Kontrola służb specjalnych w Polsce

Spis treści:

Wprowadzenie

Rozdział 1. Służby specjalne jako przedmiot kontroli

1.1. Pojęcie służb specjalnych
1.2. Standardy w zakresie form cywilnej kontroli służb specjalnych
1.3. Zakres podmiotowy i przedmiotowy kontroli
1.4. Czynności operacyjno-rozpoznawcze jako przedmiot kontroli
1.5. Syndrom poszerzania obowiązków informacyjnych wobec służb specjalnych

Rozdział 2. Nadzór organów władzy wykonawczej

2.1. Istota nadzoru administracyjnego nad służbami specjalnymi
2.2. Układ organizacyjny nadzoru nad służbami specjalnymi w Polsce po 1990 roku
2.3. Prawne środki nadzoru nad działalnością służb specjalnych
2.4. Funkcje kontrolne prokuratury

Rozdział 3. Funkcje kontrolne Sejmu oraz organów powoływanych przez Sejm

3.1. Początki kształtowania kontroli służb specjalnych w Sejmie RP
3.2. Aktualny status sejmowej Komisji ds. Służb Specjalnych
3.3. Najwyższa Izba Kontroli
3.4. Rzecznik Praw Obywatelskich

Rozdział 4. Kontrola sądowa służb specjalnych

4.1. Ogólny zakres kontroli sądowej
4.2. Rola Trybunału Konstytucyjnego
4.3. Sądowa kontrola czynności operacyjno-rozpoznawczych
4.4. Funkcje sądów administracyjnych

Rozdział 5. Debata o kontroli służb specjalnych

5.1. Debata o służbach specjalnych okresu transformacji systemowej
5.2. Debata na kanwie reform służb specjalnych
5.3. Aktualne wyzwania

Rozdział 6. Funkcjonalność systemu kontroli służb specjalnych

6.1. Ogólne kryteria funkcjonalności instytucji bezpieczeństwa
6.2. Ocena funkcjonalności

Podsumowanie – synteza ustaleń
Bibliografia
Spis tabel
Spis rysunków

dr Witold Sokała, Służby dla opornych, Dziennik Gazeta Prawa nr 39 (5447), 26-28 lutego 2021

Dr hab. Tomasz Aleksandrowicz, prof. uczelni:

Autor swoje rozważania na temat kontroli służb specjalnych prowadzi na tle ich transformacji i zmian, jakich doświadczają one od 1990 r. Identyfikuje czynniki, które niejako wymuszały te zmiany, szczególną uwagę zwracając na zmiany zachodzące w infosferze, będące konsekwencją rewolucji technologicznej w sferze informacyjnej. Dzięki temu problematyka kontroli służb specjalnych nie została zawieszona w próżni i wyabstrahowana w zmieniającej się rzeczywistości (…).

Źródła
Prawo, orzecznictwo, dokumenty urzędowe
Prawo
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r.
Ustawa z 5 lipca 2018 r. o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa, Dz.U. z 2020 r., poz. 1369.
Ustawa z 8 grudnia 2017 r. o Służbie Ochrony Państwa (Dz.U. z 2018 r., poz. 138).
Ustawa z 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych, Dz.U. z 2019 r., poz. 796.
Ustawa z 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U. z 2018 r., poz. 508).
Ustawa z dnia 28 stycznia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o prokuraturze
(Dz.U. z 2016 r., poz.178).
Ustawa z 16 września 2011 r. o wymianie informacji z organami ścigania państw członkow-
skich Unii Europejskiej, państw trzecich, agencjami Unii Europejskiej oraz organizacjami
międzynarodowymi (Dz.U. z 2020 r., poz. 158).
Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o kontroli w administracji rządowej (Dz.U., poz. 1092).
Ustawa z 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. z 2019 r., poz. 742).
Ustawa z 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (Dz.U. z 2017 r., poz. 1993
i 2405 oraz z 2018 r., poz. 138).
Ustawa z 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Woj-
skowego (Dz.U. z 2017 r., poz. 1978 i 2405).
Ustawa z 9 lipca 2003 r. o Wojskowych Służbach Informacyjnych (Dz.U. z 2003 r. Nr 139,
poz. 1326).
Ustawa z 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów z 8 sierpnia 1996 r. (Dz.U. z 1996 r. Nr 106
poz. 492 ze zm.).
Ustawa z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpie-
czeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów (Dz.U. z 2019 r., poz. 430,
399 i 447).204 Bibliografia
Ustawa z 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych
(Dz.U. z 2018 r., poz. 430).
Ustawa z 24 maja 2002 r. o  Agencji  Bezpieczeństwa  Wewnętrznego  oraz  Agencji  Wywiadu
(Dz.U. z 2017 r., poz. 1920 i 2405 oraz z 2018 r. poz. 138).
Ustawa z 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni prze-
ciwko Narodowi Polskiemu (Dz.U. z 2018 r. poz. 2032 i 2529 oraz z 2019 r., poz. 131).
Ustawa z 21 czerwca 1996 r. o szczególnych formach sprawowania nadzoru przez ministra wła-
ściwego do spraw wewnętrznych (Dz.U. z 2020 r., poz. 13).
Ustawa  z  14  grudnia  1995  r.  o  Urzędzie  Ministra  Obrony  Narodowej  (Dz.U.  z  2019  r.,
poz. 219).
Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. z 2017 r. poz. 2067 i 2405 oraz z 2018 r.,
poz. 106, 138 i 416).
Ustawa z 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz.U. z 2017 r. poz. 2365 i 2405
oraz z 2018 r., poz. 106 i 138).
Ustawa  z  21  listopada  1967  r.  o  powszechnym  obowiązku  obrony  Rzeczypospolitej  Pol-
skiej (tekst jednolity z 1992 r. Dz.U. Nr 4, poz. 16, zm.: Dz.U. Nr 40, poz. 174 oraz
Nr 54, poz. 254, z 1994 r. Nr 43, poz. 165).
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 19 listopada 2019 w sprawie szczegółowego za-
kresu działania Ministra – Członka Rady Ministrów Mariusza Kamińskiego – Koordynato-
ra Służb Specjalnych (Dz.U. z 2019 r., poz. 2273).
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 13 grudnia 2017 r. w sprawie ustalenia szczegó-
łowego zakresu działania Ministra-członka Rady Ministrów Mariusza Kamińskiego – Koor-
dynatora Służb Specjalnych (Dz.U., poz. 2332).
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 13 lutego 2017 r. w sprawie sposobu realiza-
cji czynności prokuratora w ramach kontroli nad czynnościami operacyjno-rozpoznawczymi
(Dz.U. z 2018 r., poz. 626)
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 18 listopada 2015 r. w sprawie ustalenia szczegó-
łowego zakresu działania Ministra-członka Rady Ministrów Mariusza Kamińskiego – Koor-
dynatora Służb Specjalnych (Dz.U., poz. 1921).
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 23 września 2014 r. zmieniające Rozporządze-
nie w sprawie ustalenia szczegółowego zakresu działania Ministra-członka Rady Ministrów
Jacka Cichockiego w zakresie koordynacji służb specjalnych, Dz.U., poz. 1276.
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 20 lipca 2011 r. w sprawie podstawowych wyma-
gań bezpieczeństwa teleinformatycznego, Dz.U. z 2011 r. Nr 159, poz. 946.
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 9 czerwca 2011 r. w sprawie sposobu realizacji
kompetencji prokuratora w zakresie nadzoru nad czynnościami operacyjno-rozpoznawczymi
(Dz.U.2011.121.692).
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 24 listopada 2011 r. w sprawie szczegółowego za-
kresu działania Jacka Cichockiego – Ministra Spraw Wewnętrznych – w zakre ds. koordynacji
służb specjalnych (Dz.U. z 2011 Nr 254, poz.1524).205 Bibliografia
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 21 września 2007 r. zmieniające Rozporządze-
nie w sprawie ustalenia szczegółowego zakresu działania Ministra-członka Rady Ministrów
Zbigniewa Wassermanna (Dz.U. Nr 178, poz. 1255).
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 3 sierpnia 2006 r. zmieniające Rozporządzenie
w sprawie ustalenia szczegółowego zakresu działania Ministra-członka Rady Ministrów Zbi-
gniewa Wassermanna, (Dz.U. Nr 141, poz. 998).
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 13 kwietnia 2006 r. zmieniające Rozporządze-
nie w sprawie ustalenia szczegółowego zakresu działania Ministra-członka Rady Ministrów
Zbigniewa Wassermanna (Dz.U. Nr 64, poz. 450).
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 2 listopada 2005 r. w sprawie ustalenia szcze-
gółowego  zakresu  działania  Ministra-członka  Rady  Ministrów  Zbigniewa  Wassermanna
(Dz.U. Nr 221, poz. 1904).
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 31 marca 1999 r., zmieniające Rozporządzenie
w sprawie ustalenia szczegółowego zakresu działania Ministra-członka Rady Ministrów Ja-
nusza Pałubickiego Dz.U. 28, poz. 259 oraz z 15 maja 2001 r., (Dz.U. nr 50, poz. 518).
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 listopada 1997 r. w sprawie ustalenia
szczegółowego zakresu działania Ministra-członka Rady Ministrów Janusza Pałubickiego,
(Dz.U. Nr 136, poz. 924).
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 1997 r. w sprawie ustalenia
szczegółowego zakresu działania Ministra-członka Rady Ministrów Zbigniewa Sie-
miątkowskiego, Dz.U. Nr 5, poz. 27.
Zarządzenie nr 162 Prezesa Rady Ministrów z 9 października 2020 r. w sprawie Komitetu
Rady Ministrów do spraw Bezpieczeństwa Narodowego i spraw Obronnych, M.P. poz. 91.
Uchwała Sejmu RP z dnia 30 lipca 1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej,
tekst jednolity M.P 2020, poz. 476.
Uchwała Sejmu RP z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie zmiany Regulaminu Sejmu Rzeczy-
pospolitej Polskiej, M. P. z 2015 r., poz. 1130.
Projekt  Ustawy  o  Systemie  Informacji  Finansowej;  https://bip.kprm.gov.pl/kpr/bip-rady-
-ministrow/prace-legislacyjne-rm-i/prace-legislacyjne-rady/wykaz-prac-legislacyj-
ny/r232635691,  Projekt-ustawy-o-Systemie-Informacji-Finansowej.html  (dostęp
20.11.2020).
Poselski projekt ustawy o nadaniu uprawnień śledczych sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjal-
nych, Druk Sejmowy 2485.
Orzecznictwo
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 6 czerwca 2018 r. (K 35/16).
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 23 maja 2018 r. (SK 8/14).
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 30 lipca 2014 r. (K 23/11).
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 10 marca 2010 r. (U/5/07). 206 Bibliografia
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 23 czerwca 2009 r. (Akt K 54/07).
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 czerwca 2008 r. (Akt K 52/07).
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 czerwca 2008 r. (K 51/07).
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 12 grudnia 2005 r. (Akt 32/04).
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 20 kwietnia 2004 r. (K 45/02).
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 10 maja 2000 r. (K 21/99).
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 10 listopada 1998 r. (K 39/97).
Uchwała Trybunału Konstytucyjnego z 16 stycznia 1996 r. (W 12/94).
Postanowienie Sądu Najwyższego z 17 kwietnia 2018 r. (IV KK 121/18).
Postanowienie sygnalizacyjne Trybunału Konstytucyjnego z 25 stycznia 2006 r. (S 2/06).
Uchwała Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 stycznia 1996 r. (łużb. W 12/94), w spra-
wie ustalenia powszechnie obowiązującej wykładni ds. 15 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 21 li-
stopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity
z 1992 r. Dz.U. Nr 4, poz. 16, zm.: Dz.U. Nr 40, poz. 174 oraz Nr 54, poz. 254, z 1994 r.
Nr 43, poz. 165).
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie; II SA/Wa 691/15.
Dokumenty urzędowe
Komunikat  PAP  z  dnia  10.06.2019  r.,  https://www.pap.pl/łużbyność/news%2C466-
753%2Czaryn-po-publikacji-zbioru-zastrzezonego-nie-ujawniono-wspolpracownikow.
Komunikat  IPN  z  8.03.2018  r.  https://ipn.gov.pl/pl/dla-mediow/komunikaty/48415,
Wyjasnienie-IPN-ws-artykulu-Akta-na-zawsze-zastrzezone-w-Rzeczpospolitej.html.
Komunikat  KPRM  z  dnia  18.03.2014;  https://www.premier.gov.pl/wydarzenia/łużby-
ność/reforma-sluzb-specjalnych.html [dostęp: 10.10.2019].
Raport o działaniach żołnierzy i pracowników WSI oraz wojskowych jednostek organizacyjnych
realizujących  zadania  w  zakresie  wywiadu  i  kontrwywiadu  wojskowego  przed  wejściem
w życie ustawy z dnia 9 lipca 2003 r. o Wojskowych Służbach Informacyjnych w zakresie
określonym w ds. 67. Ust. 1 pkt 1 – 10 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. „Przepisy wpro-
wadzające ustawę o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowe-
go oraz ustawę o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby
Wywiadu Wojskowego” oraz o innych działaniach wykraczających poza sprawy obronności
państwa i bezpieczeństwa Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. http://web.archive.org/
web/20080423112545/http://www.raport.gov.pl/.
Komunikat  Kanclearii  Prezesa  Rady  Ministrów,  https://www.premier.gov.pl/wyda-
rzenia/łużbyność/reforma-sluzb-specjalnych.html.  oraz  projekt  ustawy  o  ABW,
https://bip.kprm.gov.pl/kpr/form/r820,Projekt-ustawy-o-Agencji-Bezpieczenstwa-
Wewnetrznego.html
Informacja Najwyższej Izby Kontroli o wynikach kontroli organizacji służb specjalnych oraz
nadzoru  nad  nimi,  nr  I/04/001,  https://www.nik.gov.pl/kontrole/wyniki-kontroli-
-nik/kontrole,1336.html [dostęp 10.11.2020].207 Bibliografia
Komunikat Najwyższej Izby Kontroli: Nadzór nad służbami specjalnymi https://www.nik.
gov.pl/łużbyność/nadzor-nad-sluzbami-specjalnymi.html.
Informacja Najwyższej Izby Kontroli o wynikach kontroli P/12/093 – Nabór, postępowa-
nie kwalifikacyjne i szkolenie nowo przyjętych funkcjonariuszy ABW, CBA, Policji i Straży
Granicznej, NIK, Warszawa 2013, online: dostęp 11.11.2020, https://www.nik.gov.pl/
kontrole/P/12/093/KPB/.
Informacja Najwyższej Izby Kontroli o wynikach kontroli wykonania budżetu państwa
w  2012  roku7  w  części  57  Agencja  Bezpieczeństwa  Wewnętrznego,  KPB-4100-06-
01/2013, https://bip.nik.gov.pl/kontrole/P/13/096/KPB/ [dostęp: 11.11.2020].
Informacja Najwyższej Izby Kontroli o wynikach kontroli – Uzyskiwanie i przetwarza-
nie przez uprawnione podmioty danych z bilingów, informacji o lokalizacji oraz in-
nych danych, o których mowa w ds. 180c i d ustawy Prawo telekomunikacyjne, KPB-
-P/12/191, https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/12/191/KPB/ [dostęp: 11.11.2020].
Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich na stronie: https://www.rpo.gov.pl/pl/content/
rpo-do-prezesa-nik-o-skontrolowanie-co-sluzby-specjalne-robia-z-danymi-interneto
wymi-obywateli, [dostęp: 11.11.2020].
Pismo  prezesa  Najwyższej  Izby  Kontroli  do  Rzecznika  Praw  Obywatelskich  z  dnia
27.01.2020  r.,  https://www.rpo.gov.pl/pl/content/prezes-nik-odmowil-rpo-kontroli-
sluzb-specjalnych.
Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich do ABW dostępne online, https://www.rpo.gov.
pl/sites/default/files/Wyst%C4%85pienie%20do%20ABW%2C3.11.2020.pdf  [do -
stęp: 11.11.2020].
Wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do premiera w sprawie systemu PEGASUS,
Pismo dostępne online,https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Wystapienie_do_
Premiera_ws_systemu_Pegasus_09.09.2019.pdf
Wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do sejmowej Komisji ds. Służb Specjalny-
ch,https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Wystapienie_do_komisji_sejmowej_
ws_systemu_Pegasus_09.09.2019.pdf
Komunikat  Rzecznika  Praw  Obywatelskich.  https://www.rpo.gov.pl/pl/content/
komisja-ekspert%C3%B3w-do-spraw-przestrzegania-praw-obywatelskich-w-
dzia%C5%82aniach-s%C5%82u%C5%BCb-specjalnych.
Komunikat  Rzecznika  Praw  Obywatelskich  z  10.12.2018,  https://www.rpo.gov.pl/
pl/content/rzecznik-wycofal-z-trybunalu-konstytucyjnego-wniosek-w-sprawie-
srodkow-przymusu [dostęp: 12.11.2020].
Rok z ustawą inwigilacyjną. Fundacja Panoptykon, https://panoptykon.org/sites/default/files/
publikacje/fp_rok_z_tzw._ustawa_inwigilacyjna_18-01-2017.pdf [dostęp: 15.10.2019].
Komunikat Biura Trybunału Konstytucyjnego z 10,02,2016 r. https://pap-mediaroom.
pl/polityka-i-spoleczenstwo/tk-ws-noweli-ustawy-o-policji-komunikat.208 Bibliografia
Piśmiennictwo
Adamski  D.,  Zasady  wykorzystywania  przez  służby  specjalne  danych  telekomunikacyjnych
w aspekcie obowiązującego stanu prawnego, wolnyinternet.panoptykon.org/sites/.../da-
riusz_adamski_analiza_0.pdf [dostęp 30.10.2019].
Aleksandrowicz T., Kluczowe megatrendy w bezpieczeństwie państwa XXI wieku, Warszawa
2020.
Bełza L., Pozycja szefów w sferze bezpieczeństwa pozamilitarnego, „Bezpieczeństwo Narodo-
we” 20122, nr 20, IV.
Bloed A., Dwadzieścia lat procesu KBWE: od konfrontacji do współpracy, Helsińska Fundacja
Praw Człowieka, Warszawa 1995.
Bożek  M.,  Służby  specjalne  poza  kontrolą  Sejmu,  http://lubczasopismo.salon24.pl/
dziennikarzesledczy/ post/322458,łużby-specjalne-poza-kontrola-sejmu [dostęp
09.11.2020].
Bożek M., Sejmowa kontrola działalności służb specjalnych i jej ograniczenia wynikające z ustaw
kompetencyjnych. Zarys problemu na tle uwarunkowań normatywnych, „Studia Iuridica
Lubliniensia” 2013, nr 20.
 Bożek M., Kontrola parlamentarna służb specjalnych w Polsce, „Przegląd Sejmowy” 2012,
nr 1(108).
Bożek M., Charakterystyka ustawowych uprawnień operacyjnych służb specjalnych, „Rocznik
Administracji Publicznej” 2015, nr 1.
Bożek M., Czuryk M., Karpiuk M., Kostrubiec J., Służby specjalne w strukturze władz pu-
blicznych, Warszawa 2014.
Bożek M., Nadzór Prezesa Rady Ministrów nad służbami specjalnymi i sposoby jego realizacji
w świetle obowiązującego ustawodawstwa, „Przegląd Sejmowy” 2010, nr 3(98).
Burczaniuk P., System nadzoru i kontroli nad służbami specjalnymi w Polsce – stan obecny na
tle analizy prawno-porównawczej wybranych państw. Postulaty de lege ferenda, [w:] Upraw-
nienia służb specjalnych z perspektywy współczesnych zagrożeń bezpieczeństwa narodowego.
Wybrane zagadnienia, Emów 2017.
Chrabkowski M., Wykorzystanie materiałów kontroli operacyjnej w postepowaniu przy-
gotowawczym, Szczytno 2008.
Czapów Cz., Elementy funkcjonalności instytucji [w:] Socjotechnika. Funkcjonalność i dysfunk-
cjonalność instytucji, A. Podgórecki (red.), KiW, Warszawa 1974.
Czarny P., Sejmowa Komisja do Spraw Służb Specjalnych na tle ogólnych dylematów parlamen-
tarnej kontroli tych służb, „Przegląd Sejmowy” 2008, nr 3.
Długosz Z., Służby specjalne w Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Organy i korporacje ochrony pra-
wa, S. Sagan, V. Serzhanova, (red.)  Warszawa 2008.
Dobrzycki P., Cywilne służby specjalne, Warszawa 2020.
Dobrzycki P., Istota demokratycznego nadzoru i kontroli nad służbami specjalnymi, „Wiedza
Obronna” 2020, nr 2.
Encyklopedia szpiegostwa, Warszawa 1995.209 Bibliografia
Dukaczewski M., Rola Wojskowych Służb Informacyjnych w systemie bezpieczeństwa Rzeczypo-
spolitej Polskiej, „Secretum” 2014, nr 1.
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2004.
Gołębiewski J., Praca operacyjna w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej, Warszawa 2008.
Grabowska-Moroz B, Kontrola służb specjalnych w Polsce. Standard konstytucyjny i prawno-
-międzynarodowy, niepublikowana rozprawa doktorska, Warszawa 2017.
Grabowska-Moroz B, A. Pietryka A.¸ Służby, specjalne, policyjne i skarbowe – standardy konsty-
tucyjne i międzynarodowe oraz kierunki zmian legislacyjnych, Raporty Helsińskiej Fundacji
Praw Człowieka, Warszawa 2016, https://www.academia.edu/38251052/S%C5%82u-
%C5%BCby_specjalne_policyjne_i_skarbowe_a_prawa_cz%C5%82owie-
ka_standardy_konstytucyjne_i_mi%C4%99dzynarodowe_oraz_kierunki_nie-
zb%C4%99dnych_zmian_legislacyjnych, [dostęp: 12.06.2019].
Gruszczak  A.,  Służby  specjalne  Polski  w  dobie  współczesnych  wyzwań  cywilizacyjnych
i  technologicznych, [w:] Wyzwania  dla  bezpieczeństwa  współczesnej  Polski. Raport Fun-
dacji  Instytutu  Bezpieczeństwa  i  Strategii,  Warszawa  2019;  https://fibis.pl/wp -
-content/uploads/2019/10/RAPORT-Wyzwania-dla-bezpiecze%C5%84stwa-
wsp%C3%B3%C5%82czesnej-Polski-FIBiS.pdf.
Gryz J., Zarys podstaw teorii bezpieczeństwa, AON, Warszawa 2010.
Hanausek T., Kryminalistyka. Zarys wykładu, Kraków 1996.
Hoc S., Karnoprawna ochrona informacji, Opole 2012.
Hoc S., Ustawa o ochronie informacji niejawnych. Komentarz, Warszawa 2010.
Hoc S., Aktualne zagrożenia dla bezpieczeństwa informacji niejawnych, [w:] Ochrona informa-
cji niejawnych i biznesowych. Materiały z III Kongresu, M. Ciecierski, M. Gajos (red.),
Katowice 2007.
Hoc S., Sytuacja organizacyjno-prawna polskich służb specjalnych, „Wojskowy Przegląd Praw-
niczy” 2002, nr 3.
Hoc S., Ochrona informacji niejawnych (wybrane problemy), „Wojskowy Przegląd Prawniczy”
1999, nr 3–4.
Hoc S., odpowiedzialności karnej za szpiegostwo, Warszawa 1985.
Jagielski J., Kontrola administracji publicznej, Warszawa 2012.
Jastrzębski R., Kontrola i nadzór nad cywilnymi służbami specjalnymi w państwie polskim
w latach 1990–2016 [w:] „Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych” 2018, nr 4(60).
Jarzęcka-Siwik E., Nowy system ochrony tajemnicy państwowej i służbowej, „Kontrola Pań-
stwowa” 1999, nr 6, NIK.
Jaśkowska M., Nadawanie klauzuli tajności a kontrola Naczelnego Sądu Administracyjnego,
„Przegląd Sądowy” 2001, nr 10.
Jędrzejewski S., Nowicki H., Kontrola administracji publicznej. Kontrola a nadzór, struktura
systemu, instytucje, Toruń 1995.
Kamuda D., Trybus M., Ochrona informacji niejawnych w aspekcie bezpieczeństwa teleinforma-
tycznego, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie”
2016, nr 1(34), s. 83.210 Bibliografia
Kitler W., Bezpieczeństwo narodowe RP. Podstawowe kategorie, warunkowania, system, AON,
Warszawa 2011.
Kolaszyński  M.,  Służby  specjalne  przed  Trybunałem,  https://fibis.pl/zagadnienia/łużby -
-specjalne-przed-trybunalem/, dostęp 11.11.2020.
Kolaszyński M., Kontrola zewnątrzadministracyjna nad czynnościami operacyjno-rozpoznaw-
czymi polskich służb specjalnych, „Bezpieczeństwo. Teoria i praktyka” 2012, nr 3.
Kolaszyński M., Nadzór nad cywilnymi służbami specjalnymi, [w:] „Studia Prawnicze. Roz-
prawy i Materiały” 2013, nr 2(13).
Kubica W., Hatalska-Gorzki A. Służba policyjna, czy kontrwywiad?: rzecz o teoretycznym spo-
rze kompetencyjnym, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2011, R. 84, nr 1.
Kuć T, Analiza funkcjonalności systemu kontroli i nadzoru nad służbami specjalnymi w Polsce,
„Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2017, nr 16.
Kudła J., Kosmaty P., Ryzyko w czynnościach operacyjno-rozpoznawczych Policji. Aspekty kry-
minalistyczne i prawnodowodowe. Wydanie II uzupełnione i uaktualnione, Warszawa 2018.
Kwaśnica R., Struktura sytuacji problemowej a funkcjonalność wiedzy, Warszawa 1986.
Laskowski D., Polskie służby specjalne, Poznań 2017.
Leśkiewicz R., Formalnoprawne aspekty powstania Urzędu Ochrony Państwa, Urząd Ochro-
ny Państwa 1990–2002, Z. Nawrocki (red.), Warszawa 2015, wydaną w także dostępie
otwartym: Od Służby Bezpieczeństwa do Urzędu Ochrony Państwa, [w:] „Dzieje Najnow-
sze”, Rocznik XLVIII — 2016, nr 1.
Lizak  R.,  Kontrolowane  przyjęcie  lub  wręczenie  korzyści  majątkowej,  „Wojskowy  Przegląd
Prawniczy” 2011, nr 1.
Lizak R., Problemy stosowania tzw. Ofensywnych metod pracy operacyjnej (kontroli operacyjnej,
zakupu kontrolowanego i przesyłki niejawnie nadzorowanej) w sprawach o czyn z ds. 299
k.k.; źródło – internet: https://pk.gov.pl/wp-content/uploads/2016/07/1a552f921a-
b3a4eccb99a66e4c2ea943.pdf [dostęp: 30.10.2020].
Mazur S., Władza dyskrecjonalna wysokich urzędników publicznych. Perspektywa nowego insty-
tucjonalizmu, Kraków 2011.
Minkina M. , FSB. Gwardia Kremla, Warszawa 2016.
Misiuk A., Administracja bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zagadnienia prawno-ustrojo-
we, Warszawa 2008.
Misztal-Konecka  J.,  Informacje  niejawne  w  postępowaniu  cywilnym,  „Przegląd  Sądowy”
2012, nr 6.
Mróz A., Pajdała H., Komisja do Spraw Służb Specjalnych – uwagi na tle dotychczasowego
funkcjonowania, „Przegląd Sejmowy” 2004, nr 5.
Ochendowski E., Prawo administracyjne. Część ogólna, Toruń 2009.
Odrowąż-Sypniewski W., Podział kompetencji pomiędzy przewodniczącego a prezydium Komi-
sji ds. Służb Specjalnych, „Zeszyty Prawnicze. Biuro Analiz Sejmowych” 2009, nr 1(21).
Odrowąż Sypniewski W., Zakres kompetencji Komisji do Spraw Służb Specjalnych. Problem
dostępu do akt prokuratorskich, „Zeszyty Prawnicze. Biuro Analiz Sejmowych” 2006,
nr 2(10).211 Bibliografia
Odrowąż-Sypniewski W., W sprawie dostępu Komisji Służb Specjalnych do tajemnicy prokura-
torskiej „Zeszyty Prawnicze. Biuro Analiz Sejmowych” 2006, nr 2(10).
Onyszczuk J., Kwiatkowska K., Rola i miejsce prokuratury w systemie organów demokratycz-
nego  państwa  prawnego,  Fundacja  Batorego,  Forum  idei,  https://www.batory.org.pl/
upload/files/Programy%20operacyjne/Forum%20Idei/Rola%20i%20miejsce%20
prokuratury.pdf [dostęp: 5.09.2020].
Onyszczuk J., Nadzór prokuratora nad kontrolą operacyjną, „Prokuratura i Prawo” 2013,
nr 7–8.
Overseeing Intelligence Services A Toolkit, Born H., Wills A. (red.), DCAF, Geneva 2012.
Pieja R., Przewodnik po cywilnych służbach specjalnych. Od UB do ABW, Mikołów 2011.
Płowiec W., Sposoby pojmowania „aktu normatywnego”, [w:] Prawo wobec wyzwań współcze-
sności, P. Wiliński (red.), Poznań 2004.
Podgórecki A., Patologia działania instytucji, [w:] Socjotechnika. Funkcjonalność i dysfunkcjo-
nalność instytucji, A. Podgórecki (red.), KiW, Warszawa 1974.
Polskie służby specjalne. Słownik, A. Wojtaszczyk (red.), Warszawa 2011.
Pochodyła P., Polityczny charakter kontroli działalności służb specjalnych na przykładzie Urzę-
du  Ochrony  Państwa  oraz  Agencji  Bezpieczeństwa  Wewnętrznego,  „Zeszyty  Naukowe
WSEI. Seria Administracja” 2012, nr 2(1).
Pogonowski P., Nadzór nad służbami specjalnymi a bezpieczeństwo państwa na tle doświad-
czeń krajów demokratycznych, w: Interdyscyplinarność nauk o bezpieczeństwie. Paradygmat,
wiedza, demarkacja, K. Raczkowski, K. Żukrowska, M. Żuber (red.), Warszawa 2013.
Radziewicz P., Uprawnienia, środki, działania oraz prawne podstawy funkcjonowania Sejmo-
wej Komisji do Spraw Służb Specjalnych, „Przegląd Legislacyjny” 2006, nr 2.
Rogala-Lewicki A., Służby specjalne a organy władzy państwowej. Relacje instytucjonalne, War-
szawa 2011.
Rychlica J., Rola i miejsce Służby Kontrwywiadu Wojskowego w systemie ochrony informacji
niejawnych [w:] Ochrona informacji niejawnych, biznesowych i danych osobowych. Materiały
IX Kongresu, J. Gajos (red.), Katowice 2013.
Rydlewski G., Rządzenie w świecie megazmian, Warszawa 2009.
Skrzyński G., Nadzór nad polskimi służbami specjalnymi w latach 1918–2013, niepublikowa-
na rozprawa doktorska, Warszawa 2017.
Swoboda P., Wywiad i kontrwywiad w Polsce w procesie przemian systemowych (1989–2007),
Kraków 2016.
Taracha A., Czynności operacyjno-rozpoznawcze (aspekty kryminalistyczne i prawno-
dowodowe), Lublin 2006.
Tomkiewicz M., Sądowa kontrola pozyskiwania danych telekomunikacyjnych, internetowych
i pocztowych, „Prokuratura i Prawo” 2018, nr 4.
Turowski J., Metody integracji funkcjonalnej grupy a funkcjonalność instytucji, [w:] Socjotechnika.
Funkcjonalność i dysfunkcjonalność instytucji, A. Podgórecki (red.), KiW, Warszawa 1974.
Widacki J., Kryminalistyka, Warszawa 2008.
Widła T., Prawo do prywatności a prowadzenie działalności operacyjno-wykrywczej, „Prawa
Człowieka. Humanistyczne Zeszyty Naukowe” 1997, nr 4.212 Bibliografia
Zalewski S., Informacje niejawne we współczesnym państwie, Warszawa 2017.
Zalewski S., Cywilna kontrola służb specjalnych w Polsce w świetle likwidacji Wojskowych Służb
Informacyjnych, „Secretum” 2015, nr 1(2).
Zalewski S., Zakres czynności operacyjno-rozpoznawczych służb państwowych i formy kontro-
li nad nimi, [w:] Jawność i jej ograniczenia, Tom IX, Zadania i kompetencje, B. Szmulik
(red.), Warszawa 2015.
Zalewski S., Ochrona informacji niejawnych. Wybrane zagadnienia bezpieczeństwa osobowego,
Płock 2014.
Zalewski S., Grupy dyspozycyjne w społeczeństwie obywatelskim, [w:] Grupy dyspozycyjne społe-
czeństwa w świetle potrzeb bezpieczeństwa państwa, Tom 1, Teoretyczne aspekty przygotowa-
nia i funkcjonowania grup dyspozycyjnych państwa, P. Bogdalski, D. Bukowiecka, R. Czę-
ścik, B. Zdrodowski (red.), Szczytno 2014.
Zalewski S., Bezpieczeństwo polityczne. Zarys problematyki, Siedlce 2013.
Zalewski S., Bezpieczeństwo  polityczne  państwa.  Studium  funkcjonalności  instytucji, Siedlce
2010.
Zalewski S., Kontrola służb specjalnych w Polsce, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”
Wydanie Specjalne 2010.
Zalewski S., Dylematy ochrony informacji niejawnych, Katowice 2009.
Zalewski S., Postępowanie sprawdzające – instrument bezpieczeństwa ujęty w ramy administra-
cyjne, [w:] Ochrona informacji niejawnych i biznesowych. Materiał III Kongresu Ochrony
Informacji Niejawnych, M. Gajos, M. Ciecierski (red.), Katowice 2007.
Zalewski S., Służby specjalne w państwie demokratycznym. Wydanie II poszerzone i uzupełnio-
ne, Warszawa 2005.
Zalewski S., Czynności operacyjno-rozpoznawcze jako podstawowa forma realizacji zadań służb
specjalnych w systemie bezpieczeństwa państwa, „Przegląd Policyjny” 3–4/2003.
Zalewski S. (oprac.), Służby specjalne. Programowanie, nadzór koordynacja, Warszawa 2003.
Zalewski S., Służby specjalne w państwie demokratycznym, Warszawa 2002.
Zalewski S., Służby specjalne w systemie bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej, niepubliko-
wana rozprawa doktorska, Warszawa 1997.
Żebrowski A., Sejmowa kontrola działalności służb specjalnych. Rzeczywistość czy fikcja, „Do-
ctrina. Studia Społeczno-Polityczne” nr 5/2008.
Żebrowski A., Kontrola cywilna nad służbami specjalnymi III Rzeczypospolitej (1989–1999).
Zagadnienia politologiczno-prawne, Kraków 2001.
Żebrowski A., Kontrola cywilna nad Siłami Zbrojnymi Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa
1998.
Materiały prasowe
Borkowski T, Czy jesteśmy skazani na samowolę służb specjalnych?,  „Krytyka Polityczna”
26.10.2016  https://krytykapolityczna.pl/kraj/czy-jestesmy-skazani-na-samowole-
sluzb-specjalnych/ [dostęp: 11.11.2020].Fraser G., Suwerenność informacyjna. Przyczynek do dyskusji, https://mediaphilia.pl/2019/05/
łużbyność-informacyjna-visegrad-insight-dyskusja/, [dostęp. 20.11.2020].
Gałka M., Reformy służb specjalnych III RP, „Poliarchia” 1/2013.
Gruszczak A., Wywiad 3.0, czyli służby wywiadowcze w czasach globalnego przyspieszenia, Info-
Security24, https://www.infosecurity24.pl/wywiad-30-czyli-sluzby-wywiadowcze-
w-czasach-globalnego-przyspieszenia [dostęp: 10.09.2020].
IPN ujawniło dokumenty z danymi byłych oficerów CIA. W  USA są zaskoczeni, „Gazeta Prawna”
22.10.2019;  https://www.gazetaprawna.pl/artykuly/1436070,łużby-specjalne-cia-ipn-
zsrr-odtajnienie-dokumentow-dialog.html [dostęp: 11.11.2020].
Janecki S., Wojskowe Służby Interesów, „Wprost”, 28.12.1997.
Kujawa R., Wierna służba oficera, Rzeczpospolita 20.12.2016.
List otwarty byłych żołnierzy wojskowych służb specjalnych w sprawie „Raportu Macierewicza”,
„Przegląd Socjalistyczny” nr 3 /2007.
Małecki G., W Polsce kontrola nad służbami ma charakter całkowicie pozorny, „Kultura Li-
beralna”,  https://kulturaliberalna.pl/2019/09/24/malecki-sluzby-kontrola-5g/  [do-
stęp: 12.11.2020].
Państwo złamało uregulowania prawne, „Gazeta Prawna” 9.07.2020, https://serwisy.gaze-
taprawna.pl/emerytury-i-renty/artykuly/1485775,list-emerytowanych-agentow-wy-
wiadu.html [dostęp: 18.11.2020].
Podolski A., Jesteś agentem AW? Za moment poznają twoje nazwisko, „O służbach” 13.06.2019,
https://osluzbach.pl/2019/06/13/agent-wywiad-sluzby-agencja-wywiadu-abw/, [do-
stęp: 1.10.2020].
Podolski A., Policja polityczna w III Rzeczpospolitej, „Nowe Państwo” 5.03.1998.
P. Woyciechowski, Praca dla stolarza a bezpieczeństwo państwa, Rzeczpospolita z 26.02.1999 r.,
I. Rutkiewicz, Tajemnica państwowa i wolność informacji. Więc gdzie te ustawy?, Tygodnik
Powszechny z 28.02.1999 r.
Tajni potrzebują ciszy, „Życie” 21–22.12.1996.
Szpiegul. Intelligence Blog, https://szpiegul.pl/o-blogu-i-o-mnie/
„Terroryzm”. Wydanie Specjalne 2020.