(Dobra) śmierć w instytucji opieki długoterminowej dla osób starszych. Jakościowe studium przypadku

Spis treści:

Wprowadzenie

1. Śmierć jako doświadczenie indywidualne i społeczne

1.1. Umieranie i śmierć jako naturalny proces życiowy jednostki – próba zdefiniowania zjawiska
1.1.1. Rola śmierci w społeczności – kulturowy wymiar śmierci
1.1.2. Śmierć w kontekście religijnym
1.1.3. Obrzędowość wokół śmierci
1.2. Postawy wobec śmierci
1.3. Edukacja tanatologiczna jako przejaw filozofii umierania
1.4. Wsparcie społeczne dla osób umierających i ich rodzin

2. Domy pomocy społecznej w walce z odium instytucji totalnej

2.1. Domy pomocy społecznej w kontekście instytucji systemu pomocowego dla osób starszych
2.2. Dom pomocy społecznej jako instytucja systemu opieki długoterminowej dla osób starszych
2.3. Koncepcja instytucji totalnej
2.4. Śmierć w domu pomocy społecznej dla osób starszych i przewlekle somatycznie chorych

3. Założenia metodologiczne badań własnych

3.1. Obszar i przedmiot badań
3.2. Cele, pytania i problemy badawcze
3.3. Metoda, technika, narzędzie badawcze
3.4. Charakterystyka instytucji wybranej jako podmiot badań
3.5. Organizacja i teren badań

4. Na czym polega dobra śmierć w domu pomocy społecznej – analiza wyników badań własnych

4.1. Śmierć w perspektywie mieszkańców i pracowników DPS-u – analiza wyników badań własnych
4.1.1. Śmierć w narracjach mieszkańców
4.1.2. Śmierć w narracjach pracowników
4.2. Dyskusja wokół wywiadów z mieszkańcami
4.3. Wnioski z wywiadów (indywidualnych i grupowego) z pracownikami
4.4. Przestrzenie tanatoedukacyjne w domu pomocy społecznej
4.5. Autorefleksja badacza

Zakończenie
Bibliografia
Aneks
Załącznik 1. Narzędzia badawcze wykorzystane w badaniach własnych

ks. dr hab. Grzegorz Godawa, prof. Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie:

Książka stanowi dzieło, po które warto sięgnąć z kilku względów. Po pierwsze, ze względu na dobrze opracowaną tematykę umierania i śmierci człowieka. Po drugie, z uwagi na osadzenie tej tematyki w realiach funkcjonowania domu pomocy społecznej, nierzadko postrzeganej w społeczeństwie jako instytucja totalna. Wreszcie ze względu na nadzieję, którą pobudza lektura książki. Wynika ona z podstaw aksjologicznych, sytuacji analizowanego domu pomocy społecznej, a jednocześnie z postaw konkretnych osób współtworzących zasady i atmosferę placówki.

Wydawnictwa zwarte
Adamczak M., Człowiek umierający – możliwości i ograniczenia pomocy psychologicznej, „Czło-
wiek i Społeczeństwo” 1998, t. XV.
Ariés P., Człowiek i śmierć, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2011.
Assari S., Moghani Lankarani M., Race and Gender Differences in Correlates of Death Anxiety
among Elderly in the United States, „Iranian Journal of Psychiatry and Behavioral Sciences”
2016, vol. 10, iss. 2.
Babbie E., Podstawy badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
Baczewska B., Block B., Janiszewska M., Leśniewski K., Zwolak A., Assessment of Mood and Hope
in Critically–Ill Patients as a Basis for the Improvement for the Palliative and Hospice Care,
„International Journal of Environmental Research and Public Health” 2022, vol. 19, iss. 16.
Baczewska B., Block B., Kropornicka B., Niedzielski A., Malm M., Zwolak A., Makara-Stu-
dzińska M., Hope in hospitalized patients with terminal cancer, „International Journal of
Environmental Research and Public Health” 2019, vol. 16, iss. 20.
Balicka-Kozłowska H., Czy realizacja marzeń gerontologów? Starzy ludzie w kibucach izraelskich,
w: M. Dzięgielewska (red.), Refleksje nad starością – aspekty społeczne, edukacyjne i etyczne ,
Polskie Towarzystwo Gerontologiczne, Łódź 1992.
Bath D., Separation from Loved Ones in the Fear of Death, „Death Studies” 2010, vol. 34, no. 5,
https://doi.org/10.1080/07481181003697639404-425.
Bernat J.L., Culver Ch.M., Gert B., On the Definition and Criterion of Death , „Annals of Internal
Medicine” 1981, vol. 94, no. 3.
Bieńko M., Trup w szafie nowoczesności, czyli intymność i publiczność śmierci, w: M. Górecki
(red.), Prawda umierania i tajemnica śmierci, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa
2010.
Binnebesel J., Mastalski J., hasło Tanatopedagogika (pedagogika śmierci), w: A.A. Zych (red.),
Encyklopedia starzenia się i starości, Stowarzyszenie Thesaurus Silesiae – Skarb Śląski,  
Katowice 2017.
Binnebesel J., Tanatopedagogika w doświadczeniu wielowymiarowości człowieka i śmierci.  
Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2013.Bibliografia  195
Bobrowski J., Wrona M., Mitologia słowiańska, Wydawnictwo BoSz, Olszanica 2017.
Boczkowski A., Badania ilościowe i jakościowe w socjologii. Między separacją epistemologiczną
a praktyczną komplementarnością, „Roczniki Nauk Społecznych” 2018, t. 10(46), nr 4.
Bohdanowicz J. (red.), Komentarz do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. V. Zwyczaje, obrzędy
i wierzenia pogrzebowe, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Cieszyn 1999.
Böhme G., Antropologia filozoficzna. Ujęcie pragmatyczne , Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa
1998.
Boros L., Mysterium mortis, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1977.
Boulanger J., Ferris F.D., The Role of Palliative Care in the Management of End-of-Life Symptoms
in Non-Cancer Conditions, „Journal of Palliative Medicine” 2015.
Breul R., Śmierć mózgu. Czy istnieje granica organodawstwa?, Dom Wydawniczy Rafael, Kra-
ków 2018.
Bugajska B., Dziewiąta faza w cyklu życia – propozycja rozszerzenia teorii psychospołecznego
rozwoju E.H. Eriksona, „Exlibris Biblioteka Gerontologii Społecznej” 2015, t. 1, nr 9.
Cassel C.K., Foley K.M., Principles for care of patients at the end of life. An emerging consensus
among the specialties of medicine, Milbank Memorial Fund, New York 1999.
Chudy W., Odchodzenie z nadzieją. U podstaw pedagogiki umierania, „Ethos” 2007, nr 3–4.
Cicirelli V.G., Personality and Demographic Factors in Older Adults’ Fear of Death, „The Geron -
tologist” 1999, vol. 39, iss. 5.
Cieślak R., Problemy pomiaru wsparcia społecznego. Skala Wsparcia Społecznego, „Ergonomia”
1995, t. 18, nr 2.
Creswell J.W., Projektowanie badań naukowych: metody jakościowe, ilościowe i mieszane,  
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013.
Cyceron, Rozmowy tuskulańskie. O przyjaźni. O starości. O wróżbiarstwie, Wydawnictwo  
Naukowe PWN, Warszawa 2010.
Czajkowska A., Gdy łzy stają się chlebem. Śmierć, pogrzeb, żałoba, Wydawnictwo Bernardinum,
Pelplin 2021.
Davies N., Maio L., Rait G., Iliffe S., Quality end-of-life care for dementia: What have family carers
told us so far? A narrative synthesis, „Palliative Medicine” 2014, vol. 28, no. 7.
Dąbrowski K., Trud istnienia, Wiedza Powszechna, Warszawa 1975.
de Walden-Gałuszko K. (red.), Podstawy opieki paliatywnej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 2006.
Depner C.E., Ingersoll-Dayton B., Supportive relationships in later life, „Psychology and Aging”
1988, vol. 3, iss. 4.
Denzin N.K., Lincoln Y.S., Metody badań jakościowych, t. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2009.
di Nola A.M., Tryumf śmierci. Antropologia żałoby, Universitas, Kraków 2006.
Erikson E.H., Dopełniony cykl życia, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2002.
Ersek M., Wilson S.A., The challenges and opportunities in providing end-of-life care in nursing
homes, „Journal of Palliative Medicine” 2003, vol. 6, no. 1.
Fecio McDougall J., Gorman M., Euthanasia. A Reference Handbook, Bloomsbury Academic,
London 2008.196 Bibliografia
Fenigsen R., Eutanazja – śmierć z wyboru?, Wydawnictwo W drodze, Poznań 1997.
Fiszer A., Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego, Wydawnictwo Grafika, Warszawa 2018.
Foucault M., Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2020.
Frankfort-Nachmias Ch. i Nachmias D., Metody badawcze w naukach społecznych, Wydawnic-
two Zysk i S-ka, Poznań 2001.
Frankl V.E., Man’s Search for Meaning, Washington Square, New York 1968.
Frankl V.E., Homo Patiens, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1984.
Frankl V.E., The Doctor and the Soul, Bantam Book, New York 1967.
Freud Z., Poza zasadą przyjemności, za: J. Bowker, Sens śmierci, PIW, Warszawa 1991.
Freud Z., Żałoba i melancholia, w: K. Pospiszyl, Zygmunt Freud, człowiek i dzieło, Ossolineum,  
Wrocław 1991
Garcia L., Jutai J.W., Bélanger-Hardy L., Łuszczyńska M. (ed.), Well-being in older life. The notion
of connected autonomy, Routledge, London–New York 2022.
Garrett G., Potrzeby zdrowotne ludzi starszych, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich,
Warszawa 1990.
Gaweł A., Między magią, strachem a religią: o tabuizacji śmierci w komunikacji językowej: na
przykładzie nekrologów internetowych, w: A. Car, I. Piechnik (red.), Tabu w języku, litera-
turze i kulturze, Wydawnictwo Avalon, Kraków 2021.
Gerlich H., Narodziny, zaślubiny, śmierć. Zwyczaje i obrzędy w katowickich rodzinach górniczych,
Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1984.
Giddens A., Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
Glaser B.G., Strauss A.L., Świadomość umierania, Dom Wydawniczy Nomos, Kraków 2016.
Godawa G., Funkcjonowanie rodziny dziecka objętego domową opieką hospicyjną studium ta-
natopedagogiczne, Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, Toruń 2016.
Goffman E., Asylums. Essays on the Social Situation of Mental Patients and Other Inmates,
Doubleday Anchor, New York City 1961.
Goffman E., Charakterystyka instytucji totalnych, w: A. Jasińska-Kania, L.M. Nijakowski,  
J. Szacki, M. Ziółkowski (red.), Współczesne teorie socjologiczne, Wydawnictwo Naukowe
Scholar, Warszawa 2006.
Goffman E., Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości, Gdańskie Wydawnictwo Psycholo-
giczne, Gdańsk 2005.
Gorer G., Death, Grief and Mourning in Contemporary Britain, Doubleday, New York 1965.
Gorer G., Pornografia śmierci, „Teksty” 1979, nr 3.
Górecki M. (red.), Prawda umierania i tajemnica śmierci, Wydawnictwo Akademickie Żak,
Warszawa 2010.
Górecki M., Przesłanie ideowe i instytucjonalizacja wspomagania umierających, w: M. Górecki
(red.), Prawda umierania i tajemnica śmierci, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa
2010.
Grabowski H., Wykłady z metodologii badań empirycznych, Oficyna Wydawnicza Impuls,  
Kraków 2013.
Grabusińska Z., Domy pomocy społecznej w Polsce, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich,
Warszawa 2013.Bibliografia  197
Grzybowski P.P., Praktyczne cele i aspekty kształcenia tanatologicznego pedagogów i nauczycieli,
w: J. Binnebesel, A. Janowicz A., P. Krakowiak (red.), Jak rozmawiać z uczniami o końcu
życia i wolontariacie hospicyjnym, Biblioteka Fundacji Hospicyjnej, Gdańsk 2009.
Grzywak-Kaczyńska M., Psychologia dla każdego, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1975.
Han B., Tiggle R.B., Remsburg R.E., Characteristics of Patients Receiving Hospice Care at Home
Versus in Nursing Homes: Results From the National Home and Hospice Care Survey and
the National Nursing Home Survey, „American Journal of Hospice and Palliative Medicine”
2007, vol. 24, no. 6.
Hartley N., Payne M. (ed.), Creative arts in palliative care, Jessica Kingsley, Philadelphia 2008.
Heraklit z Efezu, Zdania, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2005.
Hillards R.E., Music therapy in hospice and palliative care. A review of the empirical data, „Evi-
dence-based Complementary and Alternative Medicine” 2005, vol. 2, no. 2.
House J.S., Social support and social structure, „Sociological Forum” 1987, vol. 2.
Jackson V.A., Ryan D.P., Seaton M.D., Living with Cancer: A Step-by-Step Guide for Coping
Medically and Emotionally with a Serious Diagnosis, A Johns Hopkins Press Health Book,
Baltimore 2017.
Jankelevitch V., Tajemnica śmierci i zjawisko śmierci, w: S. Cichowicz, J.M. Godzimirski (red.),
Antropologia śmierci. Myśl francuska, PWN, Warszawa 1993.
Jasik A., Tabuizowanie tematu śmierci i realiów z nią związanych w różnych kręgach środowi-
skowych Opolszczyzny, w: A. Dąbrowska (red.), Tabu w języku i kulturze, Wydawnictwo
Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009.
Jung C.G., Archetypy i symbole, Czytelnik, Warszawa 1976.
Kaczmarek M., Badania jakościowe – metody i zastosowania, CeDeWu, Warszawa 2013.
Kałużny Ł., Tabu śmierci w perspektywie socjologicznej. Problemy konceptualizacji i operacjona-
lizacji, „Zeszyty Naukowe WSOWL” 2011, nr 4(162).
Kamiński A., Funkcje pedagogiki społecznej. Praca socjalna i kulturalna, Warszawa 1982.
Kamiński A., Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej, w: R. Wroczyń-
ski, T. Pilch (red.), Metodologia pedagogiki społecznej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich,
Wydawnictwo PAN, Wrocław 1974.
Kamiński T., Domy pomocy społecznej w procesie przemian, w: W. Walc, B. Szluz, I. Marczykow-
ska (red.), Opieka i pomoc społeczna wobec wyzwań współczesności, Wydawnictwo Uniwer-
sytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008.
Karłowicz D., Arcyparadoks śmierci. Męczeństwo jako kategoria filozoficzna . Pytanie o dowodową
wartość śmierci, Wydawnictwo Teologia Polityczna, Warszawa 2021
Katechizm Kościoła Katolickiego, Pallotinum, Poznań 2002.
Katafiasz K., Terapia żałoby, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2021.
Katz J.S., Peace S. (ed.), End of life in care homes. A palliative care approach, Oxford University
Press, Oxford 2003.
Kawczyńska-Butrym Z., Niepełnosprawność – specyfika pomocy społecznej, Wydawnictwo  
Naukowe Śląsk, Katowice 1998.
Kempa M.E., Jakość umierania oraz wychowanie do godnej śmierci jako problem współczesnego
pokolenia, Akademia Medyczna, Katowice 2001.198 Bibliografia
Kępiński A., Lęk, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1977.
Kierkegaard S., Bojaźń i drżenie. Choroba na śmierć, PWN, Warszawa 1982.
Klepacki B., Wybrane zagadnienia związane z metodologią badań naukowych, „Roczniki Nauk
Rolniczych” 2009, t. 96, z. 2.
Knoll N., Schwartzer R., Prawdziwych przyjaciół… Wsparcie społeczne, stres, choroba i śmierć,
w: H. Sęk, R. Cieślak (red.), Wsparcie społeczne, stres i zdrowie, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2004.
Kocowski T., Potrzeby człowieka. Koncepcja systemowa, Wydawnictwo Politechniki Wrocław-
skiej, Wrocław 1982.
Koffman J., Nancarrow S., McCracken K., Understanding End-of-Life Care in the Context of
Long-Term Conditions, „BMJ Supportive & Palliative Care” 2017.
Konarzewski K., Jak uprawiać badania oświatowe, WSiP, Warszawa 2000.
Konecki K., Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Wydawnictwo  
Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Korpiola M., Lahtinen A., Cultures of Death and Dying in Medieval and Early Modern Euro-
pe: An Introduction, „Collegium. Studies Across Disciplines in the Humanities and Social
Sciences” 2015, vol. 18.
Kowalewska M., Śmierć duszy w „Speculum simplicis animae” Małgorzaty Porete, w: J. Kolbu-
szewski (red.), Problemy współczesnej tanatologii, t. X, Wydawnictwo WTN, Wrocław 2006.
Kozielecki J., Koncepcje psychologiczne człowieka, Wydawnictwo Żak, Warszawa 2010.
Kozioł W., Stacjonarne formy opieki nad ludźmi wymagającymi pomocy socjalnej w perspekty-
wie historycznej, „Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska. Sectio I: Philosophia-
-Socjologia” 2001, vol. XXVI, no. 12.
Kożuch A., Marzec I., Studium przypadku jako strategia badawcza w naukach społecznych,
„Zeszyty Naukowe WSOWL” 2014, nr 2(172).
Krakowiak P., Strata, osierocenie i żałoba, Via Medica, Gdańsk 2009;
Krakowiak P., Krzyżanowski D., Modlińska A., Przewlekle chory w domu, Fundacja Lubię  
Pomagać, Gdańsk 2011.
Kramer K.P., Śmierć w różnych religiach, Wydawnictwo WAM, Kraków 2007.
Kristjanson L.J., Sloan J.A., Dudgeon D., Adaskin E., Family members’ perceptions of palliative
cancer care: predictors of family functioning and family members’ health, „Palliative Care”
1996, vol. 12, no. 4.
Kubiak A.E., Inne śmierci, antropologia śmierci i żałoby w późniejszej nowoczesności, Universitas,
Kraków 2014.
Kubinowski D., Jakościowe badania pedagogiczne. Filozofia – metodyka – ewaluacja , Wydaw-
nictwo UMCS, Lublin 2000.
Kübler-Ross E., Pytania i odpowiedzi na temat śmierci i umierania, Larum, Warszawa 2010.
Kübler-Ross E., Rozmowy o śmierci i umieraniu, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań 1998.
Kübler-Ross E., Śmierć, ostatni etap rozwoju, Larum, Warszawa 2008.
Kübler-Ross E., Życiodajna śmierć, Święty Wojciech Dom Medialny, Poznań 1998.
Kübler-Ross E., Życiodajna śmierć. O życiu, śmierci i życiu po śmierci, Święty Wojciech Dom
Medialny, Poznań 2005.Bibliografia  199
Lenartowicz P., Elementy filozofii zjawiska biologicznego , Wydawnictwo WAM, Kraków 1984.
Leszczyńska-Rejchert A., Człowiek starszy i jego wspomaganie – w stronę pedagogiki starości,
Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2006.
Leśniewski K., Nowa prawna definicja śmierci w Polsce jako problem filozoficzno-teologiczny,
„„Rocznik Teologiczny Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej” 2020, z. 4.
Lucjusz Anneusz Seneka, Myśli, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1987.
Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza Impuls,
Kraków 2004.
Łuszczyńska M., Uwarunkowania działania systemu szczepień przeciwko COVID-19 i ich znacze-
nie dla funkcjonowania domów pomocy społecznej, „Societas/Communitas” 2022, t. 33, nr 1.
Makselon J. (red.), Człowiek wobec śmierci. Aspekty psychologiczno-pastoralne, Wydawnictwo
Naukowe PAT, Kraków 2005.
Makselon J., Postawy wobec śmierci, „Roczniki Filozoficzne” 1980, t. 28, z. 4.
Makselon J., Struktura wartości a postawa wobec śmierci. Studium z tanatopsychologii, Wydaw-
nictwo Naukowe KUL, Lublin 1983.
Małecka B.Z., Elementy gerontologii dla pedagogów, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego,
Gdańsk 1985.
Marek Aureliusz, Rozmyślania, PIW, Warszawa 1997.
Marshall G. (red.), Słownik socjologii i nauk społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-
szawa 2004.
Maslow A.H., Motywacja i osobowość, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
McMurtry A., Sasser J., Interdisciplinary and transdisciplinary approaches to ageing and ge-
rontology, w: M. Łuszczyńska (ed.), Researching Ageing. Methodological Challenges and their
Empirical Background, Routledge, London–New York 2020.
Michalska S., Innowacyjne formy opieki nad osobami starszymi na obszarach wiejskich w Polsce,
„Wieś i Rolnictwo” 2019, nr 3(184).
Michalski K., Heidegger i filozofia współczesna , PIW, Warszawa 1978.
Michałowska T., Średniowiecze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
Mielcarek P., Metoda case study w rozwoju teorii naukowych, „Organizacja i Kierowanie” 2014,
nr 1(161).
Momtaz A., Haron S.A., Ibrahim R., Hamid T.A., Spousal Death Anxiety in Old Age: Gender
Perspective, „OMEGA – Journal of Death and Dying” 2015, vol. 72, iss. 1.
Muszala A., A z tej śmierci życie tryska. Śmierć jako najwyższy akt moralny, Wydawnictwo
Bernardinum, Pelplin 2022.
Narecki K., Człowiek w myśli Heraklita z Efezu, „Roczniki Humanistyczne” 1982, t. XXX, z. 3.
Nazar-Gutowska K., Pojęcie i rodzaje eutanazji, w: M. Mozgawa (red.), Eutanazja, Wolters
Kluwer Polska, Warszawa 2015.
Nowak S., Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
O’Kelly J., Music therapy in palliative care. Current perspectives, „International Journal of  
Palliative Nursing” 2002, vol. 8, no. 3.
Obuchowska I., Instytucjonalizacja a podmiotowość, „Praca Socjalna” 1994, nr 4.200 Bibliografia
Ostrowska A., Śmierć w doświadczeniu jednostki i społeczeństwa, Wydawnictwo IFiS PAN,
Warszawa 1991.
Palka S., Metodologia. Badania. Praktyka, GWP, Gdańsk 2006.
Palka S., Teoria pedagogiczna a praktyczne doświadczenie nauczycieli, WSiP, Warszawa 1989.
Parkes M.C., Psychological aspects, w: C. Saunders (ed.), The management of terminal disease ,
E. Arnold Publishers, Londyn 1978.
Pascal B., Myśli, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1983.
Pattison E.M., The experience of dying , Prentice Hall, Englewood Cliffs 1977.
Petera J., Tradycyjne obrzędy i zwyczaje pogrzebowe na Lubelszczyźnie, „Etnolingwistyka”
1997/1998, t. 9/10.
Philippe A., Człowiek i śmierć, PIW, Warszawa 1992.
Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wydawnic-
two Akademickie Żak, Warszawa 2001.
Pilch  T.,  Organizacja  procesu  badawczego  w  pedagogicznych  badaniach  środowiskowych,  
w: R. Wroczyński, T. Pilch (red.), Metodologia pedagogiki społecznej, Zakład Narodowy  
im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław 1974.
Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 1995.
Pincus L., Death in the family, Faber and Faber, London 1976.
Platon, Dialogi – Obrona Sokratesa, Unia Wydawnicza Verum, Warszawa 1993.
Platon, Fedon, w: Dialogi, t. I, Wydawnictwo Antyk, Kęty 2005.
Podgórski R.A., Metodologia badań socjologicznych. Kompendium wiedzy metodologicznej dla
studentów, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2007.
Popiołek K., Wsparcie społeczne – zarys problematyki, w: K. Popiołek (red.), Psychologia pomocy.
Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1996.
Posłuszny Ł., Instytucje totalne dzisiaj. Stan badań, krytyka, rekonfiguracje , „Studia Socjolo-
giczne” 2017, nr 4(227).
Preparing for an aging world. The case for cross national research , National Academy Press,
Washington 2001.
Prężyna W., Intensywność postawy religijnej a osobowość, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin
1973.
Pucko Z., Zrozumieć utratę. Magna quaestio w obliczu żałoby, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków 2011.
Radwan-Pragłowski J., Frysztacki K., Społeczne dzieje pomocy człowiekowi od filantropii greckiej
do pracy socjalnej, Wydawnictwo Naukowe Śląsk, Katowice 1996.
Ratzinger J., Śmierć i życie wieczne, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 2005.
Reith M., Payne M., Social work in end-of-life palliative care, Policy Press, Bristol 2009.
Rinpocze L., Hopkins J., Śmierć, stan pośredni i odrodzenie w buddyzmie tybetańskim, Wydaw-
nictwo A, Kraków 2008.
Robinson A., A personal exploration of the power of poetry in palliative care, loss and bereave-
ment, „International Journal of Palliative Nursing” 2004, vol. 10, no. 1.
Robinson F., Islam, Świat Książki, Warszawa 1996.Bibliografia  201
Robotin M., Girgis A., Olver I., When cancer crosses disciplines: A physician’s handbook, Imperial
College Press. London 2009.
Rosenberg M.J., Hovland C.I., McGuire W.J., Abelson R.P., Brehm J.W., Attitude organization
and change: An analysis of consistency among attitude components, Yale University Press,
New Haven 1960.
Rybicki Z., Intensywna terapia dorosłych, Wydawnictwo Novus Orbis, Gdańsk 1994.
Saunders C., Baines M., Living with Dying: The management of terminal disease , Oxford Uni-
versity Press, Oxford 1983.
Saunders C., The Management of Terminal Illness, Hospital Medicine Publications Ltd, London
1967
Seale C.F., Constructing death. The sociology of dying and bereavement, Cambridge University
Press, New York 1998.
Sienkiewicz-Wilowska J.A., Seniorzy na terenach wiejskich – możliwości i ograniczenia rozwoju,
„Studia Edukacyjne” 2017, nr 44.
Silverman D., Prowadzenie badań jakościowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
Sinoff G., Thanatophobia (Death Anxiety) in the Elderly: The Problem of the Child’s Inability to
Assess Their Own Parent’s Death Anxiety State, „Frontiers in Medicine” 2017, iss. 4.
Słupecki L.P., Mitologia skandynawska w epoce wikingów, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków
2014.
Solecka-Florek E., Reorganizacja Domów Pomocy Społecznej w oparciu o model duński. Porad-
nik dla kadry zarządzającej placówkami opieki całodobowej, Regionalny Ośrodek Polityki
Społecznej, Kraków 2009.
Stake R.E., Jakościowe studium przypadku, w: N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (red.), Metody badań
jakościowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
Stasik A., Gendźwiłł A., Projektowanie badania jakościowego, w: D. Jemielniak (red.), Badania
jakościowe. Podejścia i teorie, t. I, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.
Stites S.D., Bowers B.J., Supportive Care in Dementia: Perspectives of Family Caregivers, „Journal
of Palliative Medicine” 2013.
Strupp J., Köneke V., Rietz C., Voltz R., Perceptions of and Attitudes Toward Death, Dying, Grief,
and the Finitude of Life—A Representative Survey Among the General Public in Germany,
„OMEGA – Journal of Death and Dying” 2019.
Susułowska M., Psychologia starzenia się i starości, PWN, Warszawa 1989.
Szaniawski T., Typy postaw wobec śmierci a osobowość, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków
1998.
Szatur-Jaworska B., System wsparcia społecznego osób starszych w Polsce, w: B. Szatur-Jaworska,
P. Szukalski, System wsparcia osób starszych w środowisku zamieszkania, Biuro Rzecznika
Praw Obywatelskich, Warszawa 2016.
Szczepański J., Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa 1970.
Szeroczyńska M., Eutanazja i wspomagane samobójstwo na świecie. Studium prawno-porów-
nawcze, Universitas, Kraków 2004.202 Bibliografia
Szewczyk K., Lęk, nicość i respirator. Wzorce śmierci w nowożytnej cywilizacji Zachodu, w:  
M. Gałuszka, K. Szewczyk (red.), Umierać bez lęku. Wstęp do bioetyki kulturowej, Wydaw-
nictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996.
Szmagalski J., Deinstytucjonalizacja w pomocy społecznej – zadania dla pracy socjalnej, w:  
K. Marzec-Holka (red.), Społeczeństwo, demokracja, edukacja. Nowe wyzwania w pracy
socjalnej, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz 2000.
Sztumski J., Wstęp do metod i badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe Śląsk, Katowice 2005.
Św. Augustyn, Wyznania, Wydawnictwo Esprit, Kraków 2000.
Św. Jan Chryzostom, Homilia na temat Listu do Rzymian XVIII.
Św. Tomasz z Akwinu, Kwestia o duszy, Wydawnictwo Znak, Kraków 1996.
Tarkowska E., Ludzie w instytucji totalnej, w: A. Gustavsson, E. Zakrzewska-Manterys (red.),
Upośledzenie w społecznym zwierciadle, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 1997.
Terzani T., Koniec jest moim początkiem, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Warszawa 2017.
Tibbitts C., Handbook of social gerontology. Societal aspect of aging, University of Chicago 1960.
Toynbee A., Hinton J., Mant K., Smart N., Yudkin J., Człowiek wobec śmierci, PIW, Warszawa
1968.
Trafiałek E., Człowiek stary, w: T. Pilch (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, Wydaw-
nictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003.
Unternan A., Encyklopedia tradycji i legend żydowskich, Spółdzielnia Wydawniczo-Handlowa
Książka i Wiedza, Warszawa 2003.
Urbaniak-Zając D., O stosowaniu hipotez w badaniach pedagogicznych, „Teraźniejszość – Czło-
wiek – Edukacja” 2009, nr 1(45).
Vasserot J., Śmierć w królestwach roślin i zwierząt, w: C. Chabanis (red.), Śmierć, kres czy począ-
tek?, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1987.
Walter T., Bez tradycji w obliczu śmierci, w: A.E. Kubiak, M. Zawiła (red.), Społeczne i kulturo-
we reprezentacje społeczne. Antologia tekstów, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków 2015.
Vovelle M., Śmierć w cywilizacji Zachodu, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2004.
Walter T., Modern death – taboo or not taboo?, „Sociology” 1991, vol. 25, no. 2.
Wańczowski M., Lenart M., Księga żałoby i śmierci, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
2009.
Webb M., The good death. The new American search to reshape the end of life , Bantam, New
York 1997.
Włodarski M., Trzy traktaty o sztuce umierania, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,
Kraków 2015.
Woydyłło E., Żal po stracie, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022.
Woźniak Z. (red.), Najstarsi z poznańskich seniorów. Jesień życia w perspektywie gerontologicznej,
Poznań 1997.
Zalewski D., Opieka i pomoc społeczna. Dynamika instytucji, Wydawnictwo Uniwersytetu War-
szawskiego, Warszawa 2005.Bibliografia  203
Zamarian A., Edukacja ku dojrzałej recepcji fenomenu śmierci. Humanistyczny wymiar edukacji
tanatologicznej, „Studia z Teorii Wychowania” 2015, t. VI, nr 4(13).
Zawiła M., Religia i śmierć. Trajektoria umierania i jej religijne elementy na przykładzie środowisk
hospicyjnych w Polsce, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków 2008.
Zbyrad T., Instytucje opieki totalnej jako forma zniewolenia i kontroli nad człowiekiem potrzebu-
jącym pomocy – na przykładzie domów pomocy społecznej, „Roczniki Nauk Społecznych”
2012, t. 4(40), nr 2.
Źródła prawne
Program kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem” przyjęty uchwałą nr 160 Rady  
Ministrów z dnia 20 grudnia 2016 r. (M.P. poz. 1250).
Obwieszczenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 marca 2018 r. w sprawie
ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie
domów pomocy społecznej (Dz. U. z 2018 r. poz. 734).
Raport Zapewnienie dziennej opieki osobom starszym w ramach realizacji Programu „Senior+”,
Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2021.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2012 r. w sprawie miesz-
kań chronionych (Dz. U. 2012).
Rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 30 października 2023 r. w sprawie
mieszkań treningowych i wspomaganych (Dz. U. z 2023 r. poz. 2354).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie
specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U. Nr 189, poz. 1598).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 maja 2012 r. w sprawie rodzin-
nych domów pomocy (Dz. U. z 2012 r. poz. 719).
Rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 27 października 2023 r. zmie-
niające rozporządzenie w sprawie domów pomocy społecznej (Dz. U. z 2023 r. poz. 2355).
Sprawozdanie MRiPS-05 za 2023 r., https://www.gov.pl/web/rodzina/statystka-za-rok-2023.
Sprawozdanie MRiPS-06 za 2023 r., https://www.gov.pl/web/rodzina/statystka-za-rok-2023.
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2023 r. poz. 901).
Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecz-
nych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1818).
Źródła internetowe
Bołoz W., Prawa człowieka umierającego, https://www.mp.pl/etyka/kres_zycia/41127,prawa-cz-
lowieka-umierajacego https://www.worldometers.info/pl/ (dostęp: 31.08.2024).
https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Population_structure_and_
ageing/pl (dostęp: 27.07.2024).204 Bibliografia
https://nigms.nih.gov/education/fact-sheets/Pages/regeneration.aspx (dostęp: 17.05.2024).
https://www.dps.dpsborne.eu/ (dostęp: wielokrotny w okresie od 02.2023 do 05.2024).
https://www.pewresearch.org/fact-tank/2019/06/17/worlds-population-is-projected-to-near-
ly-stop-growing-by-the-end-of-the-century/ (dostęp: 27.07.2024).
WHO Definition of Palliative Care, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/pallia -
tive-care (dostęp: 20.06.2024).
Woźniak B., Biedak w średniowiecznym przytułku, https://histmag.org/Biedak-w-sredniowiecz-
nym-przytulku-3056 (dostęp: 7.05.2024).