Komentarz do Konstytucji RP art. 25

Spis treści:

Wykaz skrótów
Komentowany przepis Konstytucji RP

Artykuł 25

1. Uregulowania w poprzednich konstytucjach
2. Uregulowania w innych państwach Unii Europejskiej
3. Konstytucyjna zasada równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych oraz zasada bezstronności światopoglądowej władz publicznych
4. Tradycje regulacji
5. Problemy terminologiczne. Pojęcie wolności sumienia i religii oraz wolności sumienia i wyznania
6. Wolność sumienia i religii (wyznania) jako prawo podmiotowe
7. Wolność sumienia i religii (wyznania) jako wolność osobista
8. Kwestie terminologiczne. Pojmowanie terminów „kościół” oraz „związek wyznaniowy”
9. Status prawny kościołów i związków wyznaniowych
10. Zasady ustrojowe w art. 25 Konstytucji RP
11. Zasada równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych
12. Zasada bezstronności władz publicznych w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych
13. Zasada wzajemnej niezależności i autonomii państwa oraz kościołów i związków wyznaniowych
14. Zasada współdziałania państwa z kościołami i związkami wyznaniowymi
15. Zasada konsensualnej regulacji stosunków między państwem a kościołami i związkami wyznaniowymi
16. Koncepcje stosunku obowiązującego prawa do prawa wewnętrznego wspólnot religijnych
17. Obowiązek współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego
18. Model konsensualny regulacji stosunków między państwem a kościołami i związkami wyznaniowymi
19. Modele stosunków między państwem a istniejącymi na jego obszarze związkami wyznaniowymi
20. Problem umów regulujących stosunki między państwem a kościołami i związkami wyznaniowymi
21. Regulacja instytucjonalnej pozycji kościołów i związków wyznaniowych jako zasada ustrojowa
22. System regulacji stosunków wyznaniowych jako podstawa klasyfikacji państw
23. Pluralistyczna koncepcja relacji między państwem a kościołami i związkami wyznaniowymi
24. Powstawanie kościołów i związków wyznaniowych w optyce Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
25. Autonomia kościołów i związków wyznaniowych w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
26. Status kościołów i związków wyznaniowych w II Rzeczypospolitej
27. Regulacja stosunków między państwem a kościołami i związkami wyznaniowymi w okresie od zakończenia II wojny światowej do transformacji ustrojowej 1989 r.
28. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi

Bibliografia opracowań naukowych

Bibliografia opracowań naukowych

Abraham J., Konstytucja a stosunki wyznaniowe i Kościół, w: Nasza Kon-
stytucja, Kraków 1922.
Andrzejuk A., Prasumienie (synderesis) i sumienie (conscientia) w ujęciu św.
Tomasza z Akwinu, „Roczniki Filozoficzne” 1997, t. XLV, nr 1.
Angold M., Cesarstwo Bizantyjskie 1025–1204. Historia polityczna, Wro-
cław–Warszawa–Kraków 1993.
Baszkiewicz J., Myśl polityczna wieków średnich, Poznań 1998.
Baszkiewicz J., Państwo suwerenne w feudalnej doktrynie politycznej od
początku XIV w., Warszawa 1964.
Berman H.J., Prawo i rewolucja. Kształtowanie się zachodniej tradycji praw-
nej, Warszawa 1995.
Bernard P., The Origins and Josephinism, Colorado Springs 1964.
Bertone T., Analiza i ocena umów między Kościołem a wspólnotami poli-
tycznymi, „Kościół i Prawo”, t. 4, Lublin 1985.
Bielawska A., Wiśniewski J., Żodź K., Traktat ustanawiający konstytucję
dla Europy w porównaniu z konstytucjami państw członkowskich Unii
Europejskiej, Poznań 2006.236 Bibliografia
Bijsterveld S.C. van, Religious minoroties and minority churches in the
Netherlands, the legal context, w: „ European Consortium for Church
and State Research, The Legal Status of Religious Minorities in the
Countries of the European Union”, Thessaloniki–Milano 1994.
Biliński K., Hiobowie XX wieku. Wspomnienia Świadków Jehowy (Badaczy
Pisma Świętego), Wrocław 1998.
Błaś A., Uwagi do art. 25 Konstytucji, w: J. Boć (red.), Konstytucje Rzeczypo-
spolitej oraz komentarz do Konstytucji RP z 1997 roku, Wrocław 1998.
Bobko A., Tolerancja a wolność, w: A.L. Zachariasz, S. Symotiuk (red.) przy
współpracy I. Różyckiej, Europejskie modele tolerancji, Rzeszów 2001.
Bonnici U.M., Państwo i kościół na Malcie, w: G. Robbers (red.), Państwo
i Kościół w krajach Unii Europejskiej, Wrocław 2007.
Borecki P., Artykuł 25 ust. 5 Konstytucji RP a ustawa o gwarancjach wolności
sumienia i wyznania, w: P. Stanisz, M. Ordon (red.), Układowe formy
regulacji stosunków między państwem a związkami wyznaniowymi (art.
25 ust. 4–5 Konstytucji RP), Lublin 2013.
Borecki P., Autonomia kościołów i innych związków wyznaniowych we
współczesnym prawie polskim, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2012,
nr 15.
Borecki P., Geneza modelu relacji państwo–kościół w Konstytucji RP, War-
szawa 2008.
Borecki P., Janik C., Prawo wewnętrzne nierzymskokatolickich związków
wyznaniowych w Polsce – wybór aktów prawnych, Warszawa 2012.
Borecki P., Pietrzak M., Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2
kwietnia 2003 r., sygn. akt K 13/02, „Przegląd Sejmowy” 2003, nr 5.
Bożyk  S.,  Konstytucyjna zasada  równouprawnienia  kościołów  i  innych
związków wyznaniowych, w: H. Zięba-Załucka, M. Kijowski, Zasada
równości w prawie, Rzeszów 2004.
Brodziński W., Położenie prawne Kościoła Ewangelicko-Reformowanego
w Polsce po roku 1918, „Jednota” 1992, nr 3.
Browning R., Cesarstwo Bizantyjskie, Warszawa 1997.
Brzozowski J., Konstytucyjna zasada dobra wspólnego, „Państwo i Prawo”
2006, z. 11.
Brzozowski W., Bezstronność światopoglądowa władz publicznych w Kon-
stytucji RP, Warszawa 2011.237 Bibliografia
Bursche E., Konkordaty. Studium historyczne, Warszawa 1930.
Burton W., Weninger M. (red.), Legal aspects of the relation between the
European Union of the future and the communities of faith and con-
viction. The role of these communities and co-operation for a common
European future, Symposium report, Bruksela 2002.
Canas V., Państwo i kościół w Portugalii, w: G. Robbers (red.), Państwo
i Kościół w krajach Unii Europejskiej, Wrocław 2007.
Casey J., Państwo i kościół w Irlandii, w: G. Robbers (red.), Państwo i Ko-
ściół w krajach Unii Europejskiej, Wrocław 2007.
Chruściak R., Przygotowanie Konstytucji Rzeczypospolitej z dnia 2 kwietnia
1997 r. – przebieg prac parlamentarnych, Warszawa 1997.
Czaja J., Prawnomiędzynarodowy status Watykanu, Warszawa 1983.
Czochara A., Górowska B., Nadolski M., Osuchowski J., Dylematy wolności
sumienia i wyznania w państwach współczesnych, Warszawa 1996.
Czochara A., Mechanizmy ochrony wolności sumienia i wyznania w pań-
stwach Europy Zachodniej, w: A. Czochara, B. Górowska, M. Nadolski,
J. Osuchowski (red.), Dylematy wolności sumienia i wyznania w pań-
stwach współczesnych, Warszawa 1996.
Czochara A., Mechanizmy ochrony wolności sumienia i wyznania w pań-
stwach Europy Zachodniej, w: A. Czochara, B. Górowska, M. Nadolski,
J. Osuchowski (red.), Dylematy wolności sumienia i wyznania w pań-
stwach współczesnych, Warszawa 1994.
Czochara A., Stosunki państwo–kościół. Belgia, Francja, Hiszpania, Włochy,
Warszawa 1994.
Dąbrowski S., Rogowska B. (red.), Propaganda antykościelna w Polsce w la-
tach 1945–1978, Wrocław 2001.
d’Hellencourt B., Les vicissitudes d’une „sécularisation chrétienne” au
Royaume-Uni,  w:  Religions  et  laïcité  dans  l’Europe  des  Douze,  dir.  
J. Baubérot, Paris 1994.
Demiańczuk J., Uznanie prawne wyznań w świetle konstytucji, „Państwo
i Prawo” 1946, R.I, z. 9–10
Demiańczuk-Jurkiewicz J., Unifikacja polskiego prawa wyznaniowego , „Pań-
stwo i Prawo” 1948, R.III, z. 5–6
Dębowski J., Gawor L., Jedynak S., Kosior K., Zdybel J., Mała encyklopedia
filozofii, pojęcia, problemy, kierunki, szkoły , Bydgoszcz 1996.238 Bibliografia
Dobrowolski M., Bezstronność (neutralność) państwa w sprawach przeko-
nań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych – rzeczywistość czy
utopia?, w: P. Czarnek, D. Dudek, P. Stanisz (red.), Podstawy regulacji
stosunków państwo–kościół w Rzeczypospolitej Polskiej i Republice
Włoskiej, Lublin 2010.
Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL w walce z Kościołem katolickim
1944–1990 w świetle dokumentów MSW, Warszawa 2000.
Drozd R., Ukraińcy w Polsce w okresie przemian politycznych 1944–1981,
w: P. Madejczyk (red.), Mniejszości narodowe w Polsce. Państwo i spo-
łeczeństwo polskie a mniejszości narodowe w okresach przełomów po-
litycznych (1944–1989), Warszawa 1998.
Dübeck I., Państwo i kościół w Danii, w: G. Robbers (red.), Państwo i Kościół
w krajach Unii Europejskiej, Wrocław 2007.
Duchesne J., Kościół sekt?, „Communio” 1991, nr 3.
Dudek A., Państwo i kościół w Polsce 1945–1970, Kraków 1995.
Dudek D., Równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych na tle
konstytucyjnych zasad prawa wyznaniowego, w: A. Mezglewski (red.),
Prawo wyznaniowe w systemie prawa polskiego, Lublin 2004.
Emilianides A., Państwo i Kościół na Cyprze, w: G. Robbers (red.), Państwo
i Kościół w krajach Unii Europejskiej, Wrocław 2007.
Errera P., Traité de droit public belge, Paris 1918.
Fąka M., Państwowe prawo wyznaniowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
Wybór tekstów źródłowych, Warszawa 1978.
Ferrari S., Państwo i kościół we Włoszech, w: G. Robbers (red.), Państwo
i Kościół w krajach Unii Europejskiej, Wrocław 2007.
Friedner L., Państwo i kościół w Szwecji, w: G. Robbers (red.), „Państwo
i Kościół w krajach Unii Europejskiej”, Wrocław 2007.
Fundowicz S., Osobowość publicznoprawna wspólnot religijnych w Niem-
czech, w: Współczesne problemy prawa publicznego, t. I, Lublin 1999.
Garlicki L., Wolność sumienia i wyznania w orzecznictwie konstytucyjnym.
Status wspólnot religijnych, „Biuletyn Trybunału Konstytucyjnego”  
numer specjalny 1999.
Garlicki L. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. V,
Warszawa 2007.239 Bibliografia
Garlicki L. (red.), Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności. Komentarz, t. I, Warszawa 2010.
Garlicki L., Wolność sumienia i wyznania w orzecznictwie konstytucyj-
nym – status wspólnot religijnych, w: „Wolność sumienia i wyznania
w orzecznictwie konstytucyjnym XI Konferencja Europejskich Sądów
Konstytucyjnych, Warszawa 19–20 maja 1999 r.”, „Biuletyn Trybunału
Konstytucyjnego” 1999, nr spec.
Gastpary W., Biskup Bursche i sprawa Polska, Warszawa 1992.
Gastpary  W.,  O  losach  Kościoła  Ewangelicko-Augsburskiego  w  Polsce
w okresie dwóch wojen światowych i o ostatnich latach Biskupa Bur-
schego uwag kilka, „Rocznik Teologiczny” 1973, z. 2.
Gastpary W., Położenie prawne protestantyzmu Polskiego, „Rocznik Teo-
logiczny” 1962.
Gastpary W., Protestantyzm w Polsce w dobie dwóch wojen światowych,  
cz. 1, 1914–1939, Warszawa 1978.
Gieysztor A., Władza Karola Wielkiego w opinii współczesnej, Warszawa
1938.
Głowacki A., System konstytucyjny Holandii, Warszawa 2003.
Gołembski F., Tożsamość europejska (aspekty teoretyczne), w: Tożsamość
europejska, Warszawa 2005.
Gołębiowski M., Dzieje kultury Stanów Zjednoczonych, Warszawa 2006.
Górecki J., Komentarz do niektórych przepisów ustawy o stosunku Państwa
do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, Kraków 2002.
Górski W., Konkordat polski 1993, Warszawa 1998.
Granat M., Granice wolności religijnej w społeczeństwie pluralistycznym, w:
F. Gołembski (red.), Kultura i prawo: materiały III międzynarodowej
konferencji na temat „Religia i wolność religijna Unii Europejskiej”,
Warszawa, 2–4 września 2002, (red.) J. Krukowski, O. Theisen, Lublin
2003.
Grelewski S., Wyznania protestanckie i sekty religijne w Polsce współcze-
snej, Sandomierz 1935.
Grynsztejn J., Kerner I., Przepisy o organizacji gmin wyznaniowych żydow-
skich, Warszawa 1969.
Grzybowski K., Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 1967. 240 Bibliografia
Grzybowski K., Klasowe podłoże feudalnego papalizmu i absolutyzmu, „Cza-
sopismo Prawno-Historyczne” 1953, t. 5.
Grzybowski S., Glosa do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia
1963 r., sygn. akt I CR 223/63, OSP 1965, nr 1, poz. 6.
Gulewicz E., System konstytucyjny Francji, Warszawa 2000.
Guzik E.M., Prawne aspekty działalności sekt religijnych w Polsce, „Państwo
i Prawo” 2000, z. 3.
Guzik-Makaruk E.M., Sekty religijne w Polsce, Warszawa 2004.
Habrat A., Prawo i moralność jako wyznaczniki tolerancji, w: A.L. Zachariasz
S. Symotiuk (red.) przy współpracy I. Różyckiej, Europejskie modele
tolerancji, Rzeszów 2001.
Haldon J., Bizancjum. Zarys dziejów, Warszawa 2006.
Hallam E.M., Everard J., Francja w czasach Kapetyngów 987–1328, War-
szawa 2006.
Hambura S., Muszyński M., Karta Praw Podstawowych, Bielsko-Biała 2001.
Haussig W., Historia kultury bizantyjskiej, Warszawa 1969.
Heikkilä M., Knuutila J., Scheinin M., Państwo i kościół Finlandii, w:  
G. Robbers (red.), Państwo i Kościół w krajach Unii Europejskiej, Wro-
cław 2007.
Hill M., Church Autonomy in the United Kingdom, w: G. Robbers (red.),
Church Autonomy. A Comparative Survey, Frankfurt am Main 2001.
Hudson W.S., Religion in America. An Historical Account of the Development
of American Religious Life, 4th ed. New York–London 1987.
Ibán I.C., Państwo i kościół w Hiszpanii, w: G. Robbers (red.), Państwo
i Kościół w krajach Unii Europejskiej, Wrocław 2007.
Jaczynowska M., Religie świata rzymskiego, Warszawa 1987.
Jasudowicz T., O uznanie i poszanowanie pozycji i roli religii i Kościoła
w jednoczącej się Europie, w: C. Mik (red.), Polska w Unii Europejskiej.
Perspektywy, warunki, szanse i zagrożenia, Toruń 1997.
Kamiński I.C., Wolność myśli, sumienia i wyznania w orzecznictwie ETPCz
za lata 2008–2009, „Europejski Przegląd Sądowy” 2010, nr 11.
Kell J.M., Historia zachodniej teorii prawa, Kraków 2006.
Keller J. (red.), Katolicyzm wczesnośredniowieczny, Warszawa 1973. 241 Bibliografia
Kirchhof P., Die Kirchen und Religionsgemeinschaften als Körperschaften
des öffentlichen Rechts, w: J. Listi, D. Pirson (red.), Handbuch des Sta-
atskirchenrechts der Bundesrepublik Deutschland, wyd. 2, t. 1.
Klafkowski A., Prawo międzynarodowe a Stolica Apostolska, „Życie i Myśl”
1963, nr 11–12.
Kłaczkow J., Wpływ aparatu państwowego na obsadę naczelnych władz
Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w latach 1945–1951, w: J. Kłacz-
kow (red.), Polski protestantyzm w czasach nazizmu i komunizmu, Toruń
2009.
Knowles M.D., Obolensky D., Historia kościoła, t. 2, 600–1500, Warszawa
1988.
Kolasa J., Europa – rodowód i tożsamość, w: S. Dudzik (red.), Konstytucja dla
Europy. Przyszły fundament Unii Europejskiej, Zakamycze 2005.
Konopka H., Religia w szkołach Polski Ludowej. Sprawa nauczania religii
w polityce państwa 1944–1961, Białystok 1997.
Korzeniowski M., Społeczne uwarunkowania holenderskiej kultury prawnej,
„Studia Socjologiczne” 2001, nr 1.
Kosek M., Konstytucyjne zasady niemieckiego prawa wyznaniowego, w:
„Prawo wyznaniowe w systemie prawa polskiego. Materiały I Ogól-
nopolskiego Sympozjum Prawa Wyznaniowego”, (Kazimierz Dolny
14–16 stycznia 2003), red. A. Mezglewski, Lublin 2004.
Kowalski J.M., Staro – Katolicki Kościół Mariawitów, Płock 1932.
Kozłowski J., Langner J., Zagajewski T., Atlas wyznań w Polsce, Kraków 1989.
Krasowski K., Związki wyznaniowe w II Rzeczypospolitej. Studium praw-
nohistoryczne, Warszawa–Poznań 1988.
Krukowski J., Konkordat polski. Znaczenie i realizacja, Lublin 1999.
Krukowski J., Konkordaty współczesne. Doktryna – teksty (1964–1994),
Warszawa 1995.
Krukowski J., Konstytucyjny system relacji między państwem a Kościo-
łem katolickim oraz innymi kościołami i związkami wyznaniowymi, w:  
E. Mojak (red.), Ustrój konstytucyjny Rzeczypospolitej Polskiej, t. X, Lu-
blin 2000.
Krukowski J., Kościół i państwo. Podstawy relacji prawnych, Lublin 1993.242 Bibliografia
Krukowski J., Kościół i państwo. Podstawy relacji prawnych, Lublin 2000.
Krukowski J., Podstawowe zagadnienia prawa konkordatowego, „Studia
Prawnicze” 1996, nr 1–4.
Krukowski J., Polskie prawo wyznaniowe, Warszawa 2000.
Krukowski J., Warchałowski K., Polskie prawo wyznaniowe, Warszawa 2000.
Kucharzewski J., Od białego do czerwonego caratu, Gdańsk 1990.
Kucybała-Kreft P., Konkordat z 1925 r. w aktualnym orzecznictwem sądo-
wym – wybrane zagadnienia, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2021,
t. 24.
Kumaniecki K., Administracja wyznaniowa, w: K. Kumaniecki, B. Wasiutyń-
ski, J. Panejko, Polskie prawo administracyjne w zarysie, Kraków b.r.w.
Kumor B., Historia kościoła, cz. 6. Czasy nowożytne. Kościół w okresie ab-
solutyzmu i oświecenia, Lublin 1985
Langel H., Destruktive Kulte und Sekten. Programme, Strukturen, Gefah-
ren, w: G. Kaiser, U. Thurnherr, M. Borghi (red.), Sekten und Okkulti-
smus. Kriminologische Aspekte, Reihe Kriminologie, Band 14, Zürich  
1996.
Langer T., Państwo a nierzymskokatolickie związki wyznaniowe w Polsce
Ludowej, Poznań 1967.
Laurent F., L’Église et l’Êtat en Belgique, Brussels/Leipzig, 1962.
Lebioda T., Herrnhuci, hutterowcy, sztundyści i chiliaryści w Rosji w XVIII
i XIX wieku, w: T. Dębowski (red.), Kościoły i związki wyznaniowe w sto-
sunkach międzynarodowych, Wrocław 2003.
Legutko L., Tolerancja, Kraków 1999.
Leszczyński P.A., Regulacja stosunków między państwem a nierzymskoka-
tolickimi kościołami i innymi związkami wyznaniowymi określona w art.
25 ust. 5 Konstytucji RP, Gorzów Wielkopolski 2012.
Leszczyński P.A., Zagadnienia wyznaniowe w Konstytucji RP, Warszawa
2001.
Leszczyński P.A., Zasada równouprawnienia kościołów i innych związków
wyznaniowych w świetle relacji między art. 25 ust. 1 a art. 25 ust. 5
Konstytucji RP, w: A. Bałaban, P. Mijal (red.), Zasady Naczelne Konsty-
tucji RP z 2 kwietnia 1997 roku. Materiały 52. Ogólnopolskiego Zjazdu
Katedr Prawa Konstytucyjnego w Międzyzdrojach (27–29 maja 2010 r.),  
Szczecin 2011243 Bibliografia
Listl J., Staatliche und kirchliche Gerichtsbarkeit, w: J. Isensee, W. Rüfner,  
W. Rees (red.), Kirche im freiheitlichen Staat, Berlin 1996.
Longchamps de Berier F., Przeciw reliktom Oświecenia w prawie wyzna-
niowym, „Państwo i Prawo” 1995, z. 1.
Łopatka A., Wolność sumienia i wyznania, w: Prawa człowieka. Model praw-
ny, red. R. Wieruszewski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1991.
Łyko Z., Sytuacja prawna Kościoła Adwentystycznego w Polsce międzywo-
jennej 1918–1939, Warszawa 1977.
Łyko Z., Wolność sumienia i wyznania w relacji człowiek–kościoły –pań-
stwo, w: L. Wiśniewski,(red.), Podstawowe prawa jednostki i ich sądowa
ochrona, Warszawa 1997.
Łyko Z., Zabiegi o legalizację Kościoła Adwentystycznego w okresie między-
wojennym, „Rocznik Teologiczny” 1977, z. 2.
Maeijer J.M.M., Rechtspersoon, godsdienst en levensovertuiging, Amster-
dam 1986.
Małajny R.M., Mur separacji – państwo a kościół w Stanach Zjednoczonych
Ameryki, Katowice 2002.
Małajny R.M., Regulacja kwestii konfesyjnych w Konstytucji III RP. Refleksje
krytyczne, w: R. Tokarczyk, K. Motyka (red.), Ze sztandarem prawa przez
świat. Księga dedykowana Profesorowi Wieńczysławowi Józefowi Wa-
gnerowi von Igelgrund z okazji 85-lecia urodzin, Kraków 2002.
Margueritte B., Francuski model stosunków państwo–kościół, w: P. Mazur-
kiewicz, S. Sowiński (red.), Religia – tożsamość – Europa, Wrocław–
Warszawa–Kraków 2005.
Mariański J., Kościół w społeczeństwie przemysłowym, Lublin 1983.
Mariański J., Kościół, w: Encyklopedia socjologii, t. 2, Warszawa 1999.
Mariański J., Religia i Kościół między tradycją i ponowoczesnością. Studium
socjologiczne, Kraków 1997.
Mariański J., Sekularyzacja i desekularyzacja w nowoczesnym świecie,  
Lublin 2006.
Markiewicz S., Protestantyzm, Warszawa 1982.
Mazurek F., Prawo człowieka do wolności religijnej, „Kościół i Prawo” 1998,
t. 5.
Mączyński A., Znaczenie konkordatu dla polskiego systemu prawnego, w:  
J. Dyduch (red.), Rola i znaczenie konkordatu 1993, Kraków 1994.244 Bibliografia
Mezglewski A., Misztal H., Stanisz P., Prawo wyznaniowe, Warszawa 2006.
Mezglewski A., Misztal H., Stanisz P., Prawo wyznaniowe, Warszawa 2011.
Mezglewski A., Utworzenie oraz rejestracja związku wyznaniowego jako
przejawy wolności religijnej, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2015,
nr 18.
Michalak R., Kościoły protestanckie i władze partyjno-państwowe w Polsce
(1945–1956), Warszawa 2002.
Michalak R., Kościoły protestanckie w koncepcjach i działaniach Urzędu do
Spraw Wyznań 1950–1989, w: J. Kłaczkow (red.), Polski protestantyzm
w czasach nazizmu i komunizmu, Toruń 2009.
Michalak R., Państwo wobec działalności Kościołów protestanckich typu
ewangeliczno-baptystycznego w latach 1947–1950 na przykładzie Ziem
Zachodnich, „Studia Zachodnie”, 1998, t. 3
Mik C., Czynniki religijny i etyczny w prawie i praktyce Unii Europejskiej,
„Kultura i Prawo III Religia i wolność religijna w Unii Europejskiej”,
Lublin 2003.
Mikat V.P., Das kirchenpolitische System. Staat und Kirchen in der Bundesre-
publik, Berlin–Erich 1997.
Mikołajewicz J., Smolak M., Zasada demokratycznego państwa prawnego
w aksjologii Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w: J. Kowalski (red.),
Państwo prawa. Demokratyczne państwo prawne, Warszawa 2008.
Mironczuk J., Polityka państwa wobec Zjednoczonego Kościoła Ewangelicz-
nego w Polsce (1947–1989), Warszawa 2006.
Misztal H., Kościelne pojęcie wolności religijnej a ustawa o gwarancjach
wolności sumienia i wyznania z 1989 r., „Kościół i Prawo” 1993, t. 11.
Misztal H., Wolność religijna, w: H. Misztal (red.), Prawo wyznaniowe,  
Lublin 2000.
Mojak R., Kościół a sprawy publiczne w demokratycznym państwie. Podsta-
wy doktrynalne oraz zasady prawne współdziałania Kościoła i Państwa
w sferze życia publicznego, w: A. Mezglewski (red.), „Funkcje publiczne
związków wyznaniowych. Materiały III Ogólnopolskiego Sympozjum
Prawa Wyznaniowego”, Kazimierz Dolny, 16–18 maja 2006.
Morawski R., Prawa jednostki a dobro wspólne (liberalizm versus komuni-
taryzm), „Państwo i Prawo” 1988, z. 11.245 Bibliografia
Myszor J., Sowiecki model rozdziału państwa od kościoła, „Chrześcijanin
w Świecie” 1994, nr 4.
Nawrot S., Prawna reglamentacja stosunków wyznaniowych – praktyka
polityczna państwa socjalistycznego wobec Kościoła katolickiego u pro-
gu Polski Ludowej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”
1982, z. 19.
Noël J.F., Święte cesarstwo, Warszawa 1998.
Nowaczyk M., Stachowski Z., Konkordat z Włochami, Warszawa 1989.
Olszówka M., Charakter prawny umowy, o której mowa w art. 25 ust. 5
Konstytucji RP, w: P. Stanisz, M. Ordon (red.), Układowe formy regula-
cji stosunków między państwem a związkami wyznaniowymi (art. 25  
ust. 4–5 Konstytucji RP), Lublin 2013.
Olszówka  M.,  Zawieranie  umów  i  uchwalanie  ustaw,  o  których  mowa  
w art. 25 ust. 5 Konstytucji RP, „Przegląd Sejmowy” 2010, nr 6.
Oniszczuk J., Dobro wspólne jako cel prawa, „Studia i prace Collegium
Kolegium Ekonomiczno-Społecznego SGH Warszawa” 2003, z. 5.
Orzeszyna K., Podstawy relacji między państwem a kościołem w konstytu-
cjach państw członkowskich w Unii Europejskiej. Studium porównawcze,
Lublin 2007.
Orzeszyna K., Systemy relacji między państwem i kościołem we Francji,
„Roczniki Nauk Prawnych” 2002, 12, z. 1.
Orzeszyna K., Współczesne interpretacje francuskie koncepcji państwa
świeckiego, „Roczniki Nauk Prawnych” 2003, 13, z. 1.
Ostrogórski G., Dzieje Bizancjum, Warszawa 1968.
Osuchowski J., Nowe ustawodawstwo w sprawach wyznaniowych, „Państwo
i Prawo” 1989, nr 10.
Osuchowski J., Prawo wyznaniowe Rzeczypospolitej Polskiej 1918–1969,
Warszawa 1967.
Osuchowski  J.,  Prawo wyznaniowe  Rzeczypospolitej  Polskiej w  latach
1918–1939, Warszawa 1967.
Osuchowski J., Religia i konstytucja, w: T. Mołdawa (red.), Państwo – de-
mokracja – samorząd: księga jubileuszowa na sześćdziesięciopięciolecie
Profesora Eugeniusza Zielińskiego, Warszawa 1999.
Ottaviani A., Institutiones Iuris Publici Ecclesiastici, t. II, Romae 1948. 246 Bibliografia
Paleczny T., Sekty. W poszukiwaniu utraconego raju, Kraków 1998.
Papastathis Ch., Państwo i kościół w Grecji, w: G. Robbers (red.), Państwo
i Kościół w krajach Unii Europejskiej, Wrocław 2007.
Papierzyńska-Turek M., Między tradycją a rzeczywistością. Państwo wobec
prawosławia 1918–1939, Warszawa 1989.
Pastusiak L. (red.), Prawa człowieka w Stanach Zjednoczonych, Warszawa
1985.
Persenius R., Church and State in Sweden 1995, „European Journal for
Church and State” 1996, nr 3.
Piechowiak M., Dobro wspólne jako fundament polskiego porządku kon-
stytucyjnego, Warszawa 2012
Piechowiak M., Filozoficzne podstawy rozumienia dobra wspólnego , „Kwar-
talnik Filozoficzny” 2003, nr 31, nr 2.
Piechowiak M., Konstytucyjna zasada dobra wspólnego – w poszukiwaniu
kontekstu interpretacji, w: W. Wołpiuk (red.), Dobro wspólne. Problemy
konstytucyjnoprawne i aksjologiczne, Warszawa 2008.
Piechowiak M., Prawnonaturalny charakter klauzuli dobra wspólnego, w:
A. Choduń, S. Czepita (red.), W poszukiwaniu dobra wspólnego: księga
jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, Szczecin 2010.
Piechowiak M., Służebność państwa wobec człowieka i jego praw jako na-
czelna idea Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. – osiągnięcie czy zadanie,
„Przegląd Sejmowy” 2007, nr 4(81).
Piechowiak M., W sprawie aksjologicznej spójności Konstytucji RP. Dobro
wspólne czy godność człowieka? w: S.L. Stadniczeńko (red.), Jedność
aksjologiczna systemu prawa w rozwijających się państwach demokra-
tycznych Europy, Opole 2010.
Pietrzak M., Demokratyczne świeckie państwo prawne, Warszawa 1999.
Pietrzak M., Konstytucyjne podstawy prawa wyznaniowego, w: M. Wyrzy-
kowski (red.), Konstytucyjne podstawy systemu prawa, Warszawa 2001.
Pietrzak M., Prawo kanoniczne w polskim systemie prawnym, „Państwo
i Prawo” 2006, z. 8.
Pietrzak M., Prawo wyznaniowe, Warszawa 1993.
Pietrzak M., Przełom w polskim ustawodawstwie wyznaniowym, „Ruch
Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1990, z. 2. 247 Bibliografia
Pietrzak M., Stosunki państwo – kościół w nowej konstytucji, „Państwo
i Prawo” 1997.
Pietrzak M., Stosunki Państwo – Kościół w obecnej i przyszłej Konstytucji,
w: „Rocznik Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej” 1993, nr 1.
Pietrzak M., Wolność sumienia i wyznania w RP (regulacje prawne i prakty-
ka), w: tegoż, Demokratyczne świeckie państwo prawa, Warszawa 1999.
Pietrzyk W., Polski Narodowy Kościół Katolicki na tle polityki wyznaniowej  
II Rzeczypospolitej i PRL, w: B. Grott (red.), Religia i polityka, Kraków
2000.
Pipes R., Rosja carów, Warszawa 2006.
Podgórski R.A., Starokatolicki Kościół Mariawitów. Studium historyczno-
-socjologiczne, Kraków 1998.
Pyclik K., Wolność sumienia i wyznania w Rzeczypospolitej Polskiej (za-
łożenia filozoficzno-prawne) , w: B. Banaszak, A. Preisner (red.), Prawa
i wolności obywatelskie w Konstytucji RP, Warszawa 2002.
Rakoczy B., Ustawa o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w Polsce.
Komentarz, Warszawa 2008.
Rakoczy B., Ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego w Rzeczy-
pospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2008.
Reiner B., Wyznania i związki religijne w województwie śląskim 1922–1939,
Opole 1977.
Rogier L.J., de Berier de Sauvigny G., Hajjar J., Historia kościoła, cz. 4,
1715–1848, Warszawa 1987.
Rotfeld A.D. (red.), Prawa człowieka. Międzynarodowe zobowiązania Polski
(Wybór dokumentów), Warszawa 1989.
Rybak S., Mariawityzm. Studium historyczne, Warszawa 1992.
Rybczyński H., W sprawie Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzeczą-
pospolitą Polską z 10 lutego 1925 roku, w: Z. Zieliński, S. Wilk (red.),
Kościół w Drugiej Rzeczypospolitej, Lublin 1981.
Rydlewski G., Geneza i tryb przygotowania ustawodawstwa wyznaniowego
w Polsce w 1989 r., w: Regulacja prawna stosunków wyznaniowych
w Polsce, red. B Górowska, G. Rydlewski, Warszawa 1992.
Rynkowski M., Status prawny kościołów i związków wyznaniowych w Unii
Europejskiej, Warszawa 2004. 248 Bibliografia
Sadurski W., Racje liberała. Eseje o państwie liberalno-demokratycznym,
Warszawa 1992.
Safjan M., Bosek L. (red.), Konstytucja RP, t. I Komentarz. Art. 1–86, War-
szawa 2016.
Safjan M., Wolność religijna w konstytucjach państw europejskich, „Kultura
i Prawo III Religia i wolność religijna w Unii Europejskiej”, Lublin
2003.
Santagada O.D., Charakterystyka oraz sytuacja sekt i niezależnych grup reli-
gijnych, w: O.D. Santagada, E.P. Bravo, I.D, de Leon, O.V. Bueno, H.R. Mu-
noz, B. Kloppenburg, P. Capanna (red.), Wspólnoty kościelne, niezależne
grupy religijne, sekty na przykładzie Ameryki Łacińskiej, Warszawa 1995.
Sawicki J., Stan prawny Kościoła Mariawitów, Warszawa 1935.
Sawicki J., Studia nad położeniem prawnym mniejszości narodowych w pań-
stwie polskim, Warszawa 1937.
Sawicki J., Studia nad położeniem prawnym mniejszości religijnych w Polsce,
Warszawa 1937.
Serajski M., Idea jedności karolińskiej, Warszawa 1973.
Skrzydło W., Mojak R., Konkordat w świetle prawa konstytucyjnego, w:  
J. Krukowski (red.), Nowy konkordat a prawo polskie, Warszawa 1994.
Skrzydło W., Ustrój polityczny Francji, Warszawa 1992.
Skubiszewski K., Konkordat z 10 lutego 1925 r. Zagadnienia prawnomię-
dzynarodowe, w: Z. Zieliński, S. Wilk (red.), Kościół w Drugiej Rzeczy-
pospolitej, Lublin 1981.
Sobański R., Dobro wspólne w definicji ustawy Tomasza z Akwinu , w: Prawo
a wartości. Księga jubileuszowa prof. J. Nowackiego, Kraków 2000.
Sobański R., Kościół jako podmiot prawa, Warszawa 1983.
Sobański R., Prawo kanoniczne a krajowy porządek prawny, „Państwo i Pra-
wo” 1999, z. 6.
Sobczak J., Osadnictwo karaimskie w Wielkim Księstwie Litewskim, PTPN –
Wydział Historii i Nauk Społecznych, Sprawozdania nr 103, Poznań
1988.
Sobczak J., Podstawy wiedzy o państwie i prawie, Poznań 2002.
Sobczak J., Położenie prawne polskich wyznawców islamu, w: Islam a świat,
red. R. Bäcker, S. Kitab, Toruń 2003.249 Bibliografia
Sobczak J., Położenie prawne tatarskich wyznawców islamu w II Rzeczypo-
spolitej, „Przegląd Historyczny”, t. LXXIX 1988.
Sobczak J., Problem sytuacji prawnej ludności muzułmańskiej w Polsce,
„Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Zarządzania i Prawa w Warszawie”,
seria Prawo, r. IX, 2004, nr 1 (15).
Sobczak W., Wolność myśli, sumienia i religii. Poszukiwanie standardu eu-
ropejskiego, Toruń 2013.
Sobczyk P., Konstytucyjna zasada konsensualnego określania stosunków
między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem katolickim, Warszawa
2013.
Sobczyk P., Wolność sumienia i religii w art. 53 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997, „Prawo Kanoniczne” 2001, nr 3–4.
Sokolewicz W. (red.), Instytucje polityczno-prawne Stanów Zjednoczonych
Ameryki, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1977.
Stanisz P., Bezstronność światopoglądowa władz publicznych a finansowa -
nie związków religijnych, w: T.J. Zieliński (red.), Bezstronność religijna,
światopoglądowa i filozoficzna władz Rzeczypospolitej Polskiej , War-
szawa 2009.
Stanisz P., O obowiązku układowego regulowania stosunków między Rze-
cząpospolitą Polską a Kościołem Katolickim, w: P. Stanisz, M. Ordon
(red.), Układowe formy regulacji stosunków między państwem a związ-
kami wyznaniowymi (art. 25 ust. 4–5 Konstytucji RP), Lublin 2013.
Stanisz P., Porozumienia w sprawie regulacji stosunków między państwem
i niekatolickimi związkami wyznaniowymi we włoskim porządku praw-
nym, Lublin 2007.
Staszewski M., Mniejszości wyznaniowe w II Rzeczypospolitej, „Zeszyty  
Argumentów” 1977, z. 3.
Staszewski M., Wolność sumienia i wyznania przed Trybunałem II Rzeczy-
pospolitej, Warszawa 1970.
Sulowski S., Narodowa i europejska tożsamość z perspektywy niemieckiej,
w: F. Gołembski (red.), Tożsamość europejska, Warszawa 2005.
Szabała  H.,  Tolerancja  a  transformacja  społeczna,  w: A.L. Zachariasz,  
S. Symotiuk (red.) przy współpracy I. Różyckiej, Europejskie modele
tolerancji, Rzeszów 2001.250 Bibliografia
Szafian M., Wolność religijna w konstytucjach państw europejskich, Kultura
i prawo: materiały III międzynarodowej konferencji na temat „Religia
i wolność religijna w Unii Europejskiej”, (red.) J. Krukowski, O. Theisen,
Warszawa, 2–4 września 2002, Lublin 2003.
Szczaniecki M., Powszechna historia państwa i prawa, Warszawa 1997.
Szlachta B., Hierokratyzm, Warszawa 1999.
Szostak M, Sekty destrukcyjne. Studium metodologiczno-kryminalistyczne,
Kraków 2001.
Szostak M., Działalność sekt religijnych w Polsce jako nowe źródło prze-
stępczości w obliczu przemian Europy Środkowej, „Acta Universitatis
Wratislaviensis” No 2244, „Prawo” CCLXXII, Wrocław 2000.
Szostak M., Terroryzm religijny – jedno z największych zagrożeń przełomu
wieków (problem sekt destrukcyjnych), „Przegląd Prawa i Administracji
XLVII”, Wrocław 2001.
Szymanek J., Bezstronność czy neutralność światopoglądowa państwa  
(uwagi na tle art. 25 ust. 2 Konstytucji RP), „Państwo i Prawo” 2004,
nr 5.
Szymanek J., Klauzule wyznaniowe w Konstytucji RP, „Studia z Prawa  
Wyznaniowego”, 2005, t. 8.
Szymanek J., Konstytucyjna regulacja stosunków państwo–kościół (ujęcie
komparatystyczne), „Państwo i Prawo” 2000, z. 4.
Szymanek J., Prawna regulacja wolności religijnej, „Studia Prawnicze” 2006,
z. 2 (168).
Szymanek J., Regulacja stosunków państwo–kościół w polskich aktach kon-
stytucyjnych XX wieku, „Przegląd Sejmowy” 2002, nr 3.
Szymanek J., Stosunki wyznaniowe we współczesnej Polsce (elementy pra-
wa i praktyki), w: C. Janik (red.), Polska w Unii Europejskiej a stosunki
wyznaniowe, Toruń 2005.
Świat Bizancjum, t. I, Cesarstwo wschodniorzymskie 330–641, Kraków
2007.
Świątkowski H., Niektóre aspekty prawne stosunku państwa do wyznań
w Polsce przedwrześniowej, „Państwo i Prawo”1959, z. 1.
Świątkowski H., Stan prawny Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawo-
sławnego (w zarysie), „Głos Sądownictwa” 1939, z. 7–8.251 Bibliografia
Świątkowski H., Wyznania religijne w Polsce ze szczególnym uwzględnie-
niem ich stanu prawnego, Warszawa 1937.
Świątkowski H., Wyznaniowe prawo państwowe. Problematyka prawna
wolności sumienia w PRL, Warszawa 1962.
Tasak W., Powojenna historia zboru Baptystów w Gdańsku, w: W. Pałubic-
ki, H. Cyrzan, (red.) Nierzymskokatolickie Kościoły i grupy wyznaniowe
w Gdańsku, Gdańsk–Koszalin 1998.
Taylor P.M., Freedom of Religion. UN and European Human Rights Law and
Practice, Cambridge 2005.
Tomaszewski H.R., Wyznania typu ewangeliczno-baptystycznego wchodzą-
ce w skład Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego w latach 1945–
1956, Warszawa 1991.
Tomka M., Główne tendencje przemian religijnych w Europie – a szczegól-
nie w Europie Środkowowschodniej, w: J. Mariański, S.H. Zaręba (red.),
Metodologiczne problemy badań nad religijnością, Ząbki 2002.
Tomuschat Ch., Freedom of Association, w: R.St.J. Macdonald (red.), The
European System for the Protection of Human Rights, London 1993
Torfs R., Les nouveaus movements religieux et le droit dans 1’Union Eu-
ropéenne, rapport général, New religious movements and the law in
the European Union, materiały z kolokwium, Lizbona 8–9 listopada
1997 r., Milano 1999.
Troeltsch E., Die Soziallehren der christlichen Kirchen und Gruppen, Tub-
ingen 1912.
Trzciński J., Rzeczpospolita Polska dobrem wspólnym wszystkich obywateli,
w: Sądownictwo administracyjne gwarantem wolności i praw obywatel-
skich 1980–2005, Warszawa 2005.
Urban K., Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce a Zachód w połowie lat
pięćdziesiątych XX wieku, w: B. Grott (red.), Religia i polityka, Kraków 2000.
Urban K., Luteranie i metodyści na Mazurach 1945–1957, Wybór mate-
riałów, Kraków 2000.
Urban K., Mniejszości religijne w Polsce 1945–1991 (zarys statystyczny),
Kraków 1994.
Urban K., Nierzymskokatolickie związki religijne w Polsce, Wybrane dane
statystyczne na 31 grudnia 1988, Kraków 1990.252 Bibliografia
Urban K., Weryfikacja duchowieństwa w 1953 roku (przyczynek do polityki
wyznaniowej pierwszej połowy lat pięćdziesiątych), „Zeszyty Naukowe
Akademii Ekonomicznej w Krakowie”, nr 358, Kraków 1992.
Vachek M., Das Religionsrecht der EU im. Spannungsfeld zwischen mit-
gliedstaatlichen Kompetenzreservaten und Art. 9, EMRK, Frankfurt/
Main 2000.
Valdrini P., Duranda J.-P., Echappé O., Vernay J., Droit canoniąue, Paris 1999.
Wach J., Socjologia religii, Warszawa 1961.
Walencik D., Realizacja art. 25 ust. 5 Konstytucji RP, „Państwo i Prawo”
2010, nr 6.
Walencik T., Nowelizacja ustawy o stosunku państwa do Kościoła katolickie-
go w kontekście zasady bilateralności, „Finanse Publiczne” 2011, nr 2.
Warchałowski K., Prawo do wolności myśli, sumienia i religii w Europejskiej
Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Lublin 2004.
Waszkiewicz E., Władze polityczno-administracyjne Dolnego Śląska wobec
Związku Wyznaniowego Żydów, w: S. Dąbrowski, B. Rogowska (red.),
Propaganda antykościelna w Polsce w latach 1945–1978, Wrocław
2001.
Winiarczyk-Kossakowska M., Ustawy III Rzeczypospolitej o stosunku pań-
stwa do Kościołów chrześcijańskich, Warszawa 2004.
Winiarczyk-Kossakowska M., Państwowe prawo wyznaniowe w praktyce
administracyjnej, Warszawa 1999.
Winiarczyk-Kossakowska M., Wolność sumienia i religii, „Studia Prawnicze”
2001, z. 1(147).
Winter J., Scientology und neue Religionsgemeinschaften, „Zeitschrift für
evangelisches Kirchenrecht” 1997, t. 42.
Wisłocki J., Konkordat polski z 1925 roku. Zagadnienia prawnopolityczne,
Poznań 1977.
Witkowska B., Problemy dotyczące nowelizacji obecnie obowiązujących
ustaw wyznaniowych, „Zeszyty Prawnicze” BSE 2005, z. 3.
Witkowski Z., Kilka uwag w sprawie zakresu kompetencji Rady Ministrów
z art. 25 ust. 5 nowej Konstytucji RP, w: L. Garlicki (red.), Konstytucja –
wybory – parlament, Warszawa 2000.253 Bibliografia
Witkowski Z., Opinia w sprawie zagadnień prawnych wynikających z art. 25
ust. 5 Konstytucji, „Przegląd Legislacyjny” 2000, nr 2.
Włodarczyk T., Konkordaty, t. 1, Warszawa 1986.
Wróblewski J., Zagadnienia aksjologii politycznej w amerykańskiej teorii
prawa, w: W. Lang, J. Wróblewski, Sprawiedliwość społeczna i nieposłu-
szeństwo obywatelskie w doktrynie politycznej USA, Warszawa 1984.
Wysoczański W., Kościół polskokatolicki w PRL, „Rocznik Teologiczny” 1981,
z. 1.
Wysoczański W., Pietrzak M., Prawo kościołów i związków wyznaniowych
nierzymskokatolickich w Polsce, Warszawa 1977.
Wysoczański W., Pietrzak M., Prawo kościołów i związków wyznaniowych
nierzymskokatolickich w Polsce, Warszawa 1997.
Wysoczański W., Prawo wewnętrzne kościołów i wyznań nierzymskokato-
lickich w PRL, Warszawa 1971.
Wysoczański W., System zwierzchnictwa państwowego nad związkami
wyznaniowymi w Polsce lat 1918–1939, „Rocznik Teologiczny” 1969,  
R. 11, z. 2.
Zachariasz A.L., Tolerancja a nietolerancja: granice zasadności i konse-
kwencje praktyczne, w: A.L. Zachariasz, S. Symotiuk, przy współpracy
I. Różyckiej, Europejskie modele tolerancji, Rzeszów 2001.
Zdyb M., Dobro wspólne w perspektywie art. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej, w: F. Rymarz F., Jankiewicz A. (red.), Trybunał Konstytucyjny.
Księga XV-lecia, Warszawa 2001.
Zieliński M., Wykładnia prawa. Zasady – reguły – wskazówki, Warszawa
2002.
Zieliński T.J., Mankamenty układowego regulowania sytuacji prawnej związ-
ków wyznaniowych na podstawie art. 25 ust. 5 Konstytucji RP, „Przegląd
Prawa Wyznaniowego” 2009, t. 1.
Zieliński T.J., Regulacja stosunków między państwem, a związkami wy-
znaniowymi w trybie art. 25 ust. 5 Konstytucji RP, „Państwo i Prawo”  
2003, z. 7.
Zieliński Z., Papiestwo i papieże dwóch ostatnich wieków: 1775–1978,
Warszawa 1983.254 Bibliografia
Zięba W., Zagadnienie tolerancji w perspektywie sporu relatywizmu z ab-
solutyzmem, w: A.L. Zachariasz, S. Symotiuk (red.) przy współpracy  
I. Różyckiej, Europejskiej modele tolerancji, Rzeszów 2001.
Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989), Warszawa
2003.
Żaryn J., Kościół a władza w Polsce (1945–1950), Warszawa 1997.
Żaryn J., Kościół a władza w Polsce (1945–1970), Warszawa 1997.