Autonomia szkoły

Spis treści:

Przemowa
Wstęp

Rozdział I. Wieloaspektowość autonomii szkoły

1. Autonomia szkoły: poziomy, formy, zakresy
2. Szkoła jako instytucja autonomiczna
3. Granice i funkcje autonomii szkoły
4. Dyskursy autonomii szkoły
5. Autonomia szkoły jako polityczna innowacja

Rozdział II. Autonomia szkoły i podmioty szkolnej codzienności

1. Autonomia ucznia
2. Autonomia nauczyciela
3. Rodzice w szkole – problem autonomii
4. Przywództwo dyrektora w autonomicznej szkole

Rozdział III. Znaczenie autonomii szkoły w jakości pracy szkoły

1. Autonomia szkoły w nowym modelu zarządzania
2. Autonomia a efektywność szkoły
3. Autonomia i poprawa pracy szkoły
4. Autonomia jako warunek rozwoju szkoły

Bibliografia
Wykaz tabel i schematów

Ahrens  J.-R.,  Schulautonomie  –  Zwischenbilanz  und  Ausblick,  „Die  Deutsche
Schule” 1996, 88 (1).
Ainscow M., Dyson A., Goldrick S., West M., Making schools effective for all:
rethinking the task, „School Leadership & Management” 2012, t. 32, nr 3.
Alberta Teachers’ Association, Professional learning communities: an exploration,
Edmonton, Alberta, Canada 2016, https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED494707.
pdf [dostęp: 10.12.2024].
Allwright D., Autonomy in Language Pedagogy, w: CRILE Working papers 6. Cen-
tre for Re-search in Education, Lancaster 1990.
Altrichter  H., Autonomie der Schule – Chancen und Grenzen, w: (red.) V. Zwer-
ger Bonell, Die Autonomie der Schule – Chancen und Grenzen, Pädagogisches
Institut für die deutsche Spra-chgruppe: Bozen 1998, s. 24 (s. 21–42).
Altrichter H., Rürup M., Schuchart C., Schulautonomie und die Folgen, w: (red.)
H. Altrichter,  K.  Maag Merki, Handbuch  Neue  Steuerung  im  Schulsystem,
Springer Fachmedien, Wiesbaden 2016.
Anderson  L.W., The decline of teacher autonomy: Tears or cheers?, „International
Review of Education” 1987, 33(3).
Angelle  P., Teague G., Teacher leadership and collective efficacy: Teacher percep -
tions in three US school districts,  „Journal of Educational Administration”
2014, 52(6).
Antoszewski A., Herbut R. (red.), Leksykon politologii, Wrocław 2002.
Apel H.J., Schulpädagogik. Eine Grundlegung, Böhlau, Köln & Wien 1990.
Arbeitsgruppe  Schulautonomie,  Mehr  „Autonomie”  für  Hamburger  Schulen?,  
w: (red.) H.-P. Lorent, G. Zimdahl, Autonomie der Schule, Hamburg 1993.228 Autonomia szkoły
Arbuckle M., Triangle of design, circle of culture, w: (red.) P. Senge, T. Lucas,
B. Smith, J. Dutton, A. Kleiner, Schools that learn: A fifth discipline fieldbook
for educators, parents, and everyone who cares about education, London 2000.
Archer M.S., Educational Systems, „International Social Science Jurnal” 1981,  
nr 2, s. 261, za: E. Bonusowska-Kuśka, E. Wysocka, Badania M.S. Archer nad
systemami oświatowymi jako podstawa rozwoju ogólnej teorii socjologii wycho-
wania, w: (red.) A. Radziewicz-Winnicki, Współcześni socjologowie o wycho-
waniu (zarys wybranych koncepcji), Katowice 1993.
Arends R.A., Uczymy się nauczać, przeł. K. Kruszewski, Warszawa 2002.
Argyris C., Schön D., Theory in Practice: Increasing Professional Effectiveness , CA:
Jossey-Bass, San Francisco 1974.
Ashwell, M. Carroll, K. Collins, N. Cowie, M. Critchley, E. Head, M. Nix, A. Obe-
rmeier, M.C. Robertson, Exploring and defi ning teacher autonomy: A collabo -
rative discussion, w:  (red.) A.S. Mackenzie, E. McCafferty, Developing auto-
nomy: Proceedings of the JALT CUE 2001 Conference, Shizuoka, Japan, Tokyo:
The Japan Association for Language Teaching College and University Educators
Special Interest Group (JALT CUE-SIG), 2002, http://www.encounters.jp/mike/
professional/publications/tchauto.html [dostęp: 10.02.2023].
Avenarius H., Einführung in das Schulrech.  Wissenschaftliche Buchgesellschaft,
Darmstadt: 2001, s. 37.
Avenarius H., Einführung in das Schulrecht, Darmstadt 2001.
Avenarius H., Schulische Selbstverwaltung – Grenzen und Möglichkeiten, „Recht
der Jugend und des Bildungswesens” 1994, nr 2(42).
Avenarius H., Verfassungsrechtliche Möglichkeiten und Grenzen schulischer Selb-
stverwaltung, w: Pädagogik und Recht. Rechtliche Rahmenbedingungen und
Handlungsspielräume  für  eine  erweiterte  Selbständigkeit  von  Einzelschulen,
Erfurt 1997.
Banach  C., Reformy oświatowe w Polsce, w: (red.) D. Waloszek, Nowe stulecie
dziecku, Zielona Góra 2001.
Bauman Z., Płynne czasy. Życie w epoce niepewności, Warszawa 2007.
Baumgartner I., OE-Prozesse – Die Prinzipien systemischer Organisationsentic-
klung, Bern 1988.
Bednarska N., Próba diagnozy stanu subdyscypliny pedagogika szkoły/szkolna,
„Rocznik Pedagogiczny” 2015, nr 38, s. 113–125.
Beer M., Nohria N., Skuteczne zarządzanie zmianą: sztuka balansowania między
dwoma sprzecznościami, „Harvard Business Review Polska” 2003, nr 10.
Belleia C., Vannia X., Valenzuela J.P., Contrerasb D., School improvement tra-
jectories: an empirical typology, School Effectiveness and School Improvement, 229 Bibliografia
https://globaled.gse.harvard.edu/files/geii/files/bellei_et_al_-school_impro -
vement_trajectories.pdf [dostęp: 10.12.2017].
Benson  P., Teachers’ and learners’ Perspectives on Autonomy, w: (red.) T.E. Lamb,
H. Reinders, Learner and Teacher Autonomy: Concepts, Realities and Respon-
ses, Amsterdam 2007.
Benson  P., Teaching and Researching: Autonomy in Language Learning, London
2011.
Benson  P., The philosophy and politics of learner autonomy , w: (red.) P. Benson,
P. Voller, Autonomy and Independence in Language Learning, London 1997, s. 19.
Benson P., Autonomy as a learners’ and teachers’ right, w: (red.) B. Sinclair, I.
McGrath, T. Lamb, Learner autonomy, teacher autonomy: Future directions,
Harlow, UK 2000.
Benson P., Autonomy in language teaching and learning, „Language Teaching”
2006, 40.
Benson P., Concepts of autonomy in language learning, w: (red.) R. Pemberton,
S.L. Edward, W.W.F. Or, H.D. Pierso, Taking Control: Autonomy in Language
Learning, Hong Kong 1996.
Benson P., Learner Autonomy, „TESOL Quarterly” 2013, nr 47(4).
Benson P., Making sense of autonomy in language learning, w: (red.)  S. Toogood,
R. Pemberton, A. Barfield, Maintaining control: Autonomy and language lear-
ning,  Hong Kong 2009.
Benson P., Teacher and learner perspectives, Authentik, Dublin 2007.
Benson P., Teaching and researching autonomy in language learning, London 2001.
Benson P., Voller P., Introduction, w: (red.) P. Benson, P. Voller, Autonomy and
Independence in Language Learning,  Longman, Harlow 1997.
Benson P., Voller P., Introduction: Autonomy and independence in language lear-
ning, w: (red.) P. Benson, P. Voller, Autonomy and Independence in Language
Learning, Longman, London 1997.
Berkemeyer N., Junker R., Bos W., Müthing K., Organizational cultures in educa-
tion: Theory-based use of an instrument for identifying school culture , „Journal
for Educational Research 2015, nr  3.
Berliner Modellversuch „Schule in erweiterter Verantwortung”. Rahmenkonzept,
Berlin 1995.
Berman  P.,  McClaughlin  M.W.,  Federal  Programme  supporting  Educational
Change: Factors affecting implementation and continuation. CA: Rand Corpo -
ration, Santa Monica 1977.
Bildungskommission NRW, Zukunft der Bildung – Schule der Zukunft. Denkschrift ,
Neuwied – Kriftel – Berlin 1995.230 Autonomia szkoły
Bildungskommission NRW, Zukunft der Schule – Schule der Zukunft, Neuwied 1995.
Billett S., Ovens C., Learning about work, working life and post-school options:
guiding students’ reflections on paid part-time work , „Journal of Education and
Work” 2007, t. 20, nr 2.
Bingham A.J, J.F. Pane, E.D. Steiner, L.S. Hamilton, Ahead of the curve: implemen-
tation chal-lenges in personalized learning school models, „Educational Policy”
2018, t. 32, nr 3.
Bischof L.M., Schulentwicklung und Schuleffektivität: Ihre theoretische und empi-
rische Verknüpfung, Wiesbaden, Germany 2017.
Blog pedagog, 16 października 2021 r., Czynności zarobkowe Rady Rodziców.
Blog pedagog, 25 września 2015 r., Rodzice w szkole… pozoru.
Bohl T., Harant M., Wacker A., Schulpädagogik und Schultheorie, Klinkhardt/
UTB, Bad Heil-brunn 2015.
Boni M. (red.), Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, Kancelaria Prezesa Rady Mini-
strów, Warszawa 2009.
Boser U., Hanna R., In the quest to improve schools, have teachers been stripped
of their autonomy?, https://www.americanprogress.org/article/in-the-quest-t-
o-improve-schools-haveteachers-been-stripped-of-their-autonomy/ [dostęp:
10.02.2023].
Branch G., Hanushek E., Rivkin S., School Leaders Matter: Measuring the Impact
of Effective Teachers, „Education Next” 2013, Winter.
Bridges  D., Personal autonomy and practical competence: developing politically effective
citizens, w: (red.) D. Bridges, Education, Autonomy and Democratic Citizenship.
Philosophy in a changing world, London – New York, za: J. Madalińska-Michalak,
Autonomia nauczyciela: uwarunkowania prawne i rozwijanie kompetencji nauczy-
ciela do bycia autonomicznym, „Forum Oświatowe” 2019, 31(2).
Bridges W., Managing Transitions, Nicholas Brealey, Boston 2009.
Brookover W.B., Beady C., Flood P., Schweitzer J., School Systems and Student
Achievement: Schools Make a Difference , New York 1979.
Burkard C., Rolff H.-G., Steuerleute auf neuem Kurs? Funktionen und Perspektiven
der Schulaufsicht für die Schulentwicklung, w: (red.) H.-G. Rolff, K.-O. Bauer,
K. Klemm, H. Pfeiffer, R. Schulz-Zander, Jahrbuch der Schulentwicklung, t. 8,
Weinheim und München 1994.
Burns T., Köster F. (red.), Educational Research and Innovation. Governing Educa-
tion in a Complex World, Paris, 2016.
Bush T., Leadership development, w: (red.) T. Bush, L. Bell, D. Middlewood, The Prin -
ciples of Educational Leadership and Management, London 2010.231 Bibliografia
Bush T., School Autonomy and School Improvement, w: (red.) J. Gray, D. Reynolds,
C. Fitz-Gibbon, D. Jesson Merging, Traditions. The Future of Research on School
Effectiveness and School Improvement, London, New York 1996.
Cansoy R., The relationship between school principal’s leadership behaviours and
teachers’ job satisfaction: A systematic review, „International Education Studies”
2019, 12(1).
Carver F.D., Sergiovanni T.J., Organizations and human behavior: focus on schools,
McGraw-Hill, New York 1969.
Chrispeels J., Meaney D., Building effective schools, San Diego County Office of
Education, San Diego, CA 1989.
Ciechanowska D., Autonomia studenta w procesie studiowania, w: (red.) D. Ciecha-
nowska, Studenci konsumentami wiedzy akademickiej, Szczecin 2011.
Clark D.L., Lotto L.S., Astuto T.A., Effective schools and school improvement:
A comparative analysis of two lines of inquiry, „Educational Administration
Quarterly” 1984, t. 20(3).
Coleman J.S. (razem z E.Q. Campbell, C.J. Hobson, J. McPartland, A.M. Mood,
F.D. Weinfeld i R.L. York), Equality of Educational Opportunity, Washington
D.C. 1966.
Connelly G., Balancing Accountability with Autonomy and Authority. National
Association of Elementary School Principals, Alexandria 2009.
Connor P.E., Lake L.K., Organizational culture defined , Westport 1994.
Creemers B., Kyriakides L., The Dynamics of Educational Effectiveness: A Contri -
bution to policy, practice and theory in contemporary schools, London and New
York 2008.
Creemers B., Kyriakides L., The Dynamics of Educational Effectiveness: A Contri -
bution to policy, practice and theory in contemporary schools, London and New
York 2008.
Creemers B.P.M., Kyriakides L.,  Sammons P., Methodological advances in educa-
tional effectiveness research , London and New York 2010.
Creemers B.P.M., Kyriakides L., Explaining stability and changes in school effecti-
veness by looking at changes in the functioning of school factors, „School Effec -
tiveness and School Improvement” 2010, 21(4).
Creemers B.P.M., Kyriakides L., The Dynamics of Educational Effectiveness: A Con -
tribution to Policy, Practice and Theory in Contemporary Schools, London 2008.
Creemers B.P.M., Kyriakides L., Using the Dynamic Model to develop an evidence-
-based and theory-driven approach to school improvement, „Irish Educational
Studies” 2010, t. 29 (1).232 Autonomia szkoły
Creemers B.P.M., L. Kyriakides, Developing, testing and using theoretical models of
educational effectiveness for promoting quality in education , „School Effective -
ness and School Improvement” 2015, 26(1).
Creemers B.P.M., Reezigt G.J., School Effectiveness and School Improvement: Susta -
ining Links, „School Effectiveness and School Improvement” 1997, t. 8, nr  4.
Creemers B.P.M., Stoll L., Reezigt G., Effective School Improvement – Ingredients
for Success the Results of an International Comparative Study of Best Practice
Case Studies, w: (red.) T. Townsend, International Handbook of School Effecti-
veness and Improvement, Dordrecht 2007.
Creemers P.M.,  Reezigt G.J., School Effectiveness and School Improvement: Susta -
ining Links, „School Effectiveness and School Improvement” 1997, t. 8, nr 4.
Cudowska A., Kultura szkoły stymulująca kształtowanie uczącej się wspólnoty,
„Kultura i Edukacja” 2018, nr 3(121).
Czerepaniak-Walczak M., Kultura szkoły – o jej złożoności i wielowymiarowości,
„Pedagogika Społeczna” 2015, nr 57(3).
Czopka L. (red.),  Popularna encyklopedia powszechna, Kraków 1994.
Dalin P., Case Studies of Educational Innovation, t. IV: Strategies for Educational
Innovation, CERI/OECD, Paris 1973.
Dalin P., Rolff H.G., Institutioneller Schulentwicklung-Prozeß, Bönen/Westf 1996.
Dalin P., Rolff H.G., Institutionelles Schulentwicklund-Programm, Soest 1990, za:
H.G. Rolff, C.G. Buhren, D. Lindau-Bank, S. Müller, Manual Schulentwic-
klung, Weinheim-Basel, 1999.
Dalin P., Theorie und Praxis der Schulentwicklung , Neuwied 1999.
Dang T.T., Learner autonomy in EFL studies in Vietnam: A discussion from socio-
-cultural perspective, „English Language Teaching” 2010, 3(2).
Dang T.T., Learner autonomy in EFL studies in Vietnam: A discussion from socio-
-cultural perspective, „English Language Teaching” 2010, 3(2).
Dang T.T., Learner autonomy: A synthesis of theory and practice, „Journal of Lan-
guage, Culture and Society” 2012, 35.
Dang T.T., Robertson M., Impacts of learning management system on learner auto-
nomy in EFL learning, „International Education Studies” 2010, 3(3).
Deci  E., Ryan R.M., The “What” and “Why” of goal pursuits: Human needs and the
self-determination of behavior, „Psychological Inquiry” 2000, 11(4).
Deci  E.L., Ryan R.M., Intrinsic Motivation and Self-Determination in Human
Behavior, Springer Science & Business Media, 1985.
Deci E., Ryan R.M., Motivation, Personality, and Development Within Embedded
Social Contexts: An Overview of Self-Determination Theory , w: R.M. Ryan
(Ed.), The Oxford Handbook of Human Motivation , New York 2012.233 Bibliografia
Deci E.L., Connell J.P.,  Ryan R.M., ‘Self-Determination in a Work Organisation’,
„Journal of Applied Psychology” 1989, t. 74, nr 4.
Deci E.L., Flaste R., Why We Do What We Do Understanding Self-Motivation,
Penguins Books 1995.
Deci E.L., Ryan R.M. (red.), Handbook of self-determination research: Theoretical
and applied issues, Rochester 2000.
Deci E.L., The relation of interest to the motivation of behavior: A self-determina -
tion theory per-spective, w: (red.) K.A. Renninger, S. Hidi, A. Krapp, The role
of interest in learning and development, Lawrence Erlbaum Associates, 1992.
Defining effective schools, w: The Nature of the Effective School, Routledge, w:
file:///C:/Users/UZ/Downloads/1.%20DefiningEffectiveSchools.pdf [dostęp:
10.12.2019].
Delors J., Edukacja: jest w niej ukryty skarb. Raport dla UNESCO Międzynarodo-
wej komisji do spraw Edukacji dla XXI wieku, Warszawa 1998.
Dempster N., The professional development of principals: 1 A theoretical frame -
work, „The Practising Administrator” 2002, 24(1).
Dempster N., The professional development of principals: 2 Three research studies ,
„The Practising Administrator” 2002, 24(2).
Dempster N., The professional development of principals: 3 A review of policy , „The
Practising Administrator” 2002, 24(3).
Denek  K.,  Efektywność  edukacji  szkolnej,  „Zeszyty  Naukowe  Wyższej  Szkoły
Pedagogicznej w Bydgoszczy” 1997, z. 30.
Dickinson  L., Selfinstruction in language learning , Cambridge 1987.
Dickinson L., Autonomy and motivation: A literature review, „System” 1995, 23(2).
Dickinson  L.,  Learner  Autonomy  2:  Learner  Training  for  Language  Learning,  
Authentik, Dublin  1992, s. 2.
Döbert H., Ernst C. (red.), Schulen mit besonderem Profil, Hohengehren 2001.
Döbert H., Geißler G. (red.), Schulautonomie in Europa, Baden-Baden 1997, za:
B. Śliwerski, Edukacja pod prąd, Kraków 2001.
Dornyei   Z., Motivational strategies in the language classroom, Cambridge 2001.
Dornyei Z., The psychology of the language learner: Individual differences in second
language acquisition. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum 2005.
Drucker P.F., Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, Warszawa 1992.
Drucker P.F., Myśli przewodnie Druckera, Warszawa 2002.
DuFour  R., Fullan M., Cultures Built to Last, 2014, https://static1.squarespace.
com/static/5df3bc9a62ff3e45ae9d2b06/t/5e2879b26b8c1a130743
dfb5/1579710900294/Cultures+Built+to+Last.Dufour.EBS.pdf  [dostęp:
20.03.2024].234 Autonomia szkoły
DuFour R., DuFour R.B., The school leader’s guide to professional learning commu -
nities at work. Solution Tree Press, Bloomington, IN 2012.
DuFour R., Fullan M., Cultures Built to Last: Systemic PLCs at Work™, Bloomimg-
ton 2013.
Dutta J., Sefton J., Weale M., Education and public policy, w: (red.) D. Miles,
G. Myles, I. Preston, The Economics of Public Spending , Oxford University
Press, 2003, za: M. Korolewska, Rola państwa w finansowaniu oświaty , „Studia
BAS” 2010, nr 2(22).
Dworkin  G., The Theory and Practice of Autonomy , Cambridge 1988.
Edmonds R.R., Effective schools for the urban poor , „Educational Leadership”
1979, 37(1).
Edmonds  R.R.,  Programs  of  school  improvement:  An  overview,  „Educational
Leadership” 1982, 40(3).
Ekholm M., Evaluation als Bestandteil der Arbeitskultur von Schule, w: Schulen-
twicklung und Qualitätssicherung. Entwicklungen, Diskussionen, Ansätze und
Verfahren aus Schweden, red. Landesinstitut für Schule und Weiterbildung
(LSW), Soest 1993.
Elsner D., Jak kierować procesem przekształcania szkoły w uczącą się organizacje,
w: (red.) D. Elsner, Szkoła jako ucząca się organizacja, Chorzów 2003.
Eren O., Teacher autonomy from a cross-cultural perspective: A repertory grid study
for beliefs and practices, „International Journal of Education and Teaching”
2020, 7(1), https://eric.ed.gov/?id=EJ1244345 [dostęp: 10.02.2023].
Euridice, Autonomia szkół w Europie. Strategie i działania, Fundacja Rozwoju
Sytemu Edukacji, Warszawa 2008.
Euridice, School Autonomy in Europe Policies and Measures, Brussels 2007.
Euridice. Zakres autonomii i odpowiedzialności nauczycieli w Europie, Warszawa
2009.
Evers A.T., Verboon P., Klaeijsen A., The development and validation of a scale measu -
ring teacher autonomous behaviour, „British Educational Research Journal” 2017,
t. 43, nr 4.
Evers A.T., Verboon P., van Ruysseveldt J., Vermeulen M., Kreijns K., Teacher
autonomy for professional development at work: a longitudinal study, „Inter-
national Journal of Human Resources Development and Management” 2023,
t. 23, nr 2.
F. Waldow, Standardisation and legitimacy: two central concepts in research on
educational borrowing and lending, w: (red.) G. Steiner-Khamsi, F. Waldow,
World Year Book of Education: Policy Borrowing and Lending in Education,
London 2012.235 Bibliografia
Farris-Berg K., Dirkswager E., Trusting teachers with school success: What happens
when teachers call the shots, Lanham 2012.
Fedorowicz M., Biedrzycki K., Karpiński M., Rycielska L., Sitek M., Walczak D.,  
Dynamika przemian w edukacji i diagnoza problemów do rozwiązania, War-
szawa 2025.
Feldhoff T., Emmerich M., Radisch F., Wurster S., Bischof L.M., Unique Problems
Require Unique Solutions—Models and Problems of Linking School Effectiveness
and School Improvement, „Education Sciences” 2022, 12(158).
Fend H., Beste Bildungspolitik oder bester Kontext für Lernen? Über die Veran-
twortung von Bildungspolitik für pädagogische Wirkungen, „Trends in Bildung
international”,  Kulturel-ler/soziokultureller  Kontext  in  PISA  und  anderen
Large Scale Untersuchung 2003, (6).
Fend H., Bildungsforschung und Schulentwicklung in Österreich. Eine persönliche
Geschichte von Distanz und wieder gewonnener Nähe, w: (red.) H. Altrichter,
B. Hanfstingl, K. Krainer, M. Krainz-Dürr, E. Messner, J. Thonhauser, Baustel-
len in der österreichischen Bildungslandschaft. Zum 80. Geburtstag von Peter
Posch, Waxmann, Münster, New York 2018.
Fend H., Gesellschaftliche Bedingungen schulischer Sozialisation , Weinheim 1976.
Fend H., Najlepsza polityka oświatowa czy najlepszy kontekst uczenia się?, w: (red.)
I. Nowosad, A. Sander, Szkoła w Niemczech. Rozwój – autonomia – środowisko,
Toruń 2009.
Fend H., Schule als pädagogische Handlungseinheit im Kontext, w: (red.) U. Stef-
fens, K. Maag Merki, H. Fend, Schulgestaltung: Aktuelle Befunde und Perspekti-
ven der Schulqualitäts-und Schulentwicklungsforschung. Grundlagen der Quali-
tät von Schule 2, Münster 2017.
Fend  H.,  Schulkultur  und  Schulqualität,  w:  A.  Leschinsky  (Hrsg).  Zeitschrift
für Pädagogik 34, Beiheft: Die Institutionalisierung von Lehren und Lernen.
Beiträge zu einer Theorie der Schule , Weinheim und Basel, Beltz 1996.
Figel J., Przedmowa, w: Eurydice. Autonomia szkół w Europie – strategie i działa-
nia, Eurydice, Bruksela 2007.
Filipiak E. (red.), Rozwijanie zdolności uczenia się. Wybrane konteksty i problemy,
Bydgoszcz 2008.
Finch A., Autonomy: Where are we? Where are we going?, w: (red.) A.S. Mackenzie,
E. McCafferty, Developing autonomy. Proceedings of the JALT CUE Conference
2001. The Japan Association for Language Teaching College and University
Educators Special Interest Group, Tokyo 2002.
Firestone W.A., Louis K.S., Schools as cultures, w: (red.) J. Murphy, K.S. Louis,
Handbook of research on educational administration, San Francisco 1999.236 Autonomia szkoły
Fischer D., Rolff H.-G., Autonomie, Qualität von Schulen und staatliche Steu-
erung. Chancen und Risiken von Schulautonomie, „Zeitschrift für Pädagogik“
1997, nr 4.
Flynn N., Explaining the New Public Management: The Importance of Context, w:
(red.) K. McLaughlin, S.P. Osborne, E. Ferlie, New Public Management: Cur-
rent Trends and Future Prospects, London  2002.
Franke-Wikberg S., Qualitätsverbesserung durch Selbstevaluation. Ein praxiso-
rientierter Ansatz, „Pädagogische Führung” 1994, nr 5.
Freie Hansestadt Bremen (red.), Innovation und Kontinuität. Empfehlungen zur
Schulentwicklung in Bremen. Bericht der Kommission zur Weiterführung der
Schulreform in Bremen, Bremen 1993.
Freinet C., Niezmienne prawdy pedagogiczne, Otwock 1993, s. 34, za: B. Śliwerski,
Rada szkoły – rada oświatowa. Przewodnik dla samorządowych władz oświato-
wych, dyrektorów szkół, nauczycieli, rodziców i uczniów, Kraków 2002.
French W.L., Bell C.H., Organisationsentwicklung, Bern/Stuttgart 1990.
Frister  E., Autonomie – ein Patentrezept?, „Die Deutsche Schule” 1994, nr 86(2).
Fromm E., Niech się stanie człowiek. Z psychologii etyki, Warszawa – Wrocław 1999.
Frommelt B., Schulautonomie – auf dem Weg zu einem neuen Verständnis von
Schulgestaltung,  w:  (red.)  C.  Ernst,  Flexibilisierung  von  Bildungsgängen,
Hohengehren 2001.
Frommelt B., Schulautonomie – auf dem Weg zu einem neuen Verständnis von
Schulgestaltung, w: (red.) H. Döbert, C. Ernst, Flexibilisierung von Bildungs-
gängen, Hohengehren 2001.
Fullan M., Bennett B., Rolheiser-Bennett C., Linking Classroom and School Impro-
vement, „Educational Leadership” 1990, nr 5.
Fullan M., Change Forces. Probing the Depth of Educational Reform, London 1996.
Fullan M., Indelible leadership: Always leave them learning, Corwin Press, Thousand
Oaks, CA 2016.
Fullan M., Leading Professional Learning, https://michaelfullan.ca/wp-content/
uploads/2016/06/13396072310.pdf [dostęp: 13.11.2018].
Fullan M., M.B. Miles, G. Taylor, OD in schools: The state of the art. Final report
to the National Institute of Education, Toronto 1978, za: M. Fullan, M.B. Miles,
G. Taylor, Organization development in schools: The state of the art, „Review of
Educational Research” 1980, t. 50(1).
Fullan M., The new meaning of educational change , Cassell, London 1991.
Fullan M., The New Meaning of Educational Reform , London 1996, za: E. Potulicka,
Paradygmat zmiany edukacyjnej Michaela Fullana, w: (red.) E. Potulicka, Szkice
z teorii i praktyki zmiany oświatowej, Poznań 2001.237 Bibliografia
Fullan M., The New Meaning of Educational Reform , London 1996.
Fullan M.G., Miles M.B., Taylor G., Organization development in schools: the state
of the art, „Review of Educational Research” 1980, 50(1).
Furmanek W., Problemy efektywności edukacji informatycznej i informacyjnej,
„Dydaktyka Informatyki” 2012, nr 7.
Gajdamowicz H., Bilski D., Szmidt K.J. (red.),  Granice autonomii teorii i praktyki
edukacyjnej, t. 2, Łódź 2002.
Geißler G., Die Autonomie der Pädagogik, Langensalza 1929.
Gęsicki  J., Autonomia szkoły – uwarunkowania prawne, ekonomiczne i społeczne,
„Edukacja” 1998, nr 4.
Giza-Poleszczuk A., Rodzina a system społeczny. Reprodukcja i kooperacja w per-
spektywie inter-dyscyplinarnej, Warszawa 2005.
Glatter  R., Persistent preoccupations: The rise and rise of school autonomy and
accountability in England, Educational Management, „Administration and
Leadership” 2012, 40(5).
Glatter R., Governance, autonomy and accountability, w: (red.) T. Bush, L. Bell,
The principles and practice of educational management, London 2002.
Glatter R., Mulford B., Shuttleworth D., Governance, Management and Leader-
ship, w: Organisa-tion for Economic Co-operation and Development (OECD),
Schooling for tomorrow. Networks of innovation: towards new models for mana-
ging schools and systems, Organisation for Economic Co-operation and Deve-
lopment, Paris 2003.
Głoskowska-Sołdatow M., Idea autonomii ucznia – perspektywa edukacji wcze-
snoszkolnej, w: (red.) E.J. Kryńska, Ł. Kalisz, A. Suplicka, Dziecko w historii
między godnością a zniewoleniem, t. 2: Godność jako źródło naszego człowie-
czeństwa, Białystok 2022.
Gove M., za: T. Bush, School leadership and management in England: the paradox
of simultaneous centralisation and decentralisation, „Research in Educational
Administration and Leadership” 2016, t. 1(1), file:///C:/Users/UZ/Downlo -
ads/REAL%20JOURNAL%20ARTICLE%20APRIL%202016%20(Bush).pdf
[dostęp: 10.02.2020].
Griffore R.J., Bubolz M., Limits and Possibilities of Family and School as Educators,
w: (red.) R.J.  Griffore, R.P. Boger, Child Rearing in the Home and School, New
York/London 1986.
Griffore R.J., Bubolz M., Limits and Possibilities of Family and School as Educators,
w: (red.) R.J. Griffore, R.P. Boger, Child Rearing in the Home and School, New
York/London 1986, s. 96.238 Autonomia szkoły
Griffore R.J., Phenice L.A., Schweitzer J.H., Green R.L., Implicit models of school
improvement: A mixed method analysis, „Academic Leadership: The Online
Journal” 2010, 8(4), www.academicleadership.org/article/implicit-models-of-
school-improvement-amixed-method-analysis [dostęp: 17.06.2018].
H. Sun, National contexts and effective school improvement, The Netherlands: Uni-
versity of Groningen/GION, Groningen 2003.
Hannay L.M., Ross J.A., Initiating Secondary School Reform: The Dynamic Rela -
tionship  between  Restructuring,  Reculturing,  and  Retiming,  „Educational
Administration Quarterly” 1997, t. 33 (1).
 Hargreaves A., Fullan M., What’s worth fighting for out there , Teachers College
Press, New York 1998.
Hargreaves Heap S., Hollis M., Lyons B., Sugden R., Weale A., The Theory of Cho -
ice: A Critical Guide,  Blackwell, Oxford 1992.
Hatzopoulos P., Kollias A., Kikis-Papadakis K., School leadership for equity and
learning and the question of school autonomy, „Estonian Journal of Education”
2015, 3(1).
Heinrich M., Autonomie und Schulautonomie. Die vergessenen ideengeschichtli-
chen Quellen der Autonomiedebatte der 1990 Jahre, Münster: Monsenstein &
Vannerdat, 2006.
Higgins-D’A., The trans-disciplinary nature of citizenship and civic/political engage -
ment evaluation, w: (red.) L.R. Sherrod, J. Torney-Purta,C.A. Flanagan, Hand-
book of research on civic engagement in youth (s. 559–592), Wiley, Hoboken, NJ.
Higham  R., Earley P., School autonomy and government control: School leaders’
views on a changing policy landscape in England, „Educational Management,
Administration, Leadership” 2013, 41(6).
Hodkinson  H.,  Hodkinson  P.,  Improving  school  teachers’  workplace  learning,
„Research Papers in Education” 2005, nr 20.
Hoeben W.Th.J.G., Curriculum evaluation and productivity, „Studies in Educatio-
nal Evaluation” 1994, t. 20(4).
Hoffmann R., Autonomie und Systementwicklung, w: (red.) P. Daschner, H.-G. Rolff,
T. Stryck, Schulautonomie – Chancen und Grenzen. Impulse für die Schulentwic-
klung, Juventa Verlag, Weinheim und München 1995.
Holec  H., Autonomy in foreign language learning, Pergamon, Oxford 1981.
Holec H., Autonomy of Foreign Language Learning (1981), definicja za: J. Wier-
tlewska,  Autonomizacja  procesu  uczenia  się  języka  obcego,  na  przykładzie
języka angielskiego, jako przejaw trendów panujących w dydaktyce języków
obcych w Polsce w dobie transformacji, „Scripta Neophilologica Posnaniensia”
2009, t. X.239 Bibliografia
Holmes A.G.D., Can We Actually Assess Learner Autonomy? The Problematic
Nature of As-sessing Student Autonomy, „Shanlax International Journal of
Education” 2021, t. 9, nr 3.
Holtappels H.G., Gestal-tungsautonomie und Schulprogramm – Perspektiven für
die Schulentwicklung, w: (red.) E. Risse, Schulprogramm und Evaluation, Neu-
wied 1998.
Hopkins D., Reynolds D., The Past, Present, and Future of School Improvement:
Towards the Third Age , „British Educational Research Journal” 2001, t. 27, nr 4.
Hörner W., Od autonomii pedagogiki do autonomii systemu szkolnego – o prze-
mianie pewnego pedagogicznego problemu, „Kwartalnik Pedagogiczny” 1992,
nr 1(141).
Huang J., Benson P., Autonomy, agency and identity in foreign and second language
education, „Chinese Journal of Applied Linguistics” 2013, 36.
Huffman J.B., Hipp K.K., Reculturing schools as professional learning communities.
Lanham, Scarecrow Education, Maryland 2003.
Internetowy Słownik Języka Polskiego PWN, http://sjp.pwn.pl/szukaj/autonomia.
html [dostęp: 20.10.2016].
Internetowy  Słownik  Języka  Polskiego  PWN,  https://sjp.pwn.pl/sjp/autono-
mia;2551312.html [dostęp: 20.10.2016].
Jencks Ch., Pettigrew T.S., Sewell W.H., Pullum T.W., Inequality: A Reassessment
of the Eff ect of Family and Schooling in America , New York 1972.
Jiang J., Vauras M., Volet S., A. Salo, A. Kajamies, Autonomy-supportive and con-
trolling teaching in the classroom: A video-based case study, „Education Sciences”
2019, 9(3), http://dx.doi.org/10.3390/educsci9030229 [dostęp: 10.02.2023].
Jumani N.B., Malik S., Promoting Teachers’ Leadership Through Autonomy and
Accountability, w: I.H. Amzat, N.P. Valdez, Teacher Empowerment Toward
Professional Development and Practices. Teacher Empowerment Toward Profes-
sional Development and Practices, Singapore 2017.
Kamińska M., Współpraca i uczenie się nauczycieli w kulturze organizacyjnej
szkoły. Studium teoretyczno-empiryczne, Kraków 2019.
Kelly A., Measuring “equity” and “equitability” in school effectiveness research , „British
Educational Research Journal” 2012, 38(6).
Kleinhenz E., Ingvarson L., Teacher accountability in Australia: current policies
and practices and their relation to the improvement of teaching and learning,
„Research Papers in Education” 2004, t. 19, nr 1.
Knowles M.S., Self-Directed Learning: A Guide for Learners and Teachers, Chicago
1975.240 Autonomia szkoły
Kohonen V., Towards experiential foreign language education, w:  (red.) V. Koho-
nen, R. Jaatinen, P. Kaikkonen, J. Lehtovaara, Experiential learning in foreign
language education, Pearson Education Limited, Harlow 2001.
Kołodziejczyk J., Walczak B., Kasprzak T., Rodzice – partnerzy szkoły? Perspek-
tywa ewaluacyjna, „Polityka Społeczna” 2012, nr tematyczny 1.
Komorowski T., Prawo oświatowe w praktyce, Poznań 1996.
Kordziński J., Autonomia edukacji, https://www.edunews.pl/badania-i-debaty/
opinie/6444-autonomia-edukacji [dostęp: 20.02.2025].
Kubiczek B., Autonomia szkoły. Jak ją tworzyć? Jak z niej korzystać? Poradnik
dyrektora, Opole 2002.
Kubiczek B., Autonomia szkoły. Jak ją tworzyć? Jak z niej korzystać? Poradnik
dyrektora, Wydawnictwo Nowik, Opole 2002.
Kulawik-Dutkowska J., Teorie zmiany organizacyjnej, w: K. Klincewicz (red.),
Zarządzanie, organizacje i organizowanie – przegląd perspektyw teoretycznych,
Warszawa 2016.
Kwiatkowska  H., Edukacja nauczycieli. Konteksty – kategorie – praktyki, War-
szawa 1997.
Kwieciński Z., Edukacja w galaktyce znaczeń, w: Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Peda-
gogika. Podręcznik akademicki, Warszawa 2019.
Kyriakides L., Charalambous E., Creemers B.P.M, Antoniou P., Devine D., Papa-
stylianou D., Fahie D., Using the dynamic approach to school improvement to
promote quality and equity in education: a European study, Educational Asses-
sment, Evaluation and Accountability 2018, file:///C:/Users/UZ/Downloads/
Usingthedynamicapproachtoschoolimprovementtopromotequalityandequityi
neducationaEuropeanstudy.pdf [dostęp: 20.06.2022].
Kyriakides L., Creemers B.P.M., A. Panayiotou, E. Charalambou, Quality and
Equity in Education Revisiting Theory and Research on Educational Effective -
ness and Improvement, London and New York 2021.
Kyriakides L., Creemers B.P.M., Panayiotou A., Charalambou E., Quality and
Equity in Education Revisiting Theory and Research on Educational Effective -
ness and Improvement, London and New York 2021.
Kyriakides L., Creemers B.P.M., Panayiotou A., Charalambous E., Quality and
Equity in Education, London 2020.
Lantolf J., Thorne S.L., Sociocultural Theory and Second Language Learning, w: (red.)
B. van Patten, J. Williams, Theories in Second Language Acquisition , Mahwah,  
NJ 2007.
Lantolf J.P. (red.), Sociocultural theory and second language learning, Oxford 2000.
Lave J., Wenger E., Situated learning, Cambridge 1991.241 Bibliografia
Lee I., Understanding teachers’ written feedback practices in Hong Kong secondary
classrooms, „Journal of Second Language Writing” 2008, t. 17, nr 2, s. 69–85.
Legowicz J., Tradycja, dziedzictwo i spadek w historii pokoleń, „Studia Filozo-
ficzne” 1981, nr 7–8.
Leithwood K., Day C., Sammons P., Harris A., Hopkins D., Seven Strong Claims
about Successful School Leadership, London 2006.
Leithwood K., What We Know About Educa-tional Leadership, w: (red.) J. Burger,
C. Webber, P. Kleinck, Intelligent Leadership: Constructs for Thinking Educatio -
nal Leaders, Dordrecht 2007.
Leune J.M.G., Onderwijskwaliteit en de autonomie van scholen, w: (red.) B.P.M.
Creemer, Deregulering en de kwaliteit van het onderwijs. Monografieën onder-
wijsonderzoek, t. 17, RION: Groningen 1994.
Levin H.M. (red.), Privatizing education: Can the market deliver choice, effi ciency,
equity, and social cohesion?, Westview Press, Boulder 2001.
Lewin K., Field Theory in Social Sciencem , Harper & Row, New York 1951.
Lewin K., Frontiers of Group Dynamics: Concept, method and reality in social
science, social equilibria, and social change, „Human Relations” 1947, nr 1.
Lezotte L., Correlates of effective schools: The first and second generation , Okemos 1991.
Likiet T., Freiheit und Verantwortung. Das niederländische Modell des Bildungswe-
sens, Gütersloh 1993.
Little D., Autonomy and autonomous learners, w: M. Byram (red.), Routledge
Encyclopedia of Language Teaching and Learning, Routledge, London 2000.
Little D., Freedom to Learn and Compulsion to Interact: Promoting Learner Auto-
nomy through the Use of Information Systems and Information Technologies,
w:  (red.) R. Pemberton, S.L. Edward Li, W.F. Winnie, H.D. Pierson, Taking
Control: Autonomy in Language Learning, Hong Kong 1996.
Little D., Language learner autonomy: Rethinking language teaching, „Language
Teaching” 2020, nr 55(1).
Little D., Learner Autonomy: Definitions, Issues and Problems, Authentik, Dublin 1991.
Littlewood W., “Autonomy”: an anatomy and a framework, „System” 1996, 24(4).
Littlewood W., Defining and developing autonomy in East Asian contexts, „Applied
Linguistics” 1999, 20(1), 71–94.
Littlewood W., Self-access: Why do we want it and what can it do?, w: (red.) P. Ben-
son, P. Voller, Autonomy and Independence in Language Learning (s. 79–92),
London 1997.
Louis K.S., Murphy J., Smylie M., Caring Leadership in Schools: Findings From
Exploratory Analyses, „Educational Administration Quarterly” 2016, t. 52(2).
Luecke R., Zarządzanie zmianą i okresem przejściowym, Warszawa 2003. 242 Autonomia szkoły
Macaro E., Target language, collaborative learning and autonomy, Multilingual
Matters, Clevedon 1997.
Macaro E., The shifting dimensions of language learner autonomy , w: (red.) T. Lamb,
H. Reinders, Learner and teacher autonomy: Concepts, realities, and responses,
Amsterdam 2008.
Madalińska-Michalak  J., Profesjonalizm w zawodzie nauczyciela, w: (red.) J. Mada-
lińska-Michalak, Etyka i profesjonalizm w zawodzie nauczyciela, Łódź 2010.
Madalińska-Michalak J., Autonomia nauczyciela: uwarunkowania prawne i rozwi-
janie kompetencji nauczyciela do bycia autonomicznym, „Forum Oświatowe”
2019, t. 31, nr 2(62).
Madalińska-Michalak J., Przywództwo edukacyjne – wyzwania teorii i praktyki,
w: (red.) J. Madalińska-Michalak, Przywództwo nauczycieli, Warszawa 2018.
Madalińska-Michalak J., X Ogólnopolski Zjazd Pedagogiczny „Pedagogika i edu-
kacja  wobec  kryzysu  zaufania,  wspólnotowości  i  autonomii”,  Warszawa,
18–20.09.2019 r., „Forum Oświatowe” 2019, 31(1(61).
Malone T., The Future of Work. How the New Order of Business Will Shape Your
Organization, Your Management Style, and Your Life, Boston/Mass 2004, za:  
B. Lutterbeck, Die Zukunft der Wissensgesellschaft, w: (red.) R. Caspers,  
N. Bickhoff, T. Bieger, Interorganisatorische Wissensnetzwerke. Mit Kooperatio-
nen zum Erfolg, Berlin Heidelberg 2004.
Maritzen N., Autonomie der Schule: Schulentwicklung zwischen Selbst- und Sys-
temsteuerung, w:  (red.) H. Altrichter, W. Schley, M. Schratz, Handbuch zur
Schulentwicklung, Innsbruck 1998.
Maritzen N., Schule zwischen Staat und Markt. Für kritische Genauigkeit beim
Reden über Schulautonomie – eine Antwort auf Frank-Olaf Radtke, „Die Deut-
sche Schule” 1997, 89(1).
Marshak R.J., Lewin meets Confucius: A review of the organizational development
model of change, „Journal of Applied Behavioral Science” 1993, t. 29(4), s. 397.
Marsick V.J., Watkins K.E., Demonstrating the value of an organization’s learning
culture: The dimensions of the learning organisation’s questionnaire , „Advances
in Developing Human Resources” 2003, nr 5.
Martoo G.V., Reculturing a school as a learning organisation: Investigative narrati-
ves in two Queensland schools, Queensland 2006, s. 41, https://eprints.qut.edu.
au/16294/1/Gladys_Martoo_Thesis.pdf [dostęp: 20.05.2020].
Maslowski R., School culture and school performance. An explorative study into
the organizational culture of secondary schools and their effects, Enschede 2001.
Melosik Z., Postmodernistyczne kontrowersje wokół edukacji, Toruń–Poznań 1995.243 Bibliografia
Melosik Z., Śliwerski B. (red.), Edukacja alternatywna w XXI wieku, Poznań–Kra-
ków 2010.
Mendel M., Rodzice i szkoła. Jak współuczestniczyć w edukacji dziecka?, Toruń, 1998.
Michońska-Stadnik  A., Autonomia ucznia 400 lat po Galileuszu, czyli szansa dla
odpowiedzialnych, w: (red.) M. Pawlak, Autonomia w nauce języka obcego,
Poznań–Kalisz 2004.
Mietz J., Das vernachlässigte Subjekt, „Pädagogische Führung” 1994, nr 2.
Miles M., Some properties of schools as social systems, w: (red.) G. Watson, Change
in Schools Systems, National Training Laboratories, Washington 1967.
Miles M.B., Planned change and organisational health, w: (red.) J.V. Baldrige, T. Deal,
Managing change in educational organisations, McCutchen, Berkeley 1975.
Miles M.B., Planned change and organizational health: Figure and ground, w:
(red.)  F.D.  Carver,  T.J.  Sergiovanni,  Organizations  and  human  behavior,
McGraw-Hill, New York 1969.
Mishra  P., Institutional Accountability and Autonomy, w: Block-4 Recent Trends in
Educational Management, BESC-132 Structure and Management of Education,
New Delhi 2021.
Mishra P., Institutional Accountability and Autonomy, w: (red.) S. Sundriyal, P. Mishra,
N. Singh, Recent Trends in Educational Management, Blck-4 (244–253), New
Delhi 2021.
Mitter W., Schulautonomie und der europäische Kontext, w: Schulautonomie in
Europa. Umgang mit Thema, Theoretisches Problem, Europäische Kontext , Bil-
dungshistorischer Exkurs, Baden-Baden 1997.
Mizerek H., Ewaluacja edukacyjna. Interdyskursywne dialogi i konfrontacje, Kra-
ków 2017.
Mohrman S.A. i in., School-based management: Organizing for high performance,
San Francisco: Jossey-Bass 1994.
Moos L., School leadership in a contradictory world, „Revista de Investigación
Educativa” 2011, 31(1).
Mortimore P., Sammons P., Stoll L.  ,  Lewis D.,  Ecob R., School matters: The
junior years, Shepton Mallett 1998.
Mortimore P., School effectiveness research: Which Way at the Crosssroads, „School
Effectiveness and School Improvement” 1991,  2(3).
Mulford B., School leaders: Changing roles and impact on teacher and school effec -
tiveness, OECD 2003.
Mulford B., School leaders: Changing roles and impact on teacher and school effective-
ness, OECD 2003, za: I. Nowosad, Kultura szkoły w rozwoju szkoły, Kraków 2019.244 Autonomia szkoły
Müller S., Schulinterne Evaluation – Gelingensbedingungen und Wirkungen, Dort-
mund 2002.
Murawska B., Segregacje na progu szkoły podstawowej, Warszawa 2004.
Nayak S., Ghasidas G., Padhi S.K., Teachers’ Autonomy in the Teaching Profession,
„International Journal of Creative Research Thoughts” 2022, t. 10, cz. 8.
Nordholm D., Wermke W., Jarl M., In the eye of the storm? Mapping out a story of
principals’ decision-making in an era of decentralisation and re-centralisation,
„Journal of Educational Administration and History” 2022, 55(4).
Norton B., Toohey K., Identity, language learning, and social change, „Language
teaching” 2011, 44 (4).
Nowosad  I., Kultura szkoły w rozwoju szkoły, Kraków 2019.
Nowosad  I., Nauczyciel – wychowawca czasu polskich przełomów, Kraków 2001.
Nowosad I., Autonomia szkoły publicznej w Niemczech. Poszukiwania, konteksty,
uwarunkowania, Zielona Góra 2008.
Nowosad I., Farnicka M., Znaczenie dobrostanu nauczycieli w kulturze organizacyj-
nej szkoły. Implikacje badawcze, „Przegląd Badań Edukacyjnych” 2018, nr 27(2).
Nowosad I., Farnicka M., Znaczenie dobrostanu nauczycieli w kulturze organiza-
cyjnej szkoły. Implikacje badawcze, „Przegląd Badań Edukacyjnych” 2018, nr 2.
Nowosad I., Kultura szkoły w rozwoju szkoły, Kraków 2019.
Nowosad I., Łukasik J.M., In Search of School’s Sausative Power, „Review of Rese-
arch and Effective School Models,, Przegląd Badań Edukacyjnych” 2020, nr 1.
Nowosad I., Łukasik J.M., In Search of School’s Sausative Power. Review of Rese-
arch and Effective School Models, „Przegląd Badań Edukacyjnych” 2020, nr 1.
Nowosad I., O potrzebie integralnego podejścia do zmian w edukacji szkolnej .  
Od zmian w szkole do zmiany szkoły, „Rocznik Pedagogiczny” 2011, t. L XIV.
Nowosad I., Perspektywy rozwoju szkoły. Szkice z teorii szkoły, Warszawa 2003.
Nowosad I., Przemiany koncepcji autonomii szkół publicznych w Europie, w: (red.)
Z. Melosik, B. Śliwierski, Edukacja alternatywna w XXI wieku, Poznań–Kra-
ków 2010.
Nowosad I., Radanowicz E., Wyzwania w kształtowaniu kultury szkolnej w aspek-
cie efektywności i poprawy pracy szkoły, „Pedagogika Społeczna” 2021, nr 3–4.
Nowosad I., Rozwój i główne nurty w badaniach efektywności szkoły, „Studia Edu-
kacyjne” 2017, nr 46.
Nowosad I., Singapur: azjatycki tygrys edukacyjnych reform. Fenomen makropoli-
tyki oświatowej, Kraków 2022.
Nowosad I., Szymański M.J. (red.), Nauczyciele i rodzice. W poszukiwaniu nowych
znaczeń i interpretacji współpracy, Zielona Góra 2004.245 Bibliografia
Nowosad I., Uwarunkowania rozwoju szkoły, w: J. Madalińska-Michalak, N.G. Pikuła,
Edukacyjne konteksty współczesności z myślą o przyszłości, Kraków 2018.
Nowosad I., Współpraca nauczycieli z rodzicami i szkoły ze środowiskiem lokal-
nym, w: (red.) I. Nowosad, I. Mortag, J. Ondrakowa, Jakość życia i jakość
szkoły, Zielona Góra 2010.
Nunan D., Designing and Adapting Materials to Encourage Learner Autonomy, w:
(red.) P. Benson, P. Voller, Autonomy and Independence in Language Learning,
London  1997.
OECD, Improving School Leadership: Policy and Practice, Organization for Econo-
mic Cooperation and Development, Paris 2008.
OECD, PISA 2022 Results: The State of Learning and Equity in Education. PISA ,
Paris 2023.
OECD, Teachers Matter: Attracting, Developing and Retaining Effective Teachers,
Department for International Research and Cooperation National Institute for
Educational Research, Paris 2005.
OECD, What future schools?, OECD, Paris 2001.
Oelkers J., Schule in erweiterter Verantwortung – eine Positionsbestimmung aus
erziehungswissenschaftlicher Sicht, w: (red.) H. Avenarius, J. Baumert, H. Döbert,
H.-P. Füssel, Schule in erweiterter Verantwortung. Positionsbestimmungen aus
erziehungswissenschaftlicher, bildungspolitischer und verfassungsrechtlicher Sicht,
Neuwied, Kriftel 1998.
Okoń W., Dziesięć szkół alternatywnych, Warszawa 1999.
Olsen J.P., Towards a European administrative space? Advanced Research on the
Europeanisa-tion of the Nation-State (ARENA), Working Paper 2002, No. 26.,
za: B. Mulford, School leaders: Changing roles and impact on teacher and school
effectiveness, OECD 2003.
Olsen M., Foucalt, Educational Research and the Issue of Autonomy, „Educational
Philosophy and Theory” 2005, 37(3).
 Ouchi W.G., Theory Z: How American business can meet the Japanese challenge ,
Addison-Wesley, Reading 1981.
Oxford R.L., Toward a more systematic model of L2 learner autonomy, w: (red.)
D. Palfreyman, R. Smith, Learner autonomy across cultures: Language educa-
tion perspectives, New York 2003.
Oxford R.L., Toward a More Systematic Model of L2 Learner Autonomy, w: (red.)
D. Palfreyman, R.C. Smith, Learner Autonomy across Cultures, London 2003.
P. Berman, M.W. McClaughlin, Federal Programs Supporting Educational Change,
t. I: A Model of Educational Change, Rand Corporation, Santa Monica 1974.246 Autonomia szkoły
Pajares F.M., Teachers’ beliefs and educational research: Cleaning up a messy con-
struct, „Review of Educational Research” 1992, 62.
Palfreyman D., Smith R.C. (red.), Learner autonomy across cultures: Language
education perspectives, New York 2003.
 Pascale R., Athos A., The art of Japanese management, Simon & Schuster, New
York 1981.
Pawlak M., Rozwijanie autonomii ucznia w pracy z uczniem niezwykłym, „Neofi-
lolog” 2011, 36.
 Peters T., Waterman R., In search of excellence, New York 1982.
Peterson K.D., Enhancing School Culture: Reculturing Schools Excerpted From
Positive or negative?, „Journal of Staff Development” 2002, t. 23, nr 3.
Peterson K.D., Positive or negative?, „Journal of Staff Development” 2002, 23(3).
Pęcherski M., Polityka oświatowa, Wrocław–Warszawa–Kraków 1975.
Piekarski J., Cyrańska E., Urbaniak-Zając D., Granice autonomii teorii i praktyki
edukacyjnej, t. 1, Łódź 2002.
Polymeropoulou V., Lazaridou A., A. Quality Teaching: Finding the Factors That
Foster  Student  Performance  in  Junior  High  School  Classrooms,  „Education
Sciences” 2022, 12(5), file:///C:/Users/UZ/Downloads/education-12-00327.
pdf [dostęp: 30.06.2022].
Pont  B.,  Nusche  D.,  Moorman  H.,  Hopkins  D.,  Improving  school  leadership,
OECD, Paris 2008.
Pont B., Nusche D., Moorman H., Improving school leadership, t. 1: Policy and
Practice, Paris 2003.
Por. T.E. Deal, A. Kennedy, Corporate cultures: The rites and rituals of corporate
life, Addison-Wesley, Reading 1982.
Poradnik „Rady rodziców”. Kompetencje i zasady działania. Dobra Szkoła, Mini-
sterstwo Edukacji Narodowej, www.men.gov.pl.
Potulicka  E., Nowa prawica a edukacja. Część II. Reforma edukacji według modelu
demokracji rynkowej oraz perspektywy demokracji liberalno-etycznej i socjalde-
mokratycznej, Poznań–Toruń 1996.
Potulicka E., Paradygmat zmiany edukacyjnej Michaela Fullana, w: (red.) E. Potu-
licka, Szkice z teorii i praktyki zmiany oświatowej, Poznań 2001.
Potulicka E., Rutkowiak J., Neoliberalne uwikłania edukacji, Kraków 2012.
Poulson L., Avramidis E., Pathways and possibilities in professional development:
case studies of effective teachers of literacy , „British Educational Research Jour-
nal” 2003, t. 29, nr 4.
Proceedings of the JALT CUE Conference 2001. Tokyo: The Japan Association for Lan -
guage Teaching College and University Educators Special Interest Group 2002.247 Bibliografia
Przyborowska B., Struktury innowacyjne w edukacji. Teoria – praktyka – rozwój,
Toruń 2003.
Purkey S.C., Smith M.S., Effective schools: A review , „Elementary School Journal”
1983, 83.
Pyszka A., Istota efektywności. Definicje i wymiary , „Studia Ekonomiczne. Zeszyty
Naukowe” 2015, nr 230.
Radziewicz J., Szkoła demokracji – demokracja w szkole, w: (red.) J. Radziewicz,
Nauka demokracji, Warszawa 1993.
Radziewicz-Winnicki A., Modernizacja niedostrzegalnych obszarów rodzimej edu-
kacji, Kraków 1999.
Reeves D.B., Accountability for learning: How teachers and school leaders can take
charge. „Association for Supervision and Curriculum Development”, t. 160,
Alexandria, VA 2004.
Reezigt G.J., Creemers B.P.M., A comprehensive framework for effective school
improvement, „School Effectiveness and School Improvement” 2005, 16(4).
Reynolds D.,    Sammons P., Stoll L.,  Barber M.,  Hillman J.,   School effectiveness
and school improvement in the United Kingdom, „ School Effectiveness and
School Improvement” 1996, 7, 2.
Reynolds D., Sammons P., Fraine B., van Damme J., Townsend T., Teddlie C.,
Stringfield  S.,  Educational  effectiveness  research  (EER):  A  state-of-the-art
review, „School Effectiveness and School Improvement” 2014, t. 25.
Reynolds D., The effective school: an inaugural lecture , „Evaluation and Research
in Education” 1995, 9(2).
Rinne R., Järvinen T., Tikkanen J., Aro M., Changes in education policies and the
status of schools in Europe: the views of school principals from eight European
countries, „Compare: A Journal of Comparative and International Education”
2016, 46(5).
Ritter J. (red.), Historisches Wörterbuch der Philosophie, Darmstadt 1971.
Robinson V., School Leadership and Student Outcomes: Identifying What Works
and Why, Winmalee, New South Wales, Australian Council of Leaders, 2007.
Rodríguez A., Hovde K., The Challenge of School Autonomy: Supporting Principals,
Human Development Department LCSHD Paper Series No. 77, The World
Bank 2002.
Rogers E.M., Diffusion of Innovations, Free Press 2003,  https://pl.wikipedia.org/
wiki/Dyfuzja_innowacji [dostęp: 10.12.2022].
Roguska S., Wielojęzyczność wobec autonomii uczącego się języków obcych, „Języki
Obce w Szkole” 2023, 2.
Rolff  H.-G., Wandel durch Selbstorganisation, Juventa Weinheim 1993.248 Autonomia szkoły
Rolff H.G., Buhren C.G., Lindau-Bank D., Müller S., Manual Schulentwicklung,
Weinheim-Basel 1999.
Rolff H.G., Schulreform als geplanter organisatorischer Wandel, „Deutsche Schule”
1977, nr 6.
Rolff H.-G., Studien zu einer Theorie der Schulentwicklung . Juwenta, Weinheim
& Basel 2007.
Rolff H.G., Tillmann K.J., Schulentwicklungsforschung: Theoretischer Rahmen und
Forschungsperspektive, w:  (red.) H.G. Rolff, K. Hansen, K. Klemm, K.J. Till-
mann, Jahrbuch der Schulentwicklung. Daten, Beispiele und Perspektiven, Wein-
heim/München 1980.
Rozporządzenie  Ministra  Edukacji  narodowej  z  dnia  7  października  2009  r.
w sprawie nadzoru pedagogicznego (DzU 2009, nr 168, poz. 1324).
Rutkowiak J., Nauczyciel w wieloznaczności wolności a jego uczenie się od out-
siderów, w: (red.) H. Kwiatkowska, T. Lewowicki, S. Dylak, Współczesność
a kształcenie nauczycieli, Warszawa 2000.
Rutkowiak J., Tradycja a współczesne uczenie się edukacji od „obcych”, w: (red.)
K. Rubacha, Wokół szkoły i edukacji. Syntezy i refleksje , Toruń 1998.
Rutkowiak J., Uczenie się od outsidera. Perspektywa europejskiej współpracy edu-
kacyjnej, Kraków 1997.
Rutter M., Maughan B., Mortimore P., Ouston J., Fiffteen thousand hours , London
1979.
Rutter M., Maughan B., Mortimore P., Ouston J., Smith A., Fifteen thousand
hours: Secondary schools and their effects on children , Cambridge 1979, za:
B.P.M. Creemers, G.J. Reezigt, School effectiveness and school improvement:
Sustaining links, „School Effectiveness and School Improvement” 1997, 8(4).
Ryan  R.M., Deci E.L., Overview of selfdetermination theory: An organismic dia-
lectical perspective, w: (red.) E.L. Deci, R.M. Ryan, Handbook of self-determi-
nation research, NY 2002.
Ryan R.M., Deci E., Self-determination theory and the facilitation of intrinsic moti-
vation, social development, and well-being, „American Psychologist” 2000, 55.
Sammons P., Findings from school effectiveness research: some implications for
improving the quality of schools, w: (red.) P. Ribbins, E. Burridge, Improving
Education: the Issue in Quality, London 1994.
Sammons P., Hillman J., Mortimore P., Key characteristics of effective schools:
A review of school effectiveness research , London 1995.
Sammons P., The dynamics of educational effectiveness: A contribution to policy,
practice and theory in contemporary schools, „School Effectiveness & School
Improvement” 2009, 20(1).249 Bibliografia
Santos V., Stimulating autonomy in the foreign language classroom: Convincing
the teachers. Paper presented at the 4th Symposium of the Scientifi c Commis-
sion on learner Autonomy in Language Learning, 13th AILA World Congress
of Applied Linguistics, Singapore 2002,  http://lc.ust.hk/~ailasc/symposium/
symposium2002.html [dostęp: 10.10.2022].
Sarason S., The Culture of the School and the Problem of Change , Allyn and Bacon,
Boston 1982.
Scharle Á., Szabó A., Learner Autonomy: A Guide to Developing Learner Respon-
sibility, Cambridge 2000.
Scheerens  J., Bokser R., The Foundations of Educational Effectiveness , Oxford 1997.
Scheerens  J., Conceptual Models and Theory-Embedded Principles on Effective
Schooling, „School Effectiveness and School Improvement” 1997, t. 8, nr 3.
Scheerens  J.,  Basic  school  effectiveness  research:  Items  for  a  research  agenda ,
„School Effectiveness and School Improvement” 1993, 4.
Scheerens J., Conceptual Models and Theory-Embedded Principles on Effective
Schooling, “School Effectiveness and School Improvement” 1997, vol. 8, nr 3.
Scheerens J., Effective schooling , London 1992.
Scheerens J., Effective schooling: Research, theory and practice, Cassell, London
1992; idem, Basic school effectiveness research: Items for a research agenda ,
„School Effectiveness and School Improvement” 1993, 4.
Scheerens J., Improving School Effectiveness, Paris, France 2000.
Scheerens J., Recapitulation and Application to School Imrpovement, w: (red.)  
J. Scheerens, Educational Effectiveness and Ineffectiveness , Dordrecht 2016.
Scheerens J., The school level context of instructional effectiveness: A comparison
between school effectiveness and restructuring models, „Tijdschrift voor Onder-
wijsresearch” 1994, t. 19.
Scheerens J., The use of theory in school effectiveness research revisited , „School
Effectiveness and School Improvement” 2013, 24(1).
Scheerens J., The use of theory in school e ffectiveness research revisited, „School
Effectiveness and School Improvement” 2013, t. 24, nr 1.
Scheerens J., Theories on educational effectiveness and ineffectiveness, „School
Effectiveness and School Improvement” 2015, 26(1).
Schermerhorn J.R., Zarządzanie, Warszawa 2008.
Schmid K., Schulgovernance im internationalen Vergleich: Schulautonomie und
Schulverwaltung, Lehrergehälter und Lehrererweiterung. (IBW-Forschungsbe-
richt, 127), Institut für Bildungsforschung der Wirtschaft, Wien 2005.
Schmuck R.A., Characteristics of the Autonomous School, w: (red.) D. Hopkins,
M. Wideen, Alternative Perspectives on School Improvement, London 1984.250 Autonomia szkoły
Schmuck R.A., Miles M. (red.), Organizational Development in Schools, National
Press Books, Palo Alto 1971.
Schmuck R.A., Miles M. (red.), Organizational Development in Schools, Palo Alto,
CA: National Press Books 1971.
Schratz M., Qualität sichern. Schulprogramme entwickeln, Seelze 2003.
Schulz  R., Twórczość pedagogiczna. Elementy teorii i badań, Warszawa 1994.
Schwarz H., Autonomie der Schule, w: (red.) D. Haarmann, Wörterbuch Neue
Schule. Die wichtigsten Begriffe zur Reformdiskussion Beltz , Weinheim 1998.
Segiet W., O związku edukacji z rodziną. Społeczne konteksty i jednostkowe bio-
grafie , Poznań 2013.
 Sehrawat J., Teacher Autonomy: Key to Teaching success, A quarterly peer revie-
wed, „International Journal of Research & Education” 2014, t. 4, cz. 1, http://
www.gangainstituteofeducation.com/NewDocs/1.pdf [dostęp: 10.10.2022].
Senge P.M., Die fünfte Disziplin , Stuttgart 1996.
Senge P.M., The leader’s new work: Building learning organizations, „Sloan Mana-
gement Re-view” 1990, 32.
Sertl M., Kurze Geschichte der Autonomiediskussion in Österreich, w: P. Posch,
H. Altrichter, Schulautonomie in Österreich, Vienna BMUK 1992.
Short  P.M., Defining teacher empowerment, „Education” 1994, 114.
Short P.M., Rinehart J.S., School participant empowerment scale: Assessment of level
of empowerment within the school environment, „Educational and Psychological
Measurement” 1992, 52.
Silins H., Mulford B., Leadership and School Effectiveness and Improvement, w:
(red.) T.  Townsend, International Handbook of School Effectiveness and Impro -
vement., Springer , Dordrecht 2007.
Sinay E., Ryan T.G., Research series on school effectiveness and school improvement:
Local and international trends in school effectiveness and school improvement,
Toronto, Ontario, Canada 2016.
Sinclair B., The teacher as learner: Developing autonomy in an interactive learning
environment, w: (red.) R. Pemberton, S. Toogood, A. Barfield, Maintaining
control: Autonomy and language learning, Hong Kong 2009.
Sitzmann M. (red.), 20 Jahre Autonomie der Schule in Südtirol Einschätzungen
und Erfahrungen, Bozen 2019.
Smith D.J., Tomlinsonn S., The School Effect: A Study of Multi-Racial Comprehen -
sives, Policy Studies Institute, London 1989.
Smith R.C., Starting with ourselves: Teacher-learner autonomy in language lear-
ning, w:  (red.) B. Sinclair, I. McGrath, T. Lamb, Learner autonomy, teacher
autonomy: Future directions, Harlow, UK 2000.251 Bibliografia
Smith R.C., Teacher education of teacher-learner autonomy, w: (red.) J. Gollin et
al., Symposium for language teacher educators: Papers from three IALS sympo-
sia, Edinburgh: IALS 2003, http://www.warwick.ac.uk/~elsdr/Teacher_auto-
nomy.pdf [dostęp: 10.10.2022].
Smolińska-Theiss B., Dzieciństwo jako status społeczny. Edukacyjne przywileje
dzieci klasy średniej, Warszawa 2014.
Smyth J., Teachers’ work and the labor process of teaching: Central problematics in
professional development, w: (red.) T.R. Guskey, M. Huberman, Professional
development in education, New paradigms and practices, New York 1995.
Somekh B. (red.), Learning for the twenty-first century: what really matters?, „Edu-
cation and Information Technologies” 2005, t. 10, nr 3.
Sparka A., Schulautonomie in der Bewährung. Ein Vergleich: Das Bundesland Nor-
drhein-Westfalen und die Niederlande, Dortmund Juli 2007.
Specht W., Folgerungen zur Schulautonomie, Konsequenzen aus den Ergebnissen
der Autonomie-Evaluation, Tischvorlage, Graz 1994.
Spratt  M., Humphreys G., Chan V., Autonomy and motivation: which comes first?,
„Language Teaching Research”’ 2002, 6(3).
Steier-Jordan S., Od makropolityki do mikropolityki: o autonomii szkoły w aspekcie
historyczno-porównawczym, w: (red.) W. Hörner, M.S. Szymański, Transfor-
macja w oświacie a europejskie perspektywy, Warszawa 1998.
Stoll L., Fink D., The cruising school: The unidentified ineffective school , w: (red.)
L. Stoll, K. Myers, No quick fixes: Perspectives on schools in difficulty , Falmer,
London/Washington 1998.
Stoll L., Reynolds D., Creemers B., Hopkins D., Merging school effectiveness and
school improvement: practical examples, w: (red.) D. Reynolds, R. Bollen, B. Cre-
emers, D. Hopkins, L. Stoll, N. Lagerweij, Making good schools, London/New
York 1996.
Stone D.N., Deci E.L., Ryans R.M., Beyond Talk: Creating Autonomous Motivation
through Self-Determination Theory , „Journal of General Management” 2009, 34(3).
Stringfield S.C., Slavin R.E.,  A hierarchical longitudinal model for elementary
school effects, w: (red.) B.P.M. Creemers, G.J. Reezigt, Evaluation of effective -
ness, Croningen 1992.
Stringlield S.C., Attempting to enhance students’ learning through innovative pro-
grams: The case for school evolving into high reliability organizations, „School
Effectiveness and School Im-provement” 1995, nr 6.
Suggett D., School autonomy: Necessary but not sufficient , „Evidence Base” 2015, cz. 1.
Szymański  M.S., Niemiecka pedagogika reformy 1890–1933, Warszawa 1992. 252 Autonomia szkoły
Szymański M.J., Między wolnością a standaryzacją. Balansowanie polityki oświa-
towej państwa od jednej skrajności do drugiej, w: (red.) W. Ambrozik, Eduka-
cja. Uniwersytet. Oświata dorosłych. Studia z pedagogiki ofiarowane Profeso -
rowi Kazimierzowi Przyszczypkowskiemu, Poznań 2014.
Szymański M.J., Problematyka edukacyjna we współczesnej debacie publicznej,
„Annales Aademiae Paedagogicae Cracoviensis” Studia Paedagogica I, 2008.
Szymański M.J., Wolność i równość w edukacji, „Debata Edukacyjna” 2005, nr 1.
Szymański M.S., „Autonomia szkoły” w Polsce i w Niemczech – porównanie, w: (red.)
W. Hörner, M.S. Szymański, Transformacja w oświacie a europejskie perspektywy,
Warszawa 1998.
Szymański M.S., Niemiecka pedagogika reformy 1890–1933, Warszawa 1992.
Szymański M.S., Niemieckie wiejskie domowe ogniska wychowawcze, „Kwartalnik
Pedagogiczny” 1991, nr 3(141).
Szymański M.S., Wolna gmina szkolna Wickersdorf, „Kwartalnik Pedagogiczny”
1991, nr 4(142).
Śliwerski  B., Demokracja w szkole – szkołą demokracji, „Edukacja i Dialog” 1995,
nr 5 (68).
Śliwerski  B., Edukacja pod prąd, Kraków 2001.
Śliwerski  B., Meblowanie szkolnej demokracji, Warszawa 2017.
Śliwerski  B., Współczesne teorie i nurty wychowania. Podręcznik akademicki, Kra-
ków 1998.
Śliwerski B., Autonomia szkół w Europie, „Nowa Szkoła” 2000, nr 2(580).
Śliwerski B., Demokracja w szkole, szkołą demokracji, „Edukacja i Dialog” 1995,
nr 5(68).
Śliwerski B., Diagnoza uspołecznienia publicznego szkolnictwa III RP w gorsecie
centralizmu, Kraków 2013.
Śliwerski B., Edukacja pod prąd, Kraków 2001.
Śliwerski B., Edukacja, w: polityce. Polityka (w) edukacji. Inspiracje do badań poli-
tyki oświatowe, Kraków 2015.
Śliwerski B., Jak zmieniać szkołę? Studia z polityki oświatowej i pedagogiki porów-
nawczej, Kraków 1998.
Śliwerski B., Klinika szkolnej demokracji, Kraków 1996.
Śliwerski B., Klinika szkolnej demokracji, Kraków 2008.
Śliwerski B., Lęk wobec nauczycielskiej wolności, w: (red.) W. Prokopiuk,  Rozwój
nauczyciela w okresie transformacji, Białystok 1998, s. 112.
Śliwerski B., Meblowanie szkolnej demokracji, Warszawa 2017.
Śliwerski B., Pedagogika szkolna czy pedagogika szkoły? – debata Zespołu KNP
PAN w UAM w Poznaniu, wpis z dnia 28 listopada 2014, https://sliwerski-
-pedagog.blogspot.com/2014/11/ [dostęp: 15.10.2022].253 Bibliografia
Śliwerski B., Rada Szkoły – Rada Oświatowa. Przewodnik dla samorządowych władz
oświato-wych, dyrektorów szkól, nauczycieli, rodziców i uczniów, Kraków 2002.
T. Feldhoff, M. Emmerich, F. Radisch, S. Wurster, L.M. Bischof, Unique Problems
Require Unique Solutions-Models and Problems of Linking School Effective -
ness and School Improvement, „Education Sciences” 2022, 12(158), https://
www.mdpi.com/2227-7102/12/3/158/htm#B24-education-12-00158 [dostęp:
2.07.2022].
Tchorzewski A.M., Funkcje edukacyjne rodziny. Studium diagnostyczno-anagno-
styczne, Bydgoszcz 1990.
Timmermann  D., Abwägen heterogener bildungsökonomischer Argumente zur
Schulautonomie, „Zeitschrift für Pädagogik” 1995, nr 1(41).
Tłuściak-Deliowska A., Klimat szkoły jako przedmiot badań. Wątpliwości i wyzwa-
nia, „Ruch Pedagogiczny” 2014, nr 4, s. 141–142.
Toohey K., Norton B., Learner autonomy as agency in sociocultural settings, w:
(red.) P. Freyman, R.C. Smith, Learner autonomy across cultures: Language
education perspectives, Palgrave Macmillan UK.
 Tort-Moloney D., Teacher autonomy: A Vygotskian theoretical framework, CLCS
Occasional Paper No. 48. Trinity College, Dublin 1997.
Trimmer K., Independent Public Schools: A Move to Increased Autonomy and
Devolution of Decision-Making in Western Australian Public Schools, „Chil-
dhood Education” 2013, 89(3).
Tuohy  D., Dusza szkoły. O tym co sprzyja zmianie i rozwojowi, Warszawa 2002.
Tutwisoot W., Learner Autonomy and Learning English in CALL Environments in
Thailand , w: (red.) P. Wing, K. Chan, Asia Pacific Education: Diversity, Chal-
lenges and Changes, Victoria 2012.
Tyack D., Cuban L., Tinkering towards utopia: A century of public school reform,
Cambridge, Harvard 1995.
Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r. (DzU 1991, nr 95, poz. 425).
van Beek I., Taris T.W., Schaufeli W.B., Workaholic and work engaged employees: Dead
ringers or worlds apart?, „Journal of Occupational Health Psychology” 2011, 16(4).
van Zanten A., Competitive arenas and schools’ logics of action: a European com-
parison, „Compare” 2009, 39(1).
van Zanten A., The determinants and dynamics of school choice, Contrasting Dyna -
mics in Education Politics of Extremes, Sense Publishers, 2015.
Vanderstraeten R., Professions in organizations, professional work in education,
„British Journal of Sociology of Education” 2007, 28(5).
Verger A., Parcerisa L., Fontdevila C., The growth and spread of large-scale asses-
sments and test-based accountabilities: A political sociology of global education
reforms, „Educational Review” 2019, 71(1).254 Autonomia szkoły
Vieira  F.,  Teacher  Autonomy:  Why  Should  We  Care?  Independence,  IATEFL
Learner Autonomy SIG 40, 2007, www.learnerautonomy.org/Vieira2007.pdf
[dostęp: 20.02.2012].
von  Saldern  M.,  Erziehungswissenschaft  und  Neue  Systemtheorie .  Duncker  &
Humblot GmbH, Berlin 1991.
Vongkulluksn V.W., K. Xie, M.A. Bowman, The role of value on teachers internali-
zation of external barriers and externalization of personal beliefs for classroom
technology integration, „Computers and Education” 2018, t. 118.
Walker D.F., Soltis J.F., Program i cele kształcenia, Warszawa 2000.
 Warner-Griffin C., Cunningham B., Noel A., Public school teacher autonomy,
satisfaction, job security, and commitment: 1999–2000 and 2011–2012, „Stats in
Brief”, 2018, https://nces.ed.gov/pubs2018/2018103.pdf [dostęp: 10.02.2023].
Watkins K.E., Marsick V.J., Sculpting the learning organization: Lessons in the art
and science of systemic change, San Francisco 1993.
Webb P.T., Teacher power: The exercise of professional autonomy in an era of strict
accountabil-ity, „Teacher Development” 2002, 6.
Weindling  D., The process of school improvement: some practical messages from
research, „ School Organisation” 1989, 9,(1).
Weisbord M., Organizational diagnosis, six places to look for trouble with or without
a theory, „The Journal of Group and Organizational Management” 1978, 1(4).
Wenger E., Communities of practice: Learning, meaning and identity, Cambridge 1998.
Wenger E., McDermott R., Snyder W.M., Cultivating communities of practice,
Cambridge, 2002.
Wenzel  H., Autonomia szkoły a reforma oświaty, w: (red.) Z. Radwan, Rozwój
organizacyjny szkoły, Radom 1997.
Wenzel H., Autonomia szkoły a reforma oświaty, w: (red.) Z. Radwan, Rozwój
organizacyjny szkoły, Radom 1997.
Wermke W., Forsberg E., The changing nature of autonomy: Transformations of
the late Swedish teaching profession, „Scandinavian Journal of Educational
Research” 2017, 61(2).
Wermke W., Jarl M., Prøitz T.S., Nordholm D., Comparing principal autonomy in
time and space: modelling school leaders’ decision making and control, „Journal
of Curriculum Studies” 2022, 54(6), s. 733–735.
Wermke W., Salokangas M., The autonomy paradox. teachers perception on self-
-governance across Europe, Cham 2021, s. vi.
Wiesner Ch., Heißenberger P., Schulautonomie in Österreich: Einwirkungen und
Auswirkungen, w: (red.) E. Rauscher, Ch. Wiesner, D. Paasch, P. Heißenberger, Bibliografia
Schulautonomie – Perspektiven in Europa. Befunde aus dem EU-Projekt INNO-
VITAS, Münster – New York, Waxmann 2019.
Wilches  J.U., Teacher Autonomy: A Critical Review of the Research and Concept
beyond Applied Linguistics, „Íkala, revista de lenguaje y cultura” 2007, t. 12 (18).
  Wiśniewska E., Autonomia nauczyciela – wymiar teoretyczny i praktyczne impli-
kacje, „Społeczeństwo, „Edukacja, Język” 2021, t. 14.
Wiśniewska-Paź  B., Autonomia edukacji a ład społeczny. Struktura szkolnictwa
w  Szwajcarii  wobec  zdecentralizowanej  koncepcji  społeczeństwa  i  państwa.
Kwestie porównawcze ze strukturami państw ościennych, Warszawa 2009.
Wiśniewska-Paź B., Autonomia edukacji a ład społeczny. Struktura szkolnictwa
w  Szwajcarii  wobec  zdecentralizowanej  koncepcji  społeczeństwa  i  państwa.
Kwestie porównawcze ze strukturami państw ościennych, Warszawa 2009.
Witkowski  L.,  Edukacja  i  humanistyka.  Nowe  (Kon)teksty  dla  nowoczesnych
nauczycieli, t. 2, Warszawa 2007.
Wohlstetter P., Wenning R., Briggs K.L., Charter schools in the United States: The
question of autonomy, „Educational Policy” 1995, 9(4).
Wysocka M., Profesjonalizm w nauczaniu języków obcych, , Katowice 2003.
Yorulmaz Y.I., Çolak I., Exploring Teacher Autonomy Through Teachers’ Perspecti-
ves: A Qualitative Case Study, „Research on Education and Psychology (REP)”
2023, 7 (Special Issue 2).