Formy opieki długoterminowej nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi w Polsce

Spis treści:

Wstęp

Rozdział 1. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ ORAZ STAROŚĆ – PODSTAWOWE POJĘCIA I ZAGADNIENIA

1.1. Pojęcie, rodzaje i stopnie niepełnosprawności
1.2. Tryby orzekania o niepełnosprawności
1.3. Starość

Rozdział 2. SYSTEM OCHRONY ZDROWIA A SYSTEM POMOCY SPOŁECZNEJ

2.1. Polski system ochrony zdrowia w zarysie
2.2. Polski system pomocy społecznej w zarysie

Rozdział 3. OPIEKA DŁUGOTERMINOWA – PODSTAWOWE POJĘCIA I REGULACJE PRAWNE

3.1. Pojęcie, rodzaje oraz personel opieki długoterminowej
3.2. Podstawowe regulacje prawne w zakresie opieki długoterminowej
3.3. Prawa pacjenta w opiece długoterminowej

Rozdział 4. ŚWIADCZENIA GWARANTOWANE Z PUBLICZNEGO UBEZPIECZENIA ZDROWOTNEGO

4.1. Podstawowa opieka zdrowotna
4.2. Ambulatoryjna opieka specjalistyczna i leczenie szpitalne
4.3. Rehabilitacja lecznicza i zaopatrzenie w wyroby medyczne
4.4. Opieka długoterminowa – stacjonarna i domowa

Rozdział 5. ŚWIADCZENIA Z POMOCY SPOŁECZNEJ

5.1. Usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze oraz ośrodki wsparcia
5.2. Domy pomocy społecznej oraz inne stacjonarne zakłady pomocy społecznej

Bibliografia
Spis tabel i wykresów

  1.  Augustynowicz  A.,  Budziszewska-Makulska  A.,  Ustawa  o  prawach  pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, CeDeWu, Warszawa 2010.
  2.  Auleytner J., Głąbicka K., Polityka społeczna pomiędzy opiekuńczością a pomocniczością, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Warszawa 2000.
  3.  Balcerzak-Paradowska  B.  (red.),  Sytuacja  osób  niepełnosprawnych  w  Polsce, Raport IPISS, z. 22, Warszawa 2002.
  4.  Barnes C., Mercer G., Niepełnosprawność, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2008.
  5.  Brzezińska-Grabarczyk D., Narolski M. (red.), Prawo o działalności leczniczej w praktyce, Wolters Kluwer business, Warszawa 2012.
  6.  Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych, Program kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa opieki długoterminowej dla pielę gniarek, Warszawa 2017.
  7.  Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych, Program szkolenia specjalizacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa opieki długoterminowej dla pielęgniarek, Warszawa 2017.
  8.  Ciura G., Kłos B., Polityka społeczna w Polsce, „Studia BAS” nr 2/2017.
  9.  Czajka D., Czekała B., Przewlekle chory w domu. Gdzie szukać pomocy?, PZWL, Warszawa 2017.
10.  Dercz M., Rek T., Ustawa o działalności leczniczej. Komentarz, Wolters Kluwer business, Warszawa 2019.
11.  Dmowski S., Rudnicki S., Komentarz do kodeksu cywilnego, księga pierwsza, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1999.
12.  European Commission, DG Employment, Social Affairs and Social Inclusion, Social Protection Committee, Adequate social protection for long-term care needs in an ageing society, Luxembourg 2014.
13.  Europejska Karta Społeczna (Dz.U. nr 8 z 1999 r., poz. 61).
14.  Eurostat,  Population  structure  and  ageing;  http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Population_structure_and_ageing.
15.  Galasiński D., Osoby niepełnosprawne czy z niepełnosprawnością?, „Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania” 2013 (9), nr IV.
16.  Galus  K.  (red.),  Geriatria.  Wybrane  zagadnienia,  Edra  &  Urban  Partner, Wrocław 2017.
17.  Gieremek K., Janicki S. i in., Wyroby medyczne, zaopatrzenie indywidualne, PZWL, Warszawa 2016.
18.  Główny  Urząd  Statystyczny,  Analiza  statystyczna  Sytuacja  osób  starszych w Polsce w 2020 r., Białystok 2021.
19.  Główny Urząd Statystyczny, Narodowy Spis Powszechny 2011, Warszawa 2012.
20.  Główny Urząd Statystyczny, Prognoza ludności na lata 2014–2050, Warszawa 2014.
21.  Główny Urząd Statystyczny, Zakłady stacjonarne pomocy społecznej w 2016 r.
22.  Główny Urząd Statystyczny, Zakłady stacjonarne pomocy społecznej w 2019 r.
23.  Główny Urząd Statystyczny, Zakłady stacjonarne pomocy społecznej w 2020 r.
24.  Główny Urząd Statystyczny, Zdrowie i ochrona zdrowia w 2020 r., Kraków 2021.
25.  Grabowski J., Milewska M., Stasiak A., Vademecum organizatora turystyki niepełnosprawnych, Wydawnictwo WSTH, Łódź 2007.
26.  Grewiński M., Zasada-Chorab A., System pomocy społecznej w Polsce – wyzwania i kierunki, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu, Toruń 2012.
27.  Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A. (red.), Geriatria z elementami gerontologii ogólnej, Via Medica, Gdańsk 2007.
28.  Informacja  o  wynikach  kontroli  Świadczenie  pomocy  osobom  starszym  przez gminy i powiaty, nr ewid. 208/2015/P/15/044/KPS, NIK 2016.
29.  Informacja o wynikach kontroli Usługi opiekuńcze świadczone osobom starszym w miejscu zamieszkania, nr ewid. 31/2018/P/17/043/KPS, NIK 2018.
30.  Jacek A., Sarnacka E., Miaskowska-Daszkiewicz K., Domy pomocy społecznej. Organizacja i funkcjonowanie, Difin, Warszawa 2016.
31.  Jakimowicz-Klein B., Opieka nad seniorem, Świat Książki, Warszawa 2014.
32.  Kancelaria Senatu Biuro Analiz i Dokumentacji, Niepełnosprawność – wybrane zagadnienia społeczne i prawne. Opracowania tematyczne, OT 632 lipiec 2014.
33.  Karaś M., Niepełnosprawność, od spojrzenia medycznego do społecznego i Disability Studies, „Przegląd Prawniczy, Ekonomiczny i Społeczny” 2012, nr 4.
34.  Karkowska D., Prawa pacjenta, Wolters Kluwer business, Warszawa 2009.
35.  Kasprzak M., Nowicka J., Pomoc społeczna. Komentarz do ustawy, Infor, Warszawa 2021.
36.  Kawczyńska-Butrym  Z.,  Niepełnosprawność  –  specyfika  pomocy  społecznej, BPS Katowice 1998.
37.  Kędziora-Kornatowska K., Muszalik M., Skolmowska E., Pielęgniarstwo w opiece długoterminowej, PZWL, Warszawa 2015.
38.  Kodeks cywilny.
39.  Kodeks postępowania cywilnego.
40.  Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
41.  Konstytucja RP z 1997 r.
42.  Konwencja nr 159 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca rehabilitacji zawodowej  i  zatrudnienia  osób  niepełnosprawnych,  przyjęta  w  Genewie  dnia 20 czerwca 1983 r. (Dz.U. z 2005 r. nr 43, poz. 412).
43.  Kwolek A., Rehabilitacja medyczna, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2004.
44.  Markocka-Mączka K., Grabowski K., Taboła R., Choroby przewlekłe – problem XXI  wieku,  http://www.neurocentrum.pl/dcten/wp-content/uploads/markocka_k3p.pdf [pobrane: 10.03.2022].
45.  Mikołajczyk M., Międzynarodowa ochrona praw osób starszych, Wolters Kluwer business, Warszawa 2012.
46.  Niżnik J., W poszukiwaniu racjonalnego systemu finansowania ochrony zdro wia, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz–Kraków 2004.
47.  Nowakowski A., Mazurek T. (red.), Ortopedia i traumatologia. Podręcznik dla studentów medycyny, Exemplum, Poznań 2017.
48.  Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 27 sierpnia 2021 r. w sprawie mapy potrzeb zdrowotnych.
49.  OECD, Long-Term Care for Older People, Paryż, 2005.
50.  Paszkowska  M.  (red.),  Zarządzanie  podmiotami  wykonującymi  działalność leczniczą, Difin, Warszawa 2015.
51.  Paszkowska M., Obowiązki szpitala w przypadku śmierci pacjenta, „MEDIUM” 2018, nr 11.
52.  Paszkowska M., Polski system ochrony zdrowia, Difin, Warszawa 2020.
53.  Paszkowska M., Prawa pacjenta w szpitalu, „Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego” 2011, nr 1.
54.  Paszkowska M., Prawo dla fizjoterapeutów , Difin, Warszawa 2018.
55.  Paszkowska M., Prawo dla lekarzy, Difin, Warszawa 2016.
56.  Paszkowska M., Prawo dla pielęgniarek, Difin, Warszawa 2017.
57.  Paszkowska M., Prawo pacjenta do uzyskania informacji od świadczeniodawcy medycznego, „Ogólnopolski Przegląd Medyczny” 2010, nr 7.
58.  Paszkowska M., System ubezpieczenia zdrowotnego w Polsce, Difin, Warszawa 2015.
59.  Paszkowska M., Ubezwłasnowolnienie, „Jurysta” 2008, nr 6.
60.  Paszkowska M., Zarządzanie działalnością leczniczą. Problematyka prawna, Difin, Warszawa 2019.
61.  Paszkowska M., Zgoda pacjenta podstawą legalności udzielania świadczeń zdrowotnych, „Ogólnopolski Przegląd Medyczny” 2010, nr 8.
62.  Piekut-Brodzka  D.M.,  Aspekty  etyczne  pracy  socjalnej  i  pomocy  społecznej, „PiZS” 1993, nr 8.
63.  Polityka społeczna wobec osób starszych 2030. Bezpieczeństwo – uczestnictwo – solidarność. (M.P. z 2018 r., poz. 1169).
64.  Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1975 r., I CR 787/74.
65.  Rajkiewicz A., Supińska J., Księżopolski M. (red.), Polityka społeczna, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice 1998.
66.  Raport OECD, Health at a Glance 2018.
67.  Rosławski A., Wybrane zagadnienia z geriatrii, AWF, Wrocław 2008.
68.  Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 857).
69.  Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia 2004 r. w sprawie orzekania o niezdolności do pracy (Dz.U. nr 273, poz. 2711 z późn. zm.).
70.  Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz.U. z 2005 r., nr 189, poz. 1598 z późn. zm.).
71.  Rozporządzenie  Ministra  Polityki  Społecznej  z  dnia  7  października  2005  r. w sprawie progu interwencji socjalnej (Dz.U. z 2005 r., nr 211, poz. 1762).
72.  Rozporządzenie  Ministra  Pracy  i  Polityki  Społecznej  z  dnia  9  grudnia 2010 r. w sprawie środowiskowych domów samopomocy (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 249).
73.  Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 maja 2012 r. w sprawie rodzinnych domów pomocy (Dz.U. z 2012 r., poz. 719).
74.  Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 734).
75.  Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2020 r. w sprawie wydawania i cofania zezwoleń na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie prowadzenia placówki zapewniającej całodobową
opiekę (Dz.U. z 2020 r., poz. 1562).
76.  Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 kwietnia 2012 r. w sprawie sposobu postępowania podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju  stacjonarne  i  całodobowe  świadczenia  zdrowotne  ze  zwłokami  pacjenta w przypadku śmierci pacjenta (Dz.U. z 2012 r., poz. 420).
77.  Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 czerwca 2012 r. w sprawie kierowania do zakładów opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-leczniczych (Dz.U. z 2012 r., poz. 731 z późn. zm.).
78.  Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 września 2013 r. w sprawie świadczeń  gwarantowanych  z  zakresu  podstawowej  opieki  zdrowotnej  (t.j.  Dz.U. z 2021 r., poz. 540).
79.  Rozporządzenie  Ministra  Zdrowia  z  dnia  29  października  2013  r.  w  sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki paliatywnej i hospicyjnej (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 742).
80.  Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (Dz.U. z 2016 r., poz. 357 z późn. zm.).
81.  Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu rehabilitacji leczniczej (Dz.U. z 2021 r., poz. 265).
82.  Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia szpitalnego (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 290).
83.  Rozporządzenie Ministra Zdrowia   z dnia 22 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń  gwarantowanych  z  zakresu  świadczeń  pielęgnacyjnych  i  opiekuńczych w ramach opieki długoterminowej (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 1658).
84.  Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 12 grudnia 2013 r. w sprawie wykazu dziedzin pielęgniarstwa oraz dziedzin mających zastosowanie w ochronie zdrowia, w których może być prowadzona specjalizacja i kursy kwalifikacyjne (Dz.U. z 2013 r., poz. 1562).
85.  Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 maja 2017 r. w sprawie wykazu wyrobów medycznych wydawanych na zlecenie (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 704).
86.  Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2018 r. w sprawie stosowania przymusu bezpośredniego wobec osoby z zaburzeniami psychicznymi (Dz.U. z 2018 r., poz. 2459).
87.  Rozporządzenie  Ministra  Zdrowia  z  dnia  27  listopada  2019  r.  w  sprawie  zakresu zadań lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej i położnej podstawowej opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2019 r., poz. 2335).
88.  Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 czerwca 2020 r. w sprawie określenia priorytetowych dziedzin medycyny (Dz.U. z 2020 r., poz. 1156).
89.  Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 31 sierpnia 2020 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów (Dz.U. z 2020 r., poz. 1566).
90.  Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 grudnia 2021 r. w sprawie zlecenia na zaopatrzenie w wyroby medyczne oraz zlecenia naprawy wyrobu medycznego (Dz.U. z 2021 r., poz. 2499).
91.  Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 27 sierpnia 2020 r. w sprawie  szczegółowego  zakresu  działania  Ministra  Zdrowia  (t.j.  Dz.U.  z  2021  r., poz. 932).
92.  Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 marca 2021 r. w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021–2025 (Dz.U. z 2021 r., poz. 642).
93.  Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2021 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz.U. z 2021 r., poz. 1296).
94.  Rutkowska  E.  (red.),  Rehabilitacja  i  pielęgnowanie  osób  niepełnosprawnych, PZWL, Warszawa 2018.
95.  Rysz-Kowalczyk  B.  (red.),  Leksykon  polityki  społecznej,  Oficyna  Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2002.
96.  Sierpowska I., Pomoc społeczna. Przepisy z wprowadzeniem, Wolters Kluwer business, Warszawa 2011.
97.  Sierpowska I., Prawo pomocy społecznej, Zakamycze, Kraków 2006.
98. Sierpowska I., Ustawa o pomocy społecznej. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2011.
99. Staręga-Piasek J., O roli prawa i wartościach w pomocy społecznej, „Polityka Społeczna” nr 7, MPiPS, Warszawa 1998.
100. Szatur-Jaworska B., Błędowski P., Dzięgielewska M., Podstawy gerontologii społecznej, Oficyna wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2006.
101. Szweda-Lewandowska  Z.,  Niesamodzielność  jako  następstwo  procesów  demograficznych , raport IPISS, Warszawa 2019.
102. Ślusarska B., Zarzycka D., Zahradniczek K., Podstawy pielęgniarstwa, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2004.
103. The World Health Report 2000. Health System: improving Performance. WHO, Geneva 2000.
104. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych (M.P. nr 50, poz. 475).
105. Uchwała nr 237 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2013 r. w sprawie ustanowienia Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014–2020 (M.P. z 2014 r., poz. 52).
106. Uchwała nr 238 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2013 r. w sprawie przyjęcia dokumentu Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014–2020 (M.P. z 2014 r. poz. 118).
107. Uchwała nr 34 Rady Ministrów z dnia 17 marca 2015 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletniego „Senior+” na lata 2015–2020 (M.P. z 2018 r., poz. 228).
108. Uchwała nr 191 Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 2020 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletniego „Senior+” na lata 2021–2025 (M.P. z 2021 r., poz. 10).
109. Ura E., Ura E., Prawo administracyjne, LexisNexis, Warszawa 2006.
110. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 685).
111. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 790).
112. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 573).
113. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 504).
114. Ustawa  z  dnia  12  marca  2004  r.  o  pomocy  społecznej  (t.j.  Dz.U.  z  2021  r. poz. 2268).
115. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1285).
116. Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 849).
117. Ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 465).
118. Ustawa z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 1565).
119. Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 633).
120. Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego  przeznaczenia  żywieniowego  oraz  wyrobów  medycznych  (t.j.  Dz.U. z 2022 r., poz. 463).
121. Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 551).
122. Ustawa  z  dnia  12  grudnia  2013  r.  o  cudzoziemcach  (t.j.  Dz.U.  z  2021  r., poz. 2354).
123. Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o osobach starszych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1705).
124. Ustawa z dnia 25 września 2015 r. o zawodzie fizjoterapeuty (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 168).
125. Ustawa  z  dnia  27  października  2017  r.  o  podstawowej  opiece  zdrowotnej (t.j. Dz.U. z 2021 r., 1050).
126. Ustawa z dnia 9 maja 2018 r. o szczególnych rozwiązaniach wspierających osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności (Dz.U. z 2018 r., poz. 932).
127. Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych (Dz.U. z 2019 r., poz. 1818).
128. WHO, World report on ageing and health, Luxembourg 2015.
129. Wieczorowska-Tobis  K.,  Talarska  D.  (red.),  Geriatria  i  pielęgniarstwo  geriatryczne, PZWL, Warszawa 2014.
130. Wilmowska-Pietruszyńska A., Bilski D., Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania,  Niepełnosprawności  i  Zdrowia,  „Niepełnosprawność  –  zagadnienia, problemy, rozwiązania”, nr II/2013 (7).
131. Włodarczyk C., Poździoch S., Systemy zdrowotne, zarys problematyki, UJ, Kraków 2001.
132. Włodarczyk C., Wprowadzenie do polityki zdrowotnej, Wolters Kluwer business, Warszawa 2010.
133. Wyrok  Naczelnego  Sądu  Administracyjnego  z  24  kwietnia  2015  r.,  sygn.  akt I OSK 3091/14.
134. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 2 czerwca 2016 r., sygn. akt IV SA/Gl 1185/15.
135. Wyrok  Wojewódzkiego  Sądu  Administracyjnego  w  Szczecinie  z  2  czerwca 2016 r., sygn. akt II SA/Sz 194/16.
136. Wyrok  Wojewódzkiego  Sądu  Administracyjnego  w  Rzeszowie  z  22  listopada 2017 r., sygn. akt II SA/Rz 1129/17.
137. Wyrok  Wojewódzkiego  Sądu  Administracyjnego  w  Łodzi  z  16  lutego  2018  r., sygn. akt II SA/Łd 1019/17.
138. Wyrok  Wojewódzkiego  Sądu  Administracyjnego  w  Gorzowie  Wielkopolskim, z 23 maja 2018 r., sygn. Akt II SA/Go 246/18.
139. Wyrok  Wojewódzkiego  Sądu  Administracyjnego  w  Łodzi  z  10  marca  2020  r., sygn. akt II SA/Łd 812/19.
140. Wyrok  Wojewódzkiego  Sądu  Administracyjnego  w  Poznaniu  z  17  czerwca 2020 r., sygn. akt II SA/Po 1021/19.
141. Wyrok  Wojewódzkiego  Sądu  Administracyjnego  w  Białymstoku  z  25  stycznia 2022 r., sygn. akt II SA/Bk 838/21.
142. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu, z 11 lutego 2022 r., sygn. akt IV SA/Po 985/21.
143. Wyrok  Wojewódzkiego  Sądu  Administracyjnego  w  Krakowie  z  dnia  14  lutego 2022 r., sygn. akt III SA/Kr 836/21.
144. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Zabezpieczenie społeczne w Polsce, Warszawa 2021, https://www.zus.pl/documents/10182/167567/Zabezpieczenie+spo%25C5%2582eczne+w+Polsce/387eb8f7-0522-4f74-ace3-907cd6b1e80f.
145. Zarządzenie nr 9 Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 lutego  2016  r.  w  sprawie  powołania  Rady  do  spraw  Polityki  Senioralnej  (Dz.Urz. MRPiPSp. z 2016 r., poz. 9).
146. Zielińska E., Guzak B., Syroka-Marczewska K. (red.), Opieka długoterminowa. Uwarunkowania medyczne i prawne, PZWL, Warszawa 2018.
147. Zielińska E., Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2014.
148. Zimmermann J., Prawo administracyjne, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2012.