Komentarz do Konstytucji RP art. 77, 78

Spis treści:

Wykaz skrótów
Komentowane przepisy Konstytucji RP

Artykuł 77 ust. 1

1. Uregulowania w poprzednich konstytucjach
2. Uregulowania w innych państwach Unii Europejskiej
3. Uregulowania w dokumentach i aktach prawa międzynarodowego
4. Odpowiedzialność odszkodowawcza w pracach nad Konstytucją RP
5. Kontekst ogólnokonstytucyjny
6. Relacja między prawem do wynagrodzenia szkody a zakazem zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw
7. Zakres podmiotów uprawnionych
8. Zakres podmiotów zobowiązanych
9. Niezgodność z prawem działania organu władzy publicznej
10. Ograniczenia prawa do wynagrodzenia szkody
11. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności
12. Wynagrodzenie szkody
13. Związek przyczynowy pomiędzy bezprawnym działaniem organu władzy publicznej a szkodą
14. Konieczność uzyskania prejudykatu
15. Właściwość drogi sądowej do wynagrodzenia szkody
16. Termin dochodzenia roszczeń

Artykuł 77 ust. 2

1. Uregulowania w poprzednich konstytucjach
2. Uregulowania w innych państwach Unii Europejskiej
3. Zakaz zamykania drogi sądowej w pracach nad Konstytucją RP
4. Kontekst ogólnokonstytucyjny
5. Zakres podmiotowy
6. Treść zakazu zamykania drogi sądowej
7. Zakres przedmiotowy
8. Pojęcie drogi sądowej

Artykuł 78

1. Uregulowania w poprzednich konstytucjach
2. Uregulowania w innych państwach Unii Europejskiej
3. Zasada zaskarżenia orzeczeń i decyzji w dokumentach i aktach  prawa międzynarodowego
4. Kontekst ogólnokonstytucyjny
5. Istota prawa do zaskarżenia orzeczeń i decyzji
6. Zakres podmiotowy prawa do zaskarżenia orzeczeń i decyzji
7. Zakres przedmiotowy prawa do zaskarżenia
8. Dewolutywność środków zaskarżenia
9. Skuteczność środków zaskarżenia
10. Wyjątki od prawa do zaskarżenia orzeczeń i decyzji

Bibliografia opracowań naukowych

Bibliografia opracowań naukowych

Adamiak B., art. 127, [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, red. B. Adamiak, K. Borkowski, wyd. 19, Warszawa 2024.
Adamiak B., [w:] B. Adamiak, J. Borkowski, Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne, Warszawa 2013.
Adamiak B., Weryfikacja rozstrzygnięć w toku instancji, [w:] Prawo procesowe administracyjne. System Prawa Administracyjnego, t. 9, red. R. Hauser, Warszawa 2020.
Bagińska E., Odpowiedzialność odszkodowawcza za wykonywanie władzy publicznej, Warszawa 2006.
Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. 2, Warszawa 2012.
Banaszak B., Propozycje reformy samorządowych kolegiów odwoławczych w świetle zasad i standardów Konstytucji RP, [w:] Samorządowe kolegia odwoławcze w systemie administracji publicznej, red. R. Bucholski, J. Jaśkiewicz, A. Mikos-Sitek, Warszawa 2016.
Banaszczyk Z., art. 361, [w:] Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1–449(10) (red.) K. Pietrzykowski, Warszawa 2020.
Bernaczyk M., Jabłoński M., Wygoda K., Biuletyn Informacji Publicznej. Informatyzacja administracji, Wrocław 2005.
Biel E., Mizioch T., Dwuinstancyjność postępowania administracyjnego w świetle ustawy z dnia 7 kwietnia 2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego oraz niektórych innych ustaw, [w:] Nowe instytucje procesowe w postępowaniu administracyjnym w świetle nowelizacji Kodeksu postępowania administracyjnego z dnia 7 kwietnia 2017 roku, red. A. Gronkiewicz, A. Ziółkowska, Katowice 2017.
Bieniek G., Pietrzkowski H., Reprezentacja Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego, Warszawa 2013.
Bigłorajski A., Skarga konstytucyjna, „Edukacja Prawnicza” 2012, nr 4 (133).
Boć J., art. 77, [w:] Konstytucje Rzeczypospolitej Polskiej oraz komentarz do Konstytucji RP z 1997 roku, red. J. Boć, Wrocław 1998.
Boć J., art. 78, [w:] Konstytucje Rzeczypospolitej Polskiej oraz komentarz do Konstytucji RP z 1997 roku, red. J. Boć, Wrocław 1998.
Boć J., Organizacja prawna administracji, [w:] Prawo administracyjne, red. J. Boć, Wrocław 1997.
Bodio J., Uwagi o umiejscowieniu zażalenia wśród środków zaskarżenia w procesie – z uwzględnieniem nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego z 2019 i 2023 r., „Palestra” 2023, nr 8.
Bogusz M., Zasada dwuinstancyjności a zasada zaskarżalności rozstrzygnięć wydawanych w postępowaniu administracyjnym w pierwszej instancji  (uwagi  na  tle  orzecznictwa  Trybunału  Konstytucyjnego), „Gdańskie Studia Prawnicze” 2017, t. XXXVIII.
Bosek L., Grzegorczyk P., Weitz K., art. 77, [w:] Konstytucja RP. Tom I.  Komentarz do art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
Bosek L., Bezprawie legislacyjne, Warszawa 2021.
Bosek L., Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa za zaniechanie ustawodawcze (uwagi na tle wyroku SN z 23 IX 2023 r.), „Przegląd Sądowy” 2004, nr 11–12.
Bożyk S., Kryszeń G., Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. jako podstawa systemu ustrojowego III Rzeczypospolitej, [w:] Konstytucyjno-ustawowa regulacja stosunków społecznych w Rzeczypospolitej Polskiej i Republice Białoruś, (red.) J. Matwiejuk, Białystok 2009.
Chróścielewski W., Organ administracji publicznej w postępowaniu administracyjnym, Warszawa 2002.
Chróścielewski W., Tarno J.P., Postępowanie administracyjne i postępowanie przed sądami administracyjnymi, Warszawa 2004.
Cieślak Z. (red.), Nauka administracji, Warszawa 2012.
Complak K., Normy pierwszego rozdziału Konstytucji RP, Wrocław 2007.
Czachórski W., [w:] System prawa cywilnego, t. 3, cz. 1, Prawo zobowiązań. Część ogólna, red. W. Czachórski, Z. Radwański, Wrocław–Warszawa 1981.
Czeszejko-Sochacki Z., Prawo do sądu w świetle Konstytucji RP, „Państwo i Prawo” 1997, z. 11–12.
Dauter B., Prawo pomocy, „Przegląd Podatkowy” 2007, nr 1.
Dąbrowski M., Dostęp do apelacji i zakres kognicji sądu odwoławczego w postępowaniu cywilnym w Polsce na tle rozwiązań w innych państwach Unii Europejskiej – Austria, Niemcy i Szwajcaria, Warszawa 2017.
Dąbrowski M., Prawo do sądu administracyjnego w świetle standardów wynikających z treści art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2016, nr 3.
Dolniak H., Nadużycie prawa do sądu, [w:], Sądownictwo administracyjne gwarantem wolności i praw obywatelskich 1980–2005, red. J. Góral,  R. Hauser, J. Trzciński, Warszawa 2005.
Dybowski T., [w:] System prawa cywilnego, t. 3, cz. I, Prawo zobowiązań. Część ogólna, red. W. Czachórski, Z. Radwański, Wrocław–Warszawa 1981.
Dzienis P., Odpowiedzialność cywilna władzy publicznej, Warszawa 2006.
Dzienis P., Recenzja. Odpowiedzialność majątkowa władzy publicznej względem obywateli. Badania empiryczne. Studia nad orzecznictwem (Michał Jabłoński, Krzysztof Koźmiński), „Przegląd Sejmowy” 2018, nr 1.
Dziurda M., Procesowa reprezentacja Skarbu Państwa a reprezentacja materialnoprawna, „Studia Iuridica” LXXV.
Dziurda M., Reprezentacja Skarbu Państwa w procesie cywilnym, Zakamycze 2005.
Ereciński T., Zaskarżalność orzeczeń sądowych, [w:] System Prawa Procesowego Cywilnego, t. 3, cz. 1, Środki zaskarżenia, red. J. Gudowski, Warszawa 2013.
Filaber J., Z problematyki odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej – wybrane zagadnienia, „Wrocławskie Studia Erazmiańskie. Zeszyty Studenckie”, Wrocław 2009.
Filipczyk H., Zasada dwuinstancyjności postępowania podatkowego a zmiana materialnoprawnej podstawy decyzji wymiarowej, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2021, nr 7.
Florczak-Wątor M., art. 77, [w:]  Odpowiedzialność publicznoprawna. System Prawa Medycznego. Tom 6, red. A. Barczak-Oplustil, T. Sroka, Warszawa 2023.
Florczak-Wątor M., art. 78, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2021.
Florczak-Wątor M., Prawo do sądu jako prawo jednostki i jako gwarancja horyzontalnego działania praw i wolności, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2016, nr 3.
Forystek J., Odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa w sprawach reprywatyzacyjnych, „Transformacje Prawa Prywatnego” 2011, nr 3.
Frąckowiak J., Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone wydaniem prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, „Acta Universitatis Wratislaviensis” No 3161, PRAWO CCCVIII, Wrocław 2009.
Garlicki L., Zubik M., art. 45, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, T. II, wyd. II, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016.
Garlicki L., art. 77, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. V, red. L. Garlicki, Warszawa 2007.
Garlicki L., art. 78, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. V, red. L. Garlicki, Warszawa 2007.
Garlicki L., Wojtyczek K., art. 7, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, T. II, wyd. II, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016.
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 1999.
Garlicki L., Przesłanki ograniczenia konstytucyjnych praw i wolności (na tle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego), „Państwo i Prawo” 2001, z. 10.
Gieroń K., Prawo do sądu w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i orzecznictwie sądowym, [w:] Rodzinna Europa. Europejska myśl polityczno-prawna u progu XXI wieku, red. P. Fiktus, H. Malewski, M. Marszał, Wrocław 2015.
Glibowski K., art. 127, [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, red. M. Wierzbowski, A. Wiktorowska, Warszawa 2023.
Gniewek E., art. 361, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, Warszawa 2008.182 Bibliografia
Grzegorczyk P., Weitz K., art. 78, [w:] Konstytucja RP. Tom I. Komentarz do art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
Haczkowska M., art. 78, [w:] Komentarz. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, red. M. Haczkowska, Warszawa 2014.
Haczkowska M., Prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej, [w:] Realizacja i ochrona konstytucyjnych wolności i praw jednostki w polskim porządku prawnym, red. M. Jabłoński, Wrocław 2014.
Haczkowska M., Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa według Konstytucji RP, Warszawa 2007.
Haczkowska M., Przemiany w konstrukcji odpowiedzialności odszkodowawczej państwa w Polsce XX wieku. Od ustawy zasadniczej z 1921 r. do Konstytucji RP z 1997 r., „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2021, nr 4.
Hoffmański P., art. 5, [w:] Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Tom I. Komentarz do artykułów 1–18, red. L. Garlicki, Warszawa 2010.
Hoffmański P., Prawo do sądu w ujęciu konstytucji i ustaw oraz standardów prawa międzynarodowego, [w:] Wolności i prawa jednostki oraz ich gwarancje w praktyce, red. L. Wiśniewski, Warszawa 2006.
Jantowski L., art. 417¹, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2023.
Jabłoński M., Jarosz-Żukowska S., Prawa człowieka i systemy ich ochrony. Zarys wykładu, Warszawa 2010.
Jakubecki A., Kilka uwag  o instancyjności postępowania cywilnego na tle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego a Kodeks postępowania cywilnego, red. T. Ereciński, K. Weitz, Warszawa 2010.
Juranek A.M., O zwyczajnej odpowiedzialności w niezwyczajnych czasach, czyli analiza odpowiedzialności deliktowej Skarbu Państwa w związku z wykonywaniem władzy publicznej w stanach zagrożenia epidemicznego, epidemii i innych, równie niezwyczajnych, „Transformacje Prawa Prywatnego” 2021, nr 4.
Kmieciak Z., Odwołania w prawie administracyjnym, Warszawa 2011.
Kmiecik Z.R., Dwuinstancyjność ogólnego postępowania administracyjnego w świetle przepisów Konstytucji RP i Kodeksu postępowania administracyjnego, „Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska Lublin-Polonia” 2017, vol. LXIV.
Kowalik-Bańczyk K., art. 41, [w:] Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Komentarz, red. A. Wróbel, Warszawa 2020.
Kremis J., art. 417¹, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2014.
Kremis J., Skutki prawne w zakresie odpowiedzialności odszkodowawczej państwa na tle wyroku TK, „Państwo i Prawo” 2002, z. 6.
Krzysztofik E., Ochrona Praw Podstawowych w Unii Europejskiej, „Roczniki Administracji i Prawa”, Rok XIV.
Kubas A., Deliktowa odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa (wybrane zagadnienia), „Transformacje Prawa Prywatnego” 2011, nr 3.
Kuczma P., Konstytucjonalizacja funkcji sygnalizacyjnej Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Aktualne problemy  reform konstytucyjnych, red. S. Bożyk, Białystok 2013.
Kuczma P., Lobbing w Polsce, Toruń 2010.
Kuczma P., Orzecznictwo sygnalizacyjne Trybunału Konstytucyjnego w latach 2009–2013, „Przegląd Prawa i Administracji” 2014, t. 95.
Kuczma P., Przymus adwokacko-radcowski w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2021, nr 1.
Kuczma P., Rola sądów w procesie ochrony wolności i praw jednostki, [w:] Realizacja i ochrona konstytucyjnych wolności i praw jednostki w polskim porządku prawnym, red. M. Jabłoński, Wrocław 2014.
Kuźmicka-Sulikowska J., art. 417, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2019.
Kuźmicka-Sulikowska J., art. 417¹, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2023.
Kwiatkowski Z., Prawo do sądu w demokratycznym państwie prawnym, „Ius Novum” 2019, nr 2.
Littwin D., Odpowiedzialność cywilnoprawna za szkodę w środowisku – pojęcie, zakres, podstawy, „Humanistyka i Przyrodoznawstwo” 2021, nr 27.
Lis-Staranowicz D., Konstytucyjne środki ochrony wolności i praw, [w:] Wolności i prawa człowieka w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, red. M. Chmaj, Warszawa 2008.
Łętowska E., Glosa do wyroku SN z 15 maja 2000 r., sygn. II CKN 293/00, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2000, nr 12, poz. 188.
Łojewski B., Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone nieprawomocnym orzeczeniem sądu cywilnego. Problem de lege lata czy de lege ferenda, „Acta Universitatis Wratislaviensis” No 3161, Prawo CCCVIII Wrocław 2009.
Łukowiak B., O pojęciu środka odwoławczego w postępowaniu karnym, „Ius Novum” 2023, vol. 17, nr 3.
Marczyk P., Analiza art. 233 § 3 Ordynacji podatkowej w kontekście zasady dwuinstancyjności postępowania wynikającej z art. 78 Konstytucji RP, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2022, nr 5.
Marszałkowska-Krześ E., Uczestnicy postępowania, [w:] Postępowanie cywilne, red. H. Mądrzak, Warszawa 2001.
Marszalkowska-Krześ E., Postępowanie przed sądem I instancji, [w:] Postępowanie cywilne, red. H. Mądrzak, Warszawa 2001.
Masternak-Kubiak M., art. 176, [w:] Komentarz. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, red. M. Haczkowska, Warszawa 2014.
Matwiejuk J., Konstytucyjne wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela, [w:] Prawo konstytucyjne, red. M. Grzybowski, Białystok 2009.
Matys J., Model zadośćuczynienia pieniężnego z tytułu szkody niemajątkowej w kodeksie cywilnym, Warszawa 2010.
Mędrala M., Prawo do skutecznego środka odwoławczego a skarga na przewlekłość postępowania, [w:] Powszechny system ochrony praw człowieka: podsumowanie dekad, red. I. Topa, M. Półtorak, Katowice 2018.
Michalska J., „Sprawa” – pojęcie definiowane w oparciu o art. 45 ust. 1
Konstytucji RP, [w:] Dookoła Wojtek… Księga pamiątkowa poświęcona Doktorowi Arturowi Wojciechowi Preisnerowi, red. R. Balicki, M. Jabłoński, Wrocław 2018.
Michalska-Marciniak M., Definicja pojęcia „instancja”, [w:] Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego a Kodeks postępowania cywilnego, red. T. Ereciński, K. Weitz, Warszawa 2010.
Mordwiłko-Osajda J., Uwagi na tle wyroku TK w sprawie K 20/02, [w:] Prawo intertemporalne w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego, Warszawa 2010.
Presnarowicz S., Zaskarżanie decyzji podatkowych jako konstytucyjny środek ochrony wolności i praw obywatelskich podatnika, [w:] Filozoficzne i teoretyczne zagadnienia demokratycznego państwa prawa, red.  M. Andruszkiewicz, A. Breczko, S. Oliwniak, Białystok 2015.
Riedl K., Koncepcja pojęć zastanych w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, „Przegląd Sejmowy” 2015, nr 5.
Safjan M., Odpowiedzialność władzy publicznej (po 1 września 2004 r.), Warszawa 2004.
Sarnecki P., art. 45, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. III, red. L. Garlicki, Warszawa 2003.
Sinkiewicz A., Pojęcie i rodzaje szkody w polskim prawie cywilnym, „Rejent” 1998, nr 2.
Skoczylas J.J., Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez władzę publiczną, Warszawa 2005.
Skonieczny P., Obowiązek naprawienia szkody z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP na przykładzie odpowiedzialności za samorządowe kolegia odwoławcze a problem jedności systemu prawa, [w:] Jedność systemu prawa a jednolitość orzecznictwa sądowo-administracyjnego i administracyjnego w sprawach samorządowych, red. I. Skrzydło-Niżnik, P. Dobosz, Kraków 2001.
Szanciło T., Zażalenia, [w:] Środki zaskarżenia. System Postępowania  Cywilnego. Tom 5, red. A. Góra-Błaszczykowska, Warszawa 2023.
Szczepaniak R., O bezpośrednim stosowaniu art. 77 ust. 1 Konstytucji, „Państwo i Prawo” 2000, z. 3.
Szczerbińska-Byrska M., Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej niezgodnym z prawem działaniem władzy publicznej z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP w świetle jedności systemu prawa, „Prawo i Społeczeństwo” 2010, nr 4.
Skrzydło W., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2009.
Szczepaniak R., art. 417¹, [w:] Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz do art. 353–626, red. J. Gutowski, Warszawa 2022.
Szydło W., Aspekty podmiotowości prawnej Skarbu Państwa, „Acta Universitatis Wratislaviensis” No 3048, Prawo CCCIV, 2008.
Świecki D., art. 523, [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. II, red. J. Grajewski, L.K. Paprzycki, S. Steinborn, Zakamycze 2006.
Trzaskowski R., Czy istnieje możliwość ograniczenia drogi sądowej w dochodzeniu wolności lub praw? – uwagi na marginesie art. 77 ust. 2 Konstytucji, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2013, nr 2.
Trzciński J., art. 80, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, red. L. Garlicki, Warszawa 2001.
Trzciński J., Orzeczenia interpretacyjne Trybunału Konstytucyjnego, „Państwo i Prawo” 2002, z. 1.
Trzciński J., Pojęcie konstytucyjnego organu państwa socjalistycznego (na tle Konstytucji PRL), Wrocław 1974.
Winczorek P., Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2008.
Wojtyczek K., Pojęcie szkody niemajątkowej w polskim prawie konstytucyjnym, „Przegląd Konstytucyjny” 2018, nr 3.
Wojtyczek K., Prawo do skutecznego środka prawnego w Konstytucji RP, „Przegląd Konstytucyjny” 2017, nr 1.
Wronkowska S., Zieliński M., Komentarz do zasad techniki prawodawczej, Warszawa 2004.
Wróbel A., Glosa do trzech wyroków Trybunału Konstytucyjnego, „Przegląd Sejmowy” 2000, nr 1.
Wyrzykowski M., Ziółkowski M., [w:] System Prawa Administracyjnego, t. 2, Konstytucyjne podstawy funkcjonowania administracji publicznej, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2012.
Zembrzuski T., Zażalenie po nowelizacji, czyli o standardzie środka zażalenia, „Palestra” 2019, nr 11–12.
Zieliński A., Konstytucyjny standard instancyjności postępowania sądowego, „Państwo i Prawo” 2005, nr 11.
Zieliński A., Prawo do sądu i organizacja władzy sądowniczej, [w:] Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, red. M. Zubik, Warszawa 2006.
Ziółkowski M., Glosa do wyroku SN z 19 maja 2009, sygn. III CZP 139/08, „Państwo i Prawo” 2011, z. 3.
Zubik M., Podmioty konstytucyjnych wolności, praw i obowiązków, „Przegląd Legislacyjny” 2007, nr 2.