Ogólne publicznoprawne uwarunkowania międzynarodowej turystyki lotniczej. Część 1

Spis treści:

Wykaz skrótów
Wstęp

Rozdział 1. TURYSTYKA LOTNICZA W OBROCIE MIĘDZYNARODOWYM

1. Od wrogości wobec obcych do ułatwiania podróży międzynarodowych
2. Pojęcie i rodzaje podróży, turystyki i turystów
2.1. Definicje tradycyjne i przyjmowane w literaturze
2.2. Definicje prawne
2.3. Rodzaje turystyki i turystów
2.4. Turyści lotniczy objęci ochroną międzynarodowoprawną
3. Rozmiary i znaczenie międzynarodowej turystyki lotniczej
3.1. Światowa turystyka i przewozy pasażerów lotniczych
3.2. Udział Polski
3.3. Polityka i problemy rozwoju turystyki lotniczej

Rozdział 2. WOLNOŚĆ MIĘDZYNARODOWYCH PODRÓŻY LOTNICZYCH

1. Wolność obrotu − regulowana i stopniowo rozszerzana
2. Ograniczone wolności międzynarodowego ruchu osobowego
2.1. Ogólne uwagi
2.2. Brak podstaw pełnej liberalizacji w umowach wielostronnych
2.3. Znaczny postęp w prawie europejskim
2.4. Dwustronne umowy o ruchu osobowym
2.5. Zobowiązania międzynarodowe Polski
2.6. Prawo wewnętrzne
3. Ograniczone wolności lotnicze
3.1. Suwerenność powietrzna państw
3.2. Ograniczone wolności w konwencji i układach chicagowskich
3.3. Chicagowskie i później określone wolności jako przedmiot regulacji
3.4. MALIAT − wielostronna umowa o liberalizacji transportu lotniczego
3.5. Dwustronne umowy w systemie chicagowsko-bilateralnym − na ogół restryktywne
3.6. Deregulacje krajowe i regulacja dostępu na poziomie regionalnym i grupowym
3.7. Liberalizacja w prawie europejskim
3.8. Umowy „otwartego nieba”   
3.9. Zobowiązania międzynarodowe Polski
3.10. Prawo wewnętrzne
4. Ograniczone wolności działalności przedsiębiorstw usługowych
5. Znaczenie omawianych wolności

Rozdział 3. BEZPIECZEŃSTWO LOTNICTWA I PODRÓŻY LOTNICZYCH

1. Postanowienia konwencji chicagowskiej dotyczące bezpieczeństwa żeglugi powietrznej
2. Załączniki konwencji chicagowskiej
3. Regulacje europejskie
4. Polskie przepisy dotyczące bezpieczeństwa żeglugi powietrznej
5. Ochrona wobec ataków terrorystycznych i innych działań bezprawnych
5.1. System tokijsko-hasko-montrealsko-pekiński
5.2. Załącznik 17 i 19 konwencji chicagowskiej i działania ICAO
5.3. Regulacje europejskie
5.4. Zobowiązania międzynarodowe Polski i przepisy wewnętrzne

Rozdział 4. REGULACJA RYNKU USŁUG I ŁAGODZENIE WYMOGÓW PAŃSTWOWYCH

1. Dostęp do międzynarodowego rynku usług
1.1. Próby liberalizacji w GATS i UE
1.2. Dostęp do rynku usług lotniczych
1.3. Dostęp do rynku usług turystycznych
2. Ochrona konkurencji
2.1. Brak powszechnie obowiązujących zasad konkurencji
2.2. Kompleksowe uregulowanie zagadnień konkurencji w prawie UE
2.3. Prawo polskie w zakresie ochrony konkurencji
3. Ochrona konsumentów
4. Łagodzenie wymagań państwowych − ułatwienia
4.1. Ułatwienia ruchu osób i ich bagażu (ponadsektorowe)
4.2. Szczególne ułatwienia w transporcie lotniczym

Uwagi na koniec 1 części
Bibliografia

Rozdział 4. Regulacja rynku usług i łagodzenie wymogów państwowych

Źródła prawa międzynarodowego
Europejska Konwencja osiedleńcza z dnia 13 grudnia 1955 roku.
Euro-Śródziemnomorska umowa dotycząca usług lotniczych między Wspólnotą Euro-pejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Królestwem Maroka, z drugiej strony, podpisana w Brukseli dnia 12 grudnia 2006 roku (Dz. U. z 2018 r., poz. 705).
Karta Atlantycka z 1941 roku.
Klauzule wzorcowe dotyczące ochrony do wykorzystywania w umowach dwustronnych (Doc 9487).
Konwencja dotycząca odprawy czasowej podpisana w Stambule 26 czerwca 1990 roku (Dz. U. z 1998 r. Nr 14, poz. 61).
Konwencja dotycząca ułatwień celnych dla turystyki podpisana w Nowym Jorku dnia
4 czerwca 1954 r. (Dz. U. z 1961 r. Nr 42, poz. 216).
Konwencja o międzynarodowym lotnictwie cywilnym, podpisana w Chicago 7 grudnia 1944 roku (konwencja chicagowska), (Dz. U. z 1959 r. Nr 35, poz. 212 ze zm.).
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności podpisana w Rzymie
4 listopada 1950 roku (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284).
Konwencja o ściganiu sprawców bezprawnego zawładnięcia statkiem powietrznym, podpisana w Hadze 16 grudnia 1970 roku (Dz. U. z 1972 r. Nr 25, poz. 181); ICAO, Doc 8920.
Konwencja o ściganiu sprawców bezprawnych czynów naruszających bezpieczeństwo lotnictwa cywilnego, podpisana w Montrealu 23 września 1971 roku (Dz. U. z 1976 r. Nr 8, poz. 37); ICAO, Doc 8966.
Konwencja o zwalczaniu bezprawnych czynów dotyczących międzynarodowego lotnictwa cywilnego potocznie zwana konwencją Pekińską z 10 września 2010 roku, ICAO Doc 9960.
Konwencja w sprawie przestępstw i niektórych innych czynów popełnionych na pokładzie statków powietrznych z 14 września 1963 roku (Dz. U. z 1971 r. Nr 15, poz. 147); ICAO Doc 8364.
Konwencja urządzająca żeglugę powietrzną, podpisana w Paryżu 13 października 1919 roku (konwencja paryska), (Dz. U. z 1929 r. Nr 6, poz. 54).
Konwencja Wykonawcza do układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r. między Rzą-dami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Re-publiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach z dnia 19 czerwca 1990 roku, ILM 30 (1990), s, 427.
Międzynarodowa konwencja dotycząca uproszczenia i harmonizacji postępowania celnego podpisana w Kyoto 18 maja 1973 roku (Dz. U. z 1980 r. Nr 12, poz. 38).
Międzynarodowa konwencja o współpracy w zakresie bezpieczeństwa żeglugi po-wietrznej (EUROCONTROL) podpisana w Brukseli 13 grudnia 1960 roku – tekst jednolity uwzględniający uzupełnienia wprowadzone protokołem z 1970 roku, a także zmiany wprowadzone protokołami z 1978 i 1981 roku w Akcie Końcowym Konferencji Brukselskiej z 12 lutego 1981 r. (Dz. U. z 2006 r. Nr 238, poz. 1723).
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 16 grudnia 1966 r. (Dz. U. 1977 r. Nr 38, poz. 167).
Podręcznik zarządzania bezpieczeństwem (Doc 9859) (SMM).
Porozumienie między Wspólnotą Europejską, Europejską Agencją Kosmiczną i Europejską Organizacją do spraw Bezpieczeństwa Nawigacji Lotniczej w sprawie wkładu
europejskiego w rozwój globalnego systemu nawigacji satelitarnej (GNSS) z dnia
18 czerwca 1998 roku (Dz. Urz. UE L 194/16, 1998).
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 217 A (III) przyjęta i proklamowana w dniu 10 grudnia 1948 roku.
Protokół dodatkowy do konwencji haskiej z 1970 roku, ICAO, Doc 9959.
Protokół nr 4 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175).
Protokół o zwalczaniu bezprawnych czynów przemocy w portach lotniczych obsługujących międzynarodowe lotnictwo cywilne, który został podpisany w Montrealu 24 lutego 1988 roku (Dz. U. z 2006 r. Nr 48, poz. 348); ICAO, Doc 9518.
Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego UIOOT uchwalona w Dublinie w 1950 roku, Stati-stiques du Tourisme International 1965, s. 9.
The Multilateral Agreement on the Liberalization of International Air Transportation, https://www.maliat.govt.nz/ (dostęp: 18.03.2020).
Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, podpisany w Lizbonie 13 grudnia 2007 roku (Dz. Urz. UE 2007 C 306/1 ze zm.).
Układ o tranzycie międzynarodowych służb powietrznych podpisany w Chicago 7 grudnia 1944 roku (Dz. U. z 1959 r. Nr 35, poz. 213).
Układ ogólny w sprawie handlu usługami (GATS) z 1994 roku (Dz. U. z 1998 r. Nr 34, poz. 195).
Układ z Schengen z 14 czerwca 1985 r., ILM 30 (1990), s. 73.
Umowa między Wspólnotami Europejskimi a rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki
w sprawie stosowania zasad wzajemnego poszanowania praw w stosowaniu prawa konkurencji (Dz. Urz. WE L 173, s. 28, 1998).
Umowa o transporcie lotniczym między Kanadą a Wspólnotą Europejską i jej państwa-mi członkowskimi, podpisana w Brukseli dnia 17 grudnia 2009 roku (Dz. U. z 2019 r., poz. 1261).
Wielostronna umowa między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, Republiką Albanii, Bośnią i Hercegowiną, Republiką Bułgarii, Republiką Chorwacji, Byłą Jugosłowiańską Republiką Macedonii, Republiką Islandii, Republiką Czarnogóry, Królestwem Norwegii, Rumunią, Republiką Serbii i Misją Tymczasowej Administracji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Kosowie w sprawie ustanowienia Wspólnego Europejskiego Obszaru Lotniczego (WEOL), podpisana w Luksemburgu dnia 9 czerwca 2006 roku, Dz. U. z 2017 r., poz. 2258.
Załącznik 19 (Zarządzanie bezpieczeństwem) do konwencji chicagowskiej.
Załącznik 9 (Ułatwienia) do konwencji chicagowskiej.
Źródła prawa Unii Europejskiej
Decyzja nr 87/602 w sprawie podziału zdolności przewozowej (Dz. Urz. UE L 374/19, 1987). Uchylona.
Dyrektywa 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 maja 1999 roku
w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych
z tym gwarancji (Dz. Urz. UE L 171, 1999, s. 12).
Dyrektywa 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 września 2002 roku dotycząca sprzedaży konsumentom usług finansowych na odległość oraz zmieniająca dyrektywę Rady 90/619/EWG oraz dyrektywy 97/7/WE i 98/27/WE (Dz. Urz. UE L 271, 2002, s. 16).
Dyrektywa 2004/38WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniająca rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylająca dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG. 72/194/
EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/
EWG z dnia 29 kwietnia 2004 roku (Dz. Urz. UE L 158, s. 77).
Dyrektywa 2006/123 WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 roku dotycząca usług na rynku wewnętrznym (Dz. Urz. UE L 376/36, 2006).
Dyrektywa nr 87/601 w sprawie taryf i stawek za usługi lotnicze (Dz. Urz. UE L 374/12, 1987). Uchylone.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 roku w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniająca rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83 oraz uchylająca dyrektywę Rady 90/314 EWG (Dz. Urz. UE L 326, s. 1).
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/22/WE z dnia 23 kwietnia 2009 roku, w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów (wersja ujednolicona) (tekst mający znaczenie dla EOG), (Dz. Urz. UE L 110, s. 30).
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 roku w sprawie praw konsumentów, zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylająca dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. Urz. UE L 304, 2011, s. 64).
Dyrektywa Rady 93/13 z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warun-ków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. UE L 95/29, 1993).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 810/2009 z dnia 13 lipca 2009 roku ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Wizowy (kodeks wizowy), (Dz. Urz. UE L 243, 15.09.2009 ze zm. s. 1).
Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2016/2214 z dnia 8 grudnia 2016 roku zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 474/2006 w odniesieniu do wykazu prze-woźników lotniczych podlegających zakazowi wykonywania przewozów w ramach Unii
z dnia 8 grudnia 2016 roku (Dz. Urz. UE L 334, s. 6).
Rozporządzenie (WE) nr 2111/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 grud-nia 2005 roku w sprawie ustanowienia wspólnotowego wykazu przewoźników lotniczych podlegających zakazowi wykonywania przewozów w ramach wspólnoty i informowania pasażerów korzystających z transportu lotniczego o tożsamości przewoźnika lotniczego wykonywującego przewóz oraz uchylającego art. 9 dyrektywy 2004/36/WE z dnia 14 grudnia 2005 roku (Dz. Urz. UE L 344, s. 15).
Rozporządzenie (WE) nr 549/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiające normy tworzenia Jednolitej Przestrzeni Powietrznej (Single European Sky) z dnia
10 marca 2004 roku (Dz. Urz. UE L 96, s. 1).
Rozporządzenie (WE) nr 793/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwiet-nia 2004 roku zmieniające rozporządzenie Rady (EWG) nr 95/93 w sprawie wspólnych zasad przydzielania czasu na start lub lądowanie w portach lotniczych Wspólnoty
z dnia 21 kwietnia 2004 roku (Dz. Urz. UE L 138, s. 50).
Rozporządzenie nr 2342/90 w sprawie taryf lotniczych w regularnych służbach po-wietrznych (Dz. Urz. UE L 217/1, 1990). Uchylone.
Rozporządzenie nr 2407/92 o licencjonowaniu przewoźników lotniczych (Dz. Urz. UE L 240/1, 1992). Uchylone.
Rozporządzenie nr 2408/92 o dostępie przewoźników lotniczych Wspólnoty do we-wnątrzwspólnotowych tras lotniczych (Dz. Urz. UE L 240/8). Uchylone.
Rozporządzenie nr 2409/92 w sprawie taryf i stawek za usługi lotnicze (Dz. Urz. UE L 240/15, 1992). Uchylone.
Rozporządzenie nr 2410/92 zmieniające rozporządzenie nr 3975/87 ustanawiające procedurę stosowania reguł konkurencji do przedsiębiorstw w sektorze transportu lotniczego (Dz. Urz. UE L 240/18, 1992).
Rozporządzenie nr 2411/92 zmieniające rozporządzenie nr 3976/87 w sprawie stoso-wania art. 85 ust. 3 Traktatu do pewnych kategorii porozumień i praktyk uzgodnio-nych w sektorze transportu lotniczego (Dz. Urz. UE L 240/19, 1992). Uchylone.
Rozporządzenie nr 3975/87 z 14 grudnia 1987 roku ustanawiające procedurę stoso-wania reguł konkurencji do przedsiębiorstw w sektorze transportu lotniczego (Dz. Urz. UE L 374/1, 1987). Uchylone.
Rozporządzenie nr 3976/87 w sprawie trybu stosowania art. 85 pkt 3 Traktatu do pewnych kategorii porozumień i praktyk uzgodnionych w sektorze transportu lotniczego (Dz. Urz. UE L 374/9, 1987). Uchylone.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1139 z dnia 4 lipca 2018 roku w sprawie wspólnych zasad w dziedzinie lotnictwa cywilnego i utworzenia Agencji Unii Europejskiej ds. bezpieczeństwa lotniczego oraz zmieniające rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 2111/2005, (WE) nr 1008/2008, (UE) nr 996/2010.(UE) nr 376/2014 i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/30/UE i 2014/30/UE a także uchylające rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 552/2004, (WE) nr 552/2004 i (WE) nr 216/2008 i rozporządzenie Rady (EWG) nr 3922/91 z dnia 4 lipca 2018 roku, dyrektywa Rady 91/670 (Dz. Urz. UE L 212, s. 1).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1008/2008 z dnia 24 wrze-śnia 2008 roku w sprawie wspólnych zasad wykonywania przewozów lotniczych na terenie Wspólnoty z dnia 24 września 2008 r. (Dz. Urz. UE L 293, s. 3).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 300/2008 z dnia 11 marca 2008 roku w sprawie wspólnych zasad w dziedzinie ochrony lotnictwa cywilnego
i uchylające rozporządzenie (WE) nr 2320/2002 (Dz. Urz. UE L 97, s. 72, 2008).
Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2343/90 z dnia 24 lipca 1990 roku w sprawie dostępu przewoźników lotniczych do regularnych usług lotniczych na trasach wewnątrz-wspólnotowych i podziału między przewoźników lotniczych zdolności przewozów pasażerskich w zakresie regularnych usług lotniczych między państwami członkowskimi (Dz. Urz. UE L 217/8, 1990). Uchylone.
Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2344/90 z 24 lipca 1990 roku zmieniające rozporzą-dzenie (EWG) nr 3976/87 z dnia 14 grudnia 1987 roku w sprawie stosowania art. 85 ust. 3 Traktatu do pewnych kategorii porozumień i praktyk uzgodnionych w sektorze transportu lotniczego (Dz. U. WE L 217/1, 1990). Uchylone.
Rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 roku w sprawie wpro-wadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu (Dz. Urz. UE L 1/1, 2003 ze zm.).
Rozporządzenie Rady (WE) nr 139/2004 z dnia 20 stycznia 2004 roku w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw (Dz. Urz. UE L 24/1, 2004 ze zm.).
Rozporządzenie Rady 95/93 z dnia 18 stycznia 1993 roku w sprawie wspólnych zasad przydzielania czasu na start lub lądowanie w portach lotniczych wspólnoty (Dz. Urz. UE L 14, s. 1).
Rozporządzenie Rady nr 3922/91 (cytowane już wcześniej) w sprawie harmonizacji wymagań technicznych i procedur administracyjnych w lotnictwie cywilnym (Dz. Urz. UE L 373/4, 1991).
Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2016/2214 z dnia 8 grudnia 2016 roku zmieniające rozporządzenie (WE) nr 474/2006 w odniesieniu do wykazu przewoź-ników lotniczych podlegających zakazowi wykonywania przewozów w ramach Unii z dnia
8 grudnia 2016 roku (Dz. Urz. UE L 334,2016, s. 6).
Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2019/1583 z dnia 25 września 2019 roku zmieniające rozporządzenie wykonawcze (UE) 2015/1998 ustanawiające szczegó-łowe środki w celu wprowadzenia w życie wspólnych podstawowych norm ochrony lotnictwa (Dz. Urz. UE L 246, 2019, s. 15).
Rozporządzenie Wykonawcze Komisji (UE) nr 2015/1998 z dnia 5 listopada 2015 roku ustanawiające szczegółowe środki w celu wprowadzenia w życie wspólnych podstawowych norm ochrony lotnictwa cywilnego z dnia 5 listopada 2015 roku (Dz. Urz. UE L 299, 2015, s. 1).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1008/2008 z dnia 24 wrze-śnia 2008 r. w sprawie wspólnych zasad wykonywania przewozów lotniczych na terenie Wspólnoty (wersja przekształcona) z dnia 24 września 2008 roku (Dz. Urz. UE L 293, s. 3).


Źródła prawa krajowego
Ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1526).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483).
Obwieszczenie Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 23 lutego 1998 roku w sprawie ogłoszenia załączników do Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu (WTO), (Dz. U. z 1998 r. Nr 34, poz. 195).
Obwieszczenie nr 18 Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego uchylające obwieszczenie
w sprawie listy przedmiotów zabronionych do wnoszenia na teren strefy zastrzeżonej lotniska i przewozu w bagażu kabinowym oraz rejestrowanym pasażera z dnia
16 lipca 2010 r. (Dz. Urz. ULC Nr 14, poz. 78).
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 5 października 2004 r. w sprawie euro-pejskich wymagań bezpieczeństwa lotniczego JAR oraz europejskich wymagań za-kresie ułatwień w lotnictwie cywilnym (Dz. U. z 2004 r. Nr 224, poz. 2282).
Rozporządzenie Ministra Transportu z dnia 18 stycznia 2007 r. w sprawie wypadków
i incydentów lotniczych (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1995).
Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 16 maja 2013 r. w sprawie lotów próbnych i akrobacyjnych oraz pokazów lotniczych (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1488).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2014 r. w sprawie zgłoszenia zamiaru koncentracji przedsiębiorców (Dz. U. z 2018 r., poz. 367).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 kwietnia 2019 r. w sprawie wiz dla cudzoziemców (Dz. U. z 2019 r., poz. 782).
Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 2094).
Ustawa z dnia 24 listopada 2017 r.o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 548).
Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej (t.j. Dz. U z 2019 r., poz. 1668
ze zm.).
Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 369 ze zm.).
Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynko-wym (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 2070 ze zm.).
Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 ze zm.).
Ustawa z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz. U. z 2019r., poz. 1010 ze zm.).
Ustawa z dnia 13 lipca 2006 r. o dokumentach paszportowych (t.j. Dz. U z 2018 r., poz. 1919).
Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze (Dz. U. z 2019 r., poz. 1580).
Ustawa z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U.
z 2018 r., poz. 2177).
Ustawa z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 293).
Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 1292
ze zm.).
Wytyczne nr 13 Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego z dnia 10 grudnia 2015 r. w sprawie wprowadzenia do stosowania wymagań ustanowionych przez Organizację międzynarodowego Lotnictwa cywilnego (ICAO), Doc 9859.
Zarządzenie nr 2 Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego uchylające zarządzenie w spra-wie powołania zespołu ds. badania przypadków naruszeń zasad ochrony lotnictwa cywilnego i zaistniałych aktów bezprawnej ingerencji za lotniskach oraz na pokła-dach polskich statków powietrznych z dnia 24 marca 2015 r. (Dz. Urz. ULC z 2015 r., poz. 12).
Orzecznictwo
Decyzja Prezesa UOKiK nr RBG-21/2012 z dnia 4 września 2012 r.
Decyzja Prezesa UOKiK nr RBG- 24/2012 z dnia 4 października 2012 r.
Decyzja Prezesa UOKiK nr RBG-27/2012 z dnia 25 października 2012 r.
Sprawy połączone: nr 209/84-213/84 Ministere Public v. Lucas Asjes Andrew Gray,
Jacques Maillot, Leo Ludwig and Others, (1986) CMLR 173, dok. 4/7.
Wyrok ETS z dnia 30 kwietnia 1986 r., sprawy C-209 do C-213/84, Ministerère Public v. Asjes et al. CURIA.
Wyrok SOKiK, sygn. akt XVII Ama 108/00.
Wyrok SOKiK z dnia 30 maja 2001 r., sygn. akt XVII Ama 80/00.
Wyrok SOKiK z dnia 6 czerwca 2001 r., sygn. akt XVII Ama 78/00.
Wyrok SOKiK z dnia 27 czerwca 2001 r., sygn. akt XVII Ama 92/00.
Wyrok SN z dnia 7 lutego 2014 r., sygn. III CZP 113/13, LEX nr 1421756.
Wyrok SA w Warszawie z dnia 10 lipca 2008 r., sygn. akt VI ACa 306/08.
Wyrok SN z dnia 12 września 2003 r., sygn. akt: I CKN 504/01.
Wyrok SOKiK z dnia 13 stycznia 2009 r., sygn. XVII Ama 26/08.
Wyrok SOKiK z dnia 27 stycznia 2014 r., sygn. XVIII Ama 134/12.
Wyrok SA z dnia 9 stycznia 2015 r., sygn. VI ACa 406/14.


Literatura
Abeyratne R., Convention on International Civil Aviation: A Commentary, Springer 2013.
Abeyratne R., The Decision of the European Court of Justice on Open Skies – How Can We Take Liberalization to the Next Level, Journal of Air Law and Commerce 2003, vol. 68.
Adamu Ismaila D., Warnock-Smith D., Hubbard N., The impact of Air Service Agreement liberalisation: The case of Nigeria, Journal of Air Transport Management 2014, vol. 37.
Altschuler W., How To Help The Travel And Tourism Industry During The Coronavirus Crisis, https://www.forbes.com/sites/wendyaltschuler/2020/03/17/how-to-help-the-travel-and-tourism-industry-during-the-coronavirus-crisis/#b0710457235d (dostęp: 24.03.2020).
Baker D. Mc. A, The Effects of Terrorism on the Travel and Tourism Industry, International Journal of Religious Tourism and Pilgrimage 2014, vol. 2, no. 9.
Balasiński C., Polityka konsumencka UE, Monitor Europejski, marzec 2007, nr 3(33).
Bazyliańska J., Prawo europejskie w praktyce, Europejska Sieć Konkurencji – część I, Fundacja Prawo Europejskie 2007, nr 1(31).
Bazylow L., Historia powszechna 1492–1648, Warszawa 1991.
Bąk S.A., Działania Unii Europejskiej na rzecz kultury i turystyki kulturowej, Warszawa 2007.
Berezowski C., Międzynarodowe prawo lotnicze, Warszawa 1969.
Berezowski C., Zbiór konwencji lotniczych, Warszawa 1951.
Bębas S., Jasiuk E., Terroryzm lotniczy wyzwaniem współczesnego świata, [w:] Prawo wobec wyzwań współczesności, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im prof. Edwarda Lipińskiego, Kielce 2011.
Bieger T., Wittmer A., Air transport and tourism – Perspectives and challenges for destinations, airlines and governments, Journal of Air Transport Management, January 2006, vol. 12, Issue 1.
Bierzanek R., Simonides J., Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1998.
Bolszaja Sowietskaja Encyklopedija, wyd. 2, t. 43.
Borek D., Zawistowska H., (red.) Komentarz do ustawy o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych, Gdańsk 2020.
Britanica, Edycja Polska, Poznań 2005.
Całus A., Prawa i obowiązki państwa w dziedzinie międzynarodowego obrotu osobowego, Ruch Turystyczny. Monografie 9, Warszawa 1970.
Cohen E., Alternative Tourism – A Critique, Tourism Recreation Research, 1987, s. vol. 12.
Compedium of International Civil Aviation IATA, Adrianus D. Groenewege Second Edition, 1989/1999, The Encyklopedia of International Civil Aviation, Part 5.
Coshall J.T., The threat of terrorism as an intervention on international travel flows, Journal of Travel Research, 2003, vol. 42(1).
Cosmas A., Belobaba P., Swelbar W., The effects of open skies agreements on transatlantic air service levels, Journal of Air Transport Management, 2010, vol. 16.
Cybichowski Z., Prawo międzynarodowe publiczne i prywatne, Warszawa 1932.
Cybula P., (red.), Prawne aspekty podróży i turystyki – historia i współczesność. Prace poświęcone pamięci Profesora Janusza Sondla, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2018.
Cybula P., Usługi turystyczne. Komentarz, Wolters Kluwer Polska – Lex, Warszawa 2012.
D'Amore L.J., Anuza T.E., International Terrorism: Implications and Challenge for Global Tourism, Business Quarterly, 1986.
Dempsey P.S., Aerial Terroryzm: Unilateral and Multilateral Responsesn to Aircraft Hijacking, Connecticut Journal of International Law, 1987, vol. 427.
Dempsey P.S., Aviation Security: The Role of Law in the War Against Terrorism, Columbia Journal of Transnational Law, 2003, vol. 41, no. 3.
Dimitriou D., Air Transport Economic Footprint in Remote Tourist Regions, https://
www.intechopen.com/books/mobilities-tourism-and-travel-behavior-contexts-and-boundaries/air-transport-economic-footprint-in-remote-tourist-regions (dostęp: 18.03.2020).
Drặgulặnescu I.V., Drutu M., Rural Tourism for Local Economic Development, Interna-tional Journal of Academic Research in Accounting, Finance and Management Sci-ences, 2012, vol. 2.
Dynia E., Kuźniar-Kwiatek D., (red.) Międzynarodowe prawo lotnicze, kosmiczne i technologiczne, Rzeszów 2016.
Dynia E., Zestrzelenie cywilnego statku powietrznego w świetle prawa międzynarodowego, Rzeszów 2016.
Egresi I., (red.) Alternative Tourism in Turkey: Role, Potential Development and Sustainability, Springer 2016.
Encyklopedia Laroussea, Grand Dictionnaire Universel du XIX–e siecle, t. 15.
Encyklopedia prawa międzynarodowego i stosunków międzynarodowych, Warszawa 1976.
Encyklopedia zarządzania, https://mfiles.pl/pl/index.php/Turystyka_alternatywna (dostęp: 2.04.2020).
Encyklopedia. Prawo nie tylko dla prawników, Bielsko Biała 2002.
Enders W., Sandler T., Causality between Transnational Terrorism and Tourism: The Case of Spain. Terrorism, 1991, vol. 14(1).
Engvers A., The Principle of Sovereignty in the Air To what extent can it be upheld against aerial intruders?, University of Lund 2001.
Erotokritou Ch., Sovereignty Over Airspace: International Law, Current Challenges, and Future Developments for Global Aviation, http://www.inquiriesjournal.com/articles/645/sovereignty-over-airspace-international-law-current-challenges-and-future-developments-for-global-aviation (dostęp: 18.03.2020).
Farrell B.H., Runyan D., Ecology and Tourism, http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/down-
load?doi=10.1.1.471.2171&rep=rep1&type=pdf (dostęp: 2.04.2020).
Finger M., Kunneke R, Iternational Handbook on the Liberalization of Infrastructures, Edward Elgar, 2011.
Fiore P., Le droit international codifié et sa sanction juridique, Paris 1911.
Galicki Z., Charakter prawny międzynarodowych wzorów i zaleconych metod ICAO (praca doktorska), Warszawa 1971.
Galicki Z., Terroryzm lotniczy w świetle prawa międzynarodowego, Warszawa 1980.
Gaworecki W., Turystyka, Warszawa 2003.
Gelberga L., Prawo międzynarodowe i historia dyplomatyczna. Wybór dokumentów. Wstęp i opracowanie, Warszawa 1958.
Giezgała J., Turystyka w gospodarce narodowej, Warszawa 1977.
Goran Mc F., Polityka Unii Europejskiej w zakresie transportu powietrznego od jednolitego do globalnego rynku, [w:] J. Burnewicz (red.), Polityka transportowa Unii Europejskiej, Łódź 1998.
Gospodarek J., Prawo w turystyce i rekreacji, Warszawa 2008.
Gospodarek J., Prawo turystyczne, Warszawa 2008.
Góralczyk W., Sawicki S., Prawo Międzynarodowe publiczne w zarysie, Warszawa 2004.
Graham A., Dobruszkes F., Air Transport – A Tourism Perspective 1st Edition, Elsevier 2019.
Grocjusz H., Wolność mórz, tł. R. Bierznka, Warszawa 1955.
Grzywacz R., Żegleń P., Principles of Tourism and Recreation, Rzeszów 2014.
Hakluyt R., Wyprawy morskie, podróże i odkrycia Anglików, Gdańsk 1988.
Ilustrowana encyklopedia Trzaski, Ewrta i Michalskiego, Warszawa 1961.
Jasińska A., Prawo przemieszczania się i pobytu obywateli Unii Europejskiej i członków ich rodzin na terytorium państw członkowskich, Radca Prawny, nr 5/2004.
Jasiuk E. Koncesje, [w:] Prawo lotnicze. Komentarz, Warszawa 2016.
Jasiuk E., Konert A., Detyniecka A., Targońska E., The responsibility of State In the shooting down of Malaysian Airlines flight MH17, Transportation Research Procedia, 2019, nr 43.
Jasiuk E., Bezpieczeństwo lotnictwa i podróży lotniczych w czasach zagrożenia terroryzmem, [w:] S. Bębas (red.), Oblicza patologii społecznych, Wydawnictwo WSH, Radom 2011.
Jasiuk E., Gwarancje bezpieczeństwa lotnictwa i pasażerów lotniczych, cz. III, [w:] M. Żylicz (red.), Wdrażanie zobowiązań międzynarodowych Polski w związku z członkostwem
w UE, Radom 2008.
Jasiuk E., Kunert-Diallo A., Zmiany w prawie normującym akty bezprawnej ingerencji, [w:] T. Compa, J. Rajcher, K. Załęski, Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa w lotnic-twie, Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych, Dęblin 2012.
Jasiuk E., Problemy prawne finansowania lotnictwa w Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem Polski, Warszawa 2016.
Jasiuk E., Wosiek R., Global security and safety management in civil aviation in light of annex 19 to the Chicago Convention, [w:] E. Jasiuk, R. Wosiek (red.), Legal conditions of international cooperation for the safety and efficiency of civil aviation, Warszawa 2019.
Jasiuk E., Ziółkowski A., Krajowy System Nadzoru nad bezpieczeństwem transportu lotniczego w Polsce, [w:] Derżawotworenija ta prawowiedienija. Problemy ta perspektywy rozwitku, Lwów 2018.
Jennings G., Water-Based Tourism, Sport, Leisure, and Recreation Experiences, https:/
/booksite.elsevier.com/samplechapters/9780750661812/Sample_Chapters/02~-
Chapter_1.pdf (dostęp: 18.03.2020).
Kaspar C., Management im Tourismus, Verlag Paul Haupt, Bern – Stuttgart – Wien 1995.
Kasper D., Deregulation and Globalization: Liberalizing International Trade I Air Services, Cambridge, MA, 1988.
Kasprzyk P., Komentarz do art. 94, [w:] M. Żylicz (red.), Prawo lotnicze. Komentarz, Warszawa 2016.
Konert A., Odpowiedzialność cywilna przewoźnika lotniczego, Warszawa 2010.
Krawczyk A., Ochrona ekonomicznych interesów konsumenta w umowach zawieranych na odległość, Radca Prawny, nr 4/2006.
Krynicki J., Opracowanie zasad Funduszu Turystycznego dla b. Komitetu ds.. Turystyki, (maszynopis), 1958.
Kunert-Diallo A., Dostęp do rynku i konkurencja w transporcie lotniczym w UE i regulacjach krajowych na tle przemian globalnych, Warszawa 2018.
Kunert-Diallo A., Konert A., Odpowiedzialność operatora kosmicznego względem tury-stów kosmicznych, Państwo i Prawo, nr 6/2019.
Kunert-Diallo A., Zakaz praktyk ograniczających konkurencję, [w:] M. Żylicz (red.), Wdrażanie zobowiązań międzynarodowych Polski w związku z członkostwem w Unii Europejskiej, Radom 2004.
Libera K., Międzynarodowy ruch osobowy, Warszawa 1969.
Moser J.J., Grunt – Sätze des jetzt üblischen europäischen Völker – Rechts in Friedens – Zeiten, Frankfurt a/M 1763.
Łukaszuk L., Balcerzak T. (red.), Lotnictwo cywilne i jego problemy, Warszawa 2007.
Maertens S., Grimme W., Traffic impacts of EU horizontal air service agreements, Transportation Research Procedia 2019, vol. 37.
Manteuffel T., Historia powszechna średniowiecza, Warszawa 1965.
Markiewicz T.M., Jednolita europejska przestrzeń powietrzna – stan obecny i perspektywa zmian w świetle projektu pakietu SES 2+, [w:] E. Dynia, D. Kuźniar-Kwiatek (red.), Międzynarodowe prawo lotnicze, kosmiczne i technologiczne, Rzeszów 2016.
Martens G.F., Prẻcis du dront des gens moderne de l’ Europe, Paris 1831.
Middleton V.T.C., Marketing w turystyce, Warszawa 1996.
Moon Jr A.I., A Look at Airspace Sovereignty, Journal of Air Law and Commerce 1963, vol. 29, no. 4.
Nesterowicz M., Prawo turystyczne, Warszawa 2016.
Nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1996.
Nowakowska A., Społeczno–ekonomiczne uwarunkowania ruchu turystycznego w układach przestrzennych, Monografie, nr 88, Kraków 1989.
Omańczyk E.J., Encyklopedia spraw międzynarodowych i ONZ, Warszawa 1980.
Pelowski W., Kuźmicz M, Polacy na skrzydłach, „Gazeta Wyborcza” z 6–7 czerwca 2007.
Pieńkos J., Prawo międzynarodowe publiczne, Zakamycze 2004.
Piermartini R., Rousova L., Liberalization of Air Transport Services and Passenger Traffic, World Trade Organization Economic Research and Statistics Division Liberalization of Air Transport Services and Passenger Traffic 2008.
Polkowska M., Prawo bezpieczeństwa w kosmosie, Warszawa 2018.
Polkowska M., Suwerenność państwa w przestrzeni powietrznej: geneza, zakres i ewolucja, Warszawa 2009.
Przyborowska–Klimczak A., Skrzydło–Tefelska E., Dokumenty Europejskie, t. 5, Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, Lublin 2004.
Pufendorf S., De iure naturae et gentium libri octo, London 1934.
Stefanicki R., Pojęcie i wzorzec konsumenta w prawie europejskim, Radca Prawny 2006, nr 5.
Saalfeld F., Handbuch des positiven Völkerrechts, Tübingen 1833.
Sawicki S., Prawo państwa do regulowania międzynarodowego ruchu osobowego, Warszawa 1986.
Schmalz Th., Das europäische Völker – Recht, Berlin 1817.
Słojewska A., Walewska D., Bielecki J., Wolne niebo nad Atlantykiem: niższe ceny, więcej lotów, „Rzeczpospolita” 2007, nr 2343/90.
Smith F.L., Jr. and Braden Cox, Airline Deregulation, https://www.econlib.org/library/
Enc/AirlineDeregulation.html (dostęp: 15.03.2020).
Société des Nations, Jurnal Official, Fevrier, 1937.
Spasojevic B., Air transport and tourism –a systematic literature review, Current Issues in Tourism 2018, vol. 21, no. 9.
Stankov U., Stojanović V., Dragićević V., Arsenović D., Ecotourism – an alternative to mass tourism nature park „Stara Planina”, Зборник радова Географског института „Јован Цвијић” САНУ, Географски институт „Јован Цвијић” САНУ 2011, vol. 1.
Steyn J.N., The impact of International Air Transport Agreements on Airline Operations in southern Africa, African Journal of Hospitality, Tourism and Leisure 2016, vol. 5(2).
Strupp K., Eléments du droit international public universel, européen et americain, Paris 1930.
Szymajda I., Konkurencja w transporcie lotniczym. Prawo europejskie i problemy dostosowania prawa polskiego (rozprawa doktorska), Warszawa 2000.
Terminologia turystyczna. Zalecenia WTO, ONZ – WTO, UKF i T, Warszawa 1995.
The World Standard time Travel Information Manual, Manager by IATA, 2007.
Tribe J., The economics of recreation leisure and tourism, Elsevier Oxford 2004.
Turystyka alternatywna, [w:] Encyklopedia zarządzania, https://mfiles.pl/pl/index.php/
Turystyka_alternatywna (dostęp: 2.04.2020).
UN, Statistiwues des Migrations Internationales Etudes Statistiques, Serie M, cz. III, par. 17.
Vadimovna J., Mikhailovna N, Shirin S., Ecological tourism in the state image policy structure. Experience and problems of modern Russia, Current Issues in Tourism, 2015, https://www.tandfonline.com/loi/rcit20 (dostep: 2.04.2020).
Walulik J., Progressive Commercialization of Airline Governance Culture, London–New York 2017.
Walulik J., Progressive Commercialization of Airline Governance Culture, Routledge Research in International Commercial Law, London–New York 2017.
Wassenbergh H.A., New Aspects of National Aviation Policies and the Future of International Air Transport Regulation, Air and Space Law, 1988, vol. 13(1).
Weaver D.B., Alternative to mass tourism in Dominica, Annals of Tourism Research 1991, vol. 18, issue 3.
Weaver D.B., Asymmetrical Dialectics of Sustainable Tourism: Toward Enlightened Mass Tourism, Journal of Travel Research 2014, vol. 53.
Weinberg S.K., Liberalization of Air Transport: Time for the EEC to Unfasten Its Seatbelt, Journal of International Law 1991, vol. 12(3).
Wieczorkiewicz B., O użyciu wyrazów „turyzm”, i „turystyka”, Rynek Turystyczny 1957, nr 2.
Wielka encyklopedia prawa, Warszawa 2005.
Wielka encyklopedia PWN, Warszawa 2005, t. 28.
Wodejko S., Zagadnienia turystyki w Pracach Ligii Narodów i Rady Gospodarczo-Społecznej ONZ, Ruch Turystyczny 1967, nr 3.
Wolff Ch., Ius gentium metodo scientifica pertractatum, London 1934.
Wójcik Z., Historia powszechna XVI–XVII wieku, Warszawa 1991.
Zuch R., Iris et iudicii fecialis, iuris Inter gentes et quaestionum de eodem explicato, Washington 1911.
Żylicz M., Prawo lotnicze międzynarodowe, europejskie i krajowe, Warszawa 2002.
Żylicz M., Prawo lotnicze międzynarodowe, europejskie i krajowe, Warszawa 2011.
Żylicz M., Terroryzm lotniczy, Palestra, nr 3–4, Warszawa 2004.