Bezpieczeństwo miasta wobec współczesnych wyzwań

Spis treści:

Wstęp

Rozdział 1. Uwarunkowania badań nad bezpieczeństwem miasta

1.1. Geneza i ewolucja pojmowania miasta – ustalenia terminologiczne
1.2. Miasto jako obiekt badań naukowych
1.3. Miasto i jego bezpieczeństwo jako obiekt i przedmiot badań nauk o bezpieczeństwie
1.4. Miasto jako podmiot i gwarant bezpieczeństwa
1.5. Podsumowanie

Rozdział 2. Potrzeba bezpieczeństwa jako czynnik miastotwórczy

2.1. Czynniki miastotwórcze
2.2. Powstanie miast i ich rozwój w starożytności
2.3. Miasta średniowieczne
2.4. Problematyka bezpieczeństwa w miastach nowożytnych
2.5. Bezpieczeństwo w miastach w XIX i XX wieku
2.6. Współczesne koncepcje bezpieczeństwa miasta
2.7. Podsumowanie

Rozdział 3. Wybrane wyzwania dla bezpieczeństwa współczesnych miast

3.1. Charakter wyzwań dla bezpieczeństwa miasta
3.2. Sfera urbanizacyjno-przestrzenna
3.3. Sfera gospodarcza i infrastrukturalna
3.4. Sfera społeczno-kulturalna
3.5. Sfera środowiskowo-przyrodnicza
3.6. Sfera techniczno-technologiczna
3.7. Sfera militarna
3.8. Podsumowanie

Rozdział 4. Bezpieczeństwo miasta w międzynarodowym i krajowym dorobku prawnym i doktrynalnym

4.1. Wybrane programy, agendy i metodyki oceny bezpieczeństwa miasta Organizacji Narodów Zjednoczonych
4.2. Wybrane inicjatywy i działania Banku Światowego
4.3. Podejście Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju do problematyki bezpieczeństwa miast
4.4. Problematyka bezpieczeństwa miasta w wybranych inicjatywach Unii Europejskiej
4.5. Inne standardy i metodyki międzynarodowe dotyczące bezpieczeństwa miasta
4.6. Bezpieczeństwo miasta w polskim dorobku doktrynalnym i prawnym
4.7. Podsumowanie

Rozdział 5. Założenia do formułowania polityki bezpieczeństwa miasta

5.1. Wyznaczniki bezpieczeństwa miasta
5.2. Proces oceny bezpieczeństwa miasta
5.3. Polityka bezpieczeństwa miasta – możliwości implementacji wybranych rozwiązań
5.4. Podsumowanie

Zakończenie
Bibliografia
Spis rysunków, tabel i wykresów
Załączniki 

Pozycje zwarte
21st Century Security and CPTED: Designing for Critical Infrastructure Protection and Crime Pre-
vention, red. R.I. Atlas, CRC Press, London 2008. 
Abu-Hantash T.F., Ibn Khaldun and the city: a study of the physical formation of medieval Cairo, 
Massachusetts Institute of Technology. Department of Architecture, Cambridge 1989.
Archer C., International Organizations, Routledge, London and New York 2001.
Arystoteles, Polityka, tł. L. Piotrowicz, [w:] Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 1, Warszawa 2003. 
Ascher F., Métapolis. Ou l’avenir des villes, Odile Jacob, Paris 1995.
Augustyn A., Zrównoważony rozwój miast w świetle idei smart city, Wydawnictwo Uniwersyte-
tu w Białymstoku, Białystok 2020.
Banach M., Od inteligentnego transport do inteligentnych miast, Wydawnictwo Naukowe PWN, 
Warszawa 2018.
Baranowski I.T., Komisye porządkowe (1765–1788), Akademia Umiejętności, Kraków 1907.
Bastié J., Dézert B., L’espace urbain, MASSON, Paris–New York–Barcelone–Milan 1980.
Bauman Z., Globalizacja, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2000.
Baraniewicz-Kotasińska S., Smart City. Kto rządzi w inteligentnych miastach?, Wydawnictwo 
Naukowe PWN, Warszawa 2023.
Baranowski I.T., Komisye porządkowe (1765–1788), Akademia Umiejętności, Kraków 1907.
Basista  A.,  Betonowe  dziedzictwo.  Architektura  w  Polsce  czasów  komunizmu,  Wydawnictwo  
Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 2001.
Benevolo L., Miasto w dziejach Europy, Wydawnictwo Krąg, Oficyna Wydawnicza Wolumen, 
Warszawa 1995.
Benevolo L., The History of the City, MIT Press, Cambridge 1980.
Bezpieczeństwo w wymiarze lokalnym. Wybrane obszary, red. M. Leszczyński, A. Gumieniak,  
L. Owczarek, R. Mochocki, Difin, Warszawa 2013.
Blazy R., Architektura i urbanistyka. Idea miasta. 1870–1970, Wydawnictwo Politechniki Kra-
kowskiej, Kraków 2021.
Bogdanowski  J.,  Architektura  obronna  w  krajobrazie  Polski.  Od  Biskupina  do  Westerplatte,  
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 1996.387 Bibliografia
Boryś W., Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005.
Boyer M.Ch., Cybercities. Visual Perception in the Age of Electronic Communication, Princeton 
Architectural Press, New York 1996.
Bramezza I., The competitiveness of the European city and the role of urban management in impro-
ving the city’s performance, Thesis Publishers, Amsterdam 1996.
Brunhes J., La géographie humaine. Essai de classification positive, principes et exemples, Alcan, 
Paris 1934.
Bury P., Markowski T., Regulski J., Podstawy ekonomiki miasta, Fundacja Rozwoju Przedsię-
biorczości, Łódź 1993.
Castells M., La question urbaine, François Maspero, Paris 1981.
Castells  M.,  The  Informational  City:  Information  Technology,  Economic  Restructuring  and  the 
Urban-Regional Process, Basil Blackwell, Oxford 1989.
Chmielewski J.M., Teoria urbanistyki w projektowaniu i planowaniu miast, Oficyna Wydawni-
cza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2001.
Cieślarczyk M., Kultura bezpieczeństwa i obronności, Akademia Podlaska, Siedlce 2006.
Cities Transformed: Demographic Change and its Implications in the Developing World, red. M.R Mont-
gomery, R. Stren, B. Cohen, H.E. Reed, Committee on Population, Division of Behavioral and 
Social Sciences and Education, The National Academies Press, Washington 2004.
Conwell D.H., Connecting a City to the Sea. The History of the Athenian Long Walls, Brill, 
Leiden–Boston 2008.
Czarnecki B., Przestrzenne aspekty przestępczości. Metoda identyfikacji czynników zagrożeń w  prze-
strzeni miejskiej, Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok 2011.
Czornik M., Miasto. Ekonomiczne aspekty funkcjonowania, Wydawnictwo Uniwersytetu Eko-
nomicznego w Katowicach, Katowice 2004.
Daniels A., Yeats D., Podstawy analizy systemów, Warszawa 1974.
Davis M., Planeta slumsów, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa 2009.
De Rosnay J., The Macroscope, Harper & Row, New York 1979.
Dewelska-Opitek A., Smart City Concept – The Citizens’ Perspective, [w:] Telematics – Support for 
Transport, red. J. Mikulski, Springer, Berlin – Heidelberg 2014.
Di Giorgio Martini F., Trattato di architettura civile e militare, Tipografia Chirio e Mina, Torino 
1969.
Dürer A., Etliche underricht, zu befestigung der Stett, Schloss, und Flecken, Norymberga 1527.
Eaton R., Ideal Cities. Utopianism and the (Un)Built Environment, Thames & Hudson, London 
2002.
Felson M., Crime and everyday life, Sage Publications, Thousand Oaks 2002.
Finka M., Ondrejička V., Jamečný L. et al., Bezpečnosť ako kvalita priestoru – úvod do problema-
tiky, ROAD/Centrum urbánnej bezpečnosti, Bratislava 2012.
Gierszewski J., Pieczywok A., Pietrzyński W., Pomiar jakości życia i poczucia bezpieczeństwa na 
poziomie lokalnym. Przykład powiatu chojnickiego, Difin, Warszawa 2023.
Glen  A.,  Podstawy  poznania  bezpieczeństwa  podmiotu,  Uniwersytet  Przyrodniczo-Humani-
styczny w Siedlcach, Siedlce 2021.
Glenn R.W., Managing Complexity During Military Urban Operations. Visualizing the Elephant, 
RAND Corporation, Santa Monica 2004.
Głyda B., Przestrzenie władzy. Miasto, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2020.388 Bibliografia
Graham W., Miasta wyśnione. Siedem wizji urbanistycznych, które kształtują nasz świat, Karakter, 
Kraków 2016.
Gutnov A., Baburov A., Djumenton G., Kharitonova S., Lezava I., Sadovskij S., The ideal 
communist city, Geogre Braziller, New York 1968.
Hall R.E., Bowerman B., Braverman J., Taylor J., Todosow H., von Wimmersperg U., The Vision 
of a Smart City, 2nd International Life Extension Technology Workshop, Paris, France, Sep-
tember 28, 2000.
Hanausek T., Sławik K., Wprowadzenie do kryminalistyki i kryminologii, Oficyna Wydawnicza 
„Branta”, Bydgoszcz 1995.
Harter G., Sinha J., Sharma A., Dave S., Sustainable urbanization. The role of ICT in city develop-
ment, Booz & Company, Delhi–New York 2010.
Harvey D., Social Justice and the City, Basil Blackwell, Oxford 1973.
Hartman J., Etyka. Poradnik dla grzeszników, Agora, Warszawa 2015.
Hassert K., Die Städte geographisch betrachtet, B.G. Leubner, Leipzig 1907.
Hills A., Future war in cities: rethinking a liberal dilemma, Routledge, New York 2004.
Hines T.S., Burnham of Chicago, architect and planner, University of Chicago Press, Chicago 1979.
Hołyst B., Kryminologia, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2007.
Ibn Khaldûn (Ibn-Chaldun), The Maquaddimah. An Introduction to History, tł. F. Rosenthal, 
Princeton University Press, Princeton and Oxford 2015.
Jacobs J., The Economy of Cities, Random House, New York1969. 
Jałowiecki B., Szczepański M.S., Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej, Wydawnictwo 
Naukowe Scholar, Warszawa 2006.
Jasiński A., Architektura w czasach terroryzmu. Miasto – przestrzeń publiczna – budynek, Wolters 
Kluwer Polska S.A., Warszawa 2013.
Jasiński  A.,  Obrazy  post-polis.  Monografia  ponowoczesnego  miasta ,  Krakowskie  Towarzystwo 
Edukacyjne Sp. z o.o. – Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2012.
Jeffery C.R., Crime Prevention Through Environmental Design, Sage Publications, Beverly Hills 1971.
Kalinowska A., Ekologia – wybór przyszłości, Editions Spotkania, Warszawa 1992.
Kalinowski W., Historia budowy miast polskich do połowy XIX wieku, Wydawnictwa Uniwersy-
tetu Mikołaja Kopernika, Toruń 1966.
Kamińska R., W trosce o miasto. „Cura ubis” w Rzymie okresu republiki i pryncypatu, Wydawnic-
two Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2015.
Karakaya Ayalp E., Construction of the Republic in City Space: From Political Ideal to Urban Plan-
ning Principles, Middle East Technical University, Ankara 2010.
Kaza S., Yao L., Bhada-Tata P., van Woerden F., What a waste 2.0. A Global Snapshot of Solid 
Waste Management to 2050, World Bank Group, Washington 2018.
Kiełczewska-Zaleska M., Geografia osadnictwa. Zarys problematyki, Państwowe Wydawnictwo 
Naukowe, Warszawa 1972.
Kiełczewska-Zalewska M., Geografia osadnictwa , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1976.
Kitler W., Bezpieczeństwo narodowe RP. Podstawowe kategorie, uwarunkowania, system, Akade-
mia Obrony Narodowej, Warszawa 2011. 
Kitler W., Bezpieczeństwo narodowe. Teoria i praktyka, Towarzystwo Wiedzy Obronnej, Warszawa 
2020. 
Kitler  W.,  Organizacja  bezpieczeństwa  narodowego  Rzeczypospolitej  Polskiej.  Aspekty  ustrojowe, 
prawno-administracyjne i systemowe, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2018.389 Bibliografia
Koch W., Style w architekturze. Arcydzieła budownictwa europejskiego od antyku po czasy współcze-
sne, Świat Książki Bertelsman Media, Warszawa 1996.
Komorowski K., Warszawa walczy 1939–1945. Leksykon, Bellona, Warszawa 2014.
Koneczny F., Dzieje administracji w Polsce w zarysie, Szkoła Policji Państwowej Ziemi Wileń-
skiej, Wilno 1924.
Kostof S., The City Shaped. Urban Patterns and Meanings Through History, Bulfinch Press, New 
York–Boston 1991.
Kostrzewska  M.,  Miasto  europejskie  na  przestrzeni  dziejów.  Wybrane  przykłady,  Akapit-DTP, 
Gdańsk 2013.
Kowalczyk J., Bezpieczeństwo przestrzeni współczesnych miast. Przykład Wielkiej Brytanii, Dom 
Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2020.
Krassowski W., Dzieje budownictwa i architektury na ziemiach polskich, t. 2, Arkady, Warszawa 1990.
Krzyżanowski L., O podstawach kierowania organizacjami inaczej: paradygmaty, modele, metafory, 
filozofia, metodologia, dylematy, trendy , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.
Krzyżanowski L., Podstawy nauk o organizacji i zarządzaniu, Wydawnictwo Naukowe PWN, 
Warszawa 1994.
Książek M., Zarys budowy miast średniowiecznych Polsce do końca XV wieku, Politechnika Kra-
kowska, Kraków 1996. 
Kuźniak B., Marcinko M., Ingelevič-Citak M., Organizacje międzynarodowe, C.H. Beck, War-
szawa 2017.
Le Corbusier, Towards a New Architecture, Londyn 1927.
Letch J., McGlinn E., Bell J.F., Downing E., Cook D.M., An exploration of 1st and 2nd generation 
CPTED for end of year school leavers at Rottnest Island, Conference: Proceedings of the 4th 
Australian Security and Intelligence Conference, Edith Cowan University, Perth Western 
Australia, December 2011.
Lozano E.E., Community design and the culture of cities. The crossroad and the wall, Cambridge 
University Press, Cambridge 1990.
Lynch K., The Image of the City, The MIT Press, Cambridge 1960.
Maciejewski T., Historia administracji, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2002.
Makowiec P., Mroszczyk M., Taktyka walki w terenie zurbanizowanym, Difin, Warszawa 2012.
Malec J., Malec D., Historia administracji i myśli administracyjnej, Wydawnictwo Uniwersytetu 
Jagiellońskiego, Kraków 2003.
Manteuffel T., Kultura Europy średniowiecznej, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1974.
Marx K., Grundrisse: Foundation of the Critique of Political Economy (Rough Draft), tł. M. Nico-
laus, Penguin Books in association with New Left Review, London 1973.
Maslow A., Motywacja i osobowość, PWN, Warszawa 2009.
Merlin P., Méthodes quantitatives et espace urbain, Masson, Paris 1973.
Meuriot P., Des Agglomérations urbaines dans l’Europe contemporaine, Belin Frères, Paris 1897. 
Mickiewicz P., Bezpieczeństwo społeczności lokalnych. Organizacja systemu i projektowanie dzia-
łań, Wydawnictwo Naukowe FNCE, Poznań 2020.
Mileti D., Disasters by design: a reassessment of natural hazards in the United States, Joseph Henry 
Press, Washington 1999.
Moch N., System kierowania obroną narodową Rzeczypospolitej Polskiej w perspektywie XXI wieku, 
Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa 2018.390 Bibliografia
Mumford L., The City in History: Its Origins, Its Transformations, and Its Prospects, Harvest/HBJ, 
London 1986.
Münkler H., Wojny naszych czasów, Wydawnictwo WAM, Warszawa 2004.
Newman O., Defensible space. Crime prevention through urban design, Coller Books, New York 1973.
Niezabitowska E.D., Metody i techniki badawcze w architekturze, Wydawnictwo Politechniki 
Śląskiej, Gliwice 2014.
Oberhummer E., Der  Stadtplan,  seine  Entwickelung  and  geographische  Bedeutung, Dietrich 
Reimer (Ernst Vohsen), Berlin 1907.
Orestano R., Il «problema delle persone giuridiche» in diritto romano, G. Giappichelli, Torino 1968.
Osowski S., Sieci neuronowe do przetwarzania informacji, Oficyna Wydawnicza Politechniki 
Warszawskiej, Warszawa 2020.
Ostrowski W., Wprowadzenie do historii budowy miast. Ludzie i środowisko, Oficyna Wydawni-
cza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1996.
Paszkowski Z., Historia idei miasta. Od antyku do renesansu, „Teka Zachodniopomorska” 2015, 
nr 1, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Szczecin 2015.
Paszkowski Z., Miasto idealne w perspektywie europejskiej i jego związki z urbanistyką współczesną, 
Universitas, Kraków 2011.
Paszkowski Z.W., Kołowiecka S., Kuśmierek A., Urban security – as a part of the „Smart Cities” 
strategy, 56th ISOCARP World Planning Congress in Doha, Qatar, International Society 
of City and Regional Planners, Doha 2020.
Pawłowski K., Circulades languedociennes de l’an mille. Naissance de l’urbanisme européen, Presses 
du Languedoc, Montpellier 1992.
Piechowiak  M.,  Dobro  wspólne  jako  fundament  polskiego  porządku  konstytucyjnego,  Trybunał 
Konstytucyjny, Warszawa 2012.
Pred A., City systems in advanced societies, Hutchison, London 1977.
Pumain D., Paquot T., Kleinschmager R., Dicitonnaire La ville et l ́urbain, Anthropos, Paris 2006. 
Rasmussen S.E., Towns and Buildings: Described in Drawings and Words, Harvard University 
Press, Cambridge 1951.
Regulski J., Ekonomika miasta, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1982.
Roncayolo M., La ville et ses territoires, Gallimard, Paris 1990.
Rutkowski C., Sieć bezpieczeństwa. Domeny, relacje, dylematy, szanse, Wyższa Szkoła Zarządza-
nia i Prawa im. Heleny Chodkowskiej w Warszawie, Warszawa 2009.
Samsonowicz H., Szkice o mieście średniowiecznym, Wydawnictwa Drugie, Warszawa 2014.
Samsonowicz H., Życie miasta średniowiecznego, Wydawnictwo Poznańskie sp. z o.o., Poznań 
2017.
Sassen S., The Global City: New York, London, Tokyo, Princeton University Press, Princeton 1991.
Sennet R., Flesh and stone: the body and the city in Western civilization, W.W. Norton, New York 1994.
Sennett R., Upadek człowieka publicznego, Wydawnictwo Literackie Muza, Warszawa 2009.
Serafin T., Parszowski S., Bezpieczeństwo społeczności lokalnych. Programy prewencyjne w systemie 
bezpieczeństwa, Difin, Warszawa 2011.
Siemiątkowski P., Tomaszewski P., Lokalny wymiar polityki bezpieczeństwa, Wydawnictwo 
Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2020.
Sienkiewicz P., Koncepcja metodologii zintegrowanych kompleksowych badań bezpieczeństwa na-
rodowego w kontekście współczesnych oraz możliwych i prawdopodobnych wyzwań i zagrożeń, 391 Bibliografia
opracowanie w ramach realizacji podzadania badawczego nr 1.4.1.5. w ramach projektu 
„System Bezpieczeństwa Narodowego RP” – projektu w zakresie obronności i bezpie-
czeństwa państwa, finansowanego ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, 
nr projektu: O ROB/0076/03/001, kier. projektu: W. Kitler, Warszawa 2013.
Skórzyńska-Ślusarek J., Monitoring wizyjny w życiu społecznym. Raport z badań, Fundacja Panop-
tykon, Warszawa 2013.
Słodczyk J., Historia planowania i budowy miast, Uniwersytet Opolski, Opole 2012.
Słodczyk  J.,  Przestrzeń  miasta  i  jej  przeobrażenia,  Wydawnictwo  Uniwersytetu  Opolskiego, 
Opole 2001.
Smart Cities Study. International Study on the Situation of ITC, Innovation and Knowledge in Cities; 
The Committee of Digital and Knowledge-based Cities of UCLG, Bilbao 2012.
Soja E., Postmetropolis: Critical Studies of Cities and Regions, Blackwell, Oxford 2000. 
Stańczyk J., Formułowanie kategorii pojęciowej bezpieczeństwa, FNCE, Poznań 2017.
St. Augustine, The City of God, tł. M. Dods, The Christian Literature Company, Buffalo 1887.
Stańczyk J., Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Instytut Studiów Politycznych PAN, War-
szawa 1996.
Stawasz D., Współczesne dylematy zarządzania rozwojem miast, Wydawnictwo Uniwersytetu 
Łódzkiego, Łódź 2016.
Stawasz D., Sikora-Fernandez D., Koncepcja smart city na tle procesów i uwarunkowań rozwoju 
współczesnych miast, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016.
Stelmach J., Zamachy terrorystyczne. Istota i koncepcja reagowania, Difin, Warszawa 2023.
Sun Tzu, The Art of War, [w:] Classics of Strategy and Counsel Vol. 1: The Collected Translations  
of Thomas Cleary, Shambhala Publications, Boston 2000.
Syrkus H., Społeczne cele urbanizacji. Człowiek i środowisko, Państwowe Wydawnictwo Nauko-
we, Warszawa 1984.
Szczepański W., Jeruzalem i Jerycho w świetle dziejów i wykopalisk: 4 odczyty, Skład Główny Gebe-
thner i Spółka, Drukarnia Eugeniusza i Kazimierza Koziańskich, Kraków 1917.
Szolginia W., Estetyka miasta, Arkady, Warszawa 1981.
Sztumski W., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe Śląsk, Kato-
wice 2005.
Szweda E., Bezpieczeństwo społeczności lokalnych. Najbliżej człowieka, Difin, Warszawa 2016.
Szymańska D., Geografia osadnictwa , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013.
Szymańska D., Inteligentne miasta, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2023.
Szymańska D., Korolko M., Inteligentne miasta – idea, koncepcje, wdrożenia, Wydawnictwo Naukowe 
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2015.
Szymańska D., New Towns in Regional Development, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 1993.
Szymańska D., Urbanizacja na świecie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
Ścibiorek Z., Wiśniewski B., Kuc R.B., Dawidczyk A., Bezpieczeństwo wewnętrzne. Podręcznik 
akademicki, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2017.
The Technopolis Phenomenon. Smart Cities, Fast Systems, Global Networks, red. D.V. Gibson, 
G. Kozmetsky, R.W. Smilor, Rowman & Littelfield Publishers Inc., Lanham 1992.
Thomas W.I., The unadjusted girl, Little Brown and Company, Boston 1923.
Tobolczyk M., Narodziny architektury, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.392 Bibliografia
Tołwiński T., Urbanistyka, t. 1: Budowa miasta w przeszłości, Zakład Urbanistyki Politechniki 
Warszawskiej, Warszawa 1939.
Tołwiński T., Urbanistyka, t. 2: Budowa miasta współczesnego, Zakład Urbanistyki Politechniki 
Warszawskiej, Warszawa 1939.
Trapenberg Frick K., Mendonça Abreu G., Malkin N., Pan A., Post A.E., The Cybersecurity Risks 
of Smart Cities Technologies, Center for Long-Term Cybersecurity, University of California, 
Berkeley, February 2021.
Urban A., Wpływ ukształtowania przestrzeni publicznej na bezpieczeństwo społeczności lokalnych, 
Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2012.
Van den Berg L., Drewett R., Klaassen L.H., Rossi A., Vijverberg C.H.T., A Study of Growth 
and Decline, Vol. 1 of Urban Europe, Pergamon Press, Oxford–New York–Toronto–Syd-
ney–Paris–Frankfurt 1982.
Van den Berg L., Pol P.M.J., Mingardo G., Speller C.J.M., The Safe City. Safety and Urban Deve-
lopment in European Cities, Routledge Revivals, New York 2020.
Van Dijk M.P., Managing cities in developing countries: The theory and practice of urban manage-
ment, Edward Elgar Publishing, Cheltenhan 2006.
Van Orman Quine W., Korzenie ontologii, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2006.
Walkowiak M., Szczurek T., Critical infrastructure in view of the challenges to national security, 
Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa 2021.
Wantuch-Matla D., Przestrzeń publiczna 2.0. Miasto u progu XXI wieku, Księży Młyn Dom 
Wydawniczy, Łódź 2016.
Ward S.V., Planning the Twentieth-Century City. The Advanced Capitalist Word, John Wiley & Sons, 
Ltd., Chichester 2002.
Węcławowicz G., Geografia społeczna miast, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Wiśniewski B., Praktyczne aspekty badań bezpieczeństwa, Difin, Warszawa 2020.
Woetzel J., Remes J., Boland B., Lv K., Sinha S., Strube G., Means J., Law J., Cadena A., von 
der Tann V., Smart Cities: Digital Solutions for a More Livable Future, McKinsey Global 
Institute, June 2018.
Wood A.C., Preserving New York: Winning the Right to Protect a City’s Landmarks, Routledge, 
New York 2008.
Wprowadzenie do projektowania urbanistycznego, red. P. Lorens, J. Martyniuk-Pęczek, Akapit-
-DTP, Gdańsk 2014.
Wróbel T., Zarys historii budowy miast, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–War-
szawa–Kraków–Gdańsk 1971.
Wróblewski R., Determinanty efektywnego zarządzania bezpieczeństwem narodowym, Uniwersy-
tet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Siedlce 2021.
Wurtzbacher J., Urbane Sicherheit und Partizipation: Stellenwert und Funktion bürgerschaftlicher 
Beteiligung an kommunaler Kriminalprävention, VS Verlag für Sozialwissenschaften, 2008.
Zagrodzki T., Czersk. Zamek i miasto historyczne, Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabyt-
kami, Warszawa 1996.
Zapobieganie przestępczości przez kształtowanie przestrzeni, red. J. Czapska, Uniwersytet Jagiel-
loński, Kraków 2012.
Znamierowski Cz., Szkoła prawa. Rozważania o państwie, Oficyna Naukowa, Warszawa 1999.
Znaniecki F., Miasto w świadomości jego obywateli. Z badań Polskiego Instytutu Socjologicznego 
nad miastem Poznaniem, Polski Instytut Socjologiczny, Poznań 1931.393 Bibliografia
Zuziak Z.K., O tożsamości urbanistyki, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza 
Kościuszki, Kraków 2008.
Zybała A., Polityki publiczne, Krajowa Szkoła Administracji Publicznej, Warszawa 2012.
Rozdziały w monografiach
Arystoteles, Polityka, tłum. L. Piotrowicz, [w:] Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 1, Warszawa 2003.
Balcerowicz B., O tożsamości metodologicznej nauk o bezpieczeństwie, [w:] Tożsamość nauk o bez-
pieczeństwie, red. S. Sulowski, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2015.
Balcerowicz B., Procesy międzynarodowe. Tendencje, megatrendy, [w:] R. Kuźniar, B. Balcerowicz, 
A. Bieńczyk-Missala, P. Grzebyk, M. Madej, K. Poronińska, M. Sułek, M. Tabor, A. Woj-
ciuk, Bezpieczeństwo międzynarodowe, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2012.
Bielecka M., Nowe role międzynarodowych organizacji do spraw bezpieczeństwa, [w:] Bezpieczeń-
stwo międzynarodowe po zimnej wojnie, red. R. Zięba, Wydawnictwo Akademickie i Profe-
sjonalne, Warszawa 2008.
Bojarski  J.,  Grody  plemion  polskich,  [w:]  Grody  i  miasta,  red.  M.  Brzostowicz,  M.  Przybył,  
J. Wrzesiński, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu oraz Starostwo Powiatowe w Słupcy, 
Poznań–Ląd 2018.
Borker G., Safety First: Perceived Risk of Street Harassment and Educational Choices of Women, Job 
Market Paper Department of Economics, Brown University, Providence 2017.
Chyra-Rolicz Z., Miasto jako przedmiot badań historii, [w:] Miasto jako przedmiot badań nauko-
wych w XXI wieku, red. B. Jałowiecki, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008.
Cieślarczyk M., Niektóre teoretyczne i metodologiczne aspekty badania problemów bezpieczeństwa 
publicznego w mieście, [w:] Bezpieczeństwo publiczne w przestrzeni miejskiej, red. W. Fehler, 
Arte, Warszawa 2010.
Cieślarczyk  M.,  Wiśniewski  B.,  Współczesne  rozumienie  bezpieczeństwa,  [w:]  Bezpieczeństwo 
w teorii i badaniach naukowych, red. B. Wiśniewski, Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie, 
Szczytno 2018.
Czekaj Ł., Bezpieczeństwo lokalne, [w:] Encyklopedia bezpieczeństwa, red. O. Wasiuta, S. Wasiuta, 
t. 1, Wydawnictwo Libron, Kraków 2021.
Czupryński A., Bezpieczeństwo w ujęciu teoretycznym, [w:] Bezpieczeństwo, Teoria – Badania – 
Profilaktyka , red. A. Czupryński, B. Wiśniewski, J. Zboina, Wydawnictwo CNBOP-PIB, 
Józefów 2015.
Czupryński A., Naukowe aspekty bezpieczeństwa, [w:] Bezpieczeństwo. Teoria – Badania – Praktyka, 
red. A. Czupryński, B. Wiśniewski, J. Zboina, Wydawnictwo CNBOP-PIB, Józefów 2015.
Czupryński A., Podstawy badań nad bezpieczeństwem, [w:] Ochrona przeciwpożarowa a bezpieczeń-
stwo państwa, red. J. Zboina, B. Wiśniewski, Wydawnictwo CNBOP-PIB, Józefów 2014.
Czupryński A., Właściwości badań naukowych bezpieczeństwa, [w:] Bezpieczeństwo w teorii i ba-
daniach naukowych, red. B. Wiśniewski, Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie, Szczytno 2021.
Dukała K., Jurzak-Mączka K., Mączka J. (red.), CPTED – teoria, praktyka, skuteczność, [w:] 
Zapobieganie  przestępczości  przez  kształtowanie  przestrzeni,  Wydawnictwo  Uniwersytetu  
Jagiellońskiego, Kraków 2012
Ellin N., Shelter from the storm or form follows fear and vice versa, [w:] Architecture of fear, red. N. Ellin, 
Princeton Architectural Press, New York 1997.394 Bibliografia
Fehler W., Lokalny wymiar bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, [w:] Bezpieczeństwo w środowi-
sku lokalnym, red. W. Fehler, Arte, Warszawa 2009.
Finka M., Ondrejička V., Jamečný L., Urban safety as spatial quality in smart cities, [w:] Smart 
City 360°, red. A. Leon-Garcia, R. Lenort, D. Holman, D. Staš, V. Krutilova, P. Wicher,  
D. Cagáňová, D. Špirková, J. Golej, K. Nguyen, Lecture Notes of the Institute for Com-
puter Sciences, Social Informatics and Telecommunications Engineering, vol. 166, Sprin-
ger, Bratislava–Toronto 2016. 
Gawłowska D., Kowalczyk J., Zapewnienie bezpieczeństwa przestrzeni miast w dorobku wyspecja-
lizowanych agencji Organizacji Narodów Zjednoczonych, [w:] Bezpieczeństwo międzynarodowe 
– współczesne problemy i wyzwania, red. D. Czapla, M. Miedzińska, Dom Wydawniczy 
Elipsa, Warszawa 2019.
Giełda M., Samorząd terytorialny w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i orzecznictwa Trybu-
nału Konstytucyjnego, [w:] Studia nad samorządem terytorialnym, red. A. Błaś, Wrocław 2002.
Gierszewski J., Bezpieczeństwo lokalne, [w:] Encyklopedia bezpieczeństwa wewnętrznego, red. A. Mi-
siuk, J. Itrich-Drabarek, M. Dobrowolska-Opała, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2021.
Glen A., Granice materialne i formalne nauk o bezpieczeństwie, [w:] Granice tożsamości nauk o bezpie-
czeństwie, red. T. Kośmider, W. Kitler, Difin, Warszawa 2017.
Glen A., Wprowadzenie, [w:] Jednoczenie wiedzy w naukach o bezpieczeństwie, red. A. Glen, Wydaw-
nictwo Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, Siedlce 2020.
Golachowski S., Miasto jako przedmiot badań geografii, [w:] Miasto jako przedmiot badań nauko-
wych, red. B. Jałowiecki, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1971.
Grochulska B., Komisja Brukowa, [w:] Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, 
red. A. Mączak, Wiedza Powszechna, Warszawa 1981.
Grochulska B., Komisje dobrego porządku, [w:] Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, 
red. A. Mączak, Wiedza Powszechna, Warszawa 1981.
Harasimowicz A., W kierunku rozwoju zrównoważonego: granice wzrostu miast, [w:] Gospoda-
rowanie przestrzenią w warunkach rozwoju zrównoważonego, red. E. Broniewicz, Oficyna 
Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok 2017.
Hugins R., Closed Circuit Television (CCTV), [w:] Encyclopedia of the City, red. R.W. Caves, 
Routledge, London–New York 2005.
Ibn Chaldun, Muqaddima, [w:] H.A. Jamsheer, Ibn Chaldun i jego Muqaddima, Wydawnictwo 
Ibidem, Łódź 2002.
Księga Jozuego 6,1, [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu Biblia Tysiąclecia, Wydawnic-
two Pallotinum, Poznań 2002.
Księga Rodzaju 19, [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Wydawnictwo Pallotinum, 
Poznań 2002.
Jałowiecki B., Wspólne płaszczyzny badań różnych dyscyplin nad miastem, [w:] Miasto jako przed-
miot badań naukowych, red. B. Jałowiecki, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1971.
Janas E., Miasto Wydziałowe. Lublin u schyłku XVIII wieku, [w:] Lublin w dziejach i kulturze pol-
skiej, red. T. Radzik, A.A. Witusik, Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Lublinie, 
Krajowa Agencja Wydawnicza Lublin Sp. z o.o., Lublin 1997.
Janczykowski J., Twierdze Bourtange (Holandia) i Zamość (Polska). Problemy restytucji krajobrazu 
warownego, [w:] Fortyfikacje nowożytne w  Polsce – badania, realizacje, projekty. Zagospoda-
rowanie do współczesnych funkcji, red. L. Narębski, Urząd Marszałkowski Województwa 
Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu, Toruń 2013.395 Bibliografia
Kitler W., Domena nauk o bezpieczeństwie – aspekty teoretyczne, metodologiczne i systemowe, [w:] 
Jednoczenie wiedzy w naukach o bezpieczeństwie, red. A. Glen, Wydawnictwo Uniwersytetu 
Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, Siedlce 2020.
Kosiński W., Uroda miasta – wyraz kultury społeczeństwa, [w:] Uroda miasta. Odnowa krajo-
brazu miejskiego, red. A. Sulimowska-Ociepka, Materiały z Międzynarodowej Konferen-
cji Naukowej Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej, Ustroń, 28–29 maja 2009 r., 
Wydział Architektury Politechniki Śląskiej i Komitet Architektury i Urbanistyki PAN, 
Gliwice 2009.
Kowaleski J.T., Miasto jako przedmiot badan demografii, [w:] Miasto jako przedmiot badań 
w XXI wieku, red. B. Jałowiecki, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008.
Knobelsdorf W., Miasto jako przedmiot badań demografii, [w:] Miasto jako przedmiot badań na-
ukowych, red. B. Jałowiecki, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1971.
Kowalewski M. (red.), Chojnacki B., Regulska B., Zagrożenia dla infrastruktury telekomunika-
cyjnej i teleinformatycznej, [w:] Modele zagrożeń aglomeracji miejskiej wraz z systemem zarzą-
dzania kryzysowego miasta stołecznego Warszawy, red. A. Najgebauer, Wojskowa Akademia 
Techniczna, Warszawa 2009.
Koziej S., Polko P., Wyzwania bezpieczeństwa, [w:] Encyklopedia bezpieczeństwa narodowego, red. 
J. Itrich-Drabarek, A. Misiuk, Sz. Mitkow, P. Bryczek-Wróbel, Elipsa, Warszawa 2024.
Kukułka  J.,  Narodziny  nowych  koncepcji  bezpieczeństwa,  [w:]  Bezpieczeństwo  międzynarodowe 
w Europie Środkowej po zimnej wojnie, red. J. Kukułka, Warszawa 1994.
Kurnatowska  Z.,  Grody  wczesnośredniowieczne  u  Słowian,  [w:]  Ląd  nad  Wartą.  Dziedzictwo 
kultury słowiańskiej i cysterskiej, red. M. Brzostowicz, H. Mizerska, J. Wrzesiński, Urząd 
Gminy  w  Lądku,  Muzeum  Archeologiczne  w  Poznaniu,  Stowarzyszenie  Naukowe 
Archeologów Polskich Oddział w Poznaniu, Poznań–Ląd 2005.
Kuryłowicz E., Miasto jako przedmiot badań architektury, [w:] Miasto jako przedmiot badań na-
ukowych w XXI wieku, red. B. Jałowiecki, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008. 
Lisowska A., Szmytkie R., Definicja miasta i kryteria miejskości w prawie polskim, [w:] Miasta. 
Aglomeracje. Metropolie. W nurcie globalnych przemian, red. K. Kuć-Czajkowska, M. Sidor, 
Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2014.
Majer A., Miasta teoretyczne, [w:] Społeczne i ekonomiczne aspekty urbanizacji i metropolizacji, red. 
M. Malikowski, M. Palak, J. Halik, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2015.
Makieła Z.J., Kinelski G., Wstęp, [w:] Koncepcja Smart City i potencjał 4T. Inteligentne zarzą-
dzanie miastami Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, red. Z.J. Makieła, K. Mucha-Kuś,  
G. Kinelski, Akademia WSB, Dąbrowa Górnicza 2022.
Mańkowski S. (red.), Budziński K., Smyk A., Altewęgier P., Furtak D., Gieryń M., Kotte G., 
Kwestarz M., Zagrożenia dla sieci ciepłowniczej, [w:] Modele zagrożeń aglomeracji miejskiej 
wraz z systemem zarządzania kryzysowego miasta stołecznego Warszawy, red. A. Najgebauer, 
Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa 2009.
Marczuk K.P., Zapobieganie przestępczości przez projektowanie bezpiecznych przestrzeni na przykła-
dzie doświadczeń Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, [w:] Trzy wymiary współczesnego 
bezpieczeństwa, red. S. Sulowski, M. Brzeziński, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2014.
Marx  K.,  Engels  F.,  Die  deutsche  Ideologie.  Kritik  der  neuesten  deutschen  Philisophie  in  ihren  
Repräsentanten Feuerbach, B. Bauer und Stirner, und des deutschen Sozialismus in seinen verschiede-
nen Propheten, [w:] K. Marx, F. Engels, Werke. Band 3, Dietz Verlag, Berlin 1958.396 Bibliografia
Matusik  P.,  Miejskość  modernizowana,  miejskość  modernizująca.  Polskie  miasta  w  przemianach  
cywilizacyjnych XIX wieku. Wybrane zagadnienia, [w:] Wielka zmiana. Historia wobec wyzwań… 
Pamiętnik XX Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Lublinie, t. 2: Od starożytności po 
wiek XIX, red. J. Pomorski, M. Mazur, IPN, IH UMCS, Warszawa–Lublin 2021.
McDonnell M.J., The history of urban ecology: an ecologist’s perspective, [w:] Urban Ecology, 
red. J. Niemelä, Oxford University Press, New York.
Miner H., Introduction, [w:] The City in Modern Africa, red. H. Miner, Frederick A. Praeger, 
New York 1967.
Mironowicz I., Miasto, jego struktura i kompozycja – definicje, schematy, struktury przestrzenne, 
[w:] Wybrane teorie współczesnej urbanistyki, red. P. Lorens, I. Mironowicz, Akapit-DTP, 
Gdańsk 2013.
Moch N., Nauki o bezpieczeństwie, [w:] Encyklopedia bezpieczeństwa narodowego, red. J. Itrich-
-Drabarek, A. Misiuk, Sz. Mitkow, P. Bryczek-Wróbel, Elipsa, Warszawa 2023.
Nowakowski D., Elementy obronne średniowiecznego miasta i broń w mieście na przykładzie Głogo-
wa w świetle źródeł pisanych i archeologicznych, [w:] Głogów. Średniowieczne miasto nad Odrą, 
red. K. Czapla, Biblioteka Pracowni Badań Regionalnych nr 2, Głogów 2018.
Panek S., Piasecki E., Miasto jako przedmiot badan antropologii, [w:] Miasto jako przedmiot badań 
naukowych, red. B. Jałowiecki, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1971.
Pardo I., Prato G.B., Introduction: The Contemporary Significance of Antropology in the City , [w:] 
Antropology in the City. Methodology and Theory, red. I. Prado, G.B. Prato, Routledge, New 
York–London 2012.
Park R.E., The City: Suggestions for the Investigation of Human Behavior in the Urban Environ-
ment, [w:] R.E. Park, E.W. Burgess, R.D. McKenzie, The City, The University of Chicago 
Press, Chicago and London 1925.
Pumain D., Alternative explanations of hierarchical differentiation in urban systems, [w:] Hierarchy 
in Natural and Social Sciences, ed. D. Pumain, Springer, Dordrecht 2006.
Pumain D., Les systèmes de villes, [w:] Encyclopédie de géographie, red. A. Bailly, R. Ferras, D. Pumain, 
Economica, Paris 1992.
Redo S., Six United Nations guiding principles to make crime prevention work, [w:] International 
Perspectives of Crime Prevention Contributions from the 1st Annual International Forum, Forum 
Verlag, eds. M. Coester, E. Marks, vol. 1, 15. July 2008.
Rykiel Z., Miejsce geografii osadnictwa i ludności w systemie nauk geograficznych , [w:] Rola i miej-
sce geografii osadnictwa w  systemie nauk geograficznych , red. S. Liszewski, W. Maik, tom 1, 
Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2005.
Rzeńca A., Rzeńca P., Miasto jako system ekologiczny, [w:] EkoMiasto#Środowisko. Zrównoważo-
ny, inteligentny i partycypacyjny rozwój miasta, red. A. Rzeńca, Wydawnictwo Uniwersytetu 
Łódzkiego, Łódź 2016.
Saville G., Cleveland G., Second-Generation CPTED. Rise and Fall of Opportunity Theory, [w:] 
21st Century Security and CPTED: Designing for Critical Infrastructure Protection and Crime 
Prevention, red. R.I. Atlas, wydanie 2, CRC Press, London 2013.
Schaffers H., Komninos N., Palloot M., Trousse B., Nilsson M., Oliveira A., Smart cities and 
the future internet: Towards cooperation framework for open innovation, [w:] The Future Internet. 
Future Internet Assembly 2011: Achievements and Technological Promises, red. J. Domingue,  
A. Gails, A. Gavras, T. Zahariadis, D. Lambert, F. Cleary, P. Daras, S. Krco, H. Müller,  
M.-S. Li, et al., Springer, Berlin/Heidelberg 2011. 397 Bibliografia
Schöller P., The problems and consequences of urbanization, [w:] Essays on World Urbanization, 
red. R. Jones, George Philip and Son Limited, London 1975.
Sekuła E.A., Miasto jako przedmiot badań antropologii kulturowej, [w:] Miasto jako przedmiot 
badań  naukowych  w  początkach  XXI  wieku, red. B. Jałowiecki, Wydawnictwo Naukowe 
Scholar, Warszawa 2008.
Singh N., Sharifi A., Resilient Cities: Concepts and Underlying Principles, [w:] Resilient Smart 
Cities. Theoretical and Empirical Insights, red. A. Sharifi, P. Salehi, Springer, 2022.
Solga B., Wprowadzenie, [w:] Polityka migracyjna Polski w opiniach aktorów instytucjonalnych. 
Raport z badania, red. M. Lesińska, A. Górny, K. Podgórska, B. Solga, A. Trąbka, Komitet 
Badań nad Migracjami PAN, Warszawa 2024.
Sulowski S., O rozwoju badań i postulacie interdyscyplinarności w naukach o bezpieczeństwie, [w:] Toż-
samość nauk o bezpieczeństwie, red. S. Sulowski, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2015.
Szczepański M.S., Kozielska B., Miasto jako przedmiot badań socjologii, [w:] Miasto jako przed-
miot badań naukowych w XXI wieku, red. B. Jałowiecki, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 
Warszawa 2008.
Tarapata Z. (red.), Rulka J., Tarnawski T., Drozdowski T., Mierzejewski K., Zagrożenia systemu 
transportowego, [w:] Modele zagrożeń aglomeracji miejskiej wraz z systemem zarządzania kryzy-
sowego miasta stołecznego Warszawy, red. A. Najgebauer, Wojskowa Akademia Techniczna, 
Warszawa 2009.
Timashev S.A., Infrastructure Resilience: Definition, Calculation, Application , [w:] Proceedings of 
the 2015 International Conference on Interactive Collaborative Learning, Firenze, Italy, 20–24 
September 2015.
Tołwiński  M.,  Wyzwania  bezpieczeństwa,  [w:]  Encyklopedia  bezpieczeństwa  wewnętrznego,  
red. A. Misiuk, J. Itrich-Drabarek, M. Dobrowolska-Opała, Dom Wydawniczy Elipsa, 
Warszawa 2021.
Walczak A. (red.), Koszela J., Zagrożenia dla sieci dystrybucji gazu, [w:] Modele zagrożeń aglo-
meracji miejskiej wraz z systemem zarządzania kryzysowego miasta stołecznego Warszawy, red.  
A. Najgebauer, Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa 2009.
Weber M., Définir la ville, [w:] Ville et civilization urbaine, XVIIIe–XXe siècle, red. M. Roncay-
olo, T. Paquot, Larousse, Paris 1992.
Wiatr M., Wstęp, [w:] Siły zbrojne w walce z terroryzmem, red. M. Wiatr, J. Stelmach, Wydawnic-
two Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Lądowych, Wrocław 2017.
Encyklopedie i słowniki
Encyclopedia of the city, red. R.W. Caves, Routledge, London–New York 2005.
Encyclopédie de géographie, red. A. Bailly, R. Ferras, D. Pumain, Economica, Paris 1992.
Encyklopedia bezpieczeństwa, red. O. Wasiuta, S. Wasiuta, t. 1, Wydawnictwo Libron, Kraków 
2021.
Encyklopedia bezpieczeństwa narodowego, red. J. Itrich-Drabarek, A. Misiuk, Sz. Mitkow, P. Bry-
czek-Wróbel, Elipsa, Warszawa 2023.
Encyklopedia bezpieczeństwa wewnętrznego, red. A. Misiuk, J. Itrich-Drabarek, M. Dobrowol-
ska-Opała, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2021.398 Bibliografia
Encyklopedia Gdańska, praca zbiorowa, Fundacja Gdańska, Gdańsk 2012.
Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, red. A. Mączak, Wiedza Powszechna, 
Warszawa 1981.
Encyklopedia Krakowa, praca zbiorowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Kraków 2000.
Encyklopedia Warszawy, praca zbiorowa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975 
(pierwsze wydanie).
Encyklopedia Wrocławia, red. J. Harasimowicz, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2000.
Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. 4, Zakład Narodowym im. Ossolińskich, Lwów 1858.
Liszewski S., Malik W., Wielka encyklopedia geografii świata , t. XIX, Osadnictwo, Wydawnictwo 
Kurpisz, Poznań 2000.
Piontek J., Marciniak A., Wielka encyklopedia geografii świata , t. IX, Człowiek. Pierwsze cywiliza-
cje, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 1998.
Słownik  terminów  z  zakresu  bezpieczeństwa  narodowego,  red.  J.  Pawłowski,  B.  Zdrodowski,  
M. Kuliczkowski, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2020. 
Wielka ilustrowana encyklopedia Powstania Warszawskiego, praca zbiorowa, Bellona, Warszawa 
2009.
Artykuły naukowe
Aksamitowski A., Militarne i terrorystyczne zagrożenia miast i portów Pomorza Zachodniego. 
Aspekty historyczne i współczesne, „Przegląd Zachodniopomorski” 2018, rocznik XXXIII 
(LXII), z. 3.
Albino V., Berardi U., Dangelico R.M., Smart cities: definitions, dimensions, performance, and 
initiatives, „Journal of Urban Technology” 2015, vol. 22, no. 1.
Ali S.N.M., Tarmidi Z., Malmun N.H.A., Noor N.A.M., Hassan N., Sidek A., Nasir A.N.M., 
Ramly Z.M., Assessing Safety Level of Affordable Housing Based on Safe City Concept, „IOP 
Conference Series: Earth and Environmental Science” 2022, no. 1064.
Alizadeh H., Sharifi A., Assessing resilience of urban critical infrastructure networks: a case study 
of Ahvaz, Iran, „Sustainability” 2020, nr 12(9).
Ambler W.H., Aristotle’s Understanding of the Naturalness of the City, „The Review of Politics” 
1985, vol. 47, no. 2.
Anthony I., Secure Cities: Inclusivity, Resilience and Safety, „SIPRI Insights on Peace and Secu-
rity” 2017, no. 3.
Ashworth G., Kavaratzis M., Beyond the logo: Brand management for cities, „Journal of Brand 
Management” 2009, no. 16.
Beavon D.J.K., Brantingham P.L., Brantingham P.J., The influence of street networks on the pat-
tering of property offences, [w:] Crime prevention studies, vol. 2, red. R.V. Clarke, Criminal 
Justice Press, Nowy Jork 1994.
Betz D., Stanford-Tuck H., The city is neutral: on urban warfare in the 21st century, „Texas Natio-
nal Security Review” August 2019, vol. 2, issue 4.
Bohatkiewicz J., Noise control plans in cities – selected issues and necessary changes in approach to 
measures and methods of protection, „Transportation Research Procedia” 2016, no. 14.
Boulding K.E., General system theory – the skeleton of science, „Management Science” 1956, vol. 2, 
no. 3.399 Bibliografia
Bosker M., City origins, „Regional Science and Urban Economics” 2022, vol. 94.
Bannister J., Fyfe N., Introduction: Fear and the City, „Urban Studies” 2001, vol. 38, issue 5–6.
Byrne L.B., Ecology with Cities, „Urban Ecosystems” 2022, no. 25.
Caragliu A., Nijkamp P., Smart cities in Europe, „Journal of Urban Technology” 2009, no. 18. 
Castells M., Local and Global: Cities in the Network Society, „Sociale Geografie” 2002, vol. 93, 
no. 5.
Cedergren A., Johansson J., Hassel H., Challenges to critical infrastructure resilience in an institu-
tionally fragmented setting, „Safety Science” 2018, vol. 110, part C.
Chan A., Suryadipura D., Kostini N., City Image: City Branding and City Identity Strategies, 
„Review of Integrative Business and Economics Research” 2021, vol. 10, Supplementary 
issue 1.
Collier F., Hambling J., Kernaghan S., Kovacevic B., Miller R., Pérez A.P., Richardson E., 
Macmillan S., Tomorrow’s cities: A framework to assess urban resilience, „Urban Design and 
Planning” 2014, vol. 167, no. 2.
Czachor R., Koncepcja urban resilience: założenia, treść, możliwości implementacji, „Społeczności 
Lokalne. Studia Interdyscyplinarne” 2019, nr 3.
Czupich M., Ignasiak-Szulc A., Czynniki  i  bariery  wdrażania  koncepcji  smart  city  w  Polsce, 
„Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach” 
2016, nr 276.
De Paiva Vianna K.M., Alves Cardoso M.R., Calejo Rodrigues R.M., Noise pollution and an-
noyance: An urban soundscapes study, „Noise Health” 2015, no. 17(76).
Desouza K.C., Flanery T.H., Designing, planning, and managing resilient cities: A conceptual fra-
mework, „Cities” 2013, vol. 35. 
Drobniak A., Koncepcja  urban  resilience:  narzędzie  strategicznej  diagnozy  i  monitoringu  miast, 
„Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2015, nr 1.
Ferrara R., The Smart City and the Green Economy in Europe: a Critical Approach, „Energies” 
2015, nr 8.
Figueiredo L., Honiden T., Schumann A., Indicators for Resilient Cities, „OECD Regional 
Development Working Papers” 2018, no. 02.
Fitta-Spelina A., Wpływ czynników miastotwórczych na rozwój miasta. Analiza porównawcza 
Jarosławia i Przemyśla do roku 1772, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Herita-
ge Conservation” 2019, nr 58.
Gianola D., City and Democracy in Max Weber, „Topoi” 2021, no. 20.
Glaeser E., Viewpoint: Triumph of the city, „The Journal of Transport and Land Use” 2012, 
vol. 5, no. 2.
Glen  A.,  Podstawy  poznawcze  badań  bezpieczeństwa  narodowego,  „Zeszyty  Naukowe  AON” 
2011, nr 2(83).
Glen A., Pojmowanie wyzwań, zagrożeń i ryzyka w bezpieczeństwie państwa, „Bezpieczeństwo 
i technika pożarnicza” 2018, vol. 49, issue 1.
Graham S., Cities as Battlespace: The New Military Urbanism, „City” 2009, no. 13(4).
Green A., Grace D., Perkins H., City branding research and practice: An integrative review, „Journal 
of Brand Management” 2016, no. 23. 
Gupta L., Jain R., Vaszkun G., Survey of Important Issues in UAV Communication Networks, 
„IEEE Communications Surveys & Tutorials” 2016, vol. 18, issue 2.400 Bibliografia
Hutta J.S., Geographies of Geborgenheit: beyond feelings of safety and the fear of crime, „Environ-
ment and Planning D Society and Space” 2009, no. 27(2). 
Idiceanu-Mathe D., Carjan R., Architecture for the New Man in the 1950’s in Romania. First 
Glimpse of Communism Build Environment, „Procedia Engineering” 2016, no. 161. 
Jia D.(T.), Ngoduy D., Enhanced cooperative car-following traffic model with the combination of V2V 
and V2I communication, „Transportation Research Part B Methodological” 2016, no. 90.
Jasiński A., Wielkomiejski dylemat – przestrzeń publiczna czy przestrzeń bezpieczna, „Przestrzeń 
i forma” 2009, nr 12.
Jeffrey C.R., CPTED: Past, Present, and Future, Opening Comments at the 4th Annual ICA 
Conference, Mississauga, Canada, September 20, 1999, „Newsletter” 2000, vol. 3, issue 7.
Jeż R., Sztuczne sieci neutronowe i ich zastosowanie w modelowaniu zjawisk gospodarczych, „Stu-
dia  Ekonomiczne.  Zeszyty  Naukowe  Uniwersytetu  Ekonomicznego  w  Katowicach” 
2015, nr 217.
Jędrzejewski  P.,  Działalność  Komisji  Boni  Ordinis  dla  miast  wielkorządów  krakowskich 
w Olkuszu w latach osiemdziesiątych XVIII stulecia, „Kwartalnik Historyczny” 2017, 
Rocznik CXXIV, nr 2.
A Kadłuczka, Zamość – miasto idealne. Europejskość rozwiązań urbanistycznych citta di fortezza 
Rzeczpospolitej Obojga Narodów, „Wiadomości Konserwatorskie” 2020, nr 63.
Kamińska R., Zarządzanie infrastrukturą miejską w republikańskim i cesarskim Rzymie, „Studia 
Prawnicze” 2020, nr 20(4).
Kamiński K., Kamiński W., Mizerski T., Zastosowanie sztucznych sieci neutronowych do oceny 
stanu technicznego sieci wodociągowej, „Proceedings of ECOpole” 2016, nr 10(2). 
Karaczun Z.M., Bojanowski J., Zawieska J., Swoczyna B., Adaptacja do zmiany klimatu w pro-
gramach ochrony środowiska małych i średnich polskich miast, „Studia BAS” 2022, nr 3(71).
Karolewski M.A., Specyfika i status ekologiczny miasta, „Wiadomości ekologiczne” 1981, 
t. XXVII, z. 1.
Karwińska A., Kudłacz M., Obszary ryzyka we współczesnych miastach w Polsce, „Studia Miej-
skie” 2017, t. 25.
Kotus J., Problemy i cele rozwojowe miast Polski, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologicz-
ny” 2002, rok LXIV – z. 1.
Kourtit K., Nijkamp P., Arribas D., Smart Cities in Perspective – A Comparative European Study 
by Means of Self-organizing Maps, „European Journal of Social Science Research” 2012,  
t. 25, nr 2.
Kuźniar R., Po pierwsze bezpieczeństwo, „Rzeczpospolita” 1996, nr 7(4261).
Lacinák M., Ristvej J., Smart city, safety and security, „Procedia Engineering” 2017, no. 192. 
Lacoste M.Y., Un problème complexe et débattu: les grands ensembles, „Bulletin de l’association 
des géographes français” Novembre–décembre 1963, no. 318–319, 40e année.
Ledford H., How to solve the world’s biggest problems, „Nature” 2015, no. 525.
Legutko-Kobus P., Adaptacja do zmian klimatu jako wyzwanie polityki rozwoju miast w kontek-
ście krajowym i europejskim, „Biuletyn KPZK PAN” 2017, z. 268.
Lisowski A., Procesy centralizacji i decentralizacji w aglomeracji warszawskiej w latach 1950–2002, 
„Prace i Studia Geograficzne” 2005, vol. 35.
Low S.M., The Anthropology of Cities: Imagining and Theorizing the City, „Annual Review 
of Anthropology” 1996, vol. 25.401 Bibliografia
Lu M., Zhou C., Wang C., Jackson R.B., Kempes Ch.P., Worldwide scaling of waste generation in 
urban systems, „Nature Cities” 2024, no. 1.
Lucarelli A., Berg P.O., City branding: a state-of-the-art review of the research domain, „Journal 
of Place Management and Development” 2011, no. 4(1).
Marczuk  K.P.,  Społeczno-przestrzenne  uwarunkowania  bezpieczeństwa  wielkich  miast:  studium 
przypadku Chicago, „Policja” 2013, nr 1.
Mariani G., Walls That Bridge or What We Can Learn From The Roman Walls, „Review of Inter-
national American Studies” 2018, vol. 11, no. 1.
Matuszek G., Monitoring wizyjny – ujęcie prawne i technologiczne. Współczesność i perspektywy, 
„Zeszyty Naukowe SGSP” 2020, nr 73(1).
Maunier R., The Definition of the City , „American Journal of Sociology” 1910, vol. 15, no. 4.
McCarney P., The evolution of global city indicators and ISO37120: The first international stan -
dard on city indicators, „Statistical Journal of the IAOS” 2015, 31(1).
Meerow S., Newell J.P., Stults M., Defining urban resilience: A  review, „Landscape and Urban 
Planning” 2016, vol. 147.
Mihinjac  M.,  Saville  G.,  Third-Generation  Crime  Prevention  Through  Environmental  Design 
(CPTED), „Social Sciences” 2019, no. 8(182).
Mikulik J., Wizja bezpiecznego smart city, „Napędy i Sterowanie” 2017, nr 6. 
Moch N., W. Wereda, Smart Security in the Smart City, „Sustainability” 2020, no. 12.
Moch N., Bezpieczeństwo w procesie kształtowania inteligentnego miasta, „Studia Bezpieczeństwa 
Narodowego” 2019, nr 16(2).
Moch N., Wykorzystanie dronów w czasie wojny w Ukrainie, „Studia Wschodnioeuropejskie” 
2024, nr 20.
Mumford E., CIAM and Its Outcomes, „Urban Planning” 2019, vol. 4, issue 3.
Mumford L., Helen Rosenau, The Ideal City. Its Architectural Evolution, „Journal of the Society 
of Architectural Historians” 1960, vol. XIX (1). 
Myrdal G., Realities and Illusions in Regard to Intergovernmental Organisations, „L.T. Ho-
bhouse Memorial Trust Lecture” 1955, no. 24, Oxford University Press, London 1955.
Næss P., Strand A., Wolday F., Stefansdottir H., Residential location, commuting and non-work 
travel in two urban areas of different size and with different center structures, „Progress in Plan-
ning” 2019, vol. 128.
Neuman M., Infrastructure is key to make cities sustainable, „Sustainability” 2020, nr 12(20).
Nazrin A., Anuar A., Noorbaizura A., Aziz N.A., The Effectiveness of Safe City Programme as 
Safety Basic in Tourism Industry: Case Study in Putrajaya, „Procedia – Social and Behavioral 
Sciences” 2012, nr 42.
Odoj G., Małe miasto jako przedmiot badań etnologicznych w Polsce: stan badań i perspektywy, 
„Studia Etnologiczne i Antropogeniczne” 2011, nr 11.
Pancer-Cybulska E., Miasta w polityce spójności Unii Europejskiej, „Studia i Prace Wydziału 
Nauk Ekonomicznych i Zarządzania” 2014, nr 37, t. 3.
Passakou P.(N.), The Concept Of Security In Ancient Greece: An Analysis Through Ancient Greek 
Intellectuals, „Security Science Journal” 2020, no. 2.
Paszkowski Z., Historia idei miasta. Od antyku do renesansu, „Teka Zachodniopomorska” 2015, 
nr 1, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Szczecin 2015.402 Bibliografia
Pawłowski K., Formes Urbaines en Languedoc et les Débuts de l’Urbanisme en Europe Médiévale, 
„Pomoerium” 1994, vol. 1.
Perboli G., Rosano M., A taxonomic analysis of smart city projects in North America and Europe, 
„Sustainability” 2020, no. 12(18).
Polska A., Urbanistyka komunistyczna – kluczowe elementy, „Annales Universitatis Mariae 
Curie-Skłodowska” 2021, vol. LXXVI, sectio B.
Puchalski  K.,  Atrakcyjność  społeczno-gospodarcza  jako  czynnik  rozwoju  miasta  (na  przykładzie 
miast regionu Warszawy), Polska Akademia Nauk – Instytut Geografii i  Przestrzennego 
Zagospodarowania, „Dokumentacja Geograficzna” 1987, z. 2.
Raczyński R., Wpływ migracji międzynarodowych na bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, „Bez-
pieczeństwo. Teoria i Praktyka” 2015, nr 2.
Reynald D. M., Elffers H., The Future of Newman’s Defensible Space Theory: Linking Defensible 
Space and the Routine Activities of Place, „European Journal of Criminology” 2009, no. 6(1).
Ribeiro P., Gonçalves L., Urban resilience: a conceptual framework, „Sustainable Cities and 
Society” 2019, vol. 50.
Romani G.F., Pinochet L.H.C., Pardim V.I., de Souza C.A., Security as a key factor for the smart 
city, citizens’ trust, and the use of technologies, „Brazilian Journal of Public Administration” 
2023, nr 57(2).
Samsonowicz H., O cechach w średniowiecznej Polsce: mity i rzeczywistość, „Przegląd Historycz-
ny” 1984, nr 75(3).
Schwarz N.L., Marx & Weber on the City, „Polity” Spring 1985, vol. 17, no. 3.
Shao Y., Xu J., Regulating post-disaster reconstruction planning in China: towards a resilience based 
approach?, „Asian Geographer” 2017, vol. 34, no. 1.
Shirlow P., Pain R., The geographies and politics, „Capital & Class” 2003, no. 27(2). 
Sikora-Fernandez D., Budownictwo socjalne na tle zrównoważonego rozwoju miast, „Acta Uni-
versitatis Lodzienesis. Folia Oeconomica” 2011, nr 261.
Simme J., Martin R., The Economic Resilience of Regions: Towards an Evolutionary Approach, 
„Cambridge Journal of Regions, Economy and Society” 2009, vol. 3, no. 1.
Simon J., Introduction: Introducing Philosophy of the City, „Topoi” 2021, no. 40.
Sjöberg I., Nygren K.G., Contesting city safety-exploring (un)safety and objects of risk from multiple 
viewpoints, „Journal of Risk Research” 2021, vol. 24, no. 10.
Solarek K., Współczesne  koncepcje  rozwoju  miasta, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 
2011, t. 56, z. 4.
Stelmach J., Moch N., Time in Responding to Terrorist Attacks in Cities, „Sustainability” 2022, 
vol. 14(24). 
Tölle A., Rozrastanie się miasta w krajobrazie. Dawne i współczesne utopijne koncepcje, „Rozwój 
Regionalny i Polityka Regionalna” 2011, nr 15.
Tursić M., The city as an aesthetic space, „City” 2019, vol. 23, issue 2.
Urbanek M., Teren zurbanizowany środowiskiem działań nieregularnych (niekonwencjonalnych), 
„Obronność. Zeszyty Naukowe” 2017, nr 2(22). 
Vasconcelos P., The Metamorphoses in the Concept of the City, „Mercator” 2015, 14(4).
Vitalij F., Robnik A., Alexey T., „Safe City” – an Open and Reliable Solution for a Safe and Smart 
City, „Elektrotehniški Vestnik” 2012, no. 79(5). 
Wagner I., Breil P., The role of ecohydrology in creating more resilient cities, „Ecohydrology & Hydro-
biology” 2013, vol. 13(2).403 Bibliografia
Wasilewska K., Konferencja naukowa „Myśl Ibn Chalduna jako czynnik zbliżenia między cywiliza-
cjami”, „Studia Philosophiae Christianae” 2006, nr 42(2).
Wąs C., Karta ateńska – przegląd problematyki i zagadnienie wkładu polskich architektów, „Quart” 
2022, nr 1(63).
Wereda W., Moch N., Wachulak A., The Importance of Stakeholders in Managing a Safe City, 
„Sustainability” 2022, no. 14(1).
Werwicki A., Struktura przestrzenna średnich miast ośrodków wojewódzkich w Polsce, Instytut 
Geografii Polskiej Akademii Nauk, „Prace Geograficzne” 1973, nr 101.
Wieteska-Rosiak B., Kształtowanie przestrzeni publicznej z uwzględnieniem aspektów bezpieczeń-
stwa publicznego, „Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN” 2015, 
nr 164. 
Wójtowicz T., Rola  miast  w  strategii  militarnej:  prowadzenie  walk  w  terenie  zurbanizowanym 
na przykładzie II wojny w Zatoce Perskiej, „Kultura i Polityka: Zeszyty Naukowe Wyższej 
Szkoły Europejskiej im. Ks. Józefa Tischnera w Krakowie” 2008, nr 4.
Wróbel R., Budowa i wzmacnianie odporności podmiotów krytycznych w Polsce, „Zeszyty Nauko-
we Pro Publico Bono” 2022, nr 1(1).
Zieliński T., Zagrożenia i przeciwdziałanie bezzałogowym statkom powietrznym w ochronie portów 
lotniczych, „Rocznik Bezpieczeństwa Morskiego” 2022, r. XVI.
Zięba R., O tożsamości nauk o bezpieczeństwie, „Zeszyty Naukowe Akademii Obrony Narodo-
wej” 2012, nr 1.
Zięba R., Współczesne wyzwania i zagrożenia dla bezpieczeństwa międzynarodowego, „Stosunki 
Międzynarodowe – International Relations” 2016, t. 52, nr 3.
Zimny H., Miasto jako układ ekologiczny, „Wiadomości ekologiczne” 1976, t. XXII, z. 4. 
Żuber-Mamakis M., Każde miasto jest inne, „A&S. Czasopismo Rynku Security” 2023, nr 3(39).
Akty prawne
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 
483, z późn. zm.
Konwencja Genewska o ochronie osób cywilnych podczas wojny (IV Konwencja Genew-
ska), Genewa, 12 sierpnia 1949 r., Dz.U. z 1956 r. Nr 38, poz. 171. 
Protokoły dodatkowe do Konwencji Genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 r., dotyczący ofiar 
międzynarodowych  konfliktów  zbrojnych  (Protokół  I)  oraz  dotyczący  ochrony  ofiar 
niemiędzynarodowych  konfliktów  zbrojnych  (Protokół  II),  sporządzone w   Genewie 
dnia 8 czerwca 1977 r., Dz.U. z 1992 r. Nr 41, poz. 175.
Umowa o utworzeniu Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju Gospodarczego, za-
warta w Bretton Woods dnia 22 lipca 1944 r., Dz.U. z 1944 r. Nr 40, poz. 292.
Traktat o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dz.Urz. UE 
2016/C, 202/01 (wersjea skonsolidowana).
Treaty on European Union, signed on 7th February 1992 in Maastricht, Official Journal of 
the European Communities No. C 191/1, 29.7.92.
Treaty establishing the European Coal and Steel Community, signed on 18th April 1951.404 Bibliografia
Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 1313/2013/EU z dnia 17 grudnia 2013 r. w spra-
wie Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności, Dz.Urz. UE L 347/924, 20.12.2013.
Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/420 z dnia 13 marca 2019 r. zmieniająca de-
cyzję nr 1313/2013/UE w sprawie Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności, Dz.Urz.UE  
L 77 I/1, 20.03.2019.
Dyrektywa Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komu-
nalnych, Dz.Urz.WE L 135 z 30.05.1991 r.
Dyrektywa 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 r. w sprawie 
wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi, 
Dz.Urz.UE L 311 z 28.11.2001 r.
Dyrektywa 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 czerwca 2002 r. odnoszą-
cej oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku, Dz.Urz. UE z 2002 r. L189/12.
Dyrektywa 2002/59/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2002 r. ustana-
wiająca wspólnotowy system monitorowania i informacji o ruchu statków i uchylająca dy-
rektywę Rady 93/75/EWG, Dz.Urz. UE L 208 z 05.08.2002 r.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/12/WE z dnia 11 marca 2009 r. w sprawie 
opłat lotniskowych, Dz.Urz.UE L 70 z 14.03.2009 r.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/73/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca 
wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylająca dyrektywę 2003/55/
WE, Dz.Urz.UE L 211 z 14.08.2009 r.
Dyrektywa Rady 2009/119/WE z dnia 14 września 2009 r. nakładająca na państwa członkow-
skie obowiązek utrzymywania minimalnych zapasów ropy naftowej lub produktów ropo-
pochodnych, Dz.Urz.UE L 265 z 09.10.2009 r.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/40/UE z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie 
ram wdrażania inteligentnych systemów transportowych w obszarze transportu drogo-
wego oraz interfejsów z innymi rodzajami transportu, Dz.Urz.UE L 207 z 06.08.2010 r.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/24/UE z dnia 9 marca 2011 r. w spra-
wie stosowania praw pacjentów w transgranicznej opiece zdrowotnej, Dz.Urz.UE L 88 
z 04.04.2011 r.
Dyrektywa  Parlamentu  Europejskiego  i  Rady  2012/34/UE  z  dnia  21  listopada  2012  r. 
w sprawie utworzenia jednolitego europejskiego obszaru kolejowego, Dz.Urz.UE L 343 
z 14.12.2012 r.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1972 z dnia 11 grudnia 2018 r. usta-
nawiająca Europejski kodeks łączności elektronicznej, Dz.Urz.UE L 321 z 17.12.2018 r.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie 
promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, Dz.Urz.UE L 328 z 21.12.2018 r.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 z dnia 5 czerwca 2019 r. w spra-
wie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz zmieniająca dyrektywę 
2012/27/UE, Dz.Urz.UE L 158 z 14.06.2019 r.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/2184 z dnia 16 grudnia 2020 r. w spra-
wie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, Dz.Urz.UE L 435 z 23.12.2020 r.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2557 z dnia 14 grudnia 2022 r. w spra-
wie  odporności  podmiotów  krytycznych  i  uchylająca  dyrektywę  Rady  2008/114/WE, 
Dz.Urz.UE L 333/164, 27.12.2022.405 Bibliografia
Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 
2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące 
Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w za-
kresie bezpieczeństwa żywności, Dz.Urz.UE L 31 z 01.02.2002 r.
Rozporządzenie (WE) nr 549/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 10 marca 2004 r. 
ustanawiające ramy tworzenia Jednolitej Europejskiej Przestrzeni Powietrznej (Rozpo-
rządzenie ramowe), Dz.Urz.UE L 96 z 31.03.2004 r.
Rozporządzenie (WE) nr 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 paździer-
nika 2007 r. dotyczące usług publicznych w zakresie kolejowego i drogowego transpor-
tu  pasażerskiego  oraz  uchylające  rozporządzenia  Rady  (EWG)  nr  1191/69  i  (EWG)  
nr 1107/70, Dz.Urz.UE L 315 z 3.12.2007 r.
Rozporządzenie  Parlamentu  Europejskiego  i  Rady  (UE)  nr  1315/2013  z  dnia  11  grudnia 
2013  r. w sprawie unijnych wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci trans-
portowej i uchylające decyzję nr 661/2010/UE, Dz.Urz.UE L 348 z 20.12.2013 r.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 910/2014 z dnia 23 lipca 2014 r. 
w sprawie identyfikacji elektronicznej i usług zaufania w odniesieniu do transakcji elek-
tronicznych na rynku wewnętrznym oraz uchylające dyrektywę 1999/93/WE, Dz.Urz.
UE L 257 z 28.08.2014 r.
Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2015/962 z dnia 18 grudnia 2014 r. uzupełniające 
dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/40/UE w odniesieniu do świadcze-
nia ogólnounijnych usług informacyjnych w czasie rzeczywistym dotyczących ruchu, 
Dz.Urz.UE L 157 z 23.06.2015 r.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. 
w  sprawie  ochrony  osób  fizycznych w   związku  z  przetwarzaniem  danych  osobowych 
i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE 
(ogólne rozporządzenie o ochronie danych osobowych), Dz.Urz. UE 2016 r., L 119/1.
Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2019/947 z dnia 24 maja 2019 r. w sprawie 
przepisów i procedur dotyczących eksploatacji bezzałogowych statków powietrznych, 
Dz.Urz. UE L 152 z 11 czerwca 2019 r. z późn. zm. (wersja skonsolidowana).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/943 z dnia 5 czerwca 2019 r. 
w sprawie rynku wewnętrznego energii elektrycznej, Dz.Urz.UE L 158 z 14.06.2019 r.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/123 z dnia 25 stycznia 2022 r. 
w sprawie wzmocnienia roli Europejskiej Agencji Leków w zakresie gotowości na wypa-
dek sytuacji kryzysowej i zarządzania kryzysowego w odniesieniu do produktów leczni-
czych i wyrobów medycznych, Dz.Urz.UE L 20 z 31.01.2022 r.
Rozporządzenie  Parlamentu  Europejskiego  i  Rady  (UE)  2022/2371  z  dnia  23  listopada 
2022 r. w sprawie poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia oraz uchylenia decyzji 
nr 1082/2013/UE, Dz.Urz.UE L 314 z 06.12.2022 r.
Rezolucja A/RES/70/1 przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne w dniu 25 września 2015 r. Prze-
kształcamy nasz świat: Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030.
Ustawa z dnia 14 lipca 1936 r. o zmianie rozporządzania Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia  
16 lutego 1928 r. o prawie budowlanem i zabudowaniu osiedli, Dz.U. z 1936 r. Nr 56, poz. 405.
Ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury, Dz.U. z 1999 r. Nr 98, poz. 1150 
z późn. zm.
Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Dz.U. z 2024 r., poz. 416.406 Bibliografia
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz.U. z 2023 r., poz. 40 z późn. zm.
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, Dz.U. z 2024 r., poz. 145 z późn. zm.
Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej, Dz.U. 2024 r., poz. 915 z późn. zm.
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, Dz.U. z 2024 r., poz. 275 
z późn. zm.
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej, Dz.U. z 2024 r., poz. 1443 
z późn. zm.
Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, Dz.U. z 2024 r., poz. 725 z późn. zm.
Ustawa z dnia 27 września 1996 r. o ratyfikacji Konwencji o  Organizacji Współpracy Gospo-
darczej i Rozwoju, Dz.U. z 1996 r. Nr 128, poz. 603.
Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, Dz.U. z 2024 r., poz. 266 z późn. zm.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz.U. z 2024 r., poz. 17 z późn. zm.
Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym, Dz.U. z 2024 r., poz. 1251.
Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia, Dz.U. z 2021 r., poz. 1995.
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych, Dz.U. z 2021 r., poz. 1763.
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, Dz.U. z 2024 r., poz. 107 z późn. zm.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, Dz.U. z 2024 r., poz. 54 z późn. zm.
Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadza-
niu ścieków, Dz.U. z 2024 r., poz. 757.
Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych, Dz.U. z 2021 r., poz. 386.
Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym, Dz.U. z 2024 r., poz. 1539.
Ustawa z dnia 15 marca 2002 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy, Dz.U. z 2018 r., poz. 1817.
Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej, Dz.U. z 2017 r., poz. 1897. 
Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym, Dz.U. z 2017 r., poz. 1928. 
Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze, Dz.U. z 2023 r., poz. 2110 z późn. zm.
Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Do-
wódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospo-
litej Polskiej, Dz.U. z 2022 r., poz. 2091.
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U. 
z 2023 r., poz. 977 z późn. zm.
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, Dz.U. z 2024 r., poz. 1283 z późn. zm.
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Dz.U. 
z 2024 r., poz. 475 z późn. zm.
Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne, Dz.U. z 2024 r., poz. 34 z późn. zm.
Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, Dz.U. z 2024 r., poz. 
324 z późn. zm.
Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziem-
nego oraz zasadach postępowania w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa paliwowego 
państwa i zakłóceń na rynku naftowym, Dz.U. z 2024 r., poz. 1281.
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o  zarządzaniu kryzysowym, Dz.U. z  2023 r., poz. 122 
z późn. zm.
Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych, Dz.U. z 2023 r., poz. 616.
Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, Dz.U. z 2023 r., poz. 1587 z późn. zm.
Ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych, Dz.U. z 2024 r., poz. 92 
z późn. zm.407 Bibliografia
Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne, Dz.U. z 2024 r., poz. 1087 z późn. zm.
Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych, Dz.U. z 2019 r., poz. 1781.
Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa, Dz.U. z 2024 r., 
poz. 1077.
Ustawa z dnia 14 grudnia 2018 r. o ochronie danych osobowych przetwarzanych w związku 
z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości, Dz.U. z 2023 r., poz. 1206.
Ustawa z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych, Dz.U. z 2024 r., poz. 233.
Ustawa z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny, Dz.U. z 2024 r., poz. 248 z późn. zm.
Ustawa z dnia 1 października 2024 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, Dz.U. 
z 2024 r., poz. 1572 z późn. zm.
Ustawa  z  dnia  5  grudnia  2024  r.  o  ochronie  ludności  i  obronie  cywilnej,  Dz.U.  z  2024  r., 
poz. 1907.
Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego w sprawie przeciwdziałania poten-
cjalnym zagrożeniom stwarzanym przez bezzałogowe statki powietrzne, Bruksela, 18 paź-
dziernika 2023 r., COM (2023) 659 final.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 lutego 1928 r. o prawie budowlanem 
i zabudowaniu osiedli, Dz.U. z 1928 r. Nr 23, poz. 202.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 kwietnia 1938 r. o przygotowaniu w czasie pokoju 
obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej w dziedzinach regulacji i zabudowania osiedli 
oraz budownictwa publicznego i prywatnego, Dz.U. z 1938 r. Nr 32, poz. 278. 
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 lutego 2024 r. w sprawie systemów wykrywania 
skażeń i powiadamiania o ich wystąpieniu oraz właściwości organów w tych sprawach, 
Dz.U. z 2024 r., poz. 290. 
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 lipca 2024 r. w sprawie zweryfikowanych kryte -
riów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, Dz.U. z 2024 
r., poz. 1044.
Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 11 października 2022 r. w sprawie dziedzin 
nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych, Dz.U. z 2022 r., poz. 2202.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 15 stycznia 2007 r. w sprawie szczegółowych wa-
runków funkcjonowania systemów ciepłowniczych, Dz.U. z 2007 r. Nr 16, poz. 92.
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 24 czerwca 2022 r. w sprawie przepisów tech-
niczno-budowlanych dotyczących dróg publicznych, Dz.U. z 2022 r., poz. 1518.
Rozporządzenie Ministra Klimatu z dnia 30 maja 2020 r. w sprawie sposobu ustalania wartości 
wskaźnika hałasu LDWN, Dz.U. z 2020 r., poz. 1018. 
Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 14 listopada 2022 r. w sprawie sposobu 
obliczania wskaźników średniego narażenia oraz sposobu oceny dotrzymania pułapu stę-
żenia ekspozycji, Dz.U. z 2022 r., poz. 2430.
Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 22 marca 2023 r. w sprawie szczegóło-
wych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego, Dz.U. z 2023 r., poz. 819 
z późn. zm.
Obwieszczenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2019 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego 
tekstu rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej w spra-
wie wyłączenia zastosowania niektórych przepisów ustawy – Prawo lotnicze do niektórych 
rodzajów statków powietrznych oraz określenia warunków i wymagań dotyczących uży-
wania tych statków, Dz.U. z 2019 r., poz. 1497.408 Bibliografia
Obwieszczenie Ministra Infrastruktury z dnia 7 grudnia 2022 r. w sprawie ogłoszenia jedno-
litego tekstu rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej 
w sprawie świadectw kwalifikacji, Dz.U. z  2023 r., poz. 167.
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 8 sierpnia 2011 r. w sprawie 
obszarów wiedzy, dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych, Dz.U. 
z 2011 r. Nr 179, poz. 1065.
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 września 2018 r. w sprawie 
dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych, Dz.U. z 2018 r., poz. 
1818.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych po-
ziomów hałasu w środowisku, Dz.U. z 12013 r., poz. 112.
Obwieszczenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 18 sierpnia 2023 r. w sprawie wykazu 
miast o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy i aglomeracji, w których wartość 
wskaźnika średniego narażenia dla miasta o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy 
i aglomeracji przekracza wartość pułapu stężenia ekspozycji, oraz wykazu miast o liczbie 
mieszkańców większej niż 100 tysięcy i aglomeracji, w których wartość wskaźnika średnie-
go narażenia dla miasta o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy i aglomeracji nie 
przekracza wartości pułapu stężenia ekspozycji, M.P. z 2023 r., poz. 926.
Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Plan działania w sprawie ram z Sendai dotyczą-
cych ograniczania ryzyka klęsk żywiołowych w latach 2015–2030 – podejście oparte na 
ryzyku klęsk żywiołowych dla wszystkich strategii politycznych UE, Dz.Urz.UE 2017/C 
272/07.
Uchwała Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów z dnia 28 stycznia 2011 r. zmieniająca 
uchwałę w sprawie określenia dziedzin nauki i dziedzin sztuki oraz dyscyplin naukowych 
i artystycznych, M.P. z 2011 r. Nr 14, poz. 149.
Wytyczne Nr 15/2023 Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego z dnia 1 czerwca 2023 r. w spra-
wie sposobów wykonywania operacji przy użyciu systemów bezzałogowych statków po-
wietrznych w związku z wejściem w życie przepisów rozporządzenia wykonawczego Ko-
misji (UE) nr 2019/947 z dnia 24 maja 2019 r. w sprawie przepisów i procedur dotyczących 
eksploatacji bezzałogowych statków powietrznych, Dz.Urz. ULC 2023 r., poz. 39.
Wytyczne Szefa Obrony Cywilnej Kraju z dnia 4 grudnia 2018 r. w sprawie zasad postępo-
wania z zasobami budownictwa ochronnego oraz Raport dotyczący budowli ochronnych, 
Komenda Główna PSP, Warszawa 2023.
Statutes Council of European Municipalities and Regions AISBL, adopted by the CEMR Poli-
cy Committee in Maastricht, on 12th December 2016. 
Regulamin działań Wojsk Lądowych, Dowództwo Wojsk Lądowych – Pion Szkolenia, DWLąd 
Wewn. 115/2008, Warszawa 2008.
Housing of the Working Classes Act 1885, UK Public General Acts 1885, chapter 72.
Dokumenty
20 years of urban policy at OECD, OECD 2019.
A Teritorial Approach to Climate Action and Resilience. OECD Regional Development Studies, 
OECD Publishing, Paris 2023409 Bibliografia
Allied Joint Doctrine for Host-Nation Support, NATO Standard AJP-4.3, Edition A Version 1, 
NATO Standarization Office, April 2021.
Burden of disease from environmental noise. Quantification of healthy life years lost in Europe, 
ed.  L.  Fritschi,  A.L.  Brown,  R.  Kim,  D.  Schwela,  S.  Kephalopoulos,  World  Health 
Organization, Copenhagen 2011.
Cities of Opportunities: Connecting Culture and Innovation. Report of the tenth session of the World 
Urban Forum, World Urban Forum, UN-Habitat, Abu Dabi 2020City of Melbourne Ligh-
ting Strategy 2021, Melbourne 2021.
City Resilience Framework. City Resilience Index, The Rockefeller Foundation and Arup, Lon-
don 2014.
„Children”. The Attack on the Donetsk Regional Academic Drama Theatre in Mariupol, Ukraine, 
Amnesty International, London 2022. 
City Resilience Index, The Rockefeller Foundation – Arup, London, December 2015.
City Resilience Program. Program Brief, GFDRR-World Bank Group, January 2019.
Clare J., Plecas D., A framework for conducting annual community safety audits: an in-house me-
thodology for police departments, IPES, Coginta and DCAF Working Paper Series, no. 41, 
Coginta for Police Reforms and Community Safety, Geneva 2012.
Communication from the Commission to the European Parliament, the European Council, 
the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the 
Regions on the EU Security Union Strategy, Brussels, 24.7.2020 COM(2020) 605 final. 
Council of the European Union: General Secretariat of the Council, Internal security strategy for 
the European Union – Towards a European security model, Publications Office, Brussel 2010.
Cross-cutting issues: Crime prevention assessment tool. Criminal justice assessment Toolkit, UNODC 
– UN-Habitat, New York 2009.
Declaration on cities and other human settlements in the new millennium, no. A/S-25/AC.1/L.2, 9 
June 2009.
Discover the CFE. The OECD Centre for Entrepreneurship, SMEs, Regions and Cities, OECD 2022.
Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesności, załącznik do 
uchwały Rady Ministrów z dnia 5 lutego 2013 r. w sprawie przyjęcia Długookresowej Strategii 
Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesności, M.P. z 2013 r., poz. 121. 
Drone incident management at aerodromes, Part 1: The challenge of unautorised drones in the surro-
undings of aerodromes, European Union Aviation Safety Agency, Cologne, 8 March 2021.
Environmental noise guidelines for the European Region, World Health Organization, Copenha-
gen 2018.
European Commission, Report on the quality of life in European cities 2023, Publications Office 
of the European Union, Luxembourg 2023.
Frontiers 2022: Noise, Blazes and Mismatches. Emerging issues of environmental concern, United 
Nations Environment Programme, Nairobi 2022.
Global Action Plan. Accelerating for Transforming Informal Settlements and Slums by 2030, United 
Nations Human Settlements Programme (UN-Habitat), Nairobi 2022.
Global Terrorism Index 2024, Institute for Economics & Peace, Sydney 2024.
Gospodarka energetyczna i gazownictwo w 2021 r. Informacje sygnalne, Główny Urząd Statystycz-
ny, Warszawa 15 września 2022 r.
Governing, Safer Cities: strategies for a Globalised World. A Framework to Guide Urban Policy-
-Makers and Practitioners, UN, New York 2016.410 Bibliografia
Gunasekera R., Daniell J., Pomonis A., Arias R.A.D., Ishizawa O., Stone H., Methodology Note 
on the Global RApid post-disaster Damage Estimation (GRADE) approach, GFDRR-World 
Bank Group-D-RAS, Washington 2018.
Helak M., Miasta naprzeciw kryzysom, Fundacja im. Roberta Schumana, Warszawa, paździer-
nik 2020.
Human Security Now, Report of the Commission on Human Security, United Nations, New York 
2003.
How to make cities more resilient. A handbook for local government leaders. A contribution to the glo-
bal campaign 2010–2015 „Making Cities Resilient – My City is Getting Ready!”, United 
Nations, Geneva 2012.
How To Make Cities More Resilient. A Handbook For Local Government Leaders. A contribution 
to the Global Campaign 2010–2020 „Making Cities Resilient – „My City is Getting Ready!”, 
United Nations, Geneva 2017.
Huawei Smart City Solution, Brochure Huawei Technologies, Huawei Technologies Co., Ltd., 
Shenzhen 2013.
Hyogo Framework for Action 2005–2015: Building the Resilience of Nations and Communities 
to Disasters, World Conference on Disaster Reduction, 18–22 January 2005, Kobe, Hyogo, 
Japan (Extract from the final report of the World Conference on Disaster Reduction  
(A/CONF.206/6).
Implementation toolkit of the OECD principles on urban policy, OECD 2022.
Informacja o wynikach kontroli: Lokalne bezpieczeństwo energetyczne, Najwyższa Izba Kontroli, 
Warszawa 2020.
Informacja o wynikach kontroli: Zapewnienie obywatelom miejsc schronienia w budowlach ochron-
nych na wypadek wystąpienia zagrożenia, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2024.
Informal Ministerial Meetingon Housing and Urban Matters, 14 November 2023, Gijón.
Introductory Handbook on Policing Urban Space. Criminal Justice Handbook Series, UNODC  
– UN-Habitat, New York 2011.
ISO 37120:2018 Zrównoważone miasta i społeczeństwa – Wskaźniki usług miejskich i jakości 
życia (Sustainable cities and communities – Indicators for city services and quality of life).
ISO 37122:2019: Sustainable development in communities – Indicators for Smart Cities.
ISO 37123:2019: Sustainable cities and communities – Indicators for resilient cities.
ISO 37124:2024: Sustainable cities and communities – Guidance on the use of ISO 37120,  
ISO 37122 and ISO 37123.
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekono-
miczno-Społecznego i Komitetu Regionów – Plan działania na rzecz wspierania ochrony 
przestrzeni publicznej, Bruksela, dnia 18.10.2017 r. COM(2017) 612 final.
Komunikat  Komisji  –  Europa  2020.  Strategia  na  rzecz  inteligentnego  i  zrównoważonego  roz-
woju  sprzyjającego  włączeniu  społecznemu,  Komisja  Europejska,  Bruksela,  03.03.2010, 
KOM(2010) 2020 wersja ostateczna.
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekono-
miczno-Społecznego i Komitetu Regionów – Europejska agenda bezpieczeństwa, Strasburg, 
dnia 28.04.2015 r. COM(2015) 185 final.
Krajowa Polityka Miejska 2030. Załącznik do uchwały nr 136 Rady Ministrów z dnia 14 czerwca 
2022 r. w sprawie przyjęcia Krajowej Polityki Miejskiej 2030, M.P. z 2022 r., poz. 746.411 Bibliografia
Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2030. Rozwój społecznie wrażliwy i terytorialnie zrównowa-
żony, Warszawa 2019.
Territorial Agenda 2030. A future for all places, Informal meeting of Ministers responsible for 
spatial planning, territorial development and/or territorial cohesion, 1 December 2020, 
Germany.
Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego, aktualizacja 2021/2022, część A.
Kuala Lumpur Declaration on Cities 2030, World Urban Forum, UN-Habitat, Kuala Lumpur 
2018.
Miasta przyszłości. Wyzwania, wizje, perspektywy, Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna 
ds. Polityki Regionalnej, Unia Europejska, październik 2011.
Mickiewicz P., Lokalne strategie bezpieczeństwa jako rozwiązanie umożliwiające kompleksowe dzia-
łania na rzecz bezpieczeństwa społeczności lokalnej, Centrum Ekspertyzy Lokalnej, Fundacja 
Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego, „Analiza Celowa” 2022, nr 18.
Mieszkańcy Ukrainy objęci ochroną czasową, „Informacje sygnalne” z 20 grudnia 2023 r., Głów-
ny Urząd Statystyczny, Warszawa 2023.
Military Operations on Urbanized Terrain (MOUT), MCRP 12-10B.1, U.S. Marine Corps, 
4 April 2018.
Mulvik I.B., Sabaliauskas E., Kostka J., Siarova H., Pribuišis K., Research for REGI Committee 
– Social Challenges in Cities, European Parliament, Policy Department for Structural and 
Cohesion Policies, Brussels 2022.
Nowa  Agenda  Miejska,  United Nations Conference on Housing and Sustainable Urban  
Development – Habitat III, United Nations, Quito 2016.
Nowa karta ateńska 2003 – Wizja miast XXI wieku, Europejska Rada Urbanistów, Lizbona,  
20 listopada 2003 r. 
OECD/UN-HABITAT/UNOPS, Global State of National Urban Policy 2021: Achieving Susta-
inable Development Goals and Delivering Climate Action, OECD Publishing, Paris 2021.
PN-ISO 37120:2014: Polski Komitet Normalizacyjny, Warszawa 2017.
Polityka  bezpieczeństwa  m.st.  Warszawy.  Program  zapobiegania  przestępczości  oraz  porządku  pu-
blicznego i bezpieczeństwa obywateli, Załącznik do uchwały nr LXIV/2102/2022 Rady m.st. 
Warszawy z dnia 12 maja 2022 r.
Procedura opracowania raportu cząstkowego do Raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego, 
Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, Warszawa 2010.
Prognoza ludności gmin na lata 2017–2030, Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań 
Demograficznych i Rynku Pracy, Warszawa 2017.
Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council on ambient air quality and 
cleaner air for Europe (recast) (2022/0347 (COD)), Council of the European Union, Brus-
sels, 8 March 2024.
Raport dotyczący budowli ochronnych, Komenda Główna PSP, Warszawa 2023.
Realizowanie Nowej karty lipskiej poprzez wielopoziomowe zarządzanie (Implementing the New 
Leipzig Charter through multi-level governance. Next step for the Urban Agenda for the EU, 
adopted at the Informal Ministerial Meeting on Urban Matters on 30 November 2020).
Recommendations of Actions for Resilience and Sustainability – TERESINA, UN-HABITAT and 
Prefeitura de Teresina, Teresina 2022.
Rekomendacje do strategii bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, 4 lipca 
2024 r.412 Bibliografia
Report of the first session of the World Urban Forum , World Urban Forum, UN-Habitat, Nairobi 
2002. 
Report of the second session of the World Urban Forum, World Urban Forum, UN-Habitat, Barce-
lona 2004.
Report of the third session of the World Urban Forum, World Urban Forum, UN-Habitat, Vanco-
uver 2006. 
Report of the firth session of the World Urban Forum , World Urban Forum, UN-Habitat, Nanjing 
2008. 
Resilient Cities Index. A global benchmark of urban risk, response and recovery, The Economist 
Intelligence Unit, London–New York–Hong Kong–Geneva–Dubai–Singapore–Sydney–
Gurugram 2023.
Roczna ocena jakości powietrza w województwie dolnośląskim. Raport wojewódzki za rok 2022, 
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2023.
Roczna ocena jakości powietrza w województwie kujawsko-pomorskim. Raport wojewódzki za rok 
2022, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2023.
Roczna ocena jakości powietrza w województwie lubelskim. Raport wojewódzki za rok 2022, Głów-
ny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2023.
Roczna ocena jakości powietrza w województwie lubuskim. Raport wojewódzki za rok 2022, Głów-
ny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2023.
Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim. Raport wojewódzki za rok 2022, Głów-
ny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2023.
Roczna ocena jakości powietrza w województwie małopolskim. Raport wojewódzki za rok 2022, 
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2023.
Roczna ocena jakości powietrza w województwie mazowieckim. Raport wojewódzki za rok 2022, 
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2023.
Roczna ocena jakości powietrza w województwie opolskim. Raport wojewódzki za rok 2022, Głów-
ny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2023.
Roczna ocena jakości powietrza w województwie podkarpackim. Raport wojewódzki za rok 2022, 
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2023.
Roczna  ocena  jakości  powietrza  w  województwie  podlaskim.  Raport  wojewódzki  za  rok  2022, 
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2023.
Roczna  ocena  jakości  powietrza  w  województwie  pomorskim.  Raport  wojewódzki  za  rok  2022, 
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2023.
Roczna ocena jakości powietrza w województwie śląskim. Raport wojewódzki za rok 2022, Główny 
Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2023.
Roczna ocena jakości powietrza w województwie świętokrzyskim. Raport wojewódzki za rok 2022, 
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2023.
Roczna ocena jakości powietrza w województwie warmińsko-mazurskim. Raport wojewódzki za 
2022 rok, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2023.
Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim. Raport wojewódzki za rok 2022, 
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2023.
Roczna ocena jakości powietrza w województwie zachodniopomorskim. Raport wojewódzki za rok 
2022, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2023.
Rocznik demograficzny 2023 , Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2023.413 Bibliografia
Safe Cities Index 2017. Security in a rapidly urbanising world. A report from The Economist Intelli-
gence Unit, London–New York–Hong Kong–Singapore–Geneva 2017. 
Safe Cities Index 2019. Urban security and resilience in an interconnected world, London–New 
York–Hong Kong–Geneva–Dubai–Singapore 2019.
Safe Cities Index 2021. New expectations demand a new coherence. A report by The Economist Intel-
ligence Unit, London–New York–Hong Kong–Geneva–Dubai–Singapore 2021.
Safer Cities Programme. A Safer and Just City for All, UH-Habitat, Nairobi 2011.
Sendai Framework for Disaster Risk Reduction 2015–2030, UNISDR, Geneva 2015.
Smart Cities Study 2017. International Study on the Situation and Development of ICT, Innova-
tion  and  Knowledge  in  Cities,  The  Committee of  Digital  and  Knowledge-based Cities  
of UCLG, Bilbao 2017.
State of the World’s Cities 2012/2013. Prosperities of Cities, United Nations Human Settlements 
Programme, Nairobi 2013.
Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2020 r., Warszawa 2020.
Strategia na rzecz odpowiedzialnego rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.), Warszawa 2017.
Strategia UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, Komunikat Komisji do Parlamen-
tu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu 
Regionów, COM (2013), 216 Final.
The Right to the City: Bridging the Urban Divide. Report of the fifth session of the World Urban 
Forum, World Urban Forum, UN-Habitat, Rio de Janeiro 2010. 
The Safe Cities Index 2015. Assessing urban security in the digital age. A report by The Economist 
Intelligence Unit, London–New York–Hong Kong–Geneva 2015.
The United Nations World Water Development Report 2023: Partnerships and cooperation for water, 
UNESCO, Paris 2023.
The Urban Future. Report of the sixth session of the World Urban Forum, World Urban Forum, 
UN-Habitat, Naples 2013.
Training Manual on Policing Urban Space, Criminal Justice Handbook Series, UNODC, New 
York 2013.
Umowa z Lublany z 2021 r. (Ljubljana Agreement, Informal Meeting of Ministers responsible 
for Urban Matters, 26 November 2021).
UN-Habitat and OECD, Global State of National Urban Policy, United Nations Human Set-
tlements Programme, Nairobi 2018.
Urban Agenda for the EU. Pact of Amsterdam, Agreed at the Informal Meeting of EU Ministers 
Responsible for Urban Matters on 30 May 2016 in Amsterdam, The Netherlands.
Urban Equity in Development – Cities for Life. Report of the seventh session of the World Urban 
Forum, World Urban Forum, UN-Habitat, Medellín 2014.
Urban planning, design and management approaches to building resilience – an evidence review. 
First report on protecting environments and health by building urban resilience, World Health 
Organization, WHO Regional Office for Europe, Copenhagen 2022.
WHO ambient air quality database, 2022 update. Status report, World Health Organization, 
Geneva 2023.
Wieloletni program prac na rzecz Agendy miejskiej Unii Europejskiej. Multiannual working program-
me for the Urban Agenda for the EU – the next generation, Informal Meeting of Ministers 
responsible for Urban Matters, 26 November 2021.414 Bibliografia
World Cities Report 2022: Envisaging the Future of Cities, United Nations Human Settlements 
Programme (UN-Habitat), Nairobi 2022.
World migration report 2024, International Organization for Migration, Geneva 2024.
World Population Prospects 2024. Summary of Results, Department of Economic and Social 
Affairs, Population Division, United Nations, New York 2024.
World Urbanization Prospects. The 2018 Revision, Department of Economic and Social Affairs, 
Population Division, United Nations, New York 2019.
Wprowadzenie do zagadnienia wykorzystania Bezzałogowych Statków Powietrznych w samorzą-
dzie terytorialnym, Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii – Państwowy Fundusz 
Rozwoju, Warszawa 2018.
WUF-11 Background Paper. Transforming our cities for a better urban future, World Urban Forum, 
UN-Habitat, Katowice 2022.
WUF-12 Background Paper. It all starts at home. Local actions for sustainable cities and communi-
ties, World Urban Forum, UN-Habitat, Cairo 2024.
Yearbook of International Organizations 2022–2023. Guide to Global Civil Society Networks, Edi-
tion 59, Union of International Association, Brussels 2022.
Yokohama Strategy for a Safer World, Annex I to Report of the World Conference on Natural Disaster 
Reduction, Yokohama, 23–27 May 1994, A/CONF.172/9, 27 September 1994.
Zalecenie w sprawie polityki rozwoju regionalnego, przyjęte przez Radę OECD na posiedzeniu 
na szczeblu ministerialnym w dniu 8 czerwca 2023 r. na wniosek Komitetu Polityki Roz-
woju Regionalnego (RDPC). 
Źródła internetowe
11 Sustainable Cities and Communities: Make cities and human settlements inclusive, safe, resilient and 
sustainable, https://unstats.un.org/sdgs/report/2019/goal-11/.
Action Programme – Agenda 21, The United Nations Programme of Action from Rio no. A/
CONF.151/26, https://www.un.org/esa/dsd/agenda21/res_agenda21_00.shtml.
Amaratunga D., Sridarran P., Haigh R., Making  Cities  Resilient  (MCR)  Campaign:  Compa-
ring MCR and non-MCR cities, UN Office for Disaster Risk Reduction, 2019, https://
mcr2030.undrr.org/sites/default/files/inline-files/Making-Cities-Resilient-Campa-
ign_2010-to-2020_65928_undrrreportonmcrcampaigncomparingmcrandnonmcrcities.
pdf?startDownload=true.
Applying the Degree of Urbanisation. A Methodological Manual to Define Cities, Towns and Rural 
Areas for International Comparisons, 2021 edition, European Union/FAO/UN-Habitat/
OECD/The World Bank, Luxembourg 2021. 
A Smart City is a City, Where People Feel Safe, Brochure Axis Communications, https://www.
axis.com/files/brochure/bc_casestudies_safecities_en_1506_lo.pdf.
Atak przy użyciu dronów na prezydenta Wenezueli. Maduro oskarża Kolumbijczyków, https://www.
rmf24.pl/raporty/raport-kryzys-w-wenezueli/fakty/news-atak-przy-uzyciu-dronow-na-
prezydenta-wenezueli-maduro-oskar,nId,2615111#crp_state=1.
Athens Multi-stakeholder Pledge on the OECD Principles on Urban Policy handed to the OECD’s 
Secretary-General Angel Gurría at the 7th OECD Roundtable of Mayors and Ministers, 415 Bibliografia
19 March 2019, Athens, Greece, https://web-archive.oecd.org/2019-03-19/511731-urban-
-policy-pledge.pdf.
Bucharest’s  Traffic  Management  System  (BTMS)  was  restarted ,  https://bucharestsmartcity. 
ro/2015/12/25/bucharest-smart-traffic/.
C40 Annual Report 2022, C40 Cities, https://www.c40.org/wp-content/uploads/2023/03/
C40-Cities-Annual-Report-2022_Published-Online-31-Mar-2023.pdf.
Chicago Smart Lighting Program, https://chicagosmartlighting-chicago.opendata.arcgis.com. 
Choi N., Hasoloan J.T., Global  Smart  City  Partnership  Program  Engagement  Guidance  Note, 
World  Bank  Group,  Washington  2023,  http://documents.worldbank.org/curated/
en/099062123072531895/P1744330d9e1a80d20b98a076e68bb32d8b.
Ciepłowniczy system, [w:] Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3886586.
City Resilience Profiling Tool, UN-Habitat, Nairobi 2018, https://unhabitat.org/guide-to-the-
-city-resilience-profiling-tool.
Convention on the Organisation for Economic Co-operation and Development, Paris 14th December 
1960,  https://www.oecd.org/en/about/legal/text-of-the-convention-on-the-organisation-
for-economic-co-operation-and-development.html. 
Critical Infrastructure Sectors, Cybersecurity & Infrastructure Security Agency, https://www.
cisa.gov/topics/critical-infrastructure-security-and-resilience/critical-infrastructure-
-sectors.
Czoik T., Bednarek M., Niebezpieczne zdarzenie w pobliżu lotniska w Pyrzowicach. Dron prze-
leciał obok lądującego samolotu, 15 maja 2023 r., https://katowice.wyborcza.pl/katowice
/7,35063,29763076,niebezpieczne-zdarzenie-na-lotnisku-w-pyrzowicach-dron.html.
Davies G.H., What Are the World’s Safest Cities?, https://www.movehub.com/blog/worlds-sa-
fest-cities/. 
Day of Eight Billion, United Nations, https://www.un.org/en/dayof8billion.
Deklaracja nicejska z 29 września 2017 r. w sprawie zapobiegania radykalizacji i ochrony prze-
strzeni publicznej przed terroryzmem (The Nice Declaration. Cities action for preventing violent 
extremism and securing urban spaces in Europe and the Mediterranean, Euromed and Euro-
pean Forum for Urban Security, Nice, 29th September 2017, https://www.nice.fr/uplo-
ads/media/default/0001/15/TERRORISME%20EUROPE%20Déclaration%20-%20
der%20version.pdf.
Doha Declaration on Integrating Crime Prevention and Criminal Justice into the Wider United 
Nations Agenda to Address Social and Economic Challenges and to Promote the Rule of Law at 
the National and International Levels, and Public Participation, Thirteenth United Nations 
Congress on Crime Prevention and Criminal Justice Doha, 12–19 April 2015, https://
www.unodc.org/documents/congress/Declaration/V1504151_English.pdf.
EU financing for urban security projects in 2021–2027. Guidebook for local practitioners, May 2021, 
https://futurium.ec.europa.eu/sites/default/files/2021-11/Action%202%20Guideli-
nes%20-%20Final_June.pdf.
Ferguson S., van Ledden M., Rubinyi S., Campos A., Doeffinger T., Urban Flood Risk Hand-
book: Assessing Risk and Identifying Interventions, City Resilience Program, GFDRR-World 
Bank, Washington 2023,https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/40141.
GFDRR Annual Report 23 – Bringing Resilience to Scale, World Bank Group, Washington 2023, 
http://documents.worldbank.org/curated/en/099836402122412500/IDU12969661 
81302414785188c41e3492095ce66. 416 Bibliografia
GFDRR Strategy 2021–2025: Scaling Up and Mainstreaming Resilience in a World of Compo-
und  Risks,  World  Bank  Group,  Washington  2022,  http://documents.worldbank.org/
curated/en/955811620194170587/GFDRR-Strategy-2021-2025-Scaling-Up-and-
Mainstreaming-Resilience-in-a-World-of-Compound-Risks.
Global Action Plan. Accelerating for Transforming Informal Settlements and Slums by 2030, United 
Nations Human Settlements Programme (UN-Habitat), Nairobi 2022.
Global state of metropolies 2020 – Population Data Booklet, UN-Habitat, United Nations Hu-
man Settlements Programme 2020, https://unhabitat.org/sites/default/files/2020/09/
gsm-population-data-booklet-2020_3.pdf.
Gotowalska-Wróblewska Ż., Padnie milionowe miasto Ukrainy? „Bez walki go nie oddadzą”, 24 
kwietnia  2024  r.,  https://wiadomosci.wp.pl/padnie-milionowe-miasto-ukrainy-bez-w-
alki-go-nie-oddadza-7020056184454080a?AFw=j8uERoGHlkBA1xXUBpGXgtNWA
tEUgtDWQxBWwtHD1lEDw9BXAwTUwtDXQ4TDwJCCFoRCVpPWw5BWA-
1GWA1MWwIDWRpZSEwcB10GHlkYGhpPWw9EWQFNWA5AFw.
Hacker  tries  to  poison  water  supply  of  Florida  city, 8 February 2021, https://www.bbc.com/
news/world-us-canada-55989843.
Hamad Q., Hernandez Uriz Z., Mahmood S.A., Manroth A., Masud H., Peixoto T.C., Rebolledo 
Dellepiane M.A., Seyedian A., Zakhour J.K., Strategic framework for mainstreaming citizen engage-
ment in World Bank Group operations: engaging with citizens for improved results, World Bank Gro-
up, Washington 2014, http://documents.worldbank.org/curated/en/266371468124780089/
Strategic-framework-for-mainstreaming-citizen-engagement-in-World-Bank-Group-
operations-engaging-with-citizens-for-improved-results.
https://bip.katowice.eu/dokument.aspx?idt=512&idr=113900&menu=889&menu=889.
https://checkin.pansa.pl.
https://eurocities.eu/about-us/.
https://impact.economist.com/projects/safe-cities/safe-cities-2021-whitepaper/.
https://mapy.geoportal.gov.pl/iMapLite/KMZBPublic.html.
https://mcr2030.undrr.org.
https://newsroom.axis.com/en-gb/article/smart-city-public-safety.
https://nil.org.pl/aktualnosci/8502-polska-na-drodze-do-marnowania-miliarda-zlotych-ro
cznie-na-ksztalcenie-nadmiarowych-lekarzy.
https://noticiasargentinas.com/politica/soledad-martinez-el-objetivo-principal-de-
nuestro-gobierno-es-cuidar-y-defender-a-los-vecinos.
https://pfrdlamiast.pl/baza-miejskich-innowacji/Inteligentny-monitoring-zmniejsza-prze-
stępczość.html. 
https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/content/annual_assessment_air_acceptable_level. 
https://smartcity-expert.eu/kielce-uzyskaly-platynowy-certyfikat-iso37120-kolejny-krok-
drodze-smart-city/.
https://stat.gov.pl/statystyka-regionalna/jednostki-terytorialne/unijne-typologie-teryto-
rialne-tercet/stopien-urbanizacji-degurba/.
https://strazpozarna.maps.arcgis.com/apps/instant/nearby/index.html?appid=ec00a2b-
879424296b6dcc400393c6c1e.
https://unhabitat.org/network/global-network-on-safer-cities.
https://unhabitat.org/news/16-may-2024/un-habitat-highlights-critical-need-for-urban-
transformation.417 Bibliografia
https://urban-mobility-observatory.transport.ec.europa.eu/news-events/news/bucharest-
continues-make-its-traffic-light-system-smarter-2023-02-27_en?prefLang=et.
https://worldpopulationreview.com/world-city-rankings/population-density-by-city.
https://www.boston.gov/innovation-and-technology/smart-streets. 
https://www.dataforcities.org/iso-37122. 
https://www.dataforcities.org/iso-37123 https://www.gfdrr.org/.
https://www.gfdrr.org/en/publication/hydromet.
https://www.gov.pl/web/kmpsp-rzeszow/zielona-fala-dla-pojazdow-uprzywilejowanych--
pierwsza-taka-technologia-w-polsce.
https://www.money.pl/gospodarka/metro-w-krakowie-oto-trasa-pierwszej-linii-i-
przystanki-7115940519168832a.html?ADA=qcwCkEkJQIUIRESFwoPU1lVEABSQiJ
VXUEEBQIDGAdVS0FERVBPQ1BGSVBBQldDQFBFFAJGFFRDR1cRSFBBRlU
RFFlAEwETEgFNQFVDQ1ZEQ1ZOQFkBQkFbUxceHAYEBQIaAUFNQFRERl-
FORVJADA.
https://www.numbeo.com/crime/indices_explained.jsp.
https://www.numbeo.com/crime/rankings.jsp.
https://www.numbeo.com/crime/region_rankings.jsp?title=2024&region=150.
https://www.polskawliczbach.pl/miasta_o_najwiekszej_gestosci_zaludnienia_w_polsce. 
https://www.securedbydesign.com.
https://www.statista.com/statistics/912263/population-of-urban-agglomerations-worldwide/.
https://www.unodc.org/unodc/en/strategy/.
https://www.urbanagenda.urban-initiative.eu/urban-agenda-eu.
https://www.worldbank.org/en/topic/urbandevelopment/overview#2.
https://www.worldbank.org/en/programs/global-smart-city-partnership-program/ove-
rview.
https://www.worldbank.org/en/news/video/2022/07/06/presenting-the-city-resilience-
-program.
https://www.worldbank.org/en/topic/urbandevelopment/overview.
IMD Smart City Index 2023, World Competitiveness Center, https://imd.cld.bz/IMD-Smart-
-City-Index-Report-20231. 
Imienna  lista  139  miast  średnich  tracących  funkcje  społeczno-gospodarcze,  https://www.gov.pl/
web/fundusze-regiony/krajowa-strategia-rozwoju-regionalnego.
Implementation of the Sendai Framework for Disaster Risk Reduction 2015–2030. Report of the 
Secretary-General  no.  A/78/267,  1  August  2023,  https://www.undrr.org/media/89672/
download?startDownload=20240715.
Infrastruktura komunalna. Zmiany klimatu wpływają na infrastrukturę miasta. Opracowanie pla-
nów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców, http://44mpa.pl/
wp-content/uploads/2018/08/FINAL_infrastruktura_komunalna-3.pdf.
Inicjatywa pilotażowa Global Green New Deal, https://www.c40.org/pl/what-we-do/raising-cli-
mate-ambition/inclusive-thriving-cities/global-green-new-deal-pilot-implementation-
initiative/.
Istanbul Declaration on Human Settlements no. A/CONF.165/14, 14 June 1996, http://www.
un-documents.net/hab-ag.htm.
Karta lipska na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich, przyjęta z okazji nieformal-
nego spotkania ministrów w sprawie rozwoju miast i spójności terytorialnej w Lipsku, 418 Bibliografia
w dniach 24–25 maja 2007 r., https://projektymiejskie.pl/wp-content/uploads/2016/04/
karta_lipska_pl.pdf. 
Karta Nowej Urbanistyki, https://www.cnu.org/sites/default/files/cnucharter_polish.pdf.
Krajowy System Informacji Dronowej, https://drony.gov.pl.
Lin P., Swimmer M., A. Urano, Hilt S., Vosseler R., Securing Smart Cities. Moving Toward 
Utopia with Security in Mind, TrendMicroTM, Incorporated, http://branden.biz/wp-
-content/uploads/2017/06/wp-securing-smart-cities.pdf.
Lista gmin zagrożonych trwałą marginalizacją: programowanie 2021–2027, https://www.gov.pl/
web/fundusze-regiony/krajowa-strategia-rozwoju-regionalnego.
Lynch  C.,  CityStrength  diagnostic:  methodological  guidebook,  World  Bank  Group,  Washington 
2018,  http://documents.worldbank.org/curated/en/996471525721935888/CityStrength-
-diagnostic-methodological-guidebook. 
Making  Cities  Resilient  2030  (MCR2030),  https://mcr2030.undrr.org/sites/default/files/  
2021-04/MCR2030%20in%20English%20ver.2%20%2820210302%29.pdf?startDown-
load=true.
Makowiec P., Żukowski P., Zabić miasto. Taktyka walk w terenie zurbanizowanym na Ukra-
inie  [Analiza],  https://defence24.pl/sily-zbrojne/zabic-miasto-taktyka-walk-w-terenie-
zurbanizowanym-na-ukrainie-analiza, 08.04.2023 r.
Manifesto Security, Democracy and Cities, European Forum for Urban Security 2025, https://
efus.eu/wp-content/uploads/2025/01/Efus-2025-Manifesto_ENG.pdf.
Manville C., Cochrane G., Cave J., Millard J., Pederson J.K., Thaarup R.C., Liebe A., Wissner 
M., Massink R., Kotterink B., Mapping Smart Cities in the EU, Directorate General for 
Internal Policies. Policy Department A: Economic and Scientific Policy, European Parlia -
ment, Brussels, January 2014, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/etudes/
join/2014/507480/IPOLITRE_ET%282014%29507480_EN.pdf.
Markiewicz W., „Niech Pani tu daje karetki z całej Warszawy. Wybuch w warszawskiej Rotundzie 
PKO, „Polityka” 15 lutego 2019 r., https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/klasykipo-
lityki/1781874,1,niech-pani-tu-daje-karetki-z-calej-warszawy-wybuch-w-warszawskiej-r
otundzie-pko.read.
Masood S., ur-Rehman Z., Power Outage Sweeps  Pakistan,  Dropping Millions  Into  Darkness, 
„The  New  York  Times”  23  stycznia  2023  r.,  https://www.nytimes.com/2023/01/23/
world/asia/pakistan-power-outage-blackouts.html.
Miasta w Polsce z największą liczbą przestępstw stwierdzonych na 1000 mieszkańców (w oparciu 
o  dane  GUS  z  powiatów  z  2022  roku),  https://www.polskawliczbach.pl/miasta_z_naj-
wieksza_liczba_przestepstw. 
Minimalizacja czasu dotarcia służbom uprzywilejowanym do miejsca zdarzenia i osób poszkodo-
wanych poprzez technologię Blockchain, https://i-kolobrzeg.pl/aktualnosc-1433-minimali-
zacja_czasu_dotarcia_sluzbom.html.
Miranda J., Seguridad exclusiva y ciudadanía excluyente: Una aproximación a la construcción de 
inseguridad desde el Plan Integral de Seguridad de Vicente López, XI Jornadas de Sociología. 
Facultad de Ciencias Sociales, Universidad de Buenos Aires, Buenos Aires 2015, https://
cdsa.aacademica.org/000-061/642.pdf.
Monitoring, Evaluation and Learning Framework (English), World Bank Group, Washington 
2023,  http://documents.worldbank.org/curated/en/099447304212328180/IDU001411 
ecc042ef04f760a5ef02473d05b5d65.419 Bibliografia
National associations of local and regional governments in Europe. A study on the CERM and its mem-
bers,  CCRE-CEMR,  Local  &  Regional  Europe,  12.06.2019,  https://www.ccre.org/img/
uploads/piecesjointe/filename/CEMR_study_association_local_government_EN.pdf.
New Energy for Urban Security. Improving Urban Security through Green Environmental Design, 
United Nations Interregional Crime and Justice Research Institute and Massachusetts 
Institute  of  Technology,  2011,  http://www.unicri.eu/news/files/2011-04-01_110414_
CRA_Urban_Security_sm.pdf.
New Leipzig Charter. Transformative power of cities for the common good, adopted at the Informal 
Ministerial Meeting on Urban Matters on 30 November 2020, https://ec.europa.eu/re-
gional_policy/en/information/publications/brochures/2020/new-leipzig-charter-the-
transformative-power-of-cities-for-the-common-good.
Niezidentyfikowany dron „nad” Lotniskiem Chopina , 15 maja 2023 r., https://www.swiatdro-
now.pl/niezidentyfikowany-dron-nad-lotniskiem-chopina.
Pakistan’s energy and economic woes intensify as blackouts reveal deep-rooted issues, https://asian-
-power.com/power-utility/exclusive/pakistans-energy-and-economic-woes-intensify-
blackouts-reveal-deep-rooted-issues.
Paris Agreement, United Nations, Paris 2015, https://unfccc.int/sites/default/files/english_
paris_agreement.pdf. 
Peng X., Chen X., Cheng Y., Urbanization and its consequences, [w:] Encyclopedia of Life Support 
Systems, https://www.eolss.net/sample-chapters/c04/E6-147-18.pdf.
Plan działania – Partnerstwo agendy miejskiej. Bezpieczeństwo w przestrzeni publicznej, 2020, https://
ec.europa.eu/futurium/en/system/files/ged/final_action_plan_security_in_public_spa -
ces.pdf. Platon, Państwo, tł. W. Witwicki, https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/platon-
-panstwo.pdf.
Power grids fail: Power restoration complete in Delhi & North East, 58% in Eastern region, „The 
Economic  Times”,  31  July  2012,  https://economictimes.indiatimes.com/industry/
energy/power/power-grids-fail-power-restoration-complete-in-delhi-north-east-58-in-
eastern-region/articleshow/15293178.cms.
Prosperity of Cities: State of the World’s Cities 2012/2013, https://unhabitat.org/prosperity-of-
-cities-state-of-the-worlds-cities-20122013.
Rachwalska M., Jak obronić miasto? „Przygotujmy obywatela do obrony jego własności”, 26.06.2023 r., 
https://infosecurity24.pl/bezpieczenstwo-wewnetrzne/jak-obronic-miasto-przygotujmy-
obywatela-do-obrony-jego-wlasnosci.
Resilient Cities. Program profiles, GFDRR, October 2015, https://www.gfdrr.org/en/publica-
tion/program-profile-resilient-cities.
Resolution adopted by the General Assembly no. A/RES/56/206. Strengthening the mandate and 
status of the Commission on Human Settlements and the status, role and functions of the United 
Nations Centre for Human Settlements (Habitat), https://habnet.unhabitat.org/sites/default/
files/documents/Resolution-adopted-by-the-General-Assembly-ARES56206.pdf.
Resolution adopted by the General Assembly on 23 December 2016 no. A/RES/71/256 New 
Urban  Agenda,  https://documents.un.org/doc/undoc/gen/n16/466/55/pdf/n1646655.
pdf?token=DHi7tCPQcblxEPo682&fe=true.
Resolution adopted by the General Assembly on 27 July 2015 no. A/RES/69/313 Addis Aba-
ba Action Agenda of the Third International Conference on Financing for Development, https://420 Bibliografia
www.un.org/en/development/desa/population/migration/generalassembly/docs/glo-
balcompact/A_RES_69_313.pdf.
Resolution adopted by the General Assembly no. A/RES/55/2. United Nations Millennium 
Declaration,  https://www.un.org/en/development/desa/population/migration/genera-
lassembly/docs/globalcompact/A_RES_55_2.pdf, 18 September 2000.
Resolution of the General Assembly No. 44/236, International  Decade  for  Natural  Disaster 
Reduction,  https://documents.un.org/doc/resolution/gen/nr0/549/95/img/nr054995.
pdf?token=S9Ggk0gan3G8TqCCcG&fe=true.
Resolution of the General Assembly No. 58/4 of 31 October 2003 United Nations Convention 
against Corruption, https://www.unodc.org/documents/treaties/UNCAC/Publications/
Convention/08-50026_E.pdf.
Rezolucja przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne w dniu 25 września 2015 r., nr A/RES/70/1 
Przekształcamy nasz świat: Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, https://www.
unic.un.org.pl/files/164/Agenda%202030_pl_2016_ostateczna.pdf. 
Rośnie przestępczość wśród cudzoziemców w Polsce. Niepokojące dane MSWiA, https://dorzeczy.
pl/opinie/688810/obcokrajowcy-stanowili-piec-procent-podejrzanych-w-2024-roku.
html?utm_source=chatgpt.com.
Russian offensive campaign assessment, Institute for the Study of War, April 22, 2024, https://
www.understandingwar.org/backgrounder/russian-offensive-campaign-assessment-
-april-22-2024.
Safety Governance Approach for Safe, Inclusive, and Resilient Cities. A Practical Guide for conduc-
ting Safety Governance Assessments in urban environments, https://www.unodc.org/docu-
ments/Urban-security/Safety_Governance_Assessment_Guidance_final.pdf.
Sendai  Framework  for  Disaster  Risk  Reduction  2015–2030,  https://www.undrr.org/me-
dia/16176/download?startDownload=20240715.
Smart  Cities  and  Communities.  Key  Messages  for  the  High-Level  Group  from  the  Smart  Cities 
Stakeholder  Platform  Roadmap  Group,  2013,  https://www.yumpu.com/en/document/
read/28452233/key-messages-to-the-high-level-group-smart-cities.
Sobczak K., Cyberprzestępcy wykradli dane osobowe z poznańskiego magistratu, 27 kwietnia 2023 r.,  
https://www.prawo.pl/prawo/dane-osobowe-wyciekly-z-poznanskiego-magistratu,521 
038.html.
Spencer J., The city is not neutral: why urban warfare is so hard, The Modern War Institute at 
West Point, 3 kwietnia 2020 r., https://mwi.westpoint.edu/city-not-neutral-urban-war-
fare-hard/.
Staff T., Cyberattacks again hit Israel’s water system, shutting agricultural pumps, „The Times of Israel”  
17  July  2020,  https://www.timesofisrael.com/cyber-attacks-again-hit-israels-water- 
system-shutting-agricultural-pumps/.
State of the World’s Cities 2004/2005 – Globalization and Urban Culture, https://unhabitat.org/
state-of-the-worlds-cities-20042005-globalization-and-urban-culture.
State of the World’s Cities 2006/2007 – The Millenium Development Goals and Urban Sustainabi-
lity, https://unhabitat.org/state-of-the-worlds-cities-20062007.
State of the World’s Cities 2008/2009 – Harmonious Cities, https://unhabitat.org/state-of-the-
-worlds-cities-20082009-harmonious-cities-2.
State of the World’s Cities 2010/2011 – Cities for All: Bridging the Urban Divide, https://unhabi-
tat.org/state-of-the-worlds-cities-20102011-cities-for-all-bridging-the-urban-divide.421 Bibliografia
Szef MSWiA: Nie ma zgody, by zorganizowane grupy przestępcze obcokrajowców burzyły porządek 
publiczny,  https://www.gov.pl/web/mswia/szef-mswia-nie-ma-zgody-by-zorganizowane
-grupy-przestepcze-obcokrajowcow-burzyly-porzadek-publiczny. 
SWD (2020) 400 final, Commission Staff Working Document on Delivering on the UN’s Susta-
inable Development Goals – A comprehensive approach, Brussels, 18.11.2020, p. 11, https://
commission.europa.eu/system/files/2020-11/delivering_on_uns_sustainable_develop -
ment_goals_staff_working_document_en.pdf.
„The Florence Way Forward” on the Implementation of the Sendai Framework at the Local 
Level Adopted at the High Level Forum on Implementing the Sendai Framework for 
Disaster Risk Reduction at the Local Level Florence, Italy, 16 and 17 June 2016, https://
www.preventionweb.net/files/48631_florencewayforward.pdf.
The Global Campaign on Urban Governance, Concept paper, 2nd edition, UN-Habitat, Nairo-
bi  2002,  https://unhabitat.org/sites/default/files/download-manager-files/Global%20
Campaign%20on%20Urban%20Governance.pdf.
The role of cybersecurity in smart cities, Secure Networks, 27 December 2023, https://www.lin-
kedin.com/pulse/role-cybersecurity-smartcities-secure-networksco-elh8f/.
The Strategic Plan 2020–2023, https://unhabitat.org/sites/default/files/documents/2019-09/
strategic_plan_2020-2023.pdf.
The Vancouver Declaration on Human Settlements, no. A/CONF.70/15, 11 June 1976, https://
habitat.scarp.ubc.ca/wp-content/uploads/2018/06/Report-of-Habitat-UN-1976.pdf.
The World’s Cities in 2018. Data Booklet, United Nations, Department of Economic and Social 
Affairs,  Population  Division,  https://www.un.org/en/development/desa/population/
publications/pdf/urbanization/the_worlds_cities_in_2018_data_booklet.pdf. 
The World Factbook – Urbanization, https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/urbaniza -
tion/.
Toledo  informal  ministerial  meeting  on  urban  development  declaration,  Toledo,  22  June  2010, 
https://www.ccre.org/docs/2010_06_04_toledo_declaration_final.pdf.
TomTom Traffic Index 2023 , https://www.tomtom.com/traffic-index/ranking/.
Trends in Smart City Development, National Ligue of Cities, Center for City Solutions and Ap-
plied Research, https://eu-smartcities.eu/sites/eu-smartcities.eu/files/201709/Trends%  
20in%20Smart%20City%20Development.pdf. 
Unemployment rate in Poland as of December 2023, by major cities, https://www.statista.com/
statistics/874625/poland-unemployment-rate-by-cities/.
UNODC Strategy 2021–2025, https://www.unodc.org/unodc/en/strategy/.
UNODC: who we are and what we do, https://www.unodc.org/documents/Advocacy-Sec-
tion/UNODC-at-a-glance_PRINT.pdf.
Urban development, The World Bank, https://www.worldbank.org/en/topic/urbandevelop-
ment/overview.
Urban Governance Index. Conceptual Foundation and Field Test Report, UN-Habitat, Nairobi 
2004, https://staging.unhabitat.org/content.asp?typeid=19&catid=25&cid=2167.
Weissmann M., Urban warfare: challenges of military operations on tomorrow’s battlefield , [w:] Advan-
ced Land Warfare, red. M. Weissmann, N. Nilsson, Oxford University Press, Oxford 2023.
What are the cybersecurity risks for smart cities?, Institutes for Defense and Business, https://
www.idb.org/what-are-the-cybersecurity-risks-for-smart-cities/.422 Bibliografia
Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki, https://wsjp.pl/haslo/do_druku/4470/
podatnosc.
Wilson J.Q., Teoria i praktyka stosowania sankcji karnych, https://bip.brpo.gov.pl/pliki/1158 
226749.pdf.
World Air Quality Report 2023. Region & City PM2,5 Ranking, IQAir, https://www.iqair.com/
dl/2023_World_Air_Quality_Report.pdf.
World Cities Report 2016 – Urbanization and Development – Emerging Futures, https://
www.un-ilibrary.org/content/books/9789210582810.
World Cities Report 2020 – The Value of Sustainable Urbanization, https://www.un-ilibra-
ry.org/content/books/9789210054386.
World Cities Report 2022. Envisaging the Future of Cities, United Nations Human Settlements 
Programme, UN-Habitat 2022. Available online: https://unhabitat.org/wcr/.
Wrocław: wyciek danych z miejskich serwerów. Adresy i numery PESEL mieszkańców mogły wpaść 
w niepowołane ręce, 23 listopada 2023 r., https://wroclife.pl/artykul/4059/wroclaw-wy-
ciek-danych-z-miejskich-serwerow-adresy-i-numery-pesel-mieszkancow-mogly-wpasc-
w-niepowolane-rece.
Wstrzymane loty na londyńskim lotnisku. Decyzję podjęto z powodu drona, „Rzeczpospolita” 14 
maja  2023  r.,  https://www.rp.pl/swiat/art38470651-wstrzymane-loty-na-londynskim-
lotnisku-decyzje-podjeto-z-powodu-drona.
Yore R., Fearnley C., Fordham M., Kelman I., Designing  Inclusive, Accessible Early Warning 
Systems: Good Practices and Entry Points, GFDRR-World Ban Group, 2023, https://www.
gfdrr.org/en/publication/designing-inclusive-accessible-early-warning-systems-good-
practices-and-entry-points.