne [w:] Uniwersalny system ochrony praw człowieka. Aksjologia – instytucje – efektywność, (red.) J. Jaskiernia, Adam Marszałek, Toruń 2015.
Borowiec T., „Kontrakt Ulissesa” a zgoda na zabieg ksenotransplantacji, [w:] Mię-dzynarodowe standardy ochrony praw człowieka a doświadczenia Polski, t. 4, (red.) J. Jaskiernia, K. Spryszak, Adam Marszałek, Toruń 2016
Bosek L., Ochrona godności człowieka w prawie Unii Europejskiej a konstytucyjne granice przekazania kompetencji państwa, PS, 2008, nr 2.
Bronk A., Kategoria godności człowieka, „Annales Universitatis Mariae-Curie-Sklodowska Lublin-Polonia” t. XXXV, 2010.
Bujny J., Transplantacja ex mortuo w świetle ustawy o pobieraniu, przechowywaniu
i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów, „Prawo i Administracja” 2006, t. 5.
Carlson R., Boyd K., Webb D., The revision of the Declaration of Helsinki: past, pre-sent and future, „British Journal of Clinical Pharmacology” 2004, nr 1.
Cascalho M., Ogle B.M., Platt J.L., The Future of Organ Transplantation, „Annales of Transplantation” 2006, nr 11(2).
Chazan B., Transplantacja komórek, tkanek i narządów w świetle obowiązującego prawa na tle rozwiązań przyjętych przez Radę Europy i ustawodawstwa innych krajów, „Palestra” 1998, nr 5/6.
Chmaj M., Konstytucyjna zasada godności człowieka i praktyka jej stosowania w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego [w:] Dylematy praw człowieka, (red.) T. Gardocka, J. Sobczak, Adam Marszałek, Toruń 2008.
Complak K., O prawidłowe pojmowanie godności osoby ludzkiej w porządku RP [w:] Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP, (red.) B. Banaszak, A. Preisner, C.H. Beck, Warszawa 2002.
Complak K, Uwagi o godności człowieka oraz jej ochrona w świetle nowej konstytu-cji, PS 1998, nr 5.
Complak K., Zasada ochrony godności człowieka normatywnym nakazem obowiązu-jącym prawodawców i organy stosujące prawo [w:] Wolności i prawa jednostki oraz ich gwarancje w praktyce, (red.) L. Wiśniewski, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2006.
Cuperschmid E.M., Ribeiro de Campos T.P., Dr. Voronoff's curious glandular xeno-implants, „História, Ciências, Saúde-Manguinhos”, Rio de Janeiro 2007, t. 14, nr 3.
Czarkowski M., Teoria i praktyka działania komisji bioetycznych, [w:] Badania naukowe z udziałem ludzi w biomedycynie. Standardy międzynarodowe, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2012.
Cyprian T., Radzicki J., Transplantacja – przepisy i życie, „Służba Zdrowia” 1970, nr 34.
Daar A.S., Animal-to-human organ transplants – a solution or a new problem?, „Bul-letin of the World Health Organisation” 1999, nr 77.
Daar A.S., Phil D., Ethics of Xenotransplantation: Animal Issues, Consent, and Likely Transformation of Transplant Ethics, „World Journal of Surgery” 1997, nr 21.
Danovitch G.M., The declaration of istanbul on organ trafficking and transplant tourism, [w:] Handbook of Kidney Transplantation, (red.) G.M. Danovitch, Wolters Kluwer, Filadelfia 2017.
Davis J.K., How to justify enforcing a Ulysses contract when Ulysses is competent to refuse, „Kennedy Institute of Ethics Journal” 2008, nr 18(1).
Degórska K., Ochrona prawa do prywatności w orzecznictwie Europejskiego Trybu-nału Praw Człowieka w latach 1998–2003, „Prawa Człowieka” 2003, nr 9.
Denner J., Recent Progress in Xenotransplantation, with Emphasis on Virological Safety, „Annales of Transplantation” 2016, nr 21.
Déchamp-Leroux C., Débats autour de la transplantation d'organes, „Sciences so-ciales et santé” 1997, nr 1, t. 15.
Deschamps J., Roux F., Saï P, Gouin E., History of xenotransplantation, „Xenotrans-plantation”, Munksgaard 2005, nr 4.
Dębska M., Transplantacja w aspekcie prawa, [w:] Praworządność. Wczoraj, dziś, jutro, (red.) J. Zimny, Wydawnictwo KUL, Stalowa Wola 2015.
Drozd A., Zasada ograniczenia czasowego przetwarzania danych osobowych w świe-tle ustawy o ochronie danych osobowych, [w:] Ochrona danych osobowych. Aktu-alne problemy i nowe wyzwania, (red.) G. Sibiga, X. Konarski, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2007.
Dufrane D., Gianello P., Pig islet xenotransplantation, [w:] Transplantologia prak-tyczna t. 4. Postępy w transplantologii, (red.) L. Pączek, B. Foroncewicz, K. Mu-cha, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013.
Eisman B., Treatment of hepatic coma by extracorporeal liver perfusion, Moynihan Lecture delivered at the Royal College of Surgeons of England on 7th July 1965, „Annals of The Royal College of Surgeons of England” 01/1966, 38(6).
Ellison T., Xenotransplantation – ethics and regulation, „Xenotransplantation” 2006, nr 13.
Falkner R., Regulating Biotech Trade: the Cartegena Protocol on Biosafety, „Interna-tional Affairs” 2000, nr 76.
Fishman J. A., Assessment of infectious risk in clinical xenotransplantation: The lessons for clinical allotransplantation, „Xenotransplantation” 2014, nr 21.
Fishman J. A., Scobie L., Takeuchi Y., Xenotransplantation-associated infectious risk: a WHO consultation, „Xenotransplantation” 2012, nr 19.
Fleck L., Angell M., Please don’t tell!: A Case about HIV and Confidentiality, [w:] Biomedical Ethics, (red.) T.A. Mappes, D. Degrazia, McGraw-Hill Companies, New York 2001.
Fraisseix P., La protection de la dignité de la personne et de l'espèce humaines dans le domaine de la biomédecine: l'exemple de la Convention d'Oviedo, „Revue in-ternationale de droit comparé„ 2000, t. 52, nr 2.
Galewicz W., Jak świadoma powinna być świadoma zgoda, czyli o czym informować pacjentów, [w:] Realizacja zasady informed consent w kontekście realizacji le-karz – pacjent. Wyzwania i bariery rozwojowe w Polsce, (red.) W. Bołoz, R. Kra-jewski, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2012.
Gałęska-Śliwka A., Transplantacja ex mortuo z udziałem małoletniego, PiM 2013, nr 1/2.
Gold E.R., Adams W.A., Reconciling Private Benefit and Public Risk in Biotechnology: Xenotransplantation as a Case Study in Consent, „Health Law Journal” 2002, t. 10.
Grabowska B., Kartezjańska koncepcja zwierzęcia-maszyny i jej konsekwencje, „Filo-Sofija” 2012, nr 2.
Granat M., Godność człowieka z art. 30 Konstytucji RP jako wartość i jako norma prawna, PiP 2014, nr 8.
Gruszczak A., Polityka Unii Europejskiej wobec problemu nielegalnego handlu na-rządami i tkankami, [w:], Transplantologia praktyczna t. 4. Postępy w transplantologii, (red.) L. Pączek, B. Foroncewicz, K. Mucha, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013.
Gulla B., Przeszczepianie twarzy – dylematy tożsamości, „Sztuka Leczenia”, Kraków 2008, nr 3–4.
Guzik-Makaruk E.M., Transplantacja organów w ustawodawstwie niemieckim i polskim. Problemy prawno-porównawcze [w:] Aktualne problemy prawa karnego i kryminologii, (red.) E.W. Pływaczewski. Temida 2, Białystok 2005.
Hammer C., Xenotransplantation-will it bring the solution to organ shortage?, „An-nales of Transplantation” 2004, nr 9(1).
Härtel I., The Fate of the Council of Europe’s Recommendation on Xenotransplanta-tion, „Annales of Transplantation” 2003, nr 8(3).
Hughes J., Xenografting: ethical issues, „Journal of Medical Ethics” 1998, nr 24.
Ivy A.C., Nazi War Crimes of a Medical Nature, [w:] Bio-Ethics, (red.) R.B Edwards, G.C. Graber, Harcourt Brace Jovanovich, Inc., USA 1988.
Jabłońska J., Prawo do integralności w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, [w:] Prawa człowieka wobec rozwoju biotechnologii, (red.) L. Kondratiewa-Bryzik, K. Sękowska-Kozłowska, LEX, Warszawa 2013.
Jacobson J, Infection Diseases Ethics, [w:] The Cambridge Textbook of Bioethics, (red.) P. Singer, A. Viens, Cambridge University Press, Cambridge 2008.
Jaffe G., Implementing the Cartagena Biosafety Protocol through national biosafety regulatory systems: an analysis of key unresolved issues, „Journal of Public Af-fairs” 2005, nr 5.
Jagielski M., Jak świadoma powinna być świadoma zgoda, czyli o czym informować pacjentów, [w:] Realizacja zasady informed consent w kontekście realizacji le-karz – pacjent. Wyzwania i bariery rozwojowe w Polsce, (red.) W. Bołoz, R. Kra-jewski, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2012.
Janiszewska B., O zagadnieniach zgody w prawie polskim i w konwencji bioetycznej. Uwagi na tle art. 5 EKB, [w:] Prawo wobec problemów społecznych. Księga jubi-leuszowa Profesor Eleonory Zielińskiej, (red.) B. Namysłowska-Gabrysiak, K. Sy-roka-Marczewska, A. Walczak-Żochowska, C.H. Beck, Warszawa 2016.
Janiszewska B., Zgoda sądu opiekuńczego w świetle unormowań ustawy transplan-tacyjnej (część I), PiM 2015, nr 3.
Jaroszek J., Prawne aspekty przeszczepów w Polsce, „Służba Zdrowia” 1982, nr 11.
Kaiser M., Xenotransplantation – Ethical Considerations based on Human and Socie-tal Perspectives, „Acta Veterinaria Scandinavica” 2002, nr 99(Suppl.).
Khoury L., Une nouvelle révolution pour le droit de la responsabilité? La gou-vernance du risque biomédical et l'indemnisation de ses victimes, „Revue gé-nérale de droit” 2009, nr 1, t. 39.
Kobayashi T., Yamanouchi K., The Cartagena Protocol on Biosafety: implications for xenotransplantation, „Xenotransplantation” 2006, nr 13.
Konarska P., Transplantacja ex mortuo z udziałem dawcy małoletniego, „Studia Iuridica Toruniensia” 2015, t. 17.
Konieczniak P., Przeszczepianie całego ciała do głowy – oceny prawne przypadku hipotetycznego, PiM 2015, nr 3.
Kopania J., Niemoralny aspekt transplantacji, „W Drodze” 1997, nr 1.
Kopff A., Koncepcje prawa do intymności i do prywatności życia. Zagadnienia kon-strukcyjne, „Studia Cywilistyczne” t. XX/1972.
Koska-Podgórska M., Matusiak J., Transplantacja w ustawodawstwie polskim i eu-ropejskim – ujęcie historyczne [w:] Z filozoficznych, etycznych i prawnych zagad-nień transplantacji, (red.) J. Such, J. Wiśniewski, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2011.
Kowalski P., Prawa pacjenta zakażonego wirusem HIV w aspekcie praw człowieka [w:] Dylematy praw człowieka, (red.) T. Gardocka, J. Sobczak, Adam Marszałek, Toruń 2008.
Kubiak R., Warunki prawne dopuszczalności eksperymentów medycznych – wątpli-wości dotyczące regulacji w świetle konwencji biomedycznej, [w:] Temida w do-bie rewolucji biotechnologicznej. Wybrane problemy bioprawa, (red.) O. Nawrot, A. Wnukiewicz-Kozłowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2015.
Kwapiszewska-Antas M., Człowiek wobec zwierząt na przestrzeni dziejów, „Słupskie Studia Filozoficzne” 2007, nr 6.
Lankosz K., Protection of Human Rights And Dignity of Human Being in the Context of the Application of Biology and Medicine, „Miscellanea Iuris Gentium” 2000–2001, nr 3–4.
Leonard H., Glantz J.D., Ethical issues in xenotransplantation research with children, „Xenotransplantation” 2007, nr 14.
Limbach J., „Promieniowanie” konstytucji na prawo prywatne, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1999, z. 3.
Lipowicz I., Konstytucyjne podstawy ochrony danych osobowych, [w:] Ochrona da-nych osobowych w Polsce z perspektywy dziesięciolecia, (red.) P. Fajgielski, Wy-dawnictwo KUL, Lublin 2008.
Łętowska E., „Promieniowanie orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego na po-szczególne gałęzie prawa, [w:] Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konsty-tucyjnego, (red.) M. Zubik, Wydawnictwa Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2006.
Łuków P., Zgoda na udział w badaniu naukowym w biomedycynie, [w:] Badania naukowe z udziałem ludzi w biomedycynie. Standardy międzynarodowe, (red.) J. Różynska, M. Waligóra, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2012.
Manesh S., Samani R., Manesh S., Ethical Issues of Transplanting Organs from Transgenics Animals into Human Beings, „Yakhteh Medical Journal” 2014, t. 16, nr 3.
Mathieu R. Jewish ethics and xenotransplantation, „Xenotransplantation” 2016, nr 23.
Melo H., Brandão C., Rego G., Nunes R., Ethical and Legal Issues in Xenotransplanta-tion, „Bioethics” 2001, t. 15, nr 5/6.
Mistichelli J., Baby Fae: Ethical Issues Surrounding CrossSpecies Organ Transplanta-tion, Kennedy Institute of Ethics, Washington 1985.
Młot M., Transplantacja macicy ex vivo w świetle prawa polskiego, PiM 2016, nr 2.
Modell S., Approaching Religious Guidelines for Chimera Policymaking, „Zygon Jour-nal of Religion & Science” 2007, nr 42.
Mohacsi P.J., Thompson J.F., Quine S., Attitudes to Xenotransplantation: Scientific Enthusiasm, Assumptions and Evidence, „Annales of Transplantation” 1998, nr 3(2).
Moore S., A Disccussion of Ethical Issues in the Case of Baby Fae, „Johnson County Community College Honors Journal” 2011, t. 2, nr 2.
Nagalska I., Zastosowanie konstrukcji zgody domniemanej na pobranie komórek, tkanek i narządów ex mortuo w celu leczniczym – zasada ogólna polskiego usta-wodawstwa transplantacyjnego, PiM 2016, nr 4.
Nesterowicz M., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu Wydział Cywilny z 9 maja 2002 r., PiM 2004, nr 1.
Nesterowicz M., Odpowiedzialność cywilna lekarza (zakładu leczniczego) za nieo-strzeżenie osoby trzeciej o zagrożeniu chorobą zakaźną przez pacjenta, PiM 2016, nr 3.
Noël L., The proactive role of the WHO, „Xenotransplantation” 2007, nr 14.
Nowacka M., Cztery sfery oddziaływania terapii transplantacyjnej: stan obecny i perspektywy, „Diametros” 2009, nr 19.
Nowacka M., Medycyna Kartezjańska a medycyna Newtonowska [w:] Biojuryspru-dencja. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Romanowi A. Tokarczyko-wi, (red.) Z. Władka, Polihymnia, Lublin 2014.
Nowacka M., Moralne aspekty przeszczepów odzwierzęcych, „Sztuka Leczenia” 2001, nr 1.
Nowak W., Prawne formy zgody pacjenta na eksperyment medyczny (zagadnienia cywilnoprawne), PiM 2005, nr 5.
Orłowska-Zielińska B., Transplantacja jako prawo do życia i zapewnienia jego jako-ści [w:] Prawo do życia a jakość życia w wielokulturowej Europie. Materiały V Międzynarodowej Konferencji Praw Człowieka (Olsztyn, 30–31 maja 2005), tom I, (red.) B. Sitek, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn 2007.
Paris W., Jang K., Bargainer R., Colsch L., Nour B., Prus A. Cooper, Psychosocial chal-lenges of xenotransplantation: the need for a multidisciplinary, religious, and cultural dialogue, „Xenotransplantation” 2016, nr 23.
Persson A., Research ethics and the development of medical biotechnology, „Xeno-transplantation” 2006, nr 13.
Puran N., Ulysses contracts: bound to treatment or free to choose?, „The York Schol-ar” 2005, nr 2.
Ravelingien A., Xenotransplantation: The Ethical and Legal Concerns, „Xenotrans-plantation” 2007, nr 14.
Religa Z., Czaplicki J., Błońska B., Moll J., Zembala M., Bochenek A., Przeszczep serca zwierzęcego człowiekowi, „Polski Przegląd Chirurgiczny” 1992, nr 3.
Ringe J., Kaps C., Burmester G.R., Stem cells for regenerative medicine: advances in the engineering of tissues and organs, „The Science of Nature” 2002, nr 8.
Robert J., The Principle of Human Dignity [w:] The principle of respect for human dignity. Montpellier, 2¬–6 July 1998, Rada Europy, Strasburg 1999.
Różyńska J., Eksperyment leczniczy – dwa w jednym?, PiM 2016, nr 4.
Różyńska J., Ocena ryzyka i korzyści badania biomedycznego, [w:] Badania naukowe z udziałem ludzi w biomedycynie. Standardy międzynarodowe, (red.) J. Różyńska, M. Waligóra, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2012.
Różyńska J., Regulacja ryzyka i potencjalnych korzyści badania biomedycznego z udziałem człowieka w standardach międzynarodowych, PiM, 2/2016.
Rutkowski S., Transplantacja w świetle przepisów prawnych, „Prokuratura i Prawo” 1996, nr 10.
Rymarz F., Zasada ochrony przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, „Przegląd Sądowy” 2003, nr 6.
Ryder R., Szowinizm gatunkowy, czyli etyka wiwisekcji, „Etyka 1980” tom 18.
Safjan M., O różnych metodach oddziaływania horyzontalnego praw podstawowych na prawo prywatne, PiP 2014, z. 2.
Safjan M, Bosek L., Prawo a dylematy współczesnej genetyki [w:] Biologia moleku-larna w medycynie. Elementy genetyki klinicznej, (red.) J. Bal, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
Sahaj T., Transplantacje a natura ludzka. Refleksje filozoficzne, „Sztuka Leczenia” 2004, tom X, nr 1.
Salako S.E., The Council of Europe Convention on Human Rights and Biomedicine: A New Look at International Biomedical Law and Ethics, „Medicine and Law” 2008, nr 27.
Sautermeister J., Xenotransplantation from the perspective of moral theology, „Xen-otransplantation” 2015, nr 22.
Sautermeister J, Mathieu R, Bogner V., Xenotransplantation—theological–ethical considerations in an interdisciplinary symposium, „Xenotransplantation” 2015, nr 22.
Siegler M., Confidentiality in Medicine – a Decrepit Concept, [w:] Biomedical Ethics, (red.) T. A. Mappes, D. Degrazia, McGraw-Hill Companies, New York 2001.
Singer P., All Animals Are Eaqual, [w:] Biomedical Ethics, (red.) T. Mappes, D. DeGrazia, McGraw-Gill, New York 2001.
Singer P., Xenotransplantation and Speciesism, „Transplantation Proceedings” 1992, nr 24/2.
Smetanka C., Cooper D.K.C., The ethics debate in relation to xenotransplantation, „Revue Scientifique et Technique – Office International des Epizooties” 2005, nr 24(1).
Smith S.W., Dignity as a socially constructed value, [w:] Bioethics, Medicine ane the Criminal Law, vol. 1. The Criminal Law and Bioethical Conflict: Walking the Tightrope, (red.) A. Alghrani, R. Bennett, S. Ost, Cambridge University Press, Cambrige 2013.
Smoleń P., Zagórski B., Transplantacja w ujęciu prawnym i teologiczno-moralnym, „Roczniki Nauk Prawych” 1997, nr 7.
Smorąg Z., Słomski R., Jura J., Lipiński D., Skrzyszowska M., Transgeniczne świnie jako dawcy tkanek i narządów do transplantacji u ludzi, „Przegląd Hodowlany” 2011, nr 11.
Smorąg Z., Słomski R., Ksenotransplantacje – możliwości i ograniczenia, „Nauka” 2005, nr 4.
Sobbrio P., Jorqui M., An overview of the role of society and risk in xenotransplanta-tion, „Xenotransplantation” 2014, nr 21.
Sobiak J., Przeszczepianie narządów i komórek krwiotwórczych – rys historyczny, „Nowiny Lekarskie” 2011, nr 80.
Spellecy R., Reviving Ulysses contracts, „Kennedy Institute of Ethics Journal” 2003, nr 12.
Sroka T., Odpowiedzialność karna za rozszerzenie pola operacyjnego – uwagi na marginesie wyroku SO w Poznaniu z 6.11.2014 r., sygn. IV Ka 452/12, PiM 2016, nr 4.
Straßburger J., The regulation of xenotransplantation in Germany and in the Euro-pean Union, „Xenotransplantation” 2008, nr 15.
Suchocka A., Zakres działań lekarskich w fazie sztucznego podtrzymywania życia w prawie polskim i międzynarodowym, „Przegląd Prawa Europejskiego” 2001, nr 1.
Sykes M., D’Apice A., Sandrin M., Position Paper of the Ethics Committee of the Inter-national Xenotransplantation Association, „Xenotransplantation” 2003, nr 10.
Symonides J., Human Rights and Human Dignity in the Context of Bioethics: Some Remarks in Light of International Law [w:] Human Rights and Science, (red.) H.P. Zenner, Nova Acta Leopoldina, Deutsche Akademie der Naturforscher Leopoldina – Nationale Akademie der Wissenschaften, Halle (Saale) 2014.
Symonides J., Międzynarodowe instrumenty prawne w dziedzinie bioetyki i biotech-nologii [w:] Prawa człowieka wobec rozwoju biotechnologii, (red.) L. Kondra-tiewa-Bryzik, K. Sękowska-Kozłowska, Wolters Kluwer, Warszawa 2013.
Szczygieł G, Bagan-Kurluta K., Zasada respektowania tajemnicy lekarskiej a ochrona interesów trzecich w związku z zagrożeniem ich zdrowia lub życia AIDS/HIV, PiM 2004, nr 3.
Śledzińska-Simon A., Rola Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w kształtowa-niu standardów w zakresie bioetyki i biotechnologii, [w:] Prawa człowieka wobec rozwoju biotechnologii, (red.) L. Kondratiewa-Bryzik, K. Sękowska-Kozłowska, LEX, Warszawa 2013.
Tallacchini M., Community and public participation in the risk assessment of exper-imental clinical trials, „Xenotransplantation” 2007, nr 14.
Tallacchini M., Defining an appropriate ethical, social and regulatory framework for clinical xenotransplantation, „Current Opinion in Organ Transplantation” 2008, nr 13.
Tallacchini M., Beloucif S., Regulatory issues in xenotransplantation: recent devel-opments, „Current Opinion in Organ Transplantation” 2009, nr 14.
Tallacchini M., [w:] Risks and Rights in Xenotransplantation, [w:] Reframing Rights: Bioconstitutionalism in the Genetic Age, (red). S. Jasanoff, MIT Press, Cambridge 2011.
Tokarczyk R., Gatunkowizm – próba konceptualizacji doktryny dyskryminacji ga-tunkowej, „Nauka” 1999, nr 2.
Tokarczyk R., Zarys regulacji transplantacji organów ludzkich, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2000, nr 1.
Umana R., Grafting of bone from a dog into the human skull: an historical note, „Plastic and Reconstructive Surgery” 1995/11, t. 96, nr 6.
Valdés-González R., Dorantes L., Garibay G., Bracho-Blanchet E., Mendez A., Dávila-Pérez R., Elliott R., Terán L., White D., Xenotransplantation of porcine neonatal islets of Langerhans and Sertoli cells: a 4-year study, „European Journal of Endo-crinology” 2005, nr 153(3).
Vanderpool H.Y., Informed consent and xenotransplantation clinical trials, „Xeno-transplantation” 2009, nr 16.
Vanderpool H.Y., Informed consent in clinical research, „Xenotransplantation” 2007, nr 14.
Vanderpool H., Pontifica Academia pro Vita, prospects for Xenotransplantation: scientific aspects and ethical considerations (Vatican City, 2001): A critical re-view, „Xenotransplantation” 2002, nr 9.
Walkner T., Ulysses contracts in medicine, „Law and Philosophy” (2012) 31, Springer 2011.
Westin A., Civil Liberties Issues in Public Data Banks [w:] The Sociology of Law, (red.) W. Evan, The Free Press, Londyn 1980.
Wnukiewicz-Kozłowska A., Rozwój międzynarodowych regulacji dotyczących badań biomedycznych z udziałem człowieka, [w:] Badania naukowe z udziałem ludzi w biomedycynie. Standardy międzynarodowe, (red.) J. Różyńska, M. Waligóra, Wol-ters Kluwer Polska, Warszawa 2012.
Wojtyczek K., Ochrona godności człowieka, wolności i równości za pomocą skargi konstytucyjnej [w:] Godność człowieka jako kategoria prawna (Opracowania i materiały), (red.) K. Complak, Centrum Handlu i Poligrafii, Wrocław 2001.
Zielińska E., Aspekty prawnokarne nieterapeutycznych zabiegów medycznych, „Stu-dium Iuridicum” 1988, t. XVI.
Zielińska E., Eksperyment medyczny – odpowiedzialność karna i zawodowa na tle działalności komisji bioetycznych, PiM 2004 (wydanie specjalne).
Zielińska E., Powinności lekarza w przypadku braku zgody na leczenie oraz wobec pacjenta w stanie terminalnym, PiM 2000, nr 5.
Zielińska E., Transplantacja w świetle prawa w Polsce i na świecie, PiP 1995, nr 6.
Złamańczuk P., Pozbawienie wolności w celu zapobieżenia szerzeniu choroby zakaź-nej w świetle Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, PiM 2016/1.

6. Inne publikacje

Belmonte J., Ludzkie narządy, „Świat Nauki” 2017, nr 3.
King B.J., Zwierzęta w żałobie, „Świat Nauki” 2013, nr 8.
Klotzko A., Nadzieja w świniach, „Świat Nauki” 2000, nr 1.
Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem. Część pierwsza od A do M (mi-parti), HPS, Warszawa 2007.
Kurzweil R., Zespolenie ducha z maszyną, „Świat Nauki” 1999, nr 12.
Lanza R., Cooper D., Chick W., Ksenotransplantacje, „Świat Nauki” 1997, nr 9.
Łęski T., Serce prosto od świni, „Wiedza i Życie” 1999, nr 1.
Quammen D., Śmiercionośne kontakty. W jaki sposób zwierzęta i ludzie wymieniają się chorobami, „National Geographic Polska” 2007, nr 10.
Walewski P., Pierwszy taki przeszczep twarzy na świecie. Stworzyć twarz, „Polityka”, nr 2782, wyd. z 13 listopada 2010 r.
White R.J., Przeszczepianie głowy, „Świat Nauki” 1999, nr 12.
Zielinski S., Mądry ptak, „Świat Nauki” 2014, nr 4.

7. Netografia

Altman L. K., Keith Reemtsma, 74, Pioneer in Medical Transplants, Dies, „New York Times” wyd. z 28 czerwca 2000
Canavero S., HEAVEN: The head anastomosis venture Project outline for the first human head transplantation with spinal linkage (GEMINI), Surgical Neurology International 2013, nr 4 (Suppl. 1), s. 335–342, http://surgicalneurologyint.com/
surgicalint_articles/heaven-the-head-anastomosis-venture-project-outline-
-for-the-first-human-head-transplantation-with-spinal-linkage-gemini/ (dostęp: 7.04.2017).
Chen S., Chinese scientists say they’re close to trials transplanting pig organs into humans, „South China Morning Post” wyd. z 26 sierpnia 2017 r., http://www.scmp.com/news/china/society/article/2108422/chinese-scientists-say-they-re-close-trials-transplanting-pig (dostęp: 7.04.2018).
Grzybowski M., Zaniechanie prawodawcze w praktyce polskiego Trybunału Konstytucyjnego, http://www.confeuconstco.org/reports/rep-xiv/report_Poland_po.pdf (dostęp: 7.04.2017).
Hammerman M.R., Xenotransplantation of Embryonic Pig Kidney or Pancreas to Replace the Function of Mature Organs, „Journal of Transplant” 2011: 501749, http://dx.doi.org/10.1155/2011/501749 (dostęp: 7.04.2017).
Loïc R., Réification et marchandisation du corps humain dans la jurisprudence de la Cour EDH. Retour critique sur quelques idées reçues, «La Revue des droits de l’homme» 2015, nr 8, online: http://revdh.revues.org/1602; DOI: 10.4000/revdh.1602 (dostęp: 7.04.2017).
Mączyński A., Konstytucyjne podstawy prawa do godności i prawa do prywatności, tekst: https://trybunal.gov.pl/fileadmin/content/dokumenty/wystapienia/2001_2006/MaczynskiA_paper.pdf (dostęp: 7.04.2017).
Morciniec P., Czy transplantacje to współczesny kanibalizm? http://morciniec.mplay.net.pl/joomla/pdf/str-neokanibal.pdf.
Sparrow R., Xenotransplantation, Consent, and International Justice, (tekst dostępny: http://profiles.arts.monash.edu.au/wp-content/arts-files/rob-sparrow/rsparrow-xeno-paper-for-web.pdf (dostęp: 7.04.2017).
Walewski P., Eksperyment na smyczy, Komitet Badań Naukowych, dostępny na stronie: http://kbn.icm.edu.pl/pub/kbn/sn/archiwum/9603/01.html (dostęp: 7.04.2017).
Warren S.D., Brandeis L.D., The right to privacy, Harvard Law Review 1890, vol. 4, nr 5, http://faculty.uml.edu/sgallagher/Brandeisprivacy.htm (dostęp: 7.04.2017).

8. Serwisy internetowe

http://www.who.int/en/ – Światowa Organizacja Zdrowia.
http://www.oecd.org/ – Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej.
http://www.humanxenotransplant.org – Inventory of Human Xenotransplantation practices.
http://www.tts.org/ixa/home – International Xenotransplantation Association. http://www.poltransplant.org.pl/ Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji Poltransplant.

Załącznik nr 1. Rekomendacja RE dotycząca ksenotransplantacji z 1997 recR(97)15e
Załącznik nr 2. Rekomendacja RE dotycząca ksenotransplantacji z 2003 rec2003
Załącznik nr 3. ChangshaCommunique
Załącznik nr 4. Rezolucja Światowego Zgromadzenia Zdrowia wha57.18
Załącznik nr 5. Stanowisko WHO ws. ksenotransplantacji