Jak wspierać u dziecka zmysły bliskie? Poradnik dla rodziców i opiekunów dzieci w żłobku

Spis treści:

Wstęp

1. Znaczenie zmysłu dotyku, równowagi i czucia głębokiego w rozwoju człowieka

1.1. Dotyk – zmysł kluczowy dla życia
1.1.1. Rozwój zmysłu dotyku
1.1.2. Rodzaje wrażeń i sytuacji dotykowych
1.1.3. Rozwój chwytu
1.2. Zmysł czucia głębokiego i równowagi
1.3. Praksja
1.4. Kilka słów o integracji sensorycznej
1.5. Stymulacja zmysłów bliskich a budowanie więzi

2. Zaburzenia w funkcjonowaniu zmysłu dotyku, równowagi i czucia głębokiego

2.1. Przyczyny zaburzeń rozwojowych
2.2. Zaburzenia w funkcjonowaniu zmysłu dotyku
2.3. Wybiorczość pokarmowa
2.4. Zaburzenia propriocepcji i równowagi
2.5. Dyspraksja
2.6. Zaburzenia integracji sensorycznej
2.7. Media a trudności w funkcjonowaniu zmysłu dotyku, równowagi i czucia głębokiego

3. Proces rozwoju, uczenie się a zmysły

3.1. Proces uczenia się w zabawie

4. Preferencje dotykowe małych dzieci

4.1. Jak zbadać preferencje dotykowe?
4.1.1. Reakcje dzieci, których rozwój przebiega bez zakłóceń
4.1.2. Reakcje dzieci z zaburzeniami rozwoju
4.2. Badanie preferencji i co dalej?

5. Wspieranie rozwoju dzieci ze zwróceniem uwagi na zmysł dotyku

5.1. Wspieranie dziecka poprzez codzienne czynności
5.1.1. Aktywność ruchowa
5.1.2. Czynności samoobsługowe
5.1.3. Zabawy w przyrodzie
5.1.4. Zabawy z innymi
5.1.5. Prace domowe
5.1.6. Zabawy produktami sypkimi
5.1.7. Zabawy plastyczne
5.1.8. Brudzenie się
5.1.9. Zabawa zabawkami
5.2. Zabawy organizowane celowo
5.2.1. Wspieranie zmysłu dotyku
5.2.2. Zmysł czucia głębokiego
5.2.3. Budowanie schematu ciała
5.2.4. Zmysł równowagi
5.3. Zabawy ruchowe na świeżym powietrzu

6. Terapeutyczna stymulacja zmysłów bliskich

6.1. Dotyk a wsparcie rozwoju mowy
6.2. Stymulacja zmysłów biskich w ASD
6.3. Terapia ręki
6.4. Kangurowanie – stymulacja zmysłów bliskich w przypadku dzieci przedwcześnie urodzonych

7. Rola aktywności ruchowej w stymulacji zmysłów bliskich

Bibliografia

Przeczytaj fragment

Affolter F. (1997), Spostrzeganie, rzeczywistość, język, WSiP, Warszawa.
Bajek A., Marcinkowski J.T., Rzempowska J., Gawłowicz K., (2014), Kangurowanie – zalecany pierwszy bezpośredni kontakt ciała noworodka z ciałem matki, „Hygea Public Health” 49(3), s. 417–420.
Bogdanowicz M. (2009), Przytulanki, czyli wierszyki na dziecięce masażyki, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk.
Borkowska M. (1998), Znaczenie wielozmysłowej stymulacji w rozwoju dziecka, w: Warszawskie warsztaty neurologiczne. Materiały wybrane 1996–1997, Wydawnictwo Poradni Diagnostyki i Terapii Neurologicznej Polek, Warszawa.
Borkowska M. (2018), Integracja sensoryczna w rozwoju dziecka. Podstawy neurofizjologiczne, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk.
Borgosz-Guźda A. (2017),  Wpływ masażu na rozwój psychofizyczny niemowląt – siła dotyku, „Zeszyty Pedagogiczno-Medyczne” 44 (5), s. 257–261.
Borkowska M., Wagh K. (2010), Integracja sensoryczna na co dzień, PZWL, Warszawa.
Brzechwa J. (2012), Złotowłosa i trzy misie, Wydawnictwo Sara, Warszawa.
Buchholz A. (2017), Niepewność grawitacyjna i nietolerancja ruchu, „Szkoła Specjalna” 4 (290), s. 292–301.
Chachulska T. (1999), Ręce matki – ciało dziecka, w: U źródeł rozwoju dziecka. O wspomaganiu rozwoju prawidłowego i zakłóconego, red. H. Olechnowicz, WSiP, Warszawa, s. 115–123.
Charęzińska A., Szulc J. (2022), Sensoryczne niemowlę. Kompendium wiedzy o rozwoju dziecka od narodzin do 18 miesiąca życia, Wydawnictwo Mamania, Warszawa.
Cichorz-Sadowska J, (2007), Zrozumieć dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej, „Sztuka Leczenia” XIV (1–2), s. 25–33.
Cygan B. (2021), Dziecko nieporadne czy dyspraktyczne? Diagnoza i działania terapeutyczne. Studium przypadku, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny”, T. XXXX (2), s. 53–66. DOI: 10.17951/lrp.2021.40.2.53-66
Eliot L. (2003), Co tam się dzieje? Jak rozwija się mózg i umysł w pierwszych pięciu latach życia, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań.Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E. (2015), Dziecięca matematyka – dwadzieścia lat później. Książka dla rodziców i nauczycieli starszych przedszkolaków, Wydawnictwo Bliżej Przedszkola, Kraków.
Hecker K., Hecker F. (2017), Gry i zabawy na świeżym powietrzu, Wydawnictwo Bellona, Warszawa.
Jagielska (2013), Zaburzenia odżywiania w niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie, w: Medycyna Praktyczna dla Pacjentów, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/zywienie/80169,zaburzenia-odzywiania-w-niemowlectwie-i-wczesnym-dziecinstwie [dostęp: 10.10.2023].
Klecka M., Palicka I., (2018), Trauma rozwojowa u dzieci – perspektywa neurorozwojowa, „Dziecko krzywdzone. Badania, teoria, praktyka” 17(2), s. 26–37, w: https://dzieckokrzywdzone.fdds.pl/index.php/DK/article/view/667/524/14.09.2023.
Kołat N. (2014), Zaburzenia przetwarzania sensorycznego u dzieci – diagnostyka i postępowanie, „Nowa Pediatria” 3/2014, s. 97–102.
Kołodziejska M. (2018), Deficyt natury i jego znaczenie dla rozwoju młodego człowieka, w: Szkice pedagogiczne. Dylematy Juwentologii, J. Wyleżałek, M. Such-Pyrgiel (red.), Wydawnictwo Wyższej Szkoły Gospodarki Euroregionalnej im. Alcide De Gasperi, Józefów, s. 121–138.
Lenik P., Kunysz-Rozborowska M. (2020), Gry i zabawy ruchowe jako forma kształtowaniu umiejętności społecznych i psychomotorycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
Lipiejko M. (2016), Zajęcia ruchowe w przedszkolu. Gry i zabawy ruchowe, Wydawnictwo PWN, Warszawa.
Lindgren A. (2022), Dzieci z Bullerbyn, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, Warszawa.
Longstaff A. (2009), Neurobiologia. Krótkie wykłady, PWN, Warszawa.
Lorens G., Karwowska A. (2017), Fenomen dotyku we wczesnej interwencji logopedycznej, „Głos – Język – Komunikacja” 4, s. 107–116. DOI: 10.15584/978-83-7996-478-9_9
Lorens G., Karwowska A. (2017), Dotyk we wczesnej interwencji logopedycznej w ujęciu neurofizjologicznym , w: Interdyscyplinarne konteksty wczesnej interwencji, wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, J. Głodkowska, I. Koniecza, R. Piotrowicz, G. Walczak (red.), Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa, s. 199–210.
Louv R. (2020), Ostatnie dziecko lasu, Wydawnictwo Mamania, Warszawa.  
Maas V. (1998), Uczenie się przez zmysły, WSiP, Warszawa.
Michalczak A., Chochowska M., Marcinkowski J.T. (2014), Ocena skuteczności stosowania
Masażu Shantali u niemowląt, „Hygeia Public Health” 49(3), s. 501–506.
Mikler-Chwastek A. (2010), Dotykowe poznawanie otoczenia przez małe dzieci. Teoria – diagnoza – zastosowanie praktyczne, cz. I i II, w: Wspomaganie rozwoju dzieci z zaburzeniami rozwojowymi, A. Twardowski (red.), Wydawnictwo Naukowe Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego, Poznań, s. 233–286.
Mikler-Chwastek A, (2011a), Dotykowe poznawanie otoczenia. Diagnoza i wspomaganie rozwoju małych dzieci, Wydawnictwo APS, Warszawa.
Mikler-Chwastek A. (2011b), Sprawdzian rozwoju psychoruchowego niemowląt, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk.
Mikler-Chwastek A., (2012a), Preferencje dotykowe i społeczne małych dzieci – sprawozdanie z badań, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny”, T. XXXI,  s. 98–118.
Mikler-Chwastek A. (2012b), Wspomaganie rozwoju dzieci w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym. Zasady, szanse i trudności, w: Edukacja małego dziecka. Konteksty rozwojowe i wychowawcze, E. Ogroszka-Mazur, U. Sześcik, J. Oleksy (red.),  t. 4, Wydawnictwo Impuls, Kraków, s. 15–34.
Mikler-Chwastek A. (2012c), Znaczenie zmysłu dotyku dla rozwoju małego dziecka, „Integracja Sensoryczna” 3, s. 35–39.
Mikler-Chwastek A., (2013a), Co dzień bardziej samodzielne. Program wspomagania rozwoju małych dzieci w zakresie samoobsługi dla terapeutów, nauczycieli i rodziców, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk.
Mikler-Chwastek A. (2013b), Sposoby dotykowego poznawania siebie i otoczenia przez dzieci o zaburzonym przebiegu rozwoju oraz w normie rozwojowej, w: Świat małego dziecka, H. Krauze-Sikorska, M. Klichowski, K. Kuszak (red.), Seria Psychologia i Pedagogika nr 201, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, s. 165–186.
Mikler-Chwastek A. (2016), Znaczenie zabaw fundamentalnych, w: Czas wolny małych dzieci w świecie realnym i wirtualnym, A. Jegier (red.), Wydawnictwo Difin, Warszawa, s. 34–52.
Mikler-Chwastek A. (2020), Niejadki. Jak im pomóc w domu i w przedszkolu, w: Przedszkole w sytuacji trudnej, B. Szurowska (red.), Wydawnictwo Difin, Warszawa, s. 45–54.
Mikler-Chwastek A. (2020), Wpływ technologii informacyjno-komunikacyjnych na rozwój fizyczny i motoryczny małego dziecka , w: Dziecko – media – rozwój. O konsekwencjach obecności mediów w życiu dziecka, N. Bednarska (red.), Difin, Warszawa, s. 17–37.
Minge N., Minge K. (2015), Gry i zabawy ruchowe: ponad 100 energetycznych zabaw, Wydawnictwo Damios, Warszawa.
Odowska-Szlachcic B. (2010), Metoda integracji sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk.
Okraska-Ćwiek B. (2016), Przedszkolaki sensoraki, Wydawnictwo Empis, Warszawa.
Olechnowicz H. (1999), Jaskiniowcy zagubieni w XXI wieku, WSiP, Warszawa.
Olechnowicz H. (1999), Opanowanie świata rzeczy: tworzywa i zabawki, w: U źródeł rozwoju dziecka. O wspomaganiu rozwoju prawidłowego i zakłóconego, H. Olechnowicz (red.), WSiP, Warszawa, s. 143–167.
Olechnowicz H. (2004), Wokół autyzmu. Fakty, skojarzenia, refleksje , WSIP, Warszawa.
Orzechowska-Ostaszewska, D. (2016), O zbuntowanych złośnikach, których pobił głupi rower – czyli kilka słów o dyspraksji, „Integracja Sensoryczna. Dodatek dla nauczycieli i rodziców” 3, s. 8–9.
Paczkowska A., Szmalec J. (2014), Rola dotyku w rozwoju małego dziecka – masaż jako najstarsza i najdoskonalsza forma komunikowania się z dzieckiem, „Hygea Public Health” 49(1), s. 15–18.
Perchalec-Wykręt A., Sabik M. (2018), Pierwsze zabawy z integracji sensorycznej dla maluchów, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk.
Piotrowicz R. (2018), Zabawa – poznanie kluczowych umiejętności rozwojowych małego dziecka, w: Małe dziecko – poznanie w zabawie, Wydawnictwo APS, Warszawa.
Piotrowska-Madej K., Żychowicz A., (2017), Smart Hand Model. Diagnoza i terapia ręki, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk.  
Rapley G., Murkett T. (2011), Bobas lubi wybór, Wydawnictwo Mamania, Warszawa.
Sąsiadek K. (2005), Zabawy paluszkowe, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań.  
Sears M., Sears W. (2013), Księga rodzicielstwa bliskości, Wydawnictwo Mamania, Warszawa.   
Stefanow A. (2022), Zaburzenia przetwarzania sensorycznego w układzie przedsionkowym a codzienne funkcjonowanie w aktywnościach przedszkolnych dziecka ze spektrum autyzmu. Studium przypadku z zaleceniami do pracy z dzieckiem w przedszkolu, „Szkoła Specjalna” 3, s. 206–220.
Szumanówna W. (2005), Zabawy z najmłodszymi dziećmi, Wydawnictwo Centrum Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa.
Ticktin A. (2021), Rozwój przez zabawę, Wydawnictwo Harmonia Universalis, Gdańsk.
Tusznio, J. (2022), Zerwanie więzi z naturą, w: Za pięć dwunasta koniec świata. Kryzys klimatyczno-ekologiczny głosem wielu nauk, K. Jasikowska, M.  Pałasz (red.), Uniwersytet Jagielloński,  Kraków, s. 319–347.
Wasilewicz G. (2015), Zabawy słowno-ruchowe z niemowlakami, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk.
Wasilewicz G. (2021a), Zabawy słowno-ruchowe z trzylatkami. Rymy na cztery pory roku, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk.
Wasilewicz G. (2021b), Zabawy słowno-ruchowe z dwu- i trzylatkami. Świat maluszka, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk.
Wasilewski T. (2015), Założenia integracji sensorycznej a zaburzenia mowy u dzieci z autyzmem, „Hygeia Public Health” 50(1), s. 14–20.
Wierzbicka A. (2019), Dlaczego dzieci spędzają coraz mniej czasu na zewnątrz?, „Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej” 21/1(58), s. 7–10.
Wilk I. (2015), Masaż Shantala – charakterystyka i  sposób wykonania, „Medical Science Pulse” 9(3), s. 31–36.
Winczewska A., Winczewski P. (2018), Całkiem nowe zabawy paluszkowe, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk.
Wiśniewska M. (2012), Diagnostyka zaburzeń procesów integracji sensorycznej u małych dzieci, „Pediatria Polska” 87(3), s. 278–285. DOI: 10.1016/S0031-3939(12)70628-5
Wiśniewska M. (2016), Poznaję świat zmysłami – wspomaganie rozwoju niemowląt i małych dzieci z perspektywy integracji sensorycznej. W: Małe dziecko – dużo pomysłów.
Wybrane obszary wspomagania rozwoju dziecka, R. Piotrowicz, M. Walkiewicz-Krutak (red.),  Wydawnictwo APS, Warszawa, s. 72–82.
Wiśniewska M. (2022),  Profile sensoryczne dzieci z zaburzeniami rozwojowymi wieku 3–10 lat, w: https://www.researchgate.net/publication/364340218_Profile_sensoryczne_dzieci_z_zaburzeniami_rozwojowymi_w_wieku_3_-_10_lat_-_diagnoza_i_wskazania_do_terapii/ 22.09.2023.
Wojtyłko A., Harasymczuk J., Sochocka L. (2014), Dyspraksja – (nie)znana przyczyna urazów, w: Problemy pediatrii w ujęciu interdyscyplinarnym. Urazy u dziecka w kolejnych etapach rozwoju,  L. Sochocka, A. Wojtyłko, T. Halski  (red.), Wydawnictwo Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej,  Opole, s. 73–82.  
Zagórska B. (2013), Znaczenie dotyku we wspomaganiu rozwoju dziecka oraz jego zastosowanie w wybranych rodzajach terapii, „Kultura i Wychowanie” 5, s. 179–192.